Bezpłatny fragment - W ciemności schodzi moja dusza

I (Wierzyłem zawsze w światła moc...)

Wierzyłem zawsze w światła moc,

  Władnącą nad mrokami,

A przecież nieraz wiarę tę

  Gorzkimi zlewam łzami.

I wstaje z morza gorzkich łez

  Zjawisko wnet olbrzymie,

Nachyla ku mnie smutną twarz,

  A Rozpacz mu na imię.

Nachyla ku mnie bladą skroń,

  Źrenicą wabi ciemną,

Zamyka w uścisk, ach! i świat

  Zamyka razem ze mną.

II (W ciemności schodzi moja dusza...)

W ciemności schodzi moja dusza,

  W ciemności toń bezdenną,

Pól elizejskich już nie widzi,

  Zawisła nad Gehenną.

W górze nad losem mojej duszy

  Boleje anioł biały,

A tutaj szyki potępieńców

  Szyderczo się zaśmiały.

Szydzą z mej duszy potępieńce,

  Że cząstka jasnej mocy,

Co rodzi słońca, nie ma władzy,

  By złamać berło nocy.

III (Zazdroszczę nieraz tym, co w grobach leżą...)

Zazdroszczę nieraz tym, co w grobach leżą,

Owianych trawy szeleszczącą ciszą:

Dusze ich, rozbrat wziąwszy z ciał odzieżą,

Jęków ziemskiego bólu już nie słyszą.

Na lotnych skrzydłach wielki przestwór mierzą,

Melodiami sfer wonnymi dyszą;

W twarz zórz i słońca zapatrzone świeżą,

W promiennych blaskach pyłem blasków wiszą.

A tylko czasem schodzą na mogiły,

Oblane światła miesięcznego falą,

Cicho po trawie aksamitnej depcą

I dla tych bytów, co, stargawszy siły

W przebojach z życiem, na swój los się żalą,

Melancholijną pieśń ukojeń szepcą.

IV (O niezgłębiona duszy toni...)

O niezgłębiona duszy toni,

Ty w ciasnej piersi mórz ogromie!

Na burzę wichr już głucho dzwoni,

Już gwiazd iskrzących gasi płomię.

Już ci palcami strasznej dłoni

Demon nawałnic sięgnął do dna —

O zachmurzona duszy toni,

Przed chwilą jeszcze tak pogodna!

Zrywasz się, jęczysz, szukasz broni,

Wał bijesz wałem śród tej męki,

Łkasz żądzą ciszy — cóż ci po niej?

W pieśń się zmieniają twoje jęki!

I pieśń ta huczy, pieśń ta dzwoni,

W rytmicznych falach okrąg nurza:

I przestwór słucha tej symfonii,

Którą--ć wyrwała z głębin burza.

Z dziwu wichr staje w chmur pogoni,

Tylko melodią razem dyszy:

O nawałnicą śpiewna toni,

Czemu tak bardzo żądasz ciszy?!

V (Z głębin przestworu, z ciemnych chmur...)

Z głębin przestworu, z ciemnych chmur,

     nad wilgotnymi łany,

Jak srebrny opar wstaje duch

     z promieniem wokół głowy

Rośnie w mych oczach, niebios tór

     rozjaśnia mgłą owiany,

Strząsa ostatni śniegu puch

     z swej sukni lazurowej.

Uderza w róg swój: szumi bór

     i szumią rzek bałwany,

Ziemia wytęża wszystek słuch

     i rychło na dąbrowy,

Na senne niwy wiedzie chór

     swych dzieci rozśpiewany,

Błogosławiących twórczy ruch,

     okrytych w liść majowy.

I moja dusza chłonie wraz

     ten hymn, budzący zioła,

Rwie się do wonnych światła fal,

     lecz widzi po niewoli,

Że się w liść świeży, jak ten las,

     naodziać już nie zdoła.

Mrok ją ogarnia, mrok i żal:

     skarży się swojej doli:

I duch, co życia przywiódł czas,

     gasi swój blask u czoła

I razem z nią w bezmierną dal

     szumi pieśń melancholii.

