Bezpłatny fragment - Zarys historii wsi parafii Szaniec
Esej historyczny
O chłopach: „Utrzymujecie nie tylko waszych królów i książąt, ale oprócz tego całą szlachtę, całe duchowieństwo, wszystkich mnichów, wszystkich darmozjadów i ludzi nieużytecznych, jacy tylko istnieją na ziemi”.
ks. Jean Meslier
Przedmowa
Niniejsze opracowanie dotyczy historii 16 miejscowości wchodzących w skład parafii Szaniec — od ich powstania do końca XX wieku. Rzeczone miejscowości wymienione w porządku alfabetycznym, to: Elżbiecin, Galów, Kameduły, Kozina, Mikułowice, Młyny, Nowy Folwark, Podgaje, Pomyków, Skorzów, Słabkowice, Szaniec, Uników, Wygoda Kozińska, Wymysłów i Zwierzyniec (tłustym drukiem wyróżnione zostały wsie opisane w „Regestrze Diecezjów Franciszka Czaykowskiego czyli właściciele ziemscy w Koronie 1783—1784”).
Podstawą do napisania tegoż opracowania były materiały przechowywane w Archiwum Państwowym w Pińczowie, oraz archiwach: państwowym i diecezjalnym w Kielcach.
Znaczny wkład w uzupełnienie historii parafii stanowią wspomnienia jej mieszkańców, przede wszystkim: Jana Nawrota, Wiktorii Wilczyńskiej, Heleny Majcher i Julianny Wilczyńskiej, a dopełnieniem jest dostępna literatura. Praca ta nie dotyczy jednak wyłącznie kwestii historii religii i kościoła na tym terenie, lecz przede wszystkim historii ogólnej i szczegółowej mieszkańców i terenu o obszarze około 7000 ha leżącego w granicach parafii Szaniec czyli tzw. „Małej Ojczyzny”.
Zwierzyniec, 3 maja 2014 r.
Robert Kazimierz Zwierzyniecki
Dzieje miejscowości w parafii Szaniec
Elżbiecin
Nazwa wsi pochodzi od imienia Elżbieta. Powstała przez dodanie do rdzenia „Elżbieta” przyrostka — „in”. Jeszcze na austriackiej mapie z 1808 roku występuje jako folwark Elżbietka, a jako wieś Elżbiecin dopiero po 1864 roku (w tym to czasie powstała bowiem na ziemiach parcelowanego folwarku Elżbiecin). W miejscu powstania wsi już w 1787 roku istniał młyn wodny zwany Nowa Grobla, natomiast pierwsza wzmianka o folwarku Elżbiecin wchodzącym w skład majątku Ordynacji Myszkowskich pochodzi z 1802 roku.
W 1827 roku we wsi Zwierzyniec należącej do folwarku Elżbiecin mieszkało 7 osób w dwóch domach.
Od czasu powstania do 1813 roku folwark wchodził w skład Ordynacji Myszkowskich. W 1813 roku właścicielem folwarku wchodzącego w skład klucza szanieckiego wspomnianej ordynacji został Jan Olrych Szaniecki. Następnymi właścicielami folwarku i wsi zarobnej Zwierzyniec byli: Mateusz Lubowidzki, Wincenty Dobiecki, Emil Rayski, Władysław Rakowski i Jan Giebutowski.
W 1864 roku ostatni dziedzic utracił prawo własności do wsi Zwierzyniec, bowiem na mocy dekretu cara Aleksandra II zarówno ziemia jak i budynki wsi Zwierzyniec stały się własnością ich posiadaczy, czyli mieszkańców Zwierzyńca.
Na parcelowanych z powodów ekonomicznych ziemiach folwarku Elżbiecin obok zbudowanego dworu przez Jana Giebutowskiego powstała po 1864 roku wieś Elżbiecin.
Jednymi z pierwszych mieszkańców wsi były rodziny: Świądrów, Wilczyńskich, Wojciechowskich, Rudników, Kuzów i Dygasińskich. W 1899 roku zmarł w Elżbiecinie Jan Dygasiński, ojciec pisarza Adolfa Dygasińskiego. Według słownika Filipa Sulimierskiego obszar folwarku wynosił 630 morgów, w tym 374 morgi gruntów ornych i ogrodów. Jan Giebutowski był właścicielem folwarku Elżbiecin do 1875 roku. Po tym okresie właścicielami często licytowanego folwarku byli między innymi: Żydzi, bracia: Szmul Lejb Sylman i Mosiek Sylman, oraz Polacy: Zofia Ślaska, Edmund Tyszko i Zdobiesław Madaliński a właścicielami resztówki folwarku bracia Jan Janik i Jakub Janik.
Względy ekonomiczne i prawne końca XIX wieku i początku XX wieku — mam na myśli przede wszystkim likwidację pańszczyzny, uwłaszczenie chłopów i obciążenia serwitutowe — doprowadziły do likwidacji folwarku Elżbiecin, w miejscu którego powstała wieś. W 1933 roku, w czasie tworzenia gromad wieś weszła w skład gromady Wygoda Kozińska.
Według danych niemieckich we wsi Elżbiecin 1 lipca 1940 roku mieszkało 190 osób, natomiast jeśli chodzi o obszar to do wsi należało 245 hektarów i 18 arów ziemi. W 1990 roku powierzchnia sołectwa Elżbiecin z integralnymi częściami: Gać, Nowa Wygoda i Wygoda Kozińska wynosiła 281 hektarów 79 arów ziemi, a na terenie sołectwa w 2000 roku mieszkało 80 osób.
Galów
Nazwa wsi pochodzi od staropolskiej nazwy osobowej „Gal”. Powstała przez dodanie do wspomnianego rdzenia „Gal” przyrostka — „ów”.
Galów jest jedną z najstarszych wsi w parafii Szaniec korzeniami sięgającymi średniowiecza. Prawdopodobnie pierwszym właścicielem wsi był ród Odrowążów. W XV wieku jako właściciel wsi wymieniony jest Kruszyna herbu Mądrostki. Dziesięciną o wartości 8 grzywien, obciążona była całość, czyli 1 folwark szlachecki.
