Bezpłatny fragment - Byłem Pastorem Adwentystów

Data Śmierci Jezusa

Wstęp

Drogi czytelniku polecam ci poniższe opracowanie z myślą, że pomoże ono to zbliżyć się do wydarzeń przeszłości. Zebrane myśli i dowody historyczne nie mają na celu udowodnienie doktryny jakiegokolwiek kościoła, lecz zbliżenie czytelnika do wydarzeń z przed lat. Jeżeli czytasz to, by udowodnić z góry przyjęty pogląd, to radzę byś zmienił lekturę, ponieważ 1+0 = 1, czyli z góry utarta doktryna + szukanie prawdy = z góry utarta doktryna.

W planie zbawienia człowieka Bóg przewidział śmierć i zmartwychwstanie swojego Syna. Jego życie jest przypisane tobie, Jego sprawiedliwość jest przypisana tobie i jego życie wieczne jest i będzie przypisane tobie, przyjmij ten dar a spełnisz Boże oczekiwania.

Przeglądając opracowania chrześcijańskiej chronologii, którą są podawane przez różne kościoły zauważamy bardzo szeroko rozpiętą skalę lat. Krótko by rzec: każdy liczy jak może, a możliwości są szerokie, więc nie licz na to że ci ktoś pomoże. Kościół Adwentystów podaje rok 31 jako datę śmierci naszego Pana. Kościół Wolnych Chrześcijan początkowo podawał rok 38 i 33 (1) Kościół Katolicki opowiadał się za rokiem 30 i 33 (2). W rezultacie okazało się, że nie jest to takie proste i obecnie owe chronologie podają daty działalności Jezusa na lata 27—28 i 30—33

Tak jest w matematyce, jeżeli poprzednie działania wykonano bezbłędnie to i wynik wyjdzie prawidłowy. Naszym “działaniem” będą wydarzenia prowadzące do wyniku, czyli daty śmierci Pana Jezusa. Oto daty, wydarzenia i osoby które musimy omówić, aby dojść do finału.

Rządy:

Heroda Wielkiego, Tyberiusza, Piłata.

Wydarzenia:

Narodzenie Jezusa, budowa świątyni, chrzest, czas działalności Jezusa. Prorok Daniel. Czasy apostolskie.

Czas panowania Tyberiusza

Wszystkie kościoły powołują się na czas panowania Tyberiusza, a to dlatego, że owym piętnastym rokiem jego panowania można udowodnić niemalże każdą przyjętą przez kościoły datę. Dla mnie zatem jest to najmniej przekonywająca data.

Łukasza 3,1

“W piętnastym roku panowania cesarza Tyberiusza, gdy namiestnikiem Judei był Poncjusz Piłat.”

Problem polega na tym, że Tyberiusz rozpoczął wspólne panowanie ze swoim poprzednikiem Cezarem Augustem. Gajus Swetoniusz Trankwillus tak opisuje to wydarzenie:

“Wróciwszy po dwóch latach z Germani do Rzymu odbył wjazd triumfalny, który uprzednio odłożył w towarzystwie legatów, dla których również uzyskał odznaki triumfalne. Zanim skierował się na Kapitol …. Wnet potem konsulowie postawili wniosek, aby Tyberiusz razem z Augustem zarządzał prowincjami i razem z nim przeprowadził spis ludności”(3)

Nie wiemy czy ewangelista Łukasz policzył panowanie Tyberiusza od śmierci Augusta w dniu 19 sierpnia 14.n.e., czy od owych wydarzeń na Kapitolu 12 lub 13 roku. Wspomnieć należy o zwyczajach liczenia ówczesnego kalendarza. W Persji rok objęcia władzy wliczano poprzedniemu władcy, czyli rok wstąpienia na tron liczono jako rok umownie nazwijmy go zerowy. Pełny pierwszy rok panowania zaczynał się początkiem marca i kończył się w marcu następnego roku. Inny zwyczaj miał kalendarz Syryjski w którym to rok wstąpienia na tron nowego władcy, liczono jako pierwszy rok panowania. Jakim zatem sposobem liczenia posłużył się Łukasz, nie wiemy. Posłuchajmy jeszcze innych komentatorów:

“Cesarz Tyberiusz Nero objął rządy po śmierci Oktawiana Augusta, która nastąpiła 19 sierpnia 767r od założenia Rzymu, czyli 14r n.e. Ale jeszcze za życia poprzednika został ogłoszony współrządcą i od 12 roku n.e. _ na co wskazuje fragment inskrypcji znaleziony w Preneste i opublikowany w 1921r… Świadectwa wszystkich historyków starożytnych podają rachubę od śmierci Augusta i podają czas panowania Tyberiusza 22,5 roku a nie 24 lata, ale to są późniejsi historycy, jak liczył Łukasz? …Nie jest jednak wykluczone, że Łukasz, będąc Antiocheńczykiem, trzymał się wschodniego sposobu liczenia lat panowania cesarzy, według którego czas od chwili objęcia rządów do końca roku cywilnego uważano za pierwszy rok panowania, chociaż trwał kilka tygodni lub dni, następny zaś rok cywilny — za drugi rok rządów. Przyjmując jednak taką możliwość, trzeba wiedzieć, jakiego kalendarza trzymał się Łukasz, na wschodzie bowiem istniały trzy kalendarze” (4)

Późniejsi historycy liczą od śmierci Augusta, a kiedy odejmiemy powyższą różnicę 1,5 roku to mamy okres wcześniejszego lub późniejszego objęcia władzy, być może 16 stycznia 13r. /jak podano w komentarzu “Żywoty Cezarów.” Wspomnieć należy, że według kalendarza Syryjskiego rok rozpoczynał się 1 października, to również może mieć wpływ przy obliczaniu lat. Piętnasty rok panowania Tyberiusza jest datą chrztu Chrystusa. /Łuk.3,1/ Jeżeli chrzest był na jesień, a na to wszystko wskazuje/ wyjaśnienie na jakiej podstawie, będzie później/ to chrzest we wrześniu zaliczy panowanie władcy rok wcześniej, chrzest w październiku to początek następnego roku panowania władcy. Teraz już wiecie, dlaczego stwierdziłem, że rok 15 panowania Tyberiusza uważam za najmniej fundamentalny. Datę śmierci Pana Jezusa trzeba poszukać w innych wydarzeniach historii, ale pozostańmy jeszcze chwile przy owych wydarzeniach.

