Bezpłatny fragment - Byłem Pastorem Adwentystów

Data Śmierci Jezusa

Wstęp

Drogi czytelniku polecam ci poniższe opracowanie z myślą, że pomoże ono to zbliżyć się do wydarzeń przeszłości. Zebrane myśli i dowody historyczne nie mają na celu udowodnienie doktryny któregoś kościoła, lecz zbliżenie czytelnika do wydarzeń sprzed lat. Jeżeli czytasz to, by udowodnić z góry przyjęty pogląd, to radzę, byś zmienił lekturę, ponieważ 1+0 = 1, czyli z góry utarta doktryna + szukanie prawdy = z góry utarta doktryna.

W planie zbawienia człowieka Bóg przewidział śmierć i zmartwychwstanie swojego Syna. Jego życie jest przypisane tobie, Jego sprawiedliwość jest przypisana tobie i jego życie wieczne jest i będzie przypisane tobie, przyjmij ten dar a spełnisz Boże oczekiwania.

Przeglądając opracowania chrześcijańskiej chronologii, którą są podawane przez różne kościoły, zauważamy bardzo szeroko rozpiętą skalę lat. Krótko by rzec: każdy liczy jak może, a możliwości są szerokie, więc nie licz na to, że ci ktoś pomoże. Kościół Adwentystów podaje rok 31 jako datę śmierci naszego Pana. Kościół Wolnych Chrześcijan początkowo podawał rok 38 i 33 (1) Kościół Katolicki opowiadał się za rokiem 30 i 33 (2). W rezultacie okazało się, że nie jest to takie proste i obecnie owe chronologie podają daty działalności Jezusa na lata 27—28 i 30—33.

Tak jest w matematyce, jeżeli poprzednie działania wykonano bezbłędnie to i wynik wyjdzie prawidłowy. Naszym “działaniem” będą wydarzenia prowadzące do wyniku, czyli daty śmierci Pana Jezusa. Oto daty, wydarzenia i osoby, które musimy omówić, aby dojść do finału.

Rządy:

Heroda Wielkiego, Tyberiusza, Piłata.

Wydarzenia:

Narodzenie Jezusa, budowa świątyni, chrzest, czas działalności Jezusa. Prorok Daniel. Czasy apostolskie.

Czas panowania Tyberiusza

Wszystkie kościoły powołują się na czas panowania Tyberiusza, a to dlatego, że owym piętnastym rokiem jego panowania można udowodnić niemalże każdą przyjętą przez kościoły datę. Dla mnie zatem jest to najmniej przekonywająca data.

Łukasza 3,1

“W piętnastym roku panowania cesarza Tyberiusza, gdy namiestnikiem Judei był Poncjusz Piłat.”

Problem polega na tym, że Tyberiusz rozpoczął wspólne panowanie ze swoim poprzednikiem Cezarem Augustem. Gajus Swetoniusz Trankwillus tak opisuje to wydarzenie:

“Wróciwszy po dwóch latach z Germani do Rzymu odbył wjazd triumfalny, który uprzednio odłożył w towarzystwie legatów, dla których również uzyskał odznaki triumfalne. Zanim skierował się na Kapitol …. Wnet potem konsulowie postawili wniosek, aby Tyberiusz razem z Augustem zarządzał prowincjami i razem z nim przeprowadził spis ludności”(3).

Nie wiemy, czy ewangelista Łukasz policzył panowanie Tyberiusza od śmierci Augusta w dniu 19 sierpnia 14.n.e., czy od owych wydarzeń na Kapitolu 12 lub 13 roku. Wspomnieć należy o zwyczajach liczenia ówczesnego kalendarza. W Persji rok objęcia władzy wliczano poprzedniemu władcy, czyli rok wstąpienia na tron liczono jako rok, umownie nazwijmy go zerowy. Pełny pierwszy rok panowania zaczynał się początkiem marca i kończył się w marcu następnego roku. Inny zwyczaj miał kalendarz Syryjski w którym, to rok wstąpienia na tron nowego władcy, liczono jako pierwszy rok panowania. Jakim zatem sposobem liczenia posłużył się Łukasz, nie wiemy. Posłuchajmy jeszcze innych komentatorów:

“Cesarz Tyberiusz Nero objął rządy po śmierci Oktawiana Augusta, która nastąpiła 19 sierpnia 767r od założenia Rzymu, czyli 14r n.e. Ale jeszcze za życia poprzednika został ogłoszony współrządcą i od 12 roku n.e. _ na co wskazuje fragment inskrypcji znaleziony w Preneste i opublikowany w 1921r… Świadectwa wszystkich historyków starożytnych podają rachubę od śmierci Augusta i podają czas panowania Tyberiusza 22,5 roku, a nie 24 lata, ale to są późniejsi historycy, jak liczył Łukasz? …Nie jest jednak wykluczone, że Łukasz, będąc Antiocheńczykiem, trzymał się wschodniego sposobu liczenia lat panowania cesarzy, według którego czas od chwili objęcia rządów do końca roku cywilnego uważano za pierwszy rok panowania, chociaż trwał kilka tygodni lub dni, następny zaś rok cywilny — za drugi rok rządów. Przyjmując jednak taką możliwość, trzeba wiedzieć, jakiego kalendarza trzymał się Łukasz, na wschodzie bowiem istniały trzy kalendarze” (4)

Późniejsi historycy liczą od śmierci Augusta, a kiedy odejmiemy powyższą różnicę, 1,5 roku to mamy okres wcześniejszego lub późniejszego objęcia władzy, być może 16 stycznia 13r. /jak podano w komentarzu “Żywoty Cezarów.” Wspomnieć należy, że według kalendarza Syryjskiego rok rozpoczynał się 1 października, to również może mieć wpływ przy obliczaniu lat. Piętnasty rok panowania Tyberiusza jest datą chrztu Chrystusa. /Łuk.3,1/ Jeżeli chrzest był na jesień, a na to wszystko wskazuje/ wyjaśnienie na jakiej podstawie, będzie później/ to chrzest we wrześniu zaliczy panowanie władcy rok wcześniej, chrzest w październiku to początek następnego roku panowania władcy. Teraz już wiecie, dlaczego stwierdziłem, że rok 15 panowania Tyberiusza uważam za najmniej fundamentalny. Datę śmierci Pana Jezusa trzeba poszukać w innych wydarzeniach historii, ale pozostańmy jeszcze chwile przy owych wydarzeniach.

Od października 26 roku n.e. Rozpoczął się 15 rok panowania Tyberiusza, a dla nas współczesnych jest jeszcze rok 14, Kalendarz Żydowski również liczy lata od jesieni. Teraz musimy zacząć liczenie od współpanowania i drugie wyliczenie od samodzielnego panowania.

