Bezpłatny fragment - Cyberprzestrzeń

Copyright © Leszek Zakrzewski & Dorota Katarzyna Marczuk

Warszawa — Rzeszów — Biała Podlaska 2021

Projekt okładki autorzy.

All right reserved including the rights of reproduction whole or in part in any form.

Wszelkie prawa zastrzeżone.

Kopiowanie, przedrukowywanie i rozpowszechnianie całości lub fragmentów niniejszej pracy bez zgody właścicieli praw autorskich zabronione.

Publikacja ta jest dziełem twórców. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty. Szanujmy cudzą własność i prawo.

Kontakt do autorów:

l.zakrzewski@jlda.eu

d.k.marczuk@jlda.eu

JLDA Sp. z o.o.

Biała Podlaska,

ul. Zamkowa 14 lok. 5

tel.: +48 83 411 00 20

www.jlda.eu * info@jlda.eu

Wprowadzenie

Nowoczesne technologie, a zwłaszcza komputer i Internet, z chwilą pojawienia się zaczęły wywierać coraz większy wpływ na życie społeczne. Dotyczy to przede wszystkim ludzi młodych, którzy stanowią grupę korzystającą z nowoczesnych technologii komunikacyjnych w sposób najbardziej aktywny, a zarazem najmniej odpowiedzialny. Współczesne badania wskazują zarówno na korzyści, jak i zagrożenia wynikające z faktu przebywania młodych ludzi w przestrzeni wirtualnej. Jak zauważa J. Juvonen i E.F. Gross, cyberprzestrzeń stała się nowym środowiskiem życia współczesnej młodzieży, do którego młodzi ludzie wraz z pozytywnymi aspektami funkcjonowania, przenieśli zachowania nieakceptowane społecznie.

Pierwsze badania dotyczące wpływu nowych mediów na rozwój i funkcjonowanie młodego pokolenia prowadzono w latach 90. XX wieku. Ich wyniki wskazywały na to, że przebywanie w cyberprzestrzeni wyklucza młodych ludzi z życia społecznego w realnym świecie i przyczynia się do pogorszenia stanu ich zdrowia psychicznego.

Wyniki późniejszych badań nie są już tak jednoznaczne, wskazują na złożoność zagadnienia i na to, że dużo większe znaczenie mają formy aktywności podejmowane przez młodych ludzi w świecie wirtualnym niż czas, który tam spędzają.

Wielu młodych ludzi przebywając w świecie wirtualnym przybiera określone role i kreuje swój profil, udając, że mają więcej lub mniej lat, są mężczyznami lub kobietami itp., a lista tych możliwości jest nieograniczona. Z jednej strony, takie doświadczenia mogą się okazać pozytywne dla nastolatków, którzy odkrywają własną osobowość, z drugiej jednak może się okazać, że młodzi ludzie będą spotykać w sieci a potem w świecie rzeczywistym ludzi, którzy nie są tymi, za których się podają. Taka sytuacja może prowadzić na przykład do zaburzeń funkcji poznawczych młodego człowieka, o których pisze M. Tanaś, i które w efekcie mogą skutkować problemami w nauce, zaburzeniami percepcji, ograniczeniem logicznego myślenia, poczuciem zagubienia, natrętnymi myślami.

Podejmując problem zagrożeń związanych z funkcjonowaniem młodych ludzi w przestrzeni wirtualnej można je rozpatrywać na różnych płaszczyznach. Zagrożeniem mogą być zarówno dysfunkcyjne formy zachowań (np. cyberprzemoc rówieśnicza, prostytucja dziecięca) i ich skutki, jak i treści wywierające negatywny wpływ na rozwój młodych jednostek. Ponadto, młody człowiek buszując w sieci i spędzając godziny przed ekranem komputera lub z telefonem w ręku, może być narażony na dolegliwości zdrowotne, może stać się ofiarą pedofilów, oszustów czy przestępców internetowych, a przy braku odpowiednich umiejętności korzystania z nowoczesnych technologii i zabezpieczeń może być narażony na utratę danych, w tym osobowych albo być zaatakowanym przez złośliwe wirusy i trojany.

Niezwykle niebezpieczne są również nowe formy uzależnień, które pojawiły się wraz z nowoczesnymi technologiami. W literaturze możemy się spotkać z różnymi nazwami uzależnienia od Internetu czy też komputera, a mianowicie: siecioholizm, netoholizm, internetoholizm, infoholizm. Coraz częściej stosuje się również w polskiej literaturze skrót IAD — Internet Addiction Disorder, czyli Zespół Uzależnienia od Internetu (ZUI).

Uzależnienia medialne znalazły się w kręgu zainteresowań badaczy stosunkowo niedawno, bo dopiero w połowie lat 90. ubiegłego wieku. Badania jednak wskazują na dużą skalę tego zagrożenia i szybkie tempo jego rozwoju. Problem ten dotyczy w szczelności młodych osób, gdyż z racji swojej niedojrzałości wykazują one dużo większe ryzyko uzależnienia od mediów cyfrowych niż dorośli. Powszechny dostęp do komputera i Internetu sprawia, że różnorodność aktywności, jakie można podejmować mając je w zasięgu ręki jest nieograniczona.