W 1572 roku właścicielem Galowa został Wojciech Padniewski, starosta dybowski, przejmując wieś w spadku po stryju Filipie Padniewskim. Od 1601 roku do 1813 roku miejscowość wchodziła w skład własności Ordynacji Myszkowskich a oprócz niej w skład dóbr Galów wchodził jeszcze folwark, karczma i lasy zwane: „Bor Skrayni”, „Jata”, „Smug Olszowy”, „Ogrodzeniec”, „Brzozowiec”, „Kamedulski”, „Sztuka średnia”, „Zwierzyniec” i „Las Wielki”.
W czasie opisu ordynacji przeprowadzonym w 1762 roku jako mieszkańcy wsi Galów wymienione są rodziny, noszące następujące nazwiska: Kocjan, Wach, Kasprzyk, Janik, Sady, Gliński, Kasza, Marciniec Ryczek i Cygan. W 1827 roku we wsi liczącej 31 domów mieszkało 244 osoby.
Kolejni dziedzice dóbr Galów to między innymi: Jan Olrych Szaniecki, Mateusz Lubowidzki, Emil Rayski, Piotr Różyński i Leokadia Sielska.
W 1864 roku przeprowadzono uwłaszczenie chłopów w Królestwie Polskim. Na mocy dekretu cara Aleksandra II z majątku ziemskiego Galów wyłączono budynki i ziemię posiadaną przez chłopów i stały się one własnością rolników galowskich. Po likwidacji pańszczyzny i uwłaszczeniu chłopów dobra Galów były zadłużone i często licytowane a ich właścicielami po 1864 roku, byli między innymi: Stanisław Sielski, Pelagiusz Korulski i Ryszard Gosławski.
W 1933 roku w czasie tworzenia gromad wieś weszła w skład gromady Galów, składającej się ze wsi Galów, kolonii Irenin, i kolonii Siedlowy. Według danych z czasów okupacji niemieckiej w miejscowości 1 lipca 1940 roku mieszkało 770 osób, natomiast jeśli chodzi o ziemie to do wsi należało 900 hektarów i 91 arów ziemi.
W 1990 roku powierzchnia sołectwa Galów wynosiła 846 hektarów 94 arów ziemi, a we wsi w 2000 roku mieszkały 354 osoby.
Kameduły
Nazwa wsi pochodzi od nazwy zakonu Kamedułów, ponieważ wieś powstała na miejscu gdzie wcześniej istniał klasztor wspomnianego zakonu, ufundowany w 1726 roku przez Józefa Myszkowskiego. Później w tym miejscu funkcjonował jeszcze folwark Józefów vel Kameduły.
Wieś Kameduły powstała po 1892 roku na parcelowanych ziemiach wyżej wspomnianego folwarku a dokładniej na jego części zwanej „Kolonia Kameduły”. Folwark o powierzchni 517 morgów 169 prętów jako oddzielny majątek ziemski będący własnością Leokadii Gepner powstał w 1889 roku. Po odłączeniu od folwarku działek zwanych: „Kolonia Kameduły”, „Kończyny” i „Cekony” w folwarku pozostało jedynie 98 morgów 224 pręty ziemi które w 1896 r. włączono z powrotem do majątku Szaniec.
Jednymi z pierwszych mieszkańców wsi Kameduły były rodziny: Walasków, Głowackich, Kozłów i Majów. W przewodniku po Królestwie Polskim z 1901 roku Kameduły wymienione są jako kolonia.
W 1918 roku we wsi liczącej 35 domów mieszkało już 194 osoby. W 1933 roku w czasie tworzenia gromad miejscowość weszła w skład gromady Kameduły składającej się z kolonii Kameduły i kolonii Kończyny. Według danych niemieckich w miejscowości 1 lipca 1940 roku mieszkało 220 osób, natomiast jeśli chodzi o powierzchnię to do wsi należało 166 hektarów i 84 ary ziemi. W 1990 roku powierzchnia sołectwa Kameduły wynosiła 150 hektarów i 32 ary ziemi, a na jego terenie w 2000 roku mieszkało 158 osób.
Klasztor kamedułów powstał w 1726 roku w niewielkiej odległości od Szańca, w kierunku zachodnim. Pomysłodawcą jego budowy i fundatorem był Józef Myszkowski, ówczesny właściciel terenu całej parafii Szaniec.
Zbudowany wśród lasu klasztor składał się z ośmiu cel pustelniczych i drewnianego kościoła, obok którego zbudowano jeszcze budynki gospodarcze i dom gościnny tzw. forasterium. Teren przeznaczony pod budowę klasztoru wynosił 30 morgów ziemi a na utrzymanie 8 zakonników zgodnie z decyzją fundatora mieli pracować chłopi z trzech wsi pod Stopnicą, to jest: Czyżowa, Dziesławic i Jastrzębca. W 1751 roku w podziemiach kościoła pod prezbiterium pochowany został fundator klasztoru wspomniany wyżej Józef Myszkowski, natomiast zmarli zakonnicy chowani byli w kryptach przy wejściu.
W 1819 roku klasztor został skasowany i przeszedł na własność skarbu państwa, na co papież wyraził zgodę w czasie rozmów prowadzonych w 1818 roku przez rządy Królestwa Polskiego i Państwa Kościelnego. Zakonnicy którzy opuścili teren klasztoru otrzymali emerytury w wysokości 90 rubli rocznie. Ziemia została oddana w dzierżawę a kościół sprzedany za 1200 złp Józefowi Lubowidzkiemu. Po sprzedaży kościół służył jako suszarnia tytoniu. W 1829 roku Tadeusz Bocheński będący dzierżawca dóbr Szaniec wyremontował niszczejący kościół i sprowadził na teren opuszczonego klasztoru Norberta Franka, który jak się okazało był przedostatnim zakonnikiem przebywającym w eremie do 1844 roku. W tym samym roku przeniesione zostały szczątki fundatora wraz z marmurową trumna do kościoła w Młodzawach, natomiast szczątki zakonników pochowano obok kościoła w Szańcu. Ostatnim zakonnikiem który zmarł na terenie klasztoru w 1846 roku był Antoni Gnusiewicz.