Na razie udowodniliśmy, że śmierć Pana była pomiędzy 26 a 29 rokiem, poza ten okres wyjść nam już nie wolno, bo przekracza 15 rok panowania Tyberiusza.

Czas władzy Poncjusza Piłata

O czasie władzy Piłata wiemy niewiele, ale pomocny okaże się nam historyk tamtych czasów Józef Flawiusz i jego słynne dzieło Antiquites od którego, dowiadujemy się, że Piłat przybył do Rzymu, aby stawić się przed cesarzem. Odwołany z funkcji prokuratora Judei. Do Rzymu dotarł po 16 marca 37r po śmierci Tyberiusza. I teraz ważna informacja: Jego władza w Judei trwała 10 lat, Czyli od 26 do 36 roku jesienią odwołano go z urzędu. Władze objął po Gretusie /15 do 26r./ Skoro Łukasz wspomina, że w chwili chrztu Jezusa Piłat był już namiestnikiem, więc chrzest nie mógł być w roku 25. Możemy już wykreślić pierwszą datę z powyższego zestawu.

Piłat odwołany został na jesień 36r. Do Rzymu dotarł w marcu. Patrząc na historię Dziejów Apostolskich i podróży apostoła Pawła do Rzymu to łatwo możemy się przekonać jak długa i uciążliwa była podróż w tamtych czasach, szczególnie w okresie zimy, morze było bardzo niespokojne, a marynarze całymi tygodniami czekali na lepszą aurę. Oto lista prokuratorów w tym okresie:

Coponius 6—9 rok n.e.

Marcus Ambiwius 9—12 rok n.e.

Annius Rufus 12—15 rok n.e.

Walerius Gratus 15—26 rok n.e.

Poncjusz Piłat 26—36 rokn. e.

Marcellus 37—41 rok n.e.

Marullus po 41 roku n.e.

Herod Wielki

Panowanie Heroda Wielkiego nie doprowadzi nas do daty śmierci Jezusa, ponieważ rok narodzin Jezusa jest nieznany. Mamy dwa kierunki. Oficjalny, który można znaleźć ze wszystkich encyklopediach, a który mówi, że Herod umarł w 4 r. p.n.e. Emil Schürer w swoim dziele „Historia Narodu Żydowskiego w Czasach Jezusa Chrystusa” (1897—1898) ustalił datę śmierci Heroda na 4 rok p.n.e. i drugi, który mówi, że Herod umarł w 1 r. p.n.e. Zwolennikiem 1 r. p,n,e jest John P. Pratt. Podstawą dla podania daty stało się zaćmienie księżyca, które miało też miejsce 29 grudnia 1 r. p.n.e. oraz 10 stycznia 2r. p.n.e. Druga możliwość to 13 marca 4 roku p.n.e. podana przez Jana Keplera /16 wiek/ Pratt całkowicie myli się co do miesiąca narodzenia Jezusa, /zob. następny rozdział/ Autor argumentuje też datę tradycją kościelną, a to jest raczej mało poważne. Problem w tym, że wyznaczenie daty przez Kościół Katolicki na rok 33 n.e jest nie do pogodzenia, z 5 rokiem p.n.e. bo do śmierci Jezusa w 33 roku jest 37 lat, w Ewangelii Łukasza czytamy że kiedy zaczynał działalność, miał lat ok. 30 więc wynika z tego, że jego działalność trwała 7 lat, a z tym nie zgodzą się nawet teolodzy katoliccy. Więc, aby udowodnić rok 33, trzeba przesunąć datę narodzin Jezusa i śmierć Heroda o kilka lat. Większość katolickich historyków nie szuka potwierdzenia w historii, to historię trzeba dostosować do nauczania kościoła. Nie zajmuje się udowadnianiem kościelnych nauk, ale trzymam się faktów.

Czy zatem argument śmierci Heroda na rok 4 p.n.e. tym samym narodzin Jezusa na rok 5 p.n.e. jest bardziej wiarygodny? Z historycznego punktu widzenia — nie! Jeżeli Jezus urodził się 5 roku p.n.e. to do roku 25 n.e miałby 30 lat a on zaczął w 15 roku Tyberiusza, czyli w 29 roku.

Przyjrzymy się obu argumentom 4 i 2 roku p.n.e.:

Rok 4 p.n.e.

Pod koniec roku 40r. p.n.e. Cesarz Antoniusz przybył do Dafne, tam też zebrali się przywódcy żydowscy i wobec starszyzny cesarz ogłosił, że tetrarchą zostaje Herod. Przywódcy żydowscy podnieśli krzyk. Skończyło to się śmiercią 15 najbardziej niezadowolonych. Fazael zostaje zabity, a jedynym władcą pozostaje Herod. „w czasie sto osiemdziesiątej czwartej olimpiady (okres ten trwał od 1.07.41 roku p.n.e do 30.06.40 roku p.n.e), gdy konsulami byli Gnejusz Domicjusz Kalwinus po raz drugi oraz Gajusz Asinius /Azyniusz/ Pollio.”(Dawne dzieje Izraela, XIV, 14,5) Walki z partami trwały jeszcze 3 lata, ale nie zmieniło to już od górnie ustalonej pozycji, raczej doprowadziło Heroda do obsesji na punkcie utraty władzy. Herod kazał pozabijać dzieci w Betlejem, bo panicznie bał się utraty władzy, kiedy dowiedział się, że narodził się nowy król Izraela, poczuł, że jego tron jest zagrożony, zwłaszcza że nowy król nie urodził się w jego pałacu. zdobycie Jerozolimy miało miejsce, „kiedy konsulami w Rzymie byli Marcus Agrippa oraz Caninius Fallus, w roku sto osiemdziesiątej piątej olimpiady (okres ten trwał od 1.07.37 roku p.n.e do 30.06.36 roku przed naszą erą).” Opis ten wskazuje na rok 37 p.n.e. Nie na rok 40.