Od października 26 roku n.e. Rozpoczął się 15 rok panowania Tyberiusza, a dla nas współczesnych jest jeszcze rok 14, Kalendarz Żydowski również liczy lata od jesieni. Teraz musimy zacząć liczenie od współpanowania i drugie wyliczenie od samodzielnego panowania.

Na razie udowodniliśmy, że śmierć Pana była pomiędzy 26 a 29 rokiem, poza ten okres wyjść nam już nie wolno, bo przekracza 15 rok panowania Tyberiusza.

Czas władzy Poncjusza Piłata

O czasie władzy Piłata wiemy niewiele, ale pomocny okaże się nam historyk tamtych czasów Józef Flawiusz i jego słynne dzieło Antiquites z którego dowiadujemy się, że Piłat przybył do Rzymu, aby stawić się przed cesarzem. Odwołany z funkcji prokuratora Judei. Do Rzymu dotarł po 16 marca 37r po śmierci Tyberiusza. I teraz ważna informacja: Jego władza w Judei trwała 10 lat, Czyli od 26 do 36 roku jesienią odwołano go z urzędu. Władze objął po Gretusie /15 do 26r./ Skoro Łukasz wspomina, że w chwili chrztu Jezusa Piłat był już namiestnikiem, więc chrzest nie mógł być w roku 25. Możemy już wykreślić pierwszą datę z powyższego zestawu.

Piłat odwołany został na jesień 36r. Do Rzymu dotarł w marcu. Patrząc na historię Dziejów Apostolskich i podróży apostoła Pawła do Rzymu to łatwo możemy się przekonać jak długa i uciążliwa była podróż w tamtych czasach, szczególnie w okresie zimy, morze było bardzo niespokojne, a marynarze całymi tygodniami czekali na lepszą aurę. Oto lista prokuratorów w tym okresie:

Coponius 6—9 rok n.e.

Marcus Ambiwius 9—12 rok n.e.

Annius Rufus 12—15 rok n.e.

Walerius Gratus 15—26 rok n.e.

Poncjusz Piłat 26—36 rokn. e.

Marcellus 37—41 rok n.e.

Marullus po 41 roku n.e.

Kwiryniusz

W którym roku Jezus przyszedł na świat? Na to pytanie w świecie nauki nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Jedni podają rok drugi inni czwarty lub piąty a nawet 6/7 Jak to podała katolicka Biblia Tysiąclecia. Czy jest możliwe ustalić dokładną datę? Spróbujmy!

Pierwszym tekstem jaki pojawia się nam w Biblii to werset z ewangelii Łukasza 2,1—2

“I stało się w owe dni, że wyszedł dekret cesarza cezara Augusta, aby spisano cały świat. Pierwszy ten spis odbył się, gdy Kwiryniusz był namiestnikiem Syrii”

Powyższy wiersz jest trudny dla współczesnych historyków, zarzuca się Biblii nierzetelność. Ale błąd leży nie w tekście, ale jego interpretacji, czyta się go następująco: “Kiedy Kwiryniusz był namiestnikiem Syrii wtedy Józef i Maria idą do Betlejem, aby dać się spisać” Ten tekst tak nie mówi. “Pierwszy taki spis odbył się, gdy Kwiryniusz był namiestnikiem Syrii” Czy jest różnica, pomiędzy pierwszym spisem a wędrówką Józefa i mogło minąć wiele lat. /Pamiętajmy, że Łukasz patrzy w przeszłość opisując owe wydarzenia i w kilku zdaniach podaje całość wydarzeń historycznych/ Mamy jeszcze jedną ważną wskazówkę w Piśmie Świętym. Czytamy, że kiedy Józef i Maria przybyli do Betlejem nie znaleźli miejsca na pobyt, dlaczego? Sam spis ludności wprowadzony przez okupanta nie cieszył się popularnością, a tym bardziej tłumy nie garnęły się do spisu, ponadto w dniach obecnych np. W Polsce na spis ludności np. w 2002r. Przeznaczono cały miesiąc, i to przy dobrze zorganizowanym systemie organizacyjnym, w tamtych czasach spisy trwały wiele miesięcy a co do całego imperium to kilka lat, dziwne zatem że wspomniany w Biblii spis w jednym dniu zgromadził tyle ludzi, że aż brakło miejsca w gospodach, w spisie rzymskim nie brano pod uwagę tak dalekiego pokrewieństwa jak rodowód Dawida, natomiast dla samych żydów było to bardzo ważne. W tekście Łuk.2,4 czytamy, że Józef co do spisu był z domu i rodu Dawida, co jakiś czas organizowano też spisy świątynne, co do rodu kapłaństwa, być może połączono owe spisy, ponadto na koniec września i początek października rozpoczynały się święta, święto trąbienia, dzień sądu, i święto namiotów na to ostatnie każdy izraelita pod karą wykluczenia miał obowiązek stawić się w świątyni. 5Moj.16,16 Bez wątpienia Józef i Maria byli ludźmi pobożnymi, którzy przestrzegali nakazów prawa Mojżeszowego. Popatrzcie z punktu widzenia pisarza ewangelii, ok.60r. n.e. W jednym zdaniu ujmuje całość wydarzeń wielu lat i patrzy w przeszłość. Pierwszy spis był za Kwiryniusza pomiędzy 6 a 8 rokiem naszej ery i doprowadził do zamieszek w Izraelu a był to pierwszy spis rzymski. Jak wyżej wspomniałem powyższy spis, w którym brali udział Józef i Maria ściągnął tłumy chętnych.

„Dekret Augusta mógł oznaczać przeprowadzenie spisu ludności we wszystkich częściach świata rzymskiego, każdy obszar osobno i w różnym czasie, a nie jeden spis na całym obszarze Imperium w jednym czasie”(5)

„Pewna inskrypcja na kamieniu tyburtyńskim jest czasem przedstawiana jako potwierdzenie, że Kwiryniusz był legatem Syrii dwukrotnie, a co za tym idzie, że mogły się odbyć dwa spisy ludności w Judei za jego namiestnictwa w tej prowincji. Theodor Mommsen uznał tę inskrypcję jako odnoszącą się do kogoś kto dwa razy był legatem Syrii, oraz sądził, że tą osobą jest Kwiryniusz. Pogląd ten przez pewien czas stał się powszechnie akceptowaną opinią wśród biblijnych uczonych. W 1924 Groag zakwestionował jednak dotychczasową interpretację, twierdząc, że kamień nie odnosi się do osoby, która była dwukrotnie legatem Syrii, tylko do kogoś kto dwukrotnie sprawował godność legata”