W 1863 roku opuszczony klasztor był świadkiem potyczki stoczonej między powstańcami polskimi a wojskami rosyjskimi. Poległych powstańców pochowano we wspólnej mogile na jego terenie. W 1866 roku ze względu na stan techniczny kościoła zaprzestano odprawiania w nim jakichkolwiek nabożeństw a w 1869 roku zdemontowano jego wyposażenie, w tym ołtarze. Od tego czasu opuszczony klasztor to jest, kościół i trzy ocalałe domki zakonników niszczały w szybkim tempiei w 1908 roku po usunięciu z terenu klasztoru ostatniej budowli, dziedzic będący właścicielem ziemi, po parcelacji sprzedał działki ziemi chłopom, którzy to miejsce zaorali.
Kozina
Nazwa wsi pochodzi od słowa „koza” i może mieć związek zarówno z florą, jak i z fauną, ma jednak także wiele innych znaczeń z zakresu kultury materialnej i duchowej.
Kozina jest jedną z siedmiu najstarszych wsi w parafii Szaniec korzeniami sięgającymi epoki średniowiecza. Prawdopodobnie pierwszym właścicielem wioski był ród Odrowążów. W XV wieku jako właściciel wsi wymieniony jest Krzesław z Kurozwęk herbu Róża. Dziesięciną o wartości 1 grzywny obciążona była całość, czyli 1 folwark szlachecki.
W 1572 roku właścicielem Koziny został Wojciech Padniewski, starosta dybowski, przejmując wieś w spadku po stryju Filipie Padniewskim. Od 1613 roku do 1813 roku wieś wchodziła w skład własności Ordynacji Myszkowskich a oprócz niej w skład dóbr Kozina wchodził jeszcze, folwark i karczma.
W czasie opisu ordynacji przeprowadzonym w 1762 roku jako mieszkańcy wsi Kozina wymienione są rodziny, noszące następujące nazwiska: Domagała, Ciacia, Orzeł i Chrobot. W 1827 roku we wsi liczącej 6 domów mieszkało 43 osoby.
W 1864 roku przeprowadzono uwłaszczenie chłopów w Królestwie Polskim. Na mocy dekretu cara Aleksandra II zarówno ziemia jak i budynki posiadane przez chłopów będących mieszkańcami Koziny stały się ich własnością. Okrojone dobra Kozina od ojca Leopolda Sadowskiego przejął jego syn Florian Sadowski. Po zniesieniu pańszczyzny i uwłaszczeniu włościan z powodu zadłużenia dobra były często licytowane. W 1889 roku, licytację rozpoczęto od sumy 13 100 rubli. W 1933 roku w czasie tworzenia gromad wieś weszła w skład gromady Podgaje. Według danych niemieckich we wsi Kozina 1 lipca 1940 roku mieszkało 145 osób, natomiast jeśli chodzi o powierzchnię to do wsi należało 176 hektarów i 99 arów ziemi. W 1990 roku wieś Kozina weszła w skład sołectwa Podgaje.
Mikułowice
Nazwa wsi pochodzi od staropolskiej nazwy osobowej „Mikuła” i jest to jedna z siedmiu najstarszych wsi w parafii Szaniec, korzeniami sięgającymi średniowiecza.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1225 roku. Prawdopodobnie pierwszym jej właścicielem był ród Odrowążów. W XV wieku jako właściciel wsi wymieniona jest rodzina herbu Mądrostki. Dziesięciną o wartości 2 grzywien, obciążone były 2 folwarki szlacheckie i pole młyńskie.
W 1572 roku właścicielem Mikułowic został Wojciech Padniewski, starosta dybowski, przejmując wieś w spadku po stryju Filipie Padniewskim. Od 1601 roku do 1813 roku wieś wchodziła w skład własności Ordynacji Myszkowskicha oprócz niej w skład dóbr Mikułowice wchodził jeszcze folwark i karczma.
W czasie opisu ordynacji przeprowadzonym w 1762 roku jako mieszkańcy Mikułowic wymienione są rodziny noszące następujące nazwiska: Kryczka, Szczerba, Maj, Maciąg, Czaja, Janik, Kardynał, Panek i Wójcik. W 1827 roku we wsi liczącej 30 domów mieszkało 220 osób.
Kolejni dziedzice Mikułowic to między innymi: Jan Olrych Szaniecki, Mateusz Lubowidzki, Józef Lubowidzki, Wincenty Dobiecki, Emil Rayski, Piotr Kobyliński i Władysław Rakowski. Z majątku ziemskiego Mikułowice w 1862 roku, wspomniany dziedzic Władysław Rakowski sprzedał Janowi Gebutowskiemu należący do tego majątku folwark Elżbiecin z wsią zarobną Zwierzyniec. W 1864 roku przeprowadzono uwłaszczenie chłopów w Królestwie Polskim. Na mocy dekretu cara Aleksandra II zarówno ziemia jak i budynki posiadane przez chłopów będących mieszkańcami Mikułowic stały się ich własnością. To spowodowało dalsze zmniejszenie powierzchni majątku będącego własnością dziedzica. W 1933 roku w czasie tworzenia gromad wieś weszła w skład gromady Mikułowice, składającej się ze wsi Mikułowice, kolonii Mikułowice i ośrodka folwarku Mikułowice.
Według danych niemieckich w Mikułowicach 1 lipca 1940 roku mieszkało 780 osób, natomiast jeśli chodzi o powierzchnię to do wsi należało 765 hektarów i 91 arów ziemi. W 1990 roku powierzchnia sołectwa Mikułowice z integralnymi częściami: Kolonia Wschodnia, Kolonia Zachodnia, Pod Górami i Pod Lasem, wynosiła 746 hektarów i 50 arów ziemi, a na terenie sołectwa w 2000 roku mieszkało 839 osób.
Młyny
Młyny są jedną z siedmiu najstarszych wsi w parafii Szaniec korzeniami sięgającymi średniowiecza. Prawdopodobnie pierwszym właścicielem Młynów był ród Odrowążów. W XV wieku jako właściciel wsi wymieniony jest Krzesław z Kurozwęk herbu Róża. Dziesięciną o wartości 5 grzywien obciążona była całość czyli łany kmiece i 1 folwark szlachecki.