Należy zatem zwrócić uwagę, iż pod wpływem mediów i technologii, zmieniają się tradycyjne postacie zagrożeń wywołujące patologie społeczne, na przykład takie jak alkoholizm, narkomania, prostytucja czy przynależność do sekt, a jednocześnie pojawiają się nowe zagrożenia, mające ścisły związek ze swoistością świata wirtualnego. W nim bowiem coraz częściej i dłużej przebywają nie tylko dzieci i młodzież, ale również osoby dorosłe. Wszyscy ludzie korzystający z nowoczesnych technologii, bez względu na swój wiek, są narażeni na niebezpieczeństwa czyhające na nich w świecie online. Jednocześnie, należy pamiętać, że korzystanie z mediów nie tylko stwarza sytuacje, w których nieświadomi zagrożeń użytkownicy padają ich ofiarą, ale również dopuszczają się przestępczych zachowań.

Do czynów zabronionych, w które mogą zostać uwikłani użytkownicy Internetu można zaliczyć przestępczość komputerową (internetową, teleinformatyczną) tzw. cyberprzestępczość. Współcześnie dużym problemem są również niekonwencjonalne zachowania seksualne, w które angażują się coraz młodsze jednostki ludzkie (np. grooming, cybering, sexting), jak również cyberstalking i inne formy przemocy przejawiane w przestrzeni wirtualnej, tzw. cyberbulling (cyberprzemoc, przemoc internetowa, przemoc elektroniczna).

Od autorów

Szanowni Państwo, od wielu lat zawodowo zajmujemy się zjawiskami związanymi z rozwojem nowych technologii, ich wpływem na jednostkę i społeczeństwo. Prowadzimy badania związane z bezpieczeństwem cyberprzestrzeni, cyberkryminologią, zastosowaniami ICT, rozwojem społeczeństwa wiedzy, uzależnieniami od mediów cyfrowych, pedagogiką medialną i resocjalizacją. Nasza praca to nie tylko praca naukowa ale i pozanaukowa działalność zawodowa, jesteśmy także praktykami.

Zapraszamy do kontaktu z nami, lektury naszych publikacji, do udziału w seminariach i konferencjach, dyskusji na temat szans i zagrożeń cyberprzestrzeni — aktualnego i ważnego problemu społecznego i zdrowotnego.

Pozdrawiamy

dr Dorota Katarzyna Marczuk

dr Leszek Zakrzewski

Czy nowe technologie to narkotyk, którego efektów jeszcze nie znamy?

Internet sprawił, że życie współczesnego człowieka stało się dużo łatwiejsze ze względu na powszechny dostęp do informacji i możliwość kontaktu z różnymi ludźmi z całego świata.

Zalety Internetu są nieocenione, ale spędzanie przed komputerem zbyt dużej ilości czasu spowodowało również, że urządzenie to znalazło się w centrum życia wielu ludzi. To z kolei, może prowadzić do uzależnienia od Internetu lub komputera.

W związku z rozwojem technologii komputerowych, olbrzymią popularnością urządzeń pozwalających łączyć się z Siecią, a także coraz niższymi kosztami dostępu do Internetu, model spędzania wolnego czasu uległ dużym zmianom. Dla jednych surfowanie po Sieci mniej lub bardziej zastępuje telewizję, choć największe zmiany można zaobserwować w przypadku młodych. Umawianie się po szkole na boisku zamieniło się w przesiadywanie na portalach społecznościowych, rozmowy do późna na ławce pod blokiem przeniosły się na SMSy i komunikatory, nie mówiąc o potyczkach osiedlowych drużyn — dziś już przeważnie wirtualnych.

Takie zmiany od lat interesują naukowców, szczególnie przyglądających się objawom uzależnienia od Internetu i gier sieciowych wśród młodych ludzi. W ostatnich dniach opublikowany został raport z bardzo dokładnych badań młodzieży. Wniosek? Nadmierne korzystanie z tych dobrodziejstw powoduje niepokojące zmiany w strukturze mózgu.

Serwis naukowy PLoS ONE opublikował bardzo szczegółowy opis badań, jakie neurobiolodzy z Chin i USA przeprowadzili na młodzieży uzależnionej od Sieci. Informacje dotyczące tego tematu zostały również opublikowane przez renomowany Scientific American.

Podmiotami badawczymi były dwie grupy młodych ludzi: 18 studentów z uzależnieniem stwierdzonym na podstawie opisanego wyżej testu dr Young (osoby te spędzały na graniu w MMO po ok. 10 godzin dziennie, 6 dni w tygodniu) oraz równie liczną grupę rówieśników spędzających w Sieci poniżej 2 godzin dziennie.

Testy polegały na skanowaniu kory mózgowej najnowocześniejszym istniejącym systemem. Obszar odpowiedzialny za przetwarzanie mowy, pamięci, emocji, sterowanie ruchem itd. został następnie odtworzony w komputerze w postaci VBM (Voxel-Based Morphometry),

krótko mówiąc — sbardzo dokładnego obrazu 3D.