„Jednym z proponowanych wyjaśnień jest inne tłumaczenie słowa prote (od protos) w Łk 2,2. Słowo to może znaczyć „pierwszy”, ale może też znaczyć „wcześniejszy”, „poprzedni”. Zdanie to mogłoby wtedy brzmieć: Spis ten odbył się przed tym, który był za urzędowania Kwiryniusza. Za takim tłumaczeniem Łuk. 2,2 opowiada się część gramatyków, podczas gdy inni nie zgadzają się z takim przekładem. Biblia Jerozolimska w komentarzu do Łuk.2,2 podaje: Czasem proponuje się tłumaczenie: Ten spis przeprowadzono przed tym, który miał miejsce, gdy Kwiryniusz był zarządcą Syrii’’, jednakże nie ma ono dostatecznych podstaw gramatycznych i nie jest wystarczająco uzasadnione:”(5)

Panowanie Heroda Wielkiego

“Na jesień 41r. p.n.e. Cesarz Antoniusz przybył do Dafne, tam też zebrali się przywódcy żydowscy i wobec starszyzny cesarz ogłosił, że tetrarchą zostaje Herod. Przywódcy żydowscy podnieśli krzyk. Skończyło to się śmiercią 15 najbardziej niezadowolonych. Fazael zostaje zabity a jedynym władcą pozostaje Herod. Walki z partami trwały jeszcze wiele lat, ale nie zmieniło to już od górnie ustalonej pozycji, raczej doprowadziło Heroda do obsesji na punkcie utraty władzy” Zaliczamy rok 40 jako cały, pierwszy rok jego panowania. W ustaleniu daty śmierci Heroda pomoże nam żydowski historyk tamtych czasów Józef Flawiusz, ten z kolei korzystał z dzieł kronikarza Heroda Wielkiego Mikołaja z Damaszku, niestety dzieła kronikarza nie dożyły naszych czasów, ale za to wiemy, że sprawozdanie Flawiusza jest oparte na autentycznych i wiarygodnych dokumentach. O Herodzie napisał on:

“Panował on od namiestnika Antoniusza ustanowiony przez Rzymian 37 lat”(6)

A zatem mamy prosty rachunek od 40r. p.n.e. to 37 rok wypada na 4r. p.n.e. Wniosek z tego, że Jezus nie mógł urodzić się w 2 czy 3 roku p.n.e. Bo nie mógł Herod jako duch po swojej śmierci przyjąć mędrców ze wschodu, i pozabijać dzieci w Betlejem. Flawiusz wspomina o zaćmieniu księżyca przed śmiercią Heroda i autentycznie takie zaćmienie miało miejsce 13. marca 4r. p.n.e. Herod umarł przed świętem Paschy a ta w 4 roku p.n.e wypadła na 20 marca, na 5 dni przed zgonem wydał rozkaz zabicia swojego syna Antypatra. Wyjechał poza Jordan, aby się leczyć, następnie wrócił do Jerycha, gdzie kazał pozabijać szanowanych mężów Izraela, wszystko to miało miejsce od owego zaćmienia w 4r. p.n.e Jeden szczegół jest tu ważny, skoro Herod zmarł w okresie Paschy to Jezus urodził się na jesień roku poprzedniego, dlaczego? Ponieważ w okresie zimy od listopada do marca pasterzy nie było na polach. Latem wypasano owce w nocy, ponieważ zwierzęta nie wytrzymywały na słońcu w ciągu dnia, a trawa była wysuszona. Zimą natomiast temperatura w nocy spada czasami poniżej zera, jest to w tamtych terenach pora deszczowa. Gdy Jezus się urodził to czytamy, że pasterze byli na polach i miało to miejsce w nocy, od połowy października zganiano już owce z pastwisk do zagród. Czyli Jezus urodził się w lecie lub na jesień. Narodzenie w grudniu całkowicie odpada, do czego przyznaje się Kościół Katolicki w swoich publikacjach. Grudzień jako czas narodzenia wprowadzono setki lat później i to w miejsce pogańskich świąt.

Po narodzeniu Jezusa zanim mędrcy przybyli i zanim Józef i Maria udali się do Egiptu po ośmiu dniach obrzezano Jezusa 3Moj.12,1—8 i pozostało Marii 33 dni oczyszczenia, razem 41 dni, po tym czasie wolno było Marii zjawić się w świątyni by nastąpił akt poświęcenia dziecka. Łuk.2,22 Teraz trzeba doliczyć czas wędrówki mędrców i ok 2 tygodni wędrówki Józefa i Marii do Egiptu. Podaje te wyliczenia dlatego ponieważ tradycja żydowska twierdzi, że śmierć Heroda była 7 kislew / koniec listopada/ na podstawie powyższych obliczeń jest to nie do przyjęcia. Dlaczego nie można przyjąć 3rok p.n.e. Jako czas śmierci Heroda jak to sugerują niektórzy historycy, a to dlatego że wspomniane zaćmienie księżyca wypadło przed śmiercią Heroda o tym wspomina Flawiusz sugerując, że był to jakby zwiastun złej wieści, czyli śmierci Tetrarchy, na podstawie obecnych obliczeń astronomicznych wiadomo jest, że zaćmienie było nie w trzecim roku p.n.e., ale 13 marca czwartego roku p.n.e.-Aleksander Krawczuk “Herod Król Judei”

Wiemy, że Herod umarł przed Paschą, Jeżeli przyjęlibyśmy trzeci rok śmierci to od zaćmienia minęło trzynaście miesięcy, wtedy owe zaćmienie nie poprzedzało śmierci Heroda, nie da się przesunąć zaćmienia księżyca na rok trzeci. Dlatego jedyną i poprawną datą będzie rok 5 lub 6 jako data narodzenia Jezusa. Dodatkowym szlakiem jest tutaj tekst Łukasza 3,23 który mówi, że gdy Jezus rozpoczynał działalność misyjną miał około 30 lat. Co to znaczy “około”? To jest albo miej, albo więcej. Mniej jest niemożliwe, dlatego że zgodnie ze zwyczajem tamtych lat nauczyciel mógł rozpocząć nauczycielską działalność od wieku 30 lat, poniżej tej normy nie byłby zaakceptowany przez ludzi, do których publicznie przemawiał, i ponadto byłby to argument dla faryzeuszy do oskarżenia go i zniechęcenia ludzi do słuchania go, tego typu reguły były bardzo ściśle przestrzegane. Żaden z jego przeciwników takiego oskarżenia nie wysunął, ponieważ nie mieli ku temu podstawy. Skoro nie mniej niż 30 to słowo “około” musi oznaczać więcej 30 do 33, nie możemy przyjąć powyżej 33r, ponieważ wtedy zeszlibyśmy poniżej roku ósmego jako daty jego narodzenia, czyli przed rozpoczęciem panowanie Piłata od 26 roku n.e. W Biblii czytamy, że Jezus rozpoczął nauczanie, kiedy Piłat był na urzędzie. Łuk.3,1

Miesiąc narodzenia Chrystusa

Czy jest możliwe by obliczyć miesiąc narodzenia Jezusa? Tak! Biblia podaje to nam, tylko trzeba umieć to odczytać.