Mamy zatem rok 37 jako pierwszy rok jego panowania. W ustaleniu daty śmierci Heroda pomoże nam żydowski historyk tamtych czasów Józef Flawiusz, ten z kolei korzystał z dzieł kronikarza Heroda, czyli Mikołaja z Damaszku, niestety dzieła kronikarza nie dożyły naszych czasów, ale za to wiemy, że sprawozdanie Flawiusza jest oparte na autentycznych i wiarygodnych dokumentach. O Herodzie napisał on:

“Panował on od namiestnika Antoniusza ustanowiony przez Rzymian 37 lat”

A zatem mamy prosty rachunek od 40r. p.n.e. to 37 rok wypada na 4r. p.n.e. Może być różnica jednego roku, Izraelczycy wliczali cały rok panowania od roku rozpoczęcia, Persowie pomijali pierwszy rok panowania dla nowego władcy, dlatego tu podaje rok 4 a nie 3. Wniosek z tego, że Jezus nie mógłby urodzić się w 2 roku p.n.e. Bo nie mógł Herod jako duch po swojej śmierci przyjąć mędrców ze wschodu, i pozabijać dzieci w Betlejem. Flawiusz wspomina o zaćmieniu księżyca przed śmiercią Heroda i autentycznie takie zaćmienie miało miejsce 13 marca 4r. p.n.e. Herod umarł przed świętem Paschy, a na 5 dni przed zgonem wydał rozkaz zabicia swojego syna Antypatra. Wyjechał poza Jordan, aby się leczyć, następnie wrócił do Jerycha, gdzie kazał pozabijać szanowanych mężów Izraela, wszystko to miało miejsce od owego zaćmienia w 4r. p.n.e. Pascha zawsze wypadła na koniec marca lub początek kwietnia i jest to prawdopodobne, że w tym roku zmarł Herod. Inni trafnie zauważają, że 37 rok panowania Heroda kończy się wiosną 3r. p.n.e. I mogło chodzić o Paschę następną. Jeden szczegół jest tu ważny, skoro Herod zmarł w okresie Paschy, to Jezus urodził się na jesień roku poprzedniego, dlaczego?, czyli w 5 roku p.n.e. Ponieważ w okresie zimy od listopada do marca pasterzy nie było na polach. Latem czy jesienią wypasano owce w nocy, ponieważ zwierzęta w ciągu dnia nie wytrzymywały na słońcu, a trawa była wysuszona. Zimą natomiast temperatura w nocy spada czasami poniżej zera, co znowu stanowiło przeszkodę, w Biblii czytamy, że w noc narodzenia Pana pasterze byli na polach. Wniosek z tego, że narodzenie Jezusa nie wypadło w okresie zimowym. Gdy Jezus się urodził, to czytamy, że pasterze byli na polach i miało to miejsce w nocy. Narodzenie w grudniu całkowicie odpada, do czego przyznaje się Kościół Katolicki w swoich publikacjach. Grudzień jako czas narodzenia wprowadzono setki lat później i to w miejsce pogańskich świąt.

Najczęściej podaje się, że Herod Wielki zmarł w 4 roku p.n.e. (wedle wyliczeń astronoma Jana Keplera między 12 marca a 11 kwietnia 4 p.n.e.). Józef Hlawiusz pisał, że Herod umarł po 18 dniach od zaćmienia Księżyca. Miało się to wydarzyć niedługo przed wiosennym świętowaniem Paschy.

Argumenty za rokiem 2 p.n.e.

„Jednakże Józef Flawiusz podaj (Dawne dzieje Izraela, XIV,16,4) także, że zdobycie Jerozolimy przez Heroda, który walczył razem z rzymskim generałem Sosjuszem, miało miejsce dokładnie 27 lat po tym, jak inny rzymski generał Pompejusz zdobył to miasto. A ponieważ Pompejusz zdobył Jerozolimę w 63 roku p.n.e. oznacza to, że Herod zdobył to miasto w 36 roku p.n.e. Flawiusz uściśla, że Jerozolima została zdobyta „w dniu Postu”. Najprawdopodobniej ten „dzień Postu” oznacza „Dzień Pokuty”, który przypada na 10 Tiszri, w związku z czym można powiedzieć, że zdobycie Jerozolimy miało miejsce dokładnie 20 października 36 roku. p.n.e. Na podstawie obowiązującego ówcześnie systemu można przypuszczać, że pierwszy rok rządów Heroda rozpoczął się z początkiem kolejnego miesiąca Nisan w 35 roku p.n.e. Wobec tego śmierć Heroda, która nastąpiła 34 lata później przypadałaby na początek 1 roku p.n.e.” (2)

1. Przez stulecia dowody astronomiczne koncentrowały się tylko na zaćmieniu w dniu 13 marca 4r. p.n.e. ale zaćmienie było też 29 grudnia 1 r. p.n.e.

2. Spis ludności przez Augusta nie istniał ani w 4 ani w 5 roku p.n.e. czyli na wyznaczony czas narodzin Jezusa, ale taki był w 2/3 roku p.n.e. Spis ludności i przysięgę wierności Augustowi w 3—2 p.n.e. być może związane z nadaniem przez senat tytułu „pater patriae” (ojciec twojego kraju) przez senat 5 lutego 2 p.n.e. Józef Flawiusz odnotowuje, że ponad 6000 faryzeuszy odmówiło złożenia przysięgi Cezarowi (około rok przed śmiercią Heroda) prawdopodobnie odnosząc się do tej przysięgi. Orozjusz (historyk z V wieku) wyraźnie łączy przysięgę z rejestracją przy narodzinach Chrystusa:

„[August] nakazał przeprowadzenie spisu ludności każdej prowincji na całym świecie i zapisanie wszystkich mężczyzn. Tak więc w tym czasie Chrystus urodził się i został wpisany na rzymską listę spisów zaraz po urodzeniu. Jest to najwcześniej i najwcześniej słynne publiczne uznanie, które naznaczyło Cezara jako pierwszego ze wszystkich ludzi, a Rzymian jako panów świata … ten pierwszy i największy spis ludności został przeprowadzony, ponieważ w tym jednym imieniu Cezara wszystkie ludy wielkich narodów złożyły przysięgę, a na w tym samym czasie, poprzez udział w spisie, stali się częścią jednego społeczeństwa”.

Zidentyfikował czas spisu ludności za pomocą dwóch systemów rzymskich, które zgadzają się wskazać 2 p.n.e. Oznacza to dolną granicę śmierci Heroda w 2 r. p.n.e. Dz. Ap. wspominają o buncie Judy w czasie spisu ludności, a takiego spisu nie mamy w naszej historii, prawdopodobnie odnosi się on do tego wspomnianego tu spisu w 2 roku. p.n.e.

Dz. Ap. 5:37

37. Po nim wystąpił w czasie spisu Juda Galilejczyk i pociągnął lud za sobą; ale i on zginął, a wszyscy, którzy do niego przystali, poszli w rozsypkę.