VI (Ach! nieraz mi się zdaje...)

Ach! nieraz mi się zdaje,

     gdy tak samotny kroczę

W zachodu cichym złocie,

     zadumą ogarnięty,

Że cień, co długi wstaje

     Spod nóg mych i swe mrocze

Na ziół tych ściele krocie,

     nie ze mnie jest poczęty.

Lecz że z przeszłości fali,

     czy z przyszłych dni głębiny —

Hen! tam, gdzie ziemi końce —

     byt jakiś, tu nieznany,

Wychylił się w oddali

     i że cień jego siny

Dnia dzisiejszego słońce,

     mrąc, rzuca na te łany.

I tęskność duszę chwyta

     na wirchy gdzieś tajemne,

Lecz wraz ku memu łonu

     zbliża się lęk ponury:

Ach! widzę, jak, okryta

     w całuny mgławic ciemne,

U stóp mych przepaść dyszy

     głębokim, cichym tchnieniem...

Jak przed zjawiskiem skonu,

     zwrócony do purpury

Zachodu, drżę w tej ciszy —

     przed swoim własnym cieniem.

VII (Życia ogromne morze grzmi przede mną...)

Życia ogromne morze grzmi przede mną,

A ja na brzegu stoję zadumany,

Lękam się nawet spojrzeć na bałwany,

Oczy mam tylko w dal utkwione ciemną.

Łódź na mnie czeka... Wrą żywiołów boje,

Głosem trytonów wzywając w odmęty,

A ja się wiosła nie imam: przeklęty,

Samotny żeglarz, bez odwagi stoję.

Pół sen, pół jawa — oto dzień żywota,

Pędzon na żwirach pustego wybrzeża,

O które fala daremnie uderza,

Daremnie z hukiem srebrne piany miota.

Pancerne statki wyruszyły w drogę:

Warczą ich koła, z paszcz buchają dymy

Płyną po głębiach jak ptaki--olbrzymy,

Precz poza sobą zostawiwszy trwogę.

A ja, w dal mając zatopione oczy,

Na jawie przędę z mgieł obrazy senne,

By okryć nimi to morze bezdenne,

Co z takim szumem swoją wieczność toczy.

Na karku tylko dreszcz mi usiadł blady

I rwie mą przędzę bezlitosną dłonią:

Chwila, a w chmurach pioruny zadzwonią,

Mego wybrzeża wstrząsną się posady.

Chwila, a orkan porwie swe obroże,

Z nóg i z rąk swoich ciężkie pęta zrzuci

I w zaślepieniu szaleństwa wywróci

Z granic kotliny rozszalałe morze.

Cały ten ogrom z łożyska wyważy:

Ku niebu wzdmie się ta pierś Lewiatana,

By, płomieniami błyskawicy zlana,

Opadnąć z jękiem tonących żeglarzy...

Topi się ołów przestworza! Z łoskotem,

Z trzaskiem i sykiem już się woda pali!

Błogosławiony, kto ginie w tej fali,

W walk żywiołowych rozognieniu złotem.

Błogosławiony, kto pochwycił wiosła

I jak bohater puścił się w swej łodzi

Na wichr, co nad nim dziką pieśń zawodzi,

Na toń, co pod nim — w dziki szał urosła!

Błogosławiony, kto z swej ludzkiej duszy

Umie wykrzesać pokrewieństwo burzy,

Swe błyskawice w głębinach zanurzy,

Swoimi grzmoty przestworza poruszy!

Zalewasz brzeg mój, rozhukany wirze?!

Piekielna mściwość twe skrzydła rozpędza?

Zalej go! zalej! wszak na nim śni nędza,

Co swoje własne, gnuśne stopy liże!...

Zalej go! zalej! z ciałem Prometeja

W piarg się rozpadły zębate opoki!

Wybrzeże piasek zasypał głęboki:

By stężał w turnię, znikła już nadzieja!