“Za dni Heroda, króla judzkiego żył pewien mąż imieniem Zachariasz, ze zmiany kapłańskiej Abiasza …I stało się gdy sprawował służbę kapłańską przed Bogiem w kolejności przypadającej nań zmiany Abiasza” Łuk.1,5—8

W pierwszej kolejności otrzymujemy tu bardzo ważną informację, która pozwoli nam ustalić datę narodzin Jezusa. Powyższy tekst stwierdza, że: „Zachariasz był kapłanem ze zmiany Abiasza” W czasach Dawida kapłani zostali podzieleni według zmian. 24 zmiany w ciągu całego roku, 1Kron.24,10 czytamy, że zmiana Abiasza była ósmą zmianą. Teraz musimy na chwilę odwołać się do Talmudu, który wyjaśnia, że na jedną zmianę przypadał jeden tydzień, począwszy od pierwszego tygodnia pierwszego miesiąca. Rok świątynny w owych czasach i zgodnie z prawem Mojżeszowym zaczynał się w marcu lub na początku kwietnia, a nie jak obecnie na jesień, miesiąc ten nazywano w Biblii “Abib” a po niewoli Babilońskiej zmieniono nazwę na „Nisan” Nie rozpoczynał się stałym dniem, lecz był ruchomym w porównaniu z naszym kalendarzem, ustalany był na podstawie faz i obrotów księżyca, i wypadał on mniej więcej, pomiędzy 10 marca a 10 kwietnia.

2 Moj. 13:4

4. Dziś wychodzicie, w miesiącu Abib.

2 Moj. 12:2

2. Ten miesiąc będzie wam początkiem miesięcy, będzie wam pierwszym miesiącem roku.

Ustaliliśmy, że na podstawie księgi Kronik zmiana Abiasza jest według kolejności ósmą, pamiętać trzeba, że w dniach, w których wypadały roczne święta zmiany kapłańskiej nie było, lecz w tenże tydzień wszyscy kapłani zobowiązani byli stawić się w świątyni, a zmiana wówczas przypadająca przesuwana była o jeden tydzień dalej. I tak też było w czasie Zachariaszowej zmiany. Weźmy dla przykładu 6r. p.n.e. 1 Nisan, to jest pierwszy miesiąc nowego roku świątynnego i zaczynał się na przełomie marca i kwietnia. Na rok 6 p.n.e. zaczął się 29 marca. Pascha wypadła na 12 kwietnia /15 Nisan/ była pascha a 5 silwan tj. 31 maja Pięćdziesiątnica. Policzmy zatem dwie zmiany w marcu, po dwóch tygodniach wypadła Pascha i święto Przaśników, wówczas na święto zjawiali się wszyscy kapłani, więc pomijamy jeden tydzień, ta sama sytuacja dotyczyła Pięćdziesiątnicy.

Od 29 marca czyli 1 Nisan pierwszy tydzień jest do 4 kwietnia — Pierwsza zmiana Od 4 kwietnia do 11 kwietnia — druga zmiana Od 11 kwietnia do 18 kwietnia — brak zmiany Od 18 kwietnia do 25 kwietnia — trzecia zmiana Od 25 kwietnia do 2 maja — czwarta zmiana Od 2 maja do 9 maja — piąta zmiana Od 9 do 16 maja — szósta zmiana Od 16 maja do 23 maja — siódma zmiana Od 23 maja do 30 maja — ósma zmiana, musiał zostać na święto Pięćdziesiątnicy gdzieś do ok. 6 czerwca, trzy dni podróży do domu w Galilei. Tj. do ok. 9 czerwca

Czytamy w Biblii, że kiedy wrócił do domu jego żona Elżbieta poczęła Jana Chrzciciela. Policzmy od początku czerwca. Po sześciu Marii ukazał się anioł, czyli w listopadzie, nie wiadomo czy to był początek szóstego miesiąca czy koniec.

“A gdy minęły dni jego służby, odszedł do domu swego. A po tych dniach Elżbieta, żona jego poczęła …” Łuk.1,23—24

Elżbieta była w szóstym miesiącu jej ciąży, czyli pod koniec grudnia, kiedy anioł ukazał się Marii i rzekł:

“I oto Elżbieta, krewna twoja, którą nazywają niepłodną, także poczęła syna w starości swojej, a jest już w szóstym miesiącu” Łuk.1,36

W czasie ukazania się anioła Maria poczęła i od tej pory mamy już prosty rachunek, 9 miesięcy później urodził się Jezus. Dochodzimy do połowy sierpnia. Dwa problemy jakie są to: Ile dni minęło od powrotu Zachariasza do poczęcia u Elżbiety, liczę, że w granicach jednego tygodnia, drugim problemem to czas ukazania się anioła, stwierdził on, że Elżbieta jest w 6 miesiącu, niekoniecznie musi to być co do dnia, po 6 miesiącach, szósty miesiąc może być na początku, w środku lub na końcu. Pomyłka może być w granicach dwóch tygodni, czyli Jezus urodził się we wrześniu, i to jest miesiąc jego narodzin, nie ważne czy było na początku na końcu miesiąca. Teraz wiemy że nie było miejsca w gospodzie bo wielu przyjechało, w tym czasie zaczynają się święta jesienne, święto trąbienia, Jom Kippur i Święto Namiotów tj. hebrajski miesiąc Tiszri. w 5 r p.n. e zaczeły się one od 10 września. Józef z Marią byli wcześniej o kilka dni. święta pokrywają nam się z czasem narodzin Jezusa.

obliczeń dokonano na podstawie kalendarza ze strony: www.calendarhome.com/calculate/convert-a-date/

Rzymski spis ludności  nie był w Izraelu mile widziany, na tym tle dochodziło do rozruchów,  więc nie ściągał tłumów, ale co jakiś czas robiono spis świątynny, myślę że połączono owe dwa spisy, aby nie było buntu wprowadzono spis w świątyni i dane przekazali rzymianom, tym samym wypełniono rozkaz Cezara. Zarówno spis ludności jak i święta które zbiegły się razem, a myślę że nie przypadkowo, raczej specjalnie ustalono ten miesiąc bo wiedzieli że ludność ściągnie na święta do Jerozolimy więc wykorzystano okazję by w tym samym czasie zrobić spis.