W 1572 roku właścicielem majątku ziemskiego Młyny został Wojciech Padniewski, starosta dybowski, przejmując wieś w spadku po stryju Filipie Padniewskim. Od 1613 roku do 1813 roku majątek wchodził w skład własności Ordynacji Myszkowskich i składał się oprócz wsi, z folwarku, karczmy i sześciu młynów wodnych.
W czasie opisu ordynacji przeprowadzonym w 1762 roku jako mieszkańcy Młynów wymienione są rodziny noszące następujące nazwiska: Brzytwa, Chrobot, Grochowina, Juszcze, Kasza, Kryczka, Mizerak, Myśliwiec, Równiak, Urban i Wilk. W 1827 roku we miejscowości liczącej 46 domów mieszkało 360 osób. Kolejni dziedzice majątku ziemskiego to między innymi: Jan Olrych Szaniecki, Józef Lubowidzki i Emil Rayski oraz rodziny Sielskich i Łuniewskich.
W 1864 roku przeprowadzono uwłaszczenie chłopów w Królestwie Polskim. Na mocy dekretu cara Aleksandra II Romanowa zarówno ziemia jak i budynki posiadane przez chłopów będących mieszkańcami Młynów stały się ich własnością. W 1933 roku w czasie tworzenia gromad wieś weszła w skład gromady Młyny, składającej się ze wsi Młyny, kolonii Młyny Pomyków, pozostałości z folwarku Młyny Pomyków, wsi Pomyków i kolonii Nadjanów. Według danych niemieckich w miejscowości 1 lipca 1940 roku mieszkało 800 osób, natomiast jeśli chodzi o powierzchnię to do wsi należało 1138 hektarów i 79 arów ziemi. W 1990 roku powierzchnia sołectwa Młyny wynosiła 1245 hektarów 89 arów, a na terenie sołectwa w 2000 roku mieszkało 541 osób.
Nowy Folwark
Nazwa miejscowości pochodzi od istniejącego tu wcześniej folwarku zwanego „Nowy Folwark” wchodzącego w skład dóbr Szaniec.
Wieś powstała po 1900 roku, ale przed 1916 rokiem, na ziemiach parcelowanego folwarku zwanego „Nowy Folwark”. Biorąc od niego również i swoją nazwę. Jednak w początkowym okresie istnienia wsi używano też nazwy „Szaniecki Folwark”.
Jednymi z pierwszych mieszkańców Nowego Folwarku były rodziny: Walkiewiczów, Kotów, Kozłów, Mizdrów, Gwaderów, Rusaków, Badochów, Żyłów, Garnków, Koźbiałów i Slużalskich. Według spisu przeprowadzonego w 1918 roku we wsi mieszkało 120 osób, w rozbiciu na płeć liczbę tę stanowiło 57 mężczyzn i 63 kobiety. Miejscowość liczyła 20 domów a mieszkający w niej rolnicy posiadali i uprawiali 168 morgów pola.
W 1933 roku w czasie tworzenia gromad wieś weszła w skład gromady Szaniec. Według danych niemieckich we wsi Nowy Folwark 1 lipca 1940 roku mieszkało 190 osób, natomiast jeśli chodzi o powierzchnię to do wsi należało 144 hektary i 83 ary ziemi. W 1990 roku powierzchnia sołectwa Nowy Folwark wynosiła 414 hektarów i 83 ary ziemi, a we wsi w 2000 roku mieszkały 294 osoby.
Podgaje
Wieś powstała po 1572 roku ale przed 1762 rokiem, między wsiami Kozina i Skarysławice. W 1762 roku majątek ziemski Podgaje należał do Ordynacji Myszkowskich, a mieszkające w niej rodziny nosiły nazwiska: Bochen, Ciacia, Drab, Janik, Kocjan, Urbaniak i Wach. Właścicielem czyli dziedzicem wsi po 1813 roku był Jan Olrych Szaniecki, a następnie Ignacy Jakubowicz. W 1827 roku w miejscowości liczącej 10 domów mieszkało 62 osoby.
W 1864 roku przeprowadzono uwłaszczenie chłopów w Królestwie Polskim. Na mocy dekretu cara Aleksandra II Romanowa zarówno ziemia jak i budynki posiadane przez chłopów będących mieszkańcami Podgajów stały się ich własnością. W 1933 roku w czasie tworzenia gromad wieś weszła w skład gromady Podgaje składającej się ze wsi Podgaje, wsi Kozina, wsi Skarysławice, kolonii Kozina, kolonii Ewcin Kozina, kolonii Dobra Kozina, kolonii Pustka Dworu i kolonii Skarysławice. Według danych niemieckich w miejscowości 1 lipca 1940 roku mieszkało 225 osób, natomiast jeśli chodzi o powierzchnię to do wsi należało 156 hektarów i 36 arów ziemi.
W 1990 roku powierzchnia sołectwa Podgaje z integralnymi częściami: Błonie, Kozina, Pustka Dworu i Skarysławice wynosiła 498 hektarów i 93 ary ziemi, a na terenie sołectwa w 2000 roku mieszkało 266 osób.
Pomyków
Wieś powstała po 1572 roku, ale przed 1762 rokiem na zachód od wsi Młyny. Ponieważ w 1762 roku w Pomykowie gospodarowało jedynie 4 zagrodników możemy założyć że wieś powstała na początku XVIII wieku, wchodząc w skład klucza szanieckiego należącego do Ordynacji Myszkowskich. Nazwa miejscowości pochodzi prawdopodobnie od nazwy osobowej „Pomyk”, lub staropolskich nazw osobowych: „Pomykadło”, „Pomykała”. Prawdopodobnie jednymi z pierwszych mieszkańców Pomykowa były rodziny: Szafrańców, Wojciechowskich i Krawczyków. Właścicielem dóbr ziemskich od 1813 roku do 1840 roku był Jan Olrych Szaniecki. Po jego śmierci wieś zarobna Pomyków podobnie jak inne jego dobra, została zlicytowana. W tym czasie w posiadaniu mieszkańców obciążonych wykonywaniem trzydniowej pańszczyzny w tygodniu, było 61 morgów i 196 prętów pola ornego, 2 morgi i 60 prętów łąk oraz 4 morgi pastwiska.