U wszystkich osób z uzależnionej grupy zauważono, iż kilka mniejszych obszarów mózgu — w tym kora prefrontalna, motoryczna, móżdżek — jest mniejsze niż u osób zdrowych. Te różnice sięgały nawet 10—20%. Co gorsza, wykazano, że redukcja tkanki mózgowej była większa u tych najwięcej żyjących online. Badania wykazują, że osoby uzależnione i nadmiernie korzystające z gier sieciowych mogą mieć osłabione zdolności samokontroli, uszkodzoną pamięć krótkotrwałą, trudności w podejmowaniu decyzji czy też ograniczoną kontrolę zachowania zorientowanego na cele.

Problem wymaga to dalszych badań i potwierdzenia znaczenia tych zmian, ale naukowcy przyznają, że biorąc pod uwagę funkcje spełniane przez te obszary mózgu można stwierdzić, że osoby uzależnione i nadmiernie korzystające z gier sieciowych mogą mieć osłabione zdolności samokontroli, uszkodzoną pamięć krótkotrwałą, trudności w podejmowaniu decyzji czy też ograniczoną kontrolę zachowania zorientowanego na cele.

Jak na każde zagadnienie, tak i na zmiany mózgowe pod wpływem grania możemy spojrzeć dwojako. Z jednej strony mówimy o redukcji kory mózgowej, upośledzeniu wybranych funkcji, z drugiej strony nic nie jest przesądzone, a na sprawę możemy spojrzeć bardziej optymistycznie, widząc ewolucję i specjalizację w kierunku lepszego wykonywania ulubionych czynności.

Jednak powoli kończą się czasy, gdy wielogodzinne sesje przed komputerem traktuje się pobłażliwie. Tzw. Zespół Uzależnienia od Internetu znajduje się już w katalogach klasyfikacji chorób: ICD-10 (międzynarodowy) i DSM-V (Stany Zjednoczone). Dokładniej jest to nazywane „Patologicznym Używaniem Komputera/Internetu” (Pathological Computer/Internet Use Disorder). Jak wyjaśnia dr Ivan Goldberg, autor klasyfikacji, „nadużywanie ma znaczny wpływ na funkcjonowanie w sferze fizycznej, psychicznej, interpersonalnej, społecznej, rodzinnej i ekonomicznej”.

Uzależnienia od mediów cyfrowych (Internetu, komputera, telefonu, gir video) — DAD (Digital Addiction Disorders) należy traktować bardzo poważnie, tak jak uzależnienia od hazardu, alkoholu, narkotyków.

Uzależnienie od mediów cyfrowych (internetu, komputera): rodzaje, objawy, przyczyny i skutki?

Digital-addiction

Zalety Internetu są nieocenione, ale spędzanie przed komputerem zbyt dużej ilości czasu spowodowało również, że urządzenie to znalazło się w centrum życia wielu ludzi. To z kolei, może prowadzić do uzależnienia od Internetu lub komputera, gier, telefonu komórkowego określane jako określenie Digital Addiction Disorders (DAD) — uzależnienie od mediów cyfrowych.

Niezwykle niebezpieczne są nowe formy uzależnień, które pojawiły się wraz z nowoczesnymi technologiami. W literaturze możemy się spotkać z różnymi nazwami uzależnienia od Internetu czy też komputera, a mianowicie: siecioholizm, netoholizm, internetoholizm, infoholizm. Coraz częściej stosuje się również w polskiej literaturze skrót IAD — Internet Addiction Disorder, czyli Zespół Uzależnienia od Internetu (ZUI) oraz wypomniane już określenie Digital Addiction Disorders (DAD) — uzależnienie od mediów cyfrowych.

Uzależnienie od Internetu lub komputera to nadmierne korzystanie z tych mediów. W najnowszym wydaniu Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-V), ujęte jest jako zaburzenie, które wymaga dalszych analiz i badań. W Katedrze Psychiatrii Dorosłych Uniwersytetu Medycznego w Łodzi prowadzono badania dotyczące uzależnienia od Internetu. Wyniki analiz wskazują, że dotyczy ono coraz szerszych grup ludzi. Szczególnie powszechne jest wśród młodych ludzi nie posiadających rodzeństwa. Badania dowodzą, że co czwarte dziecko jest uzależnione od Internetu. Te niepokojące statystyki wskazują na konieczność podjęcia natychmiastowych działań, które wyznaczą sposoby poradzenia sobie z problemem uzależnienia od komputera, gier video i Internetu.

Uzależnienie od komputera i Internetu charakteryzuje się zarówno fizycznymi jak i emocjonalnymi objawami. Należy jednak pamiętać, że przebieg uzależnienia i nasilenie objawów mogą być różne w poszczególnych przypadkach.

Czy istnieją różne rodzaje uzależnienia od komputera i Internetu?

Uzależnienie od komputera lub Internetu manifestowane jest na kilka sposobów. Można więc wyróżnić następujące obszary nadmiernego wykorzystania tych mediów:

Information overload (przeciążenie informacyjne) to nałogowe surfowanie w sieci w poszukiwaniu nowych informacji. Prowadzi do zmniejszenia wydajności pracy i destabilizuje interakcje z członkami rodziny.