25 grudzień który obecnie obchodzony wszedł do chrześcijaństwa wieki później, a jego korzenie wywodzą się z pogańskich kultów, W czasie przesilenia zimowego obchodzono święta ku czci bogów. W dziele „The Christmas Encyclopedia” czytamy:” Dzień 25 grudnia wybrano nie na podstawie informacji biblijnych, lecz ze względu na rzymskie święta, które obchodzono pod koniec roku”, kiedy to na półkuli północnej następuje przesilenie zimowe. Urządzano wtedy Saturnalia (ku czci Saturna — boga rolnictwa) oraz „połączone święta dwóch bóstw słońca: rzymskiego Sola i perskiego Mitry”. Narodziny obu bogów świętowano właśnie 25 grudnia, na który to dzień według kalendarza juliańskiego przypadało przesilenie zimowe. Te pogańskie święta zaczęto „chrystianizować” w roku 350, gdy papież Juliusz I ogłosił 25 grudnia dniem narodzin Chrystusa. „Obchody Bożego Narodzenia stopniowo wzbogacały się o inne obrzędy związane z przesileniem lub je zastępowały” — napisano w dziele Encyclopedia of Religion. „Wizerunek słońca coraz częściej był wykorzystywany jako symbol wskrzeszonego Chrystusa, a tarczę słoneczną w postaci nimbu (…) zaczęto umieszczać nad głowami chrześcijańskich świętych”.

Cyryl Jerozolimski (VII — VIII w.)

Opisał rozmowę z mnichem a ten zacytował mu Ewangelię Hebrajczyków, że Jezus urodził się w siódmym miesiącu. Ewangelia ta znana jest Ignacemu Antiocheńskiemu więc powstała za czasów życia apostołów. Euzebiusz z Cezarei IV w. nie zalicza jej do Ewangelii fałszywych. Wcześniejsze narodziny Jezusa mają uzasadnienie. Która to kobieta wybiera się w podróż z Nazaretu do Jerozolimy, ok 3 dni drogi pieszej, wiedząc, że za kilka dni będzie rodzić? To raczej absurd, kobieta nie musiała być na spisie ludności, mąż mógł to zrobić za nią. Wyjaśnienie tego jest takie, że Maria spodziewała się porodu za miesiąc lub dwa, a jadąc po kamiennych drogach na oślę, po trzech dniach podróży zaczęła rodzić. Miesiąc siódmy podany w Ewangelii Hebrajczyków może być cyfrą symboliczną, siódemka dość często pojawia się w Biblii jako doskonałość, wypełnienie, czyli urodził się w odpowiednim czasie.

Mędrcy ze wschodu

Owi mędrcy wbrew tradycyjnym naleciałością nie byli żadnymi królami, samo określenie “mędrcy” świadczy, że zajmowali się wiedzą a nie panowaniem, i na pewno nie było ich trzech, bo wczesne wieki chrześcijaństwa ukazują ich w różnych liczbach, a już najmniej przekonywające jest że nosili Rzymskie imiona Kacpra, Baltazara i Melchiora. Nie przyszli do stajenki, bo jak wcześniej wspomniałem minął czas obrzezania, oczyszczenia tj.41dni, zanim mędrcy przybyli to trudno sobie wyobrazić, aby Józef i Maria cały czas mieszkali w stajence, doliczyć należy jeszcze czas wędrówki mędrców. Ale zostawmy tradycje i zajmijmy się historią.

Sedulius Scottus (Seduliusz Szkot, † ok. 848) Wspomina znowu Ewangelię Hebrajczyków a w niej napisano, że Józef ujrzał tłum wędrowców, a nie trzech.

Mędrcy byli nie tylko i jedynie znawcami wiedzy, ale przede wszystkim astrologami, obserwowali gwiazdy i ujrzeli wśród nich taką która zwiastowała narodzenie nowego króla. Wróżby z gwiazd w tamtych dniach nie były nowością. Skąd pochodzili mędrcy? Określenie “wschód” pokazuje nam kierunek ich przybycia, pójdziemy tym śladem. Na pewno nie pochodzili z Libanu czy z za Jordanu, bo wtedy podano by nazwę ich kraju, jedyne określenie “wschód” świadczy, że był to daleki kraj, a co jest dalej na wschód od Izraela, pustynne tereny, a za nimi rejony byłego Babilonu, ten to od stuleci słynął z magów, wróżbitów i astrologów. W księdze Daniela opisano sen króla Nebukednesara ten wezwał astrologów i wróżbitów, ale ci nie potrafili wyjaśnić królowi snu, brak możliwości jego interpretacji przez wróżbitów i astrologów przekonało władcę, że powinien ich stracić.

Tereny byłego Babilonu to odległość ok. 1000 km. Od Jerozolimy a czas wędrówki trwał w przypadku powrotu Izraela z niewoli ok. pięć miesięcy. Przykład tego mamy zapisany w księdze Ezdrasza 7,9

“Wyznaczył bowiem wymarsz z Babilonu na pierwszy dzień pierwszego miesiąca, a dotarł do Jeruzalem pierwszego dnia piątego miesiąca”

Izraelici szli w ciągu dnia a mędrcy ze wschodu tylko nocą, ponieważ czytamy, że prowadziła ich gwiazda, w ciągu dnia gwiazd nie gwiazd nie widać, nocą idzie się o wiele trudniej, ponieważ trzeba uwzględnić dni, kiedy niebo jest bez chmur, a powiedzieliśmy, że Jezus urodził się w sierpniu. Musimy zmieścić się czasie, aby mędrcy nie przyszli po śmierci Heroda. Jeżeli historycznie mamy pewne, że śmierć Heroda była w 4r. p.n.e. to ich wędrówka rozpoczęła się rok wcześniej, to chyba logiczne! Policzmy pięć miesięcy ich wędrówki, od początku sierpnia, wykreślić trzeba zimę bo to pora deszczowa, a niebo jest zachmurzone, Jeżeli w Jerozolimie byli np. w lutym 4r.p.n.e. To musieli zacząć wędrówkę z rok wcześniej, dochodzi jeszcze czas przygotowania do wędrówki, nie wyruszyli pierwszego dnia po ukazaniu się gwiazdy, przygotowania trwały nieraz kilka miesięcy. Herod dokładnie wypytał mędrców o czas ukazania się gwiazdy i na tej podstawie kazał pozabijać dzieci, i to nie nowonarodzone, ale w wieku do 2 lat, ponieważ zanim mędrcy przybyli do Jerozolimy Jezus mógł mieć około roku. Herod nie kazał pozabijać nowonarodzonych w ostatnim miesiącu, ale do dwóch lat.