„Z drugiej strony zaćmienie z 29 grudnia 1 roku p.n.e bardzo dobrze pasuje do tego kryterium. Księżyc w pełni był prawie w połowie zaćmiony, kiedy po raz pierwszy można go było zobaczyć wschodzącego na wschodzie ponad odległymi górami około 20 minut po zachodzie słońca. Wcześniej, ze względu na jasność nieba, nie było widać go wcześniej, nawet bez gór.

Początkowo zaćmiona połowa księżyca w pełni byłaby niewidoczna, potem wydawałaby się słabo oświetlona, a na koniec zauważalne byłoby charakterystyczne zaczerwienienie zaćmionej części. Faza trwała przez około godzinę po pierwszej widoczności. Zwróć uwagę, że częściowe zaćmienie jest łatwiejsze do zaobserwowania podczas wschodu księżyca niż całkowite, ponieważ całość opóźnia pierwszą widoczność (cały księżyc znajduje się w części „niewidzialnej”), a kształt brakującej części wskazywałby na to, że było to zaćmienie, zwłaszcza do Judejczyków, którzy używali księżyca, aby wskazać dzień miesiąca i którzy oczekiwali pełni księżyca. Spośród kandydatów na zaćmienie Heroda, zaćmienie z 29 grudnia 1 p.n.e było najbardziej prawdopodobne, aby było szeroko obserwowane.” John P. Pratt

Ale czy określenie, że zaćmienie było przed świętem Paschy, pasuje na 3 miesiące wcześniej? I czy mogło być w tym samym miesiącu co Pascha?. Józef Flawiusz zapisał tak wiele wydarzeń, które miały miejsce po zaćmieniu i przed następującą po niej Paschą, że wydaje się niemożliwe (lub skrajnie nieprawdopodobne), że wszystkie miały miejsce w ciągu zaledwie 18 dni, zgodnie ze scenariuszem z 4 r. p.n.e. Każde z tych wydarzeń prawdopodobnie trwało co najmniej tydzień: Okres 3 miesięcy jest tu najbardziej prawdopodobny, jego leczenie ciepłymi kąpielami z pewnością nie trwało tylko kilka dni.

— Nasilała się choroba Heroda; część jego ciała gniła i rozmnażała robaki.

— Został zabrany co najmniej dziesięć mil do ciepłych kąpieli i wrócił, gdy leczenie zawiodło.

— Nakazał ważnym ludziom przybyć z każdej wioski w kraju (do 70—80 mil); przybyli.

— Syn Heroda Antypater został stracony, a Herod zmarł pięć dni później (pierwszego dnia lub po pierwszym dniu jego 34 roku panowania, prawdopodobnie 29 marca, jeśli w 4 r. p.n.e).

— Zaplanowano i zorganizowano wspaniały pogrzeb Heroda, którego ciało zostało przeniesione około 23 mil, a następnie pochowane.

— Rozpoczęła się 7-dniowa żałoba, po której nastąpiła uczta pogrzebowa.

— Zaplanowano i odprawiono kolejną żałobę publiczną za patriotów straconych w dzień poprzedzający noc zaćmienia. (3)

Chronologia Józefa Flawiusza

Józef Flawiusz często myli się w swych obliczeniach, wiarygodność jego chronologii jest niepewna, podaje tylko dwa rzymskie lata podczas całego panowania Heroda: 40 p.n.e, kiedy został wybrany królem przez Rzym i 37 p.n.e, kiedy zajął Jerozolimę i kazał zabić panującego króla. Następnie Józef Flawiusz datuje wydarzenia panowania Heroda, Zwyczaj był liczony od śmierci byłego króla, co sugeruje 37 p.n.e; ponadto Józef Flawiusz rozpoczyna książkę w swoich Starożytnościach wraz ze śmiercią byłego króla w 37 r. p.n.e Wniosek, że pierwszy rok Heroda rozpoczął się w 37 r.p.n.e, potwierdzają wydarzenia z historii rzymskiej: klęska Augusta nad Antoniuszem w 31 r. p.n.e. miała miejsce w siódmym roku Heroda, a wyprawa Galla w 24 r. p.n.e. miała miejsce w czternastym roku Heroda. Józef Flawiusz mówi, że Herod panował 34 lata po śmierci poprzedniego króla Antygona, ale potem dodaje, że panował 37 lat, licząc od daty 40 p.n.e. Dlaczego po raz pierwszy Józef Flawiusz wyliczył nagle od 40 roku p.n.e? Czy Flawiusz podaje rok 40 p.n.e.? oczywiście, że nie! Bo nie istniał jeszcze kalendarz chrześcijański, przecież ten 40 rok liczymy od Chrystusa. Flawiusz podaje lata panowania, a nie że było to rok 40 czy 37 p.n.e. To my przeliczamy wg naszego kalendarza. Co zrobić z tą rozbieżnością, od 37 r. p.n.e. Apian z Aleksandrii (90—160) podaje nie 40 ale 39 rok, pamiętać należy że kiedy Herod był w Rzymie, było to pod koniec roku, więc panowanie nie należy liczyć od 40 tylko 39 roku. Rozbieżności nie ma u Flawiusza tylko u tych co przepisywali jego dzieło.

„Ze znanego obecnie tekstu Józefa Flawiusza (Dawne dzieje Izraela, XVIII,4,6) dowiadujemy się, że jeden z trzech synów Heroda, Herod Filip panował przez 37 lat i zmarł w dwudziestym roku panowania cesarza Tyberiusza, czyli w roku 33/34 n.e. Wynikałoby z tego, że Herod Filip objął władzę na przełomie 4 i 3 roku p.n.e. Jednakże w 1995 roku Dawid W. Beyer ogłosił, że z jego osobistych badań 46 wydań dzieł Flawiusza opublikowanych przed 1700 rokiem, które posiada Muzeum Brytyjskie wynika, że we wszystkich kopiach książki Józefa Flawiusza sprzed 1544 roku nie jest napisane „w dwudziestym roku panowania cesarza Tyberiusza”, ale „w dwudziestym drugim roku panowania cesarza Tyberiusza”. Wobec tego staje się jasne, że kalkulacja, z której wynika, że Herod Filip objął władzę na przełomie 4 i 3 roku p.n.e. opiera się na błędzie kopisty, a z oryginalnego zapisu wynika, że był to przełom 2 i 1 roku p.n.e.”Autor Bogusław Nowak (2)

Dwudziesty drugi rok Tyberiusza od 14 roku tj. 36 rok n.e. odjąć 37 = 1 rok p.n.e.

Miesiąc narodzin

Czy jest możliwe, aby obliczyć miesiąc narodzenia Jezusa? Tak! Biblia to podaje, tylko trzeba umieć to odczytać.