Zalej go! zalej! ten mój brzeg przeklęty,

Bezpłodny, pusty i jak rozpacz nagi:

Więzi mnie na nim trwożny brak odwagi,

Gdy w krąg żeglarze spieszą na odmęty.

O niema łódko, a przecież wymowę

Strasznych demonów mająca!... O wiosło,

Coś się ze ziemi, jak gigant, podniosło

I idziesz na mnie, na senną mą głowę!

Falo, wiodąca wciąż ze sobą wojnę!

Śmiałe, po falach wciąż krążące statki!

Żagle, rozwiane niby kwiecia płatki!

Maszty, w tysiąc flag różnobarwnych strojne!

Życia ty morze, tak grzmiące przede mną,

Gdy ja, na brzegu stojąc zadumany,

Lękam się nawet spojrzeć na bałwany

I wzrok mam tylko w dal utkwiony ciemną! —

Gdy ja, w dal mając zatopione oczy,

Na jawie przędę z mgieł obrazy senne,

By okryć nimi to morze bezdenne,

Co z takim szumem swoją wieczność toczy.

VIII (Byłeś mi dawniej bożyszczem, o tłumie...)

Byłeś mi dawniej bożyszczem, o tłumie!

Wiarę mą trawił twój żołądek wraży!

Dziś moja miłość już zgiąć się nie umie

Na stopniach twoich bezbożnych ołtarzy.

Dziś z resztką siły poszedłem w bluźnierce,

Ma dłoń słabnąca dziś twój bałwan kruszy,

Krwawy Molochu, coś pożarł me serce,

Jak wampir wyssał drogi szpik mej duszy!

Królu w łachmanach, siedzący na tronie,

Z którego zdarto bisior i złocenia!

Ogniem zawiści twoje oko płonie,

Chciwość twe usta w wstrętną paszczę zmienia.

Wytrzeszczasz straszne bazyliszka oczy,

Albo je chytrze przysłaniasz obłudą,

Wabiąc zwierzynę, która we krwi broczy

Pod twym pazurem, pod twą ręką chudą.

Żer w twe koryto ciągłe znoszą wieki,

Wnętrzności swoje rzucają--ć pod nogi,

Ty, od nasyceń wieczyście daleki,

Wściekłyś z pragnienia, — jak żbik, z głodu--ś srogi.

Myśli, uczucia, prorocze ekstazy,

Czystość poświęceń, rycerskie porywy,

Modły zachwytne, dyscyplinne razy,

Krwi stygmatycznej święty strumień żywy —

Gwoździe, co sine przebijają ręce,

Ciernie, co kłują blado--żółte skronie —

Wszystko to ginie w twej potwornej szczęce,

Wszystko to brzuch twój w swoich bezdniach chłonie.

Przywlokłeś ku mnie swe nogi żebracze,

Bose, zziębnięte w śnieżystej wichurze,

I dusza moja już litością płacze,

I już ci cały, jak pachołek, służę...

Przyszedłeś ku mnie, ty płazie człowieczy,

Z odgniotem jarzma na schylonym grzbiecie,

I już ma dusza ciemiężcom złorzeczy,

Już w twej obronie bicz rzemienny plecie...

Przyszedłeś ku mnie, dzierżycielu pięści,

I pokazując nabrzmiałe ramiona —

,,Glob się z tej mocy rozpadnie na części,

Świat zła — krzyknąłeś — pod tym gromem skona!”

Jak nie uwierzyć w żelazne ryskale,

Co w pył wiekowe opoki rozkruszą?!

I bałwochwalcze już kadzidła palę

Tobie, o tłumie, żeś owładł mą duszą!

Widzę: olbrzymie szeregi się zbiegły —

Skórzane mają u pasa fartuchy...

Tylcami młotów walą w świątyń cegły,

Przestwór wypełnia huk i łoskot głuchy!...

Widzę: centaury przebiegają ziemię,

Miast łuków, dzierżą płomienne pochodnie!

Kopyta w