“Wówczas Herod przywołał potajemnie mędrców, dokładnie dowiedział się od nich o czasie pojawienia się gwiazdy … Wtedy Herod, widząc, że mędrcy go zawiedli, rozgniewał się bardzo wydał rozkaz, aby pozabijać wszystkie dzieci w Betlejem i w całej jego okolicy, od dwóch lat i młodsze, według czasu o którym dowiedział się od mędrców” Mat.2,7.13

Rok cywilny rozpoczynał się jesienią a zatem mędrcy wyruszyli w poprzednim roku kalendarzowym a przybyli w nowym, czyli ich wędrówka trwała drugi rok, być może na tej podstawie Herod kazał pozabijać dzieci w wieku do 2 lat, ważną wskazówką jest: skoro Herod umarł w 4r. p.n.e. Przed swoim zgonem kazał zabić własnego syna Antypatra oraz kazał pozabijać wszystkich szlachetnie urodzonych w Jerychu, Herod miał obsesję na punkcie władzy, być może przypuszczał, że nowonarodzony król pochodzi ze szlachetnego rodu, a przyszli rodzice i tak postarają się o nowe dziecko /przyszłego władcę/ Jerycho było symbolem władzy królewskiej.

Jest pewne, że mędrcy nie przybyli do Betlejem w półtora miesiąca od narodzenia Jezusa, Ponieważ czytamy, że Maria i Józef przyszli do świątyni, na poświęcenie dziecka a to dopiero mogło to nastąpić po dniach oczyszczenia, czyli po 8 dni do obrzeżki +33 dni oczyszczenia od narodzin chłopca, a z chwilą, kiedy przybyli mędrcy ze wschodu, Józef i Maria musieli uciekać do Egiptu tej samej nocy. Tradycja, która mówi, że mędrcy przybyli do stajenki jest bajką, trudno sobie wyobrazić, żeby przez miesiąc mieszkali cały czas w grocie.

3 Moj. 12:3—8

3. Ósmego dnia obrzezany zostanie jego napletek.

4. Potem pozostanie ona w domu przez trzydzieści trzy dni z powodu krwi oczyszczenia. Nie będzie dotykać żadnej świętej rzeczy i nie będzie wchodzić do świątyni, aż skończą się dni jej oczyszczenia.

7. Kapłan ofiaruje to przed Panem i dokona za nią przebłagania, i będzie oczyszczona od upływu swojej krwi. Takie jest prawo dotyczące tej, która urodziła chłopca lub dziewczynkę.

Łuk. 2:22—23

22. A gdy minęły dni oczyszczenia ich według zakonu Mojżeszowego, przywiedli je do Jerozolimy, aby je stawić przed Panem,

23. Jak napisano w zakonie Pańskim, iż: Każdy pierworodny syn będzie poświęcony Panu,

Można też przyjąć teorię, że gwiazda ukazała im się za nim Jezus się urodził, nawet rok wcześniej, to i tak musieli przybyć po 41dniach, Po 8 dniach dziecko zostało obrzezane i Maria przeszła czas rytualnego oczyszczenia. Złożyli najbiedniejszą ofiarę, bo nie stać ich było na bogatszą ofiarę, gdyby było to już po przybyciu mędrców to ofiara ich byłaby bogatsza, przecież od mędrców otrzymali złoto, mirrę i kadzidło w darze.

Dlaczego anioł wybrał Egipt? Bo tam nie sięgała władza Heroda, czas ich wędrówki trwał kilka tygodni, jedynym środkiem transportu był osioł, po tym okresie Herod uświadomił sobie, że mędrcy nie wrócą do niego i rozpoczął rzeź w Betlejem.

Podaje tu rok 5 lub 6 jako czas narodzenia Jezusa dalsze lata nie wchodzą w rachubę, bo przekraczamy i 15 rok panowania Tyberiusza i 26 rok n.e. jako początek panowania Piłata w Judei.

Proroctwo Daniela

Teraz zajmiemy się stroną teologiczną chronologii Biblijnej. Zaczniemy od tekstu z księgi Daniela 9

„Siedemdziesiąt tygodni zamierzono ludowi twemu i miastu twemu świętemu na zniesienie przestępstwa, i na zagładzenie grzechów i na oczyszczenie nieprawości, i na przywiedzenie sprawiedliwości wiecznej, i na zapieczętowanie widzenia i proroctwa, a na pomazanie Świętego świętych.”

„70 tygodni wyznaczono twojemu ludowi” powiedział Bóg. To proroctwo mówi o czasie, w którym Mesjasz (Chrystus) miał się pojawić. Bóg mówi, że to wszystko stanie się w ciągu 70 tygodni. Bardzo ważne jest, byśmy zrozumieli, że kiedy mowa o 70 tygodniach, Hebrajskie słowo, przetłumaczone jako tydzień w Księdze Daniela 9:24—27 dosłownie znaczy 7, i siedemdziesiąt tygodni dosłownie oznacza 70 siódemek (70 razy 7). Ten okres zatem dotyczy 70 lat pomnożonych przez siedem, czyli 490 lat. Jest to potwierdzone przez inne wersety z Księgi Daniela. W wersetach 25 i 26 Daniel dowiaduje się, że Mesjasz zostanie uśmiercony w 7 i 62 tygodnie (czyli w 69 tygodnie to jest 483 lata) po podpisaniu dekretu o odbudowie Jerozolimy. do czasu ukrzyżowania Jezusa.