Jeżeli Herod umiera na wiosnę 1 r. p.n.e. jak to wynikało z poprzednich wyliczeń, to Jezus musiał urodzić się rok wcześniej, czyli w 2 lub 3 r. p.n.e.

“Za dni Heroda, króla judzkiego żył pewien mąż imieniem Zachariasz, ze zmiany kapłańskiej Abiasza …I stało się gdy sprawował służbę kapłańską przed Bogiem w kolejności przypadającej nań zmiany Abiasza” Łuk.1,5—8

W pierwszej kolejności otrzymujemy tu bardzo ważną informację, która pozwoli nam ustalić miesiąc narodzin Jezusa. Powyższy tekst stwierdza, że: „Zachariasz był kapłanem ze zmiany Abiasza” W czasach Dawida kapłani zostali podzieleni według zmian. 24 zmiany w ciągu całego roku, 1Kron.24,10 czytamy, że zmiana Abiasza była ósmą zmianą. Teraz musimy na chwilę odwołać się do Talmudu, który wyjaśnia, że na jedną zmianę przypadał jeden tydzień, począwszy od pierwszego tygodnia pierwszego miesiąca. Rok świątynny w owych czasach i zgodnie z prawem Mojżeszowym zaczynał się w marcu lub na początku kwietnia, a nie jak obecnie na jesień, miesiąc ten nazywano w Biblii “Abib”. a po niewoli Babilońskiej zmieniono nazwę na „Nisan”. Nie rozpoczynał się stałym dniem, lecz był ruchomym w porównaniu z naszym kalendarzem, ustalany był na podstawie faz i obrotów księżyca, i wypadał on mniej więcej, pomiędzy 10 marca a 10 kwietnia.

2 Moj. 13:4

4. Dziś wychodzicie, w miesiącu Abib.

2 Moj. 12:2

2. Ten miesiąc będzie wam początkiem miesięcy, będzie wam pierwszym miesiącem roku.

Ustaliliśmy, że na podstawie księgi Kronik zmiana Abiasza jest według kolejności ósmą, pamiętać trzeba, że w dniach, w których wypadały roczne święta, zmiany kapłańskiej nie było, lecz w tenże tydzień wszyscy kapłani zobowiązani byli stawić się w świątyni, a zmiana wówczas przypadająca przesuwana była o jeden tydzień dalej. I tak też było w czasie Zachariaszowej zmiany. Weźmy dla przykładu 3r. p.n.e. Sztuczna Inteligencja szybko mi obliczyła dzień Paschy na 27 marzec wieczorem do 28 marca wieczorem. A 1 Nisan wypadł na 14 marca.

1 Nisan, to jest pierwszy miesiąc nowego roku świątynnego i zaczynał się 14 marca Pascha wypadła na 27 marca — 28 marca /15 Nisan/ 16 maja jest Pięćdziesiątnica. Policzmy zatem dwie zmiany w marcu, po dwóch tygodniach wypadła Pascha i święto Przaśników, wówczas na święto zjawiali się wszyscy kapłani, więc pomijamy jeden tydzień, ta sama sytuacja dotyczyła Pięćdziesiątnicy.

Od 14 marca czyli 1 Nisan 2 tygodnie są 2 zmiany do 27 czyli Paschy

Od 28 marca —03 kwietnia — brak zmiany

Od 04 do 11 kwietnia — trzecia zmiana

Od 12 do 18 kwietnia — czwarta zmiana

Od 19 do 26 kwietnia — piąta zmiana

Od 27 kwietnia do 03 maja — szósta zmiana

Od 04 maja do 10 maja — siódma zmiana

Brak zmiany ze względu na święto pięćdziesiątnicy

Od 11 — 18 maja

Od 19 do 26 maja — ósma zmiana

Nas interesuje ostatnia zmiana, w której uczestniczył Zachariasz, musiał pozostać na kolejny tydzień, bo 16 maja wypadało święto Pięćdziesiątnicy. Czyli ok. 27 maja wyruszył z Jerozolimy do Galilei, do swego domu, wówczas chodzono pieszo, a było to 3 dni drogi, czyli 30 maja był w domu. Czytamy w Biblii, że kiedy wrócił do domu, jego żona Elżbieta poczęła Jana Chrzciciela. Zapłodnienie Jana Chrzciciela, nastąpiło w pierwszym tygodniu czerwca. Policzmy od 3 czerwca. Po sześciu miesiącach anioł ukazał się Maryi, czyli na początku grudnia.

“A gdy minęły dni jego służby, odszedł do domu swego. A po tych dniach Elżbieta, żona jego poczęła …” Łuk.1,23—24

Elżbieta była w szóstym miesiącu jej ciąży, czyli na początku grudnia, kiedy anioł ukazał się Marii i rzekł:

“I oto Elżbieta, krewna twoja, którą nazywają niepłodną, także poczęła syna w starości swojej, a jest już w szóstym miesiącu” Łuk.1,36

W czasie ukazania się anioła Maria poczęła i od tej pory mamy już prosty rachunek, 9 miesięcy później urodził się Jezus. Dochodzimy do września. Dwa problemy, jakie są to: Ile dni minęło od powrotu Zachariasza do poczęcia u Elżbiety, liczę, że w granicach jednego tygodnia, drugim problemem to czas ukazania się anioła, stwierdził on, że Elżbieta jest w 6 miesiącu, niekoniecznie musi to być co do dnia, po 6 miesiącach, szósty miesiąc może być na początku, w środku lub na końcu. Pomyłka może być w granicach dwóch tygodni, czyli Jezus urodził się we wrześniu, i to jest miesiąc jego narodzin, nieważne czy było na początku na końcu miesiąca. Miesiąc ten jest też miesiącem świąt jesiennych, czyli święto trąbienia, Jom Kippur (27 wrzesień i Święto Namiotów, który w 2 roku p,n.e wypadło na 2 października. To jest siódmy miesiąc Tiszri, to mogło być przyczyną, że wiele osób przyjechało i nie było miejsca w gospodach dla Józefa i Marii. Żydzi nienawidzili spisów ludności, które organizował Rzym, ale spisy były robione w świątyni, więc myślę, że połączono oba spis świątynny z cesarskim, czyli spis świątynny przekazano rzymianom i w ten sposób uniknęli buntów, a wybrano czas świąt, aby jak najwięcej ludzi było na spisie. To obowiązkiem każdego Izraelity było trzy razy w roku stawić się przed Panem w świątyni, tym samym mieli całą ludność. Tym samym widzimy, że narodziny Jezusa wypadły na koniec września.