W 1864 roku na mocy dekretu o uwłaszczeniu włościan wydanego przez cara Aleksandra II Romanowa ziemia oraz budynki należące do wsi stały się własnością mieszkańców Pomykowa. Kolejnymi właścicielami dóbr Pomyków, ale już bez wsi, były rodziny: Sielskich i Łuniewskich. W 1933 roku w czasie tworzenia gromad miejscowość weszła w skład gromady Młyny. Według danych niemieckich w Pomykowie 1 lipca 1940 roku mieszkało 60 osób, natomiast jeśli chodzi o powierzchnię to do wsi należało 126 hektarów i 81 arów ziemi. W 1990 roku wieś Pomyków weszła w skład sołectwa Młyny.
Skorzów
Nazwa wsi pochodzi od staropolskiej nazwy osobowej: „Skor”, „Skorosz” lub „Skorusza”. Miejscowość powstała pod koniec XV wieku lub na początku XVI wieku. W 1508 roku była własnością Stanisława z Kurozwęk, a w 1572 roku właścicielem Skorzowa został Wojciech Padniewski, starosta dybowski, przejmując wieś w spadku po stryju Filipie Padniewskim.
W latach 1613—1812 wieś wchodziła w skład klucza szanieckiego Ordynacji Myszkowskich. W czasie opisu ordynacji przeprowadzonym w 1762 roku jako mieszkańcy Skorzowa wymienione są rodziny, noszące następujące nazwiska: Ciacia, Koruba, Maj, Rusak, Rutkowski, Stopa, Śpiewak, Tkacz i Wachla. W 1827 roku w miejscowości liczącej 14 domów mieszkało 90 osób. Kolejni dziedzice wsi Skorzów to między innymi: Andrzej Bem i Władysław Gołemberski.
W 1864 roku przeprowadzono uwłaszczenie chłopów w Królestwie Polskim. Na mocy dekretu cara Aleksandra II Romanowa zarówno ziemia jak i budynki posiadane przez chłopów będących mieszkańcami Skorzowa stały się ich własnością. Kolejni właściciele dóbr, ale już bez wsi Skorzów, to: Anna Puciłowska i Stanisław Kulesza. Ostatnimi właścicielami resztówki z dóbr Skorzów w początkowym okresie Polski Ludowej była wspomniana rodzina Kuleszów. Folwark w Skorzowie należał do nich do 1953 roku bowiem jako posiadający obszar mniejszy niż 50 hektarów nie został objęty działaniem reformy rolnej i nie został rozparcelowany w 1945 roku. W 1953 roku władze uznały jednak że wchodzące w skład folwarku nieużytki można przekwalifikować na tereny rolne i przejęły dwór i folwark którego ziemia stała się podstawa do założenia rolniczej spółdzielni produkcyjnej. Rodzina Kuleszów została przesiedlono na teren województwa krakowskiego.
W 1933 roku w czasie tworzenia gromad wieś weszła w skład gromady Skorzów, składającej się ze wsi Skorzów, kolonii Skorzów Sokółka i folwarku Skorzów.
Według danych niemieckich w miejscowości 1 lipca 1940 roku mieszkało 290 osób, natomiast jeśli chodzi o powierzchnię to do wsi należało 413 hektarów i 84 ary ziemi.
W 1990 roku powierzchnia sołectwa Skorzów wynosiła 379 hektarów i 55 arów ziemi, a we wsi w 2000 roku mieszkało 258 osób.
Słabkowice
Nazwa wsi pochodzi od staropolskiej nazwy osobowej „Sławek”. Słabkowice są jedną z siedmiu najstarszych wsi w parafii Szaniec, korzeniami sięgającymi średniowiecza.
Prawdopodobnie pierwszym właścicielem Słabkowic był ród Odrowążów. W XV wieku dobra ziemskie jako własność szlachecka obciążone były dziesięciną o wartości 6 grzywien. Obciążenie dotyczyło całości, czyli 1 folwarku szlacheckiego.
W 1572 roku właścicielem Słabkowic został Wojciech Padniewski, starosta dybowski, przejmując majątek ziemski w spadku po stryju Filipie Padniewskim. W latach 1613—1812 roku wieś wchodziła w skład klucza szanieckiego Ordynacji Myszkowskicha oprócz niej w skład dóbr Słabkowice wchodził jeszcze, folwark i browar.
W czasie opisu ordynacji przeprowadzonym w 1762 roku jako mieszkańcy Słabkowic wymienione są rodziny, noszące następujące nazwiska: Bąk, Ciba, Cygan, Kaliński, Kowal, Orzeł, Molęda, Sady, Słoma, Wojtaszek i Zieliński. W 1827 roku we wsi liczącej 20 domów mieszkało 151 osób. Kolejni dziedzice majatku ziemskiego to między innymi: Andrzej Bem, Aleksander Bem i Konstanty Bem oraz Robert Łuniewski. W 1864 roku przeprowadzono uwłaszczenie chłopów w Królestwie Polskim. Na mocy dekretu cara Aleksandra II Romanowa zarówno ziemia jak i budynki posiadane przez chłopów będących mieszkańcami Słabkowic stały się ich własnością. Kolejnymi właścicielami dóbr ale już bez ziemi przekazanej mieszkańcom wsi, były rodziny: Podczaskich, Morzkowskich i Lechów. Ostatnimi właścicielami resztówki dóbr jeszcze w okresie Polski Ludowej była rodzina Stokowskich. W 1933 roku w czasie tworzenia gromad miejscowość weszła w skład gromady Słabkowice, składającej się ze wsi Słabkowice, kolonii Słabkowice, kolonii Słabkowice Zastawie, folwarku Słabkowice i obszaru z parcelacji Słabkowice Młyn. Według danych niemieckich w miejscowości 1 lipca 1940 roku mieszkało 345 osób, natomiast jeśli chodzi o powierzchnię to do wsi należało 437 hektarów i 36 arów ziemi. W 1990 roku powierzchnia sołectwa Słabkowice wynosiła 528 hektarów i 29 arów ziemi, a we wsi w 2000 roku mieszkało 251 osób.