Użyty w tym proroctwie 9,25 termin „SZABUJIM” (l. poj -szabua-) TYDZIEŃ, może oznaczać siedem dni albo siedem lat, jak to spotykamy w innych miejscach Pisma Świętego (3Moj,25,3,4,8 26,34 35,43) Porównaj (2Kronik 36,21, 4Moj.14,33—34 Ezdr.4,5—6)

Ponieważ w danym przypadku nie może być mowy o tygodniu w sensie 7 dni, pozostaje więc druga możliwość — 7 lat innymi słowy zastosowano tu proroczą miarę czasu TYGODNIE — LATA Argument, że miasta nie można odbudować w ciągu 49 dni przemawia za tym, że liczenie tych tygodni jako lat jest zasadne, tym bardziej że proroctwo nie dotyczyło tylko odbudowy murów, ale też pojawienia się i śmierci pomazańca”

.Hebrajczycy posługiwali się „tygodniami lat”, czyli siedmioleciami, zaś współcześni tłumacze przyznają, iż Daniel miał właśnie na myśli tę zasadę. Np. Moffatt, angielski tłumacz, przełożył tekst następująco: „Siedemdziesiąt tygodni lat zostało ustalone dla twojego ludu i twojego świętego miasta”. Podobnie brzmi inny anglojęzyczny przekład, tzw. Goodspeed: „Siedemdziesiąt tygodni lat jest przeznaczonych dla twojego ludu i dla twojego świętego miasta”.

.Przypis do Dan. 9,24 w katolickim przekładzie zwanym Douay Bible także zgadza się z tą konkluzją: „W. 24.: Siedemdziesiąt tygodni, dosł. tygodni lat (albo siedemdziesiąt razy siedem, czyli 490 lat)”.

Czas, kiedy to pisał to Daniel to okres Medoperski 538/536 p.n.e. Do pojawienia się Mesjasza pozostało ponad 400 lat. Należy zatem przeliczać dzień za rok.

“Przeto wiedz a zrozumiej, że od wyjścia słowa o przywróceniu i zbudowaniu Jeruzalem aż do Mesjasza wodza “BG “Od czasu zapowiedzi powrotu i odbudowania Jerozolimy, aż do czasu Księcia Pomazańca “BWP

Od wyjścia dekretu o powrocie i zbudowaniu Jerozolimy. Dekretów było kilka, ale tylko dwa dekrety można rozpatrywać. 538 rok p.n.e. i 458 rok p.n.e., ponieważ oba mówiły o powrocie z niewoli, inne mówiły tylko o odbudowie. Pierwszy musimy odrzucić, ponieważ dotyczył odbudowy świątyni, a nie miasta, a proroctwo mówi o “powrocie i odbudowaniu Jerozolimy” pozostał nam tylko rok 458

Tło historyczne

Powrót Nehemiasza do ojczyzny (444 rok p.n.e.). Nehemiasz został wyznaczony przez króla perskiego na namiestnika prowincji Judei. Uzyskał on królewską zgodę na odbudowę murów miejskich Jerozolimy, tak aby można było się skutecznie bronić przed zbrojnymi napadami.

Odbudowie murów miejskich towarzyszyły nieustanne napaści sąsiednich ludów, które sprzeciwiały się odbudowie Jerozolimy. Nehemiasz wzniósł mury obronne miasta z wieżami strażniczymi i umocnionymi bramami. Wybudowano także twierdzę obronną Birah, na północnej stronie Świątyni. Po ukończeniu tych wszystkich prac, wysiedlono z Jerozolimy cudzoziemców.

Ostatni Tydzień

Czyli ostatnie 7 lat do całości, czyli 70 tygodni tj. 490 lat

“Z wieloma zawrze on przymierze, na czas jednego tygodnia; po upływie zaś połowy tygodnia zniesie ofiary z pokarmów i ofiary krwawe” w.27

W połowie tygodnia znosi on ofiary, Jezus stał się ofiarą przebłagalną. Ofiary składane w świątyni wskazywały na niego. Zakończył system ofiarniczy. Ten tekst mówi o mesjaszu, który w połowie tygodnia znosi ofiary. I ma być zabity. Zatem data śmierci Chrystusa przypadałaby na rok 30. Adwentyści obliczają to następująco: 69 tygodni = 480 lat od 457 r. p.n.e. to 480 lat kończy się datą chrztu Chrystusa w 27 roku n.e. 3,5 roku jego działalności doprowadza do roku 31

27 rok n.e. chrzest +3,5 roku działalności = 31 rok jako data ukrzyżowania

Ale w Biblii brak potwierdzenia, że Jezus prowadził misję przez 3,5 roku. Wspominane są dwie Paschy a nie trzy. Jan 6 zapowiada jakąś paschę, ale nie mówi, że była to osobna Pascha. Dokładnie analizując tekst Księgi Daniela jest napisane, że po 69 tygodniach Mesjasz będzie namaszczony, czyli w okresie ostatniego tygodnia proroczego, a nie że dokładnie co do roku na początku 70 tygodnia, czyli w 27 roku. Jeżeli Jezus działał tylko rok i zmarł w roku 31, to i tak zniósł on składanie ofiar w połowie ostatniego tygodnia, tekst nie mówi, że Mesjasz będzie miał uczniów i będzie nauczał przez 3,5 roku, tekst mówi o złożeniu ofiary w połowie ostatniego tygodnia proroczego. Mamy zatem dwie daty śmierci Jezusa tj. rok 30 lub 31. Dokładne wyliczenie, dlaczego rok 31 jest nie do przyjęcia, ponieważ w roku 31 Pascha wypadła we wtorek a w 32 na poniedziałek. omówimy w rozdziale Data Paschy.

Istnieje również obliczenie Sir Roberta Andersona, który wylicza 70 tygodni od roku 445 p.n.e. i doprowadza go to do roku 32 n.e.