2 Moj. 23:17

17. Trzy razy w roku zjawią się wszyscy mężczyźni twoi przed obliczem Wszechmocnego, Pana.

25 grudzień obecnie obchodzony wszedł do chrześcijaństwa wieki później, a jego korzenie wywodzą się z pogańskich kultów, W czasie przesilenia zimowego obchodzono święta ku czci bogów. W dziele „The Christmas Encyclopedia” czytamy:”

„Dzień 25 grudnia wybrano nie na podstawie informacji biblijnych, lecz ze względu na rzymskie święta, które obchodzono pod koniec roku”, kiedy to na półkuli północnej następuje przesilenie zimowe. Urządzano wtedy Saturnalia (ku czci Saturna — boga rolnictwa) oraz „połączone święta dwóch bóstw słońca: rzymskiego Sola i perskiego Mitry”. Narodziny obu bogów świętowano właśnie 25 grudnia, na który to dzień według kalendarza juliańskiego przypadało przesilenie zimowe. Te pogańskie święta zaczęto „chrystianizować” w roku 350, gdy papież Juliusz I ogłosił 25 grudnia dniem narodzin Chrystusa. „Obchody Bożego Narodzenia stopniowo wzbogacały się o inne obrzędy związane z przesileniem lub je zastępowały” — napisano w dziele Encyclopedia of Religion. „Wizerunek słońca coraz częściej był wykorzystywany jako symbol wskrzeszonego Chrystusa, a tarczę słoneczną w postaci nimbu (…) zaczęto umieszczać nad głowami chrześcijańskich świętych”. Wyliczyliśmy narodziny dla roku 2 p.n.e. ale mógł to być, też rok 3 p.n.e. 1 Nisan wówczas wypadł na 23 marca, czyli o 9 dni później. Dla roku 2 p.n.e 1 Tiszri czyli siódmy miesiąc zaczął się 17 września a w trzecim roku 26 września. Zgodnie z Ewangelią Hebrajczyków narodziny Jezusa były siódmego miesiąca, czyli Tiszrii. A że była to Ewangelia Żydowska, wiec podawała miesiące według kalendarza Żydowskiego. Tym samym narodziny Jezusa wypadły koniec września a początek października.

Kwiryniusz

W którym roku Jezus przyszedł na świat? Na to pytanie w świecie nauki nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Jedni podają rok drugi inni czwarty lub piąty, a nawet 6/7 Jak to podała katolicka Biblia Tysiąclecia. Czy jest możliwe ustalić dokładną datę? Spróbujmy!

Pierwszym tekstem jaki pojawia się nam w Biblii to werset z ewangelii Łukasza 2,1—2

“I stało się w owe dni, że wyszedł dekret cesarza cezara Augusta, aby spisano cały świat. Pierwszy ten spis odbył się, gdy Kwiryniusz był namiestnikiem Syrii”

Powyższy wiersz jest trudny dla współczesnych historyków, zarzuca się Biblii nierzetelność. Ale błąd leży nie w tekście, ale jego interpretacji, czyta się go następująco: “Kiedy Kwiryniusz był namiestnikiem Syrii wtedy Józef i Maria idą do Betlejem, aby dać się spisać” Ten tekst tak nie mówi. “Pierwszy taki spis odbył się, gdy Kwiryniusz był namiestnikiem Syrii” Czy jest różnica, pomiędzy pierwszym spisem a wędrówką Józefa i mogło minąć wiele lat. /Pamiętajmy, że Łukasz patrzy w przeszłość, opisując owe wydarzenia i w kilku zdaniach podaje całość wydarzeń historycznych/ Mamy jeszcze jedną ważną wskazówkę w Piśmie Świętym. Czytamy, że kiedy Józef i Maria przybyli do Betlejem nie znaleźli miejsca na pobyt, dlaczego? Sam spis ludności wprowadzony przez okupanta nie cieszył się popularnością, a tym bardziej tłumy nie garnęły się do spisu, ponadto w dniach obecnych np. W Polsce na spis ludności np. w 2002r. Przeznaczono cały miesiąc, i to przy dobrze zorganizowanym systemie organizacyjnym, w tamtych czasach spisy trwały wiele miesięcy a co do całego imperium to kilka lat, dziwne zatem, że wspomniany w Biblii spis w jednym dniu zgromadził tyle ludzi, że aż brakło miejsca w gospodach, w spisie rzymskim nie brano pod uwagę tak dalekiego pokrewieństwa jak rodowód Dawida, natomiast dla samych żydów było to bardzo ważne. W tekście Łuk.2,4 czytamy, że Józef co do spisu był z domu i rodu Dawida, co jakiś czas organizowano też spisy świątynne, co do rodu kapłaństwa, być może połączono owe spisy, ponadto na koniec września i początek października rozpoczynały się święta, święto trąbienia, dzień sądu, i święto namiotów na to ostatnie każdy izraelita pod karą wykluczenia miał obowiązek stawić się w świątyni. 5Moj.16,16 Bez wątpienia Józef i Maria byli ludźmi pobożnymi, którzy przestrzegali nakazów prawa Mojżeszowego. Popatrzcie z punktu widzenia pisarza ewangelii, ok.60r. n.e. W jednym zdaniu ujmuje całość wydarzeń wielu lat i patrzy w przeszłość. Pierwszy spis był za Kwiryniusza pomiędzy 6 a 8 rokiem naszej ery i doprowadził do zamieszek w Izraelu, a był to pierwszy spis rzymski. Jak wyżej wspomniałem powyższy spis, w którym brali udział Józef i Maria ściągnął tłumy chętnych.

„Dekret Augusta mógł oznaczać przeprowadzenie spisu ludności we wszystkich częściach świata rzymskiego, każdy obszar osobno i w różnym czasie, a nie jeden spis na całym obszarze Imperium w jednym czasie”(5)

„Pewna inskrypcja na kamieniu tyburtyńskim jest czasem przedstawiana jako potwierdzenie, że Kwiryniusz był legatem Syrii dwukrotnie, a co za tym idzie, że mogły się odbyć dwa spisy ludności w Judei za jego namiestnictwa w tej prowincji. Theodor Mommsen uznał tę inskrypcję jako odnoszącą się do kogoś kto dwa razy był legatem Syrii, oraz sądził, że tą osobą jest Kwiryniusz. Pogląd ten przez pewien czas stał się powszechnie akceptowaną opinią wśród biblijnych uczonych. W 1924 Groag zakwestionował jednak dotychczasową interpretację, twierdząc, że kamień nie odnosi się do osoby, która była dwukrotnie legatem Syrii, tylko do kogoś kto dwukrotnie sprawował godność legata”

„Jednym z proponowanych wyjaśnień jest inne tłumaczenie słowa prote (od protos) w Łk 2,2. Słowo to może znaczyć „pierwszy”, ale może też znaczyć „wcześniejszy”, „poprzedni”. Zdanie to mogłoby wtedy brzmieć: Spis ten odbył się przed tym, który był za urzędowania Kwiryniusza. Za takim tłumaczeniem Łuk. 2,2 opowiada się część gramatyków, podczas gdy inni nie zgadzają się z takim przekładem. Biblia Jerozolimska w komentarzu do Łuk.2,2 podaje: Czasem proponuje się tłumaczenie: Ten spis przeprowadzono przed tym, który miał miejsce, gdy Kwiryniusz był zarządcą Syrii’’, jednakże nie ma ono dostatecznych podstaw gramatycznych i nie jest wystarczająco uzasadnione:”(5)

Cyryl Jerozolimski (VII — VIII w.)