Szaniec
Szaniec jest jedną z najstarszych wsi w parafii Szaniec korzeniami sięgającymi średniowiecza. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1229 roku. Prawdopodobnie pierwszym właścicielem wsi był ród Odrowążów. W XV wieku jako właściciel dóbr ziemskich wymieniony jest Krzesław z Kurozwęk herbu Róża. Dziesięciną w wysokości 10 grzywien obciążona była część łanów kmiecych, 1 folwark i pola karczemne.
W 1508 roku jako właściciel Szańca wymieniony jest Stanisław z Kurozwęk, natomiast w 1572 roku kolejnym jego właścicielem został Wojciech Padniewski, starosta dybowski, który przejął wieś w spadku po stryju Filipie Padniewskim.
W latach 1613—1813 majątek ziemski wchodził w skład własności Ordynacji Myszkowskich, której kolejnymi właścicielami byli Myszkowscy i Wielopolscy. Majątek składał się z wsi, folwarku, karczmy, młyna, browaru i lasów zwanych: „Pasieka”, „Dembniki małe”, „Psiarka”, „Lisiny”, „Borki”, „Dąbrowica”, „Dębniaki duże”, „Tarnociny”, „Rudniki”, „Piasecznica”, „Kowala”, „Goliny”, „Zadolnik”, „Borowina” i „Zwierzyniec”. W miejscu ostatniego z wymienionych lasów powstała później wieś, biorąc od niego swą nazwę.
Między innymi dzięki urodzajnej glebie i działającym na wschód od wsi kamieniołomom o metryce sięgającej średniowiecza wieś stała się siedzibą parafii i dała nazwę zespołowi dóbr zwanemu kluczem szanieckim w Ordynacji Myszkowskich.
W czasie opisu ordynacji przeprowadzonym w 1762 roku jako mieszkańcy Szańca wymienione są rodziny, noszące następujące nazwiska: Biały, Błachut, Domagała, Domorąg, Jaworski, Kasza, Koruba, Kowal, Kryczka, Lasia, Mąka, Mikołajczyk, Mizdra, Mrożek, Myśliwiec, Pokrzyk, Prędki, Rak, Ryczek, Słoma, Szafraniec, Tkacz, Turczyn, Wilk, Włodarczyk, Wojciechowski, Załęcki i Ziemkowicz. W 1827 roku w miejscowości liczącej 81 domów mieszkało 610 osób.
Kolejni właściciele Szańca zwani dziedzicami to między innymi:
— Jan Olrych Szaniecki, od 1813 roku,
— Skarb Królestwa Polskiego, od 1840 roku,
— Samuel Raszke, od 1840 roku,
— Józef Lubowidzki od 1842 roku,
— Emil Rayski od 1849 roku i
— Karol Kręciński od 1857 roku.
W 1864 roku przeprowadzono uwłaszczenie chłopów w Królestwie Polskim. Na mocy dekretu cara Aleksandra II Romanowa zarówno ziemia jak i budynki posiadane przez chłopów będących mieszkańcami Szańca stały się ich własnością. Kolejnymi dziedzicami dóbr z których odłączono wieś i grunty przekazane na własność włościanom z Szańca był od 1865 roku, Piotr Jakubowski a od 1883 roku jego dzieci. Następnie majątek nabyła w 1887 roku Leokadia Gepner a po jej śmierci w 1899 roku jej mąż Władysław Gepner. Ostatnimi dziedzicami dóbr Szaniec była rodzina Nowakowskich.
W 1933 roku w czasie tworzenia gromad miejscowość weszła w skład gromady Szaniec, składającej się z wsi Szaniec, wsi Szaniec Parafialny, wsi Wymysłów, folwarku Szaniec, kolonii Antonin, kolonii Ignaców Pustki, kolonii Janów, kolonii Nowy Folwark, kolonii Dębów, kolonii Mikułowice i kolonii Zosin.
Według danych niemieckich w miejscowości 1 lipca 1940 roku mieszkało 1030 osób, natomiast jeśli chodzi o powierzchnię to do wsi należało 1195 hektarów ziemi.
W okresie Polski Ludowej działały w Szańcu: biblioteka publiczna, posterunek Milicji Obywatelskiej, kino, piekarnia, masarnia, mleczarnia, kilka sklepów, ośmioklasowa szkoła podstawowa i bar „Skalnik”. Miejscowość była też siedzibą prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej. W skład gromady wchodziły miejscowości: Galów, Kameduły, Szaniec i Zwierzyniec. Prezydium mieściło się w nie istniejącym budynku, w miejscu którego wzniesiony został nowy budynek z przeznaczeniem na Wiejski Dom Kultury. Budynek położony jest na południe od kościoła i plebani, tuż za figurą Jana Nepomucena. Wspomnieć należy również o przeprowadzonej w okresie Polski Ludowej elektryfikacji miejscowości.
W 1990 roku powierzchnia sołectwa Szaniec z integralnymi częściami: Antonin, Klin, Kurzejów, Pod Plebanią i Wymysłów wynosiła 1193 hektary i 30 ary ziemi, a na terenie sołectwa w 2000 roku mieszkało 716 osób.
Cmentarz w Szańcu założony został w 1821 roku na północnym krańcu wsi w polu włościan a jego powierzchnia wynosiła 180 prętów. Po przeliczeniu prętów na ary powierzchnia równa była około 33 arom. W czasie zakładania cmentarza we wspomnianym wyżej 1821 roku w jego obrębie wzniesiono na kolumnie klasycystycznej figurę N. P. Marii Niepokalanego Poczęcia. Obecnie figura znajduje się w bardzo złym stanie technicznym. Wcześniej prawdopodobnie cmentarz funkcjonował przy kościele. Do dziś zachował się na placu przy świątyni jeden z nagrobków, z napisem, cyt:
„DOM Śp. Franciszkowi Lubowidzkiemu zm. w Strojnowie d.10 maja 1837 r. złożonemu tu zgodnie z wola i życzeniem jego przywiązana żona w dowód szacunku swego i wdzięczności za miłe acz krótkie z sobą pożycie pomnik ten wzniosła. Żył lat 41.”