✗

od dekretu odbudowy Jerozolimy do nadejścia Króla (zgodnie z Danielem 9:24—25) będzie:

7 +62 „tygodnie” = 69 grup siedmiu lat. 7×69 = 483 lat

bazując na wersetach z Objawienia 11:2, 13:5, 11:3, 12:6, które sugerują, że 42 miesiące [3.5

roku] równa się 1260 dniom — proroczy rok ma 360 dni [Babiloński]

483 × 360 = 173,880 dni

Czyli służba Jezus rozpoczęła się w roku 29 n.e. zmarł w 32 i obchodził w tym czasie 4 Paschy

całkowita liczba dni od 14 marca 445 p.n.e. do 6 kwietnia 32 n.e.= 173,880 dni jako liczba z proroctwa Daniela 9:25

Ktoś i wykazał, że Sir Anderson popełnił błąd w obliczeniach, a rok 32 jest nie do przyjęcia. (7)

Budowa Świątyni

“Na to rzekli żydzi: 46 lat budowano tę świątynię, a Ty w trzy dni chcesz ją odbudować” Jan2,20

Mowa tu o tzw. “Świątyni Heroda” której przebudowa zaczęła się na początku 19r. p.n.e., lub później, ale materiały sprowadzono wcześniej w roku 22 p.n.e. Ówczesnym zwyczajem było wliczanie całego roku danego wydarzenia jakby miało to miejsce od samego początku roku, choćby wydarzenie rozegrało się pod koniec roku. Wiemy, że w tym przypadku żydzi posłużyli się własnym kalendarzem, z wiadomych powodów, poza ich kalendarzem istniał jeszcze rzymski, tak dobrze znany nam kalendarz Juliański, zapoczątkowany przez Juliusza Cezara. Rzymianie byli okupantami i wszystko co rzymskie było znienawidzone. Spór z Jezusem miał miejsce podczas pierwszej jego Paschy, jeżeli chrzest był na jesień to od tej pory minęło pół roku.

Policzymy teraz 19/20r. p.n.e. i dodajemy 46 lat o których mowa w Jana 2,20, więc mamy marzec 26r.n. lub 27, data śmierci wypadnie na 30/31r. n.e. Jeżeli Jezus działał 3,5 roku.

„Jak podaje historyk Józef Flawiusz prace nad przebudową Drugiej Świątyni

rozpoczęto w 18-tym roku panowania Heroda. Józef Flawiusz tak relacjonuje dzieło rozbudowy:

„W owym czasie, a był to osiemnasty rok jego panowania, Herod […] podjął się niezwykłego dzieła: postanowił wznieść własnymi środkami wspanialszy Przybytek Boży, gdyż miał być znacznie ob­szerniejszy i wyższy. Sądził, że będzie to dzieło, które, jeśli uda się szczęśliwie doprowadzić do końca, przewyższy wspaniałością (jak też w istocie było) wszystko, co dotychczas zbudował, i zapewni mu wiekopomną chwałę” (Ant. 15,380; por. Bell. 5,184—227).

Zebranie materiałów na budowę trwało kilka lat, od 18 roku panowania Heroda, czyli od 22 roku p.n.e., dokładnie, ile lat trwało nie wiemy.

„Herod przygotował 1000 wozów do zwożenia kamieni, wybrał dziesięć tysięcy najbardziej doświadczonych budowniczych, zakupił szaty kapłańskie dla tysiąca kapłanów, kazał nauczyć jednych robót budowlanych, innych ciesielskich, a gdy już wszystko było starannie przygotowane, wtenczas do dzieła przystąpił” (Ant. 15,390)

Nie mamy zatem dokładnej daty rozpoczęcia budowy, w publikacjach żydowskich podaje się rok 20/19 Pójdźmy tym śladem. Przypuśćmy, że chrzest Jezusa, jako początek działalności był najwcześniej jak to możliwe, czyli 26r. Poniżej zejść nie można, bo Jezus ochrzcił się za panowania Piłata, a ten był od 26 roku. Odejmujemy 46 lat budowy według Jan.2,20 otrzymujemy 20 rok p.n.e. Jeżeli działalność Jezusa była 3,5 roku to dochodzimy do roku 30 lub 31. Ale jeżeli rozmowa Jezusa z żydami miała miejsce w roku 30 to budowa ruszyła w 16 lub 17 roku p.n.e.

Kościół Katolicki przyjął rok 33 bo pasuje do tradycji i liturgii czyli ostatniej wieczerzy w czwartek i ukrzyżowania w piątek, ale tradycja często mija się z faktami.

Działalność Apostołów

Kontynuacją powyższych rozważań są Dzieje Apostolskie. Historia nie pozostawiła nam dokładnych dat, stąd też dochodzimy poprzez domysły i porównania. Po ukamienowaniu Szczepana, Saul zwany później Pawłem prześladuje chrześcijan, lecz Chrystus ukazuje mu się w drodze do Damaszku i zmienia go w wiernego chrześcijanina. Sam Paweł opisuje to w liście do Galatów 1,18

“Potem po trzech latach, poszedłem do Jerozolimy, żeby się zapoznać z Kefasem, i przebywałem u niego piętnaście dni”

Od momentu spotkania z Chrystusem mija trzy lata. Paweł przebywał w Arabii a w Damaszku, doszło do spisku na jego życie.

“Ale Saul został powiadomiony o ich spisku. A strzegli bram we dnie i w nocy, aby go zabić. Lecz uczniowie zabrali go w nocy, przerzucili przez mur i opuścili go w koszu. A gdy przybył do Jerozolimy, starał się przyłączyć do uczniów, ale wszyscy się go bali, nie wierząc, że jest uczniem. Lecz Barnaba zabrał go i zaprowadził do apostołów” Dz. Ap.9,24—27

Te wydarzenia wspomina Paweł w liście do Koryntian 11,32—33 dodając ważny dla nas szczegół:

“Namiestnik Króla Aretasa w Damaszku otoczył strażą miasto Damasceńczyków, aby mnie pojmać. Ale opuszczono mnie w koszu przez okno w murze i uszedłem jego rąk”

A teraz zbierzemy wszystkie poznane do tej pory fakty.

1. Od nawrócenia Pawła minęło 3 lata do czasu przybycia do Jerozolimy. Wspomniano tu króla Damaszku Arestasa.

Miasto określono miastem Damasceńczyków

Teraz historia. Do 34 r. Damaszkiem rządzili Rzymianie i z tego roku zachowały się monety którymi posługiwano się w Damaszku z podobizną Cezara. W 35 roku nastąpił bunt przeciw Rzymowi, oddzielono się od wpływów Rzymu a władze obejmuje król Aretas. W 36r. Zorganizowano ekspedycje karną której zadaniem miało być przywrócenie suwerenności Damaszku. Lecz w marcu 37r. Tyberiusz umiera, a jego następca Kaligula nie wprowadził postanowień swojego poprzednika w życie, daje swobodę władzy królowi Damaszku. A jak to się ma do naszej chronologii? Paweł wspomina, że z Damaszku ucieka za panowania Aretasa czyli od roku 35.

“Potem po czternastu latach udałem się z Barnabą znowu do Jerozolimy, zabrawszy ze sobą Tytusa. A udałem się tam na wskutek objawienia” Gal.2,1