Opisał rozmowę z mnichem, a ten zacytował mu Ewangelię Hebrajczyków, że Jezus urodził się w siódmym miesiącu. Ewangelia ta znana jest Ignacemu Antiocheńskiemu, więc powstała za czasów życia apostołów. Euzebiusz z Cezarei IV w. nie zalicza jej do Ewangelii fałszywych. Wcześniejsze narodziny Jezusa mają uzasadnienie. Która to kobieta wybiera się w podróż z Nazaretu do Jerozolimy, ok 3 dni drogi pieszej, wiedząc, że za kilka dni będzie rodzić? To raczej absurd, kobieta nie musiała być na spisie ludności, mąż mógł to zrobić za nią. Wyjaśnienie tego jest takie, że Maria spodziewała się porodu za miesiąc lub dwa, a jadąc po kamiennych drogach na oślę, po trzech dniach podróży zaczęła rodzić. Miesiąc siódmy podany w Ewangelii Hebrajczyków może być cyfrą symboliczną, i nie wiadomo, według jakiego kalendarza podano, a że to Cyryl Jerozolimski, więc raczej kalendarz hebrajski, czyli miesiąc Tiszri. Siódemka dość często pojawia się w Biblii jako doskonałość, wypełnienie, czyli urodził się w odpowiednim czasie. Miesiąc siódmy w hebrajskim kalendarzu, to nasza końcówka września i początek października

Mędrcy ze wschodu

Owi mędrcy wbrew tradycyjnym naleciałością nie byli żadnymi królami, samo określenie “mędrcy” świadczy, że zajmowali się wiedzą, a nie panowaniem, i na pewno nie było ich trzech, bo wczesne wieki chrześcijaństwa ukazują ich w różnych liczbach, a już najmniej przekonywające jest, że nosili Rzymskie imiona Kacpra, Baltazara i Melchiora. Nie przyszli do stajenki, bo jak wcześniej wspomniałem, minął czas obrzezania, oczyszczenia tj. 41 dni, zanim mędrcy przybyli to trudno sobie wyobrazić, aby Józef i Maria cały czas mieszkali w stajence, doliczyć należy jeszcze czas wędrówki mędrców. Ale zostawmy tradycje i zajmijmy się historią.

Sedulius Scottus (Seduliusz Szkot, † ok. 848) Wspomina znowu Ewangelię Hebrajczyków a w niej napisano, że Józef ujrzał tłum wędrowców, a nie trzech.

Mędrcy byli nie tylko i jedynie znawcami wiedzy, ale przede wszystkim astrologami, obserwowali gwiazdy i ujrzeli wśród nich taką która zwiastowała narodzenie nowego króla. Wróżby z gwiazd w tamtych dniach nie były nowością. Skąd pochodzili mędrcy? Określenie “wschód” pokazuje nam kierunek ich przybycia, pójdziemy tym śladem. Na pewno nie pochodzili z Libanu czy z za Jordanu, bo wtedy podano by nazwę ich kraju, jedyne określenie “wschód” świadczy, że był to daleki kraj, a co jest dalej na wschód od Izraela, pustynne tereny, a za nimi rejony byłego Babilonu, ten to od stuleci słynął z magów, wróżbitów i astrologów. W księdze Daniela opisano sen króla Nebukednesara ten wezwał astrologów i wróżbitów, ale ci nie potrafili wyjaśnić królowi snu, brak możliwości jego interpretacji przez wróżbitów i astrologów przekonało władcę, że powinien ich stracić.

Tereny byłego Babilonu to odległość ok. 1000 km. Od Jerozolimy a czas wędrówki trwał w przypadku powrotu Izraela z niewoli ok. pięć miesięcy. Przykład tego mamy zapisany w księdze Ezdrasza 7,9

“Wyznaczył bowiem wymarsz z Babilonu na pierwszy dzień pierwszego miesiąca, a dotarł do Jeruzalem pierwszego dnia piątego miesiąca”

Izraelici szli w ciągu dnia a mędrcy ze wschodu tylko nocą, ponieważ czytamy, że prowadziła ich gwiazda, w ciągu dnia gwiazd nie gwiazd nie widać, nocą idzie się o wiele trudniej, ponieważ trzeba uwzględnić dni, kiedy niebo jest bez chmur, a powiedzieliśmy, że Jezus urodził się w sierpniu. Musimy zmieścić się czasie, aby mędrcy nie przyszli po śmierci Heroda. Jeżeli historycznie mamy pewne, że śmierć Heroda była w 4r. p.n.e. to ich wędrówka rozpoczęła się rok wcześniej, to chyba logiczne! Policzmy pięć miesięcy ich wędrówki, od początku sierpnia, wykreślić trzeba zimę, bo to pora deszczowa, a niebo jest zachmurzone, Jeżeli w Jerozolimie byli np. w lutym 4r.p.n.e. To musieli zacząć wędrówkę z rok wcześniej, dochodzi jeszcze czas przygotowania do wędrówki, nie wyruszyli pierwszego dnia po ukazaniu się gwiazdy, przygotowania trwały nieraz kilka miesięcy. Herod dokładnie wypytał mędrców o czas ukazania się gwiazdy i na tej podstawie kazał pozabijać dzieci, i to nie nowonarodzone, ale w wieku do 2 lat, ponieważ zanim mędrcy przybyli do Jerozolimy Jezus mógł mieć około roku. Herod nie kazał pozabijać nowonarodzonych w ostatnim miesiącu, ale do dwóch lat.