Cytat za księdzem Janem Wiśniewskim, ponieważ dziś herb Topacz oraz napis na pomniku są bardzo zniszczone i niemożliwe do odczytania. Wymieniony wyżej ksiądz wspomina jeszcze o zachowanych na początku XX wieku fragmentach pomnika Rosjanki Eufrozyny Nowikowy zmarłej w 1814 roku.
W 1839 roku w czasie pełnienia funkcji proboszcza przez Mateusza Świątkiewicza teren cmentarza został otoczony murem kamiennym. O tej inwestycji zdecydował dozór kościelny z prezesem Tadeuszem Bocheńskim. Została ona wykonana bez wymaganej zgody władz więc dozór miał problem z uzyskaniem zgody na pokrycie kosztów budowy wynoszących 470 rubli 47 i 1/2 kopiejki przez parafian. Kolejna duża inwestycja to budowa w 1876 roku kaplicy cmentarnej. W 1878 roku przy południowo-wschodnim narożniku cmentarza zbudowano kamienną figurę św. Judy Tadeusza z napisem, cyt:
„J. Tadeusz RP 1878.”
Na cmentarzu w Szańcu zachowało się kilka dość starych nagrobków pochodzących z końca XIX i początków XX wieku, wśród których są nagrobki:
1.Arkadego Plinkiewicza z napisem, cyt:
„DOM ARKADY PLENKIEWICZ żył lat 61 umarł dn. 30 kwiet. 1862 r. pozostała żona wraz z dziećmi pamiątkę tę wznoszą.”
2.Antoniny i Feliksa Śmigielskich z napisem, cyt:
„DOM S+P Feliksowi i Antoninie Śmigielskim pozostałe dzieci i wnuki wznosząc te skromną pamiątkę proszą o Westchnienie do BOGA o spokój ich dusz.”
3.Mateusza Świątkiewicza z napisem, cyt:
„S.P.X. Mateusz Świątkiewicz proboszcz szaniecki prosi o pobożne westchnienie. Żył lat 64. Kapłaństwa 41. Rządził tą parafią 38 l. Umarł d 18 kwiet 1859.”
4.Grzegorza Wacha z napisem, cyt:
„S.P. GRZEGORZ WACH były wojskowy polski zmarły d.8 sierpnia 1864 r. W wieku lat 64. PROSI O ZDROWAŚ MARJA.
5.Anny Wojtaszek z napisem, cyt:
„DOM Ś.P. ANNIE Z SADYCH WOJTASZEK ZMARŁEJ 23 WRZEŚNIA 1887 R. W WIEKU LAT 57. POKÓJ JEJ DUSZY. PRZYWIĄZANY MĄŻ Z DZIEĆMI POMNIK TEN WZNIEŚLI.”
Oraz trzy dziewiętnastowieczne nagrobki bez napisów. Pierwszy kamienny z krzyżem ażurowym wykonanym z metalu, drugi kamienny z krzyżem kamiennym i trzeci kamienny z różnymi ornamentami, wśród których centralne miejsce zajmuje symboliczna czaszka ze skrzyżowanymi piszczelami.
W krypcie kaplicy cmentarnej wśród kilku pochowanych osób spoczął między innymi: Ryszard Gosławski. Na tablicy marmurowej umieszczono okszę, herb zmarłego i napis, cyt:
„Ryszard Oksza Gosławski — właściciel dóbr Gallów. Ur. 03. IV. 1849 r. Zm. 24. I. 1895 r.”
Z początku XX wieku zachowało się dwa nagrobki: 1.Jana Śmigielskiego, kamienny z krzyżem metalowym ażurowym i tablicą metalową z napisem, cyt:
„D.O.M. Tu spoczywają zwłoki. Ś.P. Jan Śmigielski przeżywszy lat 68 zmarł 18 lipca 1902 r. Pokuj jego duszy.”
2.Dominika Kapuścińskiego, kamienny z wyrytym napisem, cyt:
D.O.M Ś. P. KS. DOMINIK KAPUŚCIŃSKI KANONIK HONOROWY KIELECKI PROBOSZCZ PARAFII SZANIEC ZMARŁ DNIA 3 GRUDNIA 1913 R. PRZEŻYWSZY LAT 58. WIECZNY ODPOCZYNEK RACZ MU DAĆ PANIE.”
W części północnej cmentarza znajdują się mogiły żołnierskie i partyzanckie. Spoczęli tu między innymi: Tytus Ciepliński, Jan Gawlik, Bolesław Górka, Roman Janik, Roman Jasiurski, Szczepan Koruba, Franciszek Majcher, Franciszek Majcher, Bazyli Stragan i Tadeusz Zasławski.
Oto teksty niektórych epitafiów, cyt:
„FRANCISZEK MAJCHER ur. 1888 r. zm. 27—4—1943. Bojownik o niepodległość Polski 1918 r. Działacz ludowy w okresie międzywojennym. Żołnierz funkcyjny AK. Żarliwy patriota — zginął śmiercią tragiczną z wyroku opozycji. Cześć Jego pamięci.”
„PARTYZANCI BOLESŁAW GÓRKA ROMAN JANIK FRANCISZEK MAJCHER ZGINĘLI W 1944 ROKU W WALCE O WYZWOLENIE OJCZYZNY CHWAŁA JEJ SYNOM”
„Ś. P. JAN GAWLIK 7.11.1891 PARTYZANT zginął od kul hitlerowskich 3.8.1944.”
„Ś.p. Szczepan Koruba żył lat 29 zginął z rąk hitlerowców 23 VIII 1944 r. Pokój jego duszy”.
„ŻOŁNIERZE WOJSKA POLSKIEGO POLEGLI NA POLU CHWAŁY. WRZESIEŃ 1939. TADEUSZ ZASŁAWSKI BAZYLI STRAGAN I NIEZNANY ŻOŁNIERZ. CZEŚĆ ICH PAMIĘCI.”
Nie sposób wymienić z imienia i nazwiska wszystkich zmarłych pochowanych na cmentarzu w Szańcu w XIX i XX wieku ale wspomnieć należy chociaż ich nazwiska. Tak więc, za cmentarzu w Szańcu spoczywają między innymi zmarli noszący następujące nazwiska:
A
Adamczyk, Adamowski, Artfiński,
B
Banach, Banasiewicz, Banasik, Bańkowski, Barcikowski, Bartocha, Bartosiński, Bartoszek, Bąk, Bem, Biłek, Błach, Bocheński, Bonek, Borczuch, Borowiec, Braciszewicz, Brewiński, Bryła, Brzeski, Brzytwa, Bucki, Bułaj, Bury, Burzawa, Buskowski, Byk, Babiarz, Borowy, Banaś, Badocha, Borkowski, Buczkowski, Bujalski, Będkowski, Baran, Burek, Bocian, Bukowski,
C
Chlebowski, Ciepliński, Cierlik, Cieślikiewicz, Chmielewski, Chrobot, Ciacia, Ciba, Cybulski, Cygan, Cyrański, Czaja, Czajor, Czapla, Czapliński, Czerski, Czerwiński, Chejdysz, Chaberek, Cichoń, Czarnecki, Chrząszcz, Chojnacki, Czekalski, Cedro, Cichy,
Ć
Ćwiertnia,
D
Dachowski, Daniecki, Dębowski, Długołędzki, Dobrzański, Domagała, Drab, Drąg, Dresel, Drozdowski, Duda, Dulęba, Dygasiński, Dymek, Dyszewski, Dziadek, Drążek,
F
Ficek, Florkiewicz, Fogiel, Fornal, Foryś, Frank, Frankowski, Frąk, Furtak, Fijałkowski, Francikiewicz,
G
Gach, Galus, Gliński, Głąb, Gnusiewicz, Gołemberski, Gozdek, Grabala, Grela, Gręda, Grochowina, Grudzień, Grychodzki, Gul, Guliński, Gunia, Gutkiewicz, Guzik, Guzikowski, Gwadera, Gzyl, Górka, Gacek, Gawlik, Głowacki, Grzybowski, Głuszek, Gajski, Grabowski, Garnek, Grodkiewicz, Guzera, Gradzik, Grela, Gimel,
H
Hetman, Hryniewicki, Hejdysz,
I
Iwański, Ignacak,
J
Jackowski, Jangrot, Janik, Jaros, Jarosz, Jasiński, Jaworski, Jurkowski, Justyniarski, Juszcze, Juszczyk, Janiec, Janus, Jaskulski, Jędrusiak, Jagodzińki, Jezierski, Jakubowski, Jagła, Jastrząb,
K
Kaczmarski, Kaleta, Kamiński, Kasprzyk, Kasza, Kielesiński, Kielman, Kierkos, Klamka, Klimaszewski, Klimczak, Kocjan, Konopka, Koprowski, Koruba, Kowal, Kowalczyk, Kowalski, Kozieł, Kozioł, Król, Krupa, Krupińska, Kryczka, Krzakowski, Krzemiński, Krzewicki, Książek, Kubik, Kulpiński, Kułaga, Kuta, Kuza, Kwieciński, Kwiecień, Kania, Karaś, Kapusta, Karpiński, Klepka, Kot, Kolarz, Kucharski, Kardynał, Kopała, Kumor, Kajdana, Koszycki, Klementowski, Karbownik, Kwapisz, Kwaterski, Kuchciński, Książek, Kowalczewski, Kmieciak, Krowiński, Kopacz, Królikowski, Kochański, Kuciak, Kompała, Kąpała, Kokot, Kudła, Kapuściński, Kosela, Kubiczek, Kita, Kochanowski Kwaśniak, Kopeć, Karczewski, Kupis,
L
Lachocki, Lasia, Laufernicki, Leitner, Lenczewski, Lente, Leśniowski, Lewicki, Liburski, Lipiński, Lubacha, Lubański, Lubowidzki, Ludwikowski, Lackorzyński, Lasak, Lachowski, Lech, Liwińska, Lewiński, Lachowicz,
Ł
Łasan, Łącki, Łodo, Łukasik, Łuszcz, Łyżwa, Łabędzki, Łoboda,
M
Maciag, Maciejewski, Madej, Magiera, Maj, Majcher, Makówka, Manini, Marciniec, Marek, Marszałek, Matuszewski, Mazan, Michalski, Michałowski, Mierzwa, Mietlowski, Migalski, Mikołajczyk, Misztal, Mizdra, Mizgała, Molenda, Mołas, Moras, Mostek, Mrożek, Maskiera, Morzkowski, Mul, Malinowski, Młyńczak, Milewicz, Migusiński, Musiał, Malarski, Majcherczak, Mikuła, Majka,
Misterka, Malinga,
N
Naprzał, Nawrot, Niepielski, Niepolski, Niewęgłowski, Nikitin, Nowak, Nowakowski, Nowosielski, Nowacki, Niechoda, Nizioł, Nagórski, Nosek, Niedzielski, Noga,
O
Ochabowicz, Opas, Ortyński, Orzeł, Ostafiński, Ozdoba, Oziębło, Oziębły, Ozimina, Olszowski, Olesiński, Orszulak, Ola,
P
Pabis, Paliszewski, Panek, Pańszczyk, Papier, Partyka, Pasek, Pasternak, Pawelec, Pawłowski, Piątek, Piekarski, Piekarz, Piesuchowicz, Pietryka, Pietrzyk, Plenkiewicz, Plinkiewicz, Płocha, Podgórski, Podsiadło, Pokrzyk, Polakowski, Porębski, Poros, Powroźnik, Prędki, Prucnal, Ptaszyński, Pyrz, Pytel, Plisak, Poborca, Polak, Połetek, Prasałek, Pliszka, Przybysz, Pokutyński, Pietrusiński, Pawłosiński, Puciłowski, Pięta, Porada, Piasecki, Piwowarczyk, Przybyś, Pankowski, Płonka, Piskorski, Pruchnicka,
R
Kup książkę, aby przeczytać do końca.