“Wówczas Herod przywołał potajemnie mędrców, dokładnie dowiedział się od nich o czasie pojawienia się gwiazdy … Wtedy Herod, widząc, że mędrcy go zawiedli, rozgniewał się bardzo, wydał rozkaz, aby pozabijać wszystkie dzieci w Betlejem i w całej jego okolicy, od dwóch lat i młodsze, według czasu, o którym dowiedział się od mędrców” Mat.2,7.13

Rok cywilny rozpoczynał się jesienią, a zatem mędrcy wyruszyli w poprzednim roku kalendarzowym a przybyli w nowym, czyli ich wędrówka trwała drugi rok, być może na tej podstawie Herod kazał pozabijać dzieci w wieku do 2 lat, ważną wskazówką jest: skoro Herod umarł w 4r. p.n.e. Przed swoim zgonem kazał zabić własnego syna Antypatra oraz kazał pozabijać wszystkich szlachetnie urodzonych w Jerychu, Herod miał obsesję na punkcie władzy, być może przypuszczał, że nowonarodzony król pochodzi ze szlachetnego rodu, a przyszli rodzice i tak postarają się o nowe dziecko /przyszłego władcę/ Jerycho było symbolem władzy królewskiej.

Jest pewne, że mędrcy nie przybyli do Betlejem w półtora miesiąca od narodzenia Jezusa, Ponieważ czytamy, że Maria i Józef przyszli do świątyni, na poświęcenie dziecka, a to dopiero mogło to nastąpić po dniach oczyszczenia, czyli po 8 dni do obrzeżki +33 dni oczyszczenia od narodzin chłopca, a z chwilą, kiedy przybyli mędrcy ze wschodu, Józef i Maria musieli uciekać do Egiptu tej samej nocy. Tradycja, która mówi, że mędrcy przybyli do stajenki jest bajką, trudno sobie wyobrazić, żeby przez miesiąc mieszkali cały czas w grocie.

3 Moj. 12:3—8

3. Ósmego dnia obrzezany zostanie jego napletek.

4. Potem pozostanie ona w domu przez trzydzieści trzy dni z powodu krwi oczyszczenia. Nie będzie dotykać żadnej świętej rzeczy i nie będzie wchodzić do świątyni, aż skończą się dni jej oczyszczenia.

7. Kapłan ofiaruje to przed Panem i dokona za nią przebłagania, i będzie oczyszczona od upływu swojej krwi. Takie jest prawo dotyczące tej, która urodziła chłopca lub dziewczynkę.

Łuk. 2:22—23

22. A gdy minęły dni oczyszczenia ich według zakonu Mojżeszowego, przywiedli je do Jerozolimy, aby je stawić przed Panem,

23. Jak napisano w zakonie Pańskim, iż: Każdy pierworodny syn będzie poświęcony Panu,

Można też przyjąć teorię, że gwiazda ukazała im się, zanim Jezus się urodził, nawet rok wcześniej, to i tak musieli przybyć po 41dniach, Po 8 dniach dziecko zostało obrzezane i Maria przeszła czas rytualnego oczyszczenia. Złożyli najbiedniejszą ofiarę, bo nie stać ich było na bogatszą ofiarę, gdyby było to już po przybyciu mędrców, to ofiara ich byłaby bogatsza, przecież od mędrców otrzymali złoto, mirrę i kadzidło w darze.

Dlaczego anioł wybrał Egipt? Bo tam nie sięgała władza Heroda, czas ich wędrówki trwał kilka tygodni, jedynym środkiem transportu był osioł, po tym okresie Herod uświadomił sobie, że mędrcy nie wrócą do niego i rozpoczął rzeź w Betlejem.

Podaje tu rok 5 lub 6 jako czas narodzenia Jezusa dalsze lata nie wchodzą w rachubę, bo przekraczamy i 15 rok panowania Tyberiusza i 26 rok n.e. jako początek panowania Piłata w Judei.

Tło historyczne

Powrót Nehemiasza do ojczyzny (444 rok p.n.e.). Nehemiasz został wyznaczony przez króla perskiego na namiestnika prowincji Judei. Uzyskał on królewską zgodę na odbudowę murów miejskich Jerozolimy, tak aby można było się skutecznie bronić przed zbrojnymi napadami.

Odbudowie murów miejskich towarzyszyły nieustanne napaści sąsiednich ludów, które sprzeciwiały się odbudowie Jerozolimy. Nehemiasz wzniósł mury obronne miasta z wieżami strażniczymi i umocnionymi bramami. Wybudowano także twierdzę obronną Birah, na północnej stronie Świątyni. Po ukończeniu, tych wszystkich prac, wysiedlono z Jerozolimy cudzoziemców.

Budowa Świątyni

“Na to rzekli żydzi: 46 lat budowano tę świątynię, a Ty w trzy dni chcesz ją odbudować” Jan2,20

Mowa tu o tzw. “Świątyni Heroda”, której przebudowa zaczęła się na początku 19r. p.n.e., lub później, ale materiały sprowadzono wcześniej w roku 22 p.n.e. Ówczesnym zwyczajem było wliczanie całego roku danego wydarzenia, jakby miało to miejsce od samego początku roku, choćby wydarzenie rozegrało się pod koniec roku. Wiemy, że w tym przypadku żydzi posłużyli się własnym kalendarzem, z wiadomych powodów, poza ich kalendarzem istniał jeszcze rzymski, tak dobrze znany nam kalendarz Juliański, zapoczątkowany przez Juliusza Cezara. Rzymianie byli okupantami i wszystko, co rzymskie było znienawidzone. Spór z Jezusem miał miejsce podczas pierwszej jego Paschy, jeżeli chrzest był na jesień, to od tej pory minęło pół roku.

Policzymy teraz 19/20r. p.n.e. i dodajemy 46 lat, o których mowa w Jana 2,20, więc mamy marzec 26r.n. lub 27, data śmierci wypadnie na 30/31r. n.e. Jeżeli Jezus działał 3,5 roku.

„Jak podaje historyk Józef Flawiusz prace nad przebudową Drugiej Świątyni

rozpoczęto w 18-tym roku panowania Heroda. Józef Flawiusz tak relacjonuje dzieło rozbudowy:

„W owym czasie, a był to osiemnasty rok jego panowania, Herod […] podjął się niezwykłego dzieła: postanowił wznieść własnymi środkami wspanialszy Przybytek Boży, gdyż miał być znacznie ob­szerniejszy i wyższy. Sądził, że będzie to dzieło, które, jeśli uda się szczęśliwie doprowadzić do końca, przewyższy wspaniałością (jak też w istocie było) wszystko, co dotychczas zbudował, i zapewni mu wiekopomną chwałę” (Ant. 15,380; por. Bell. 5,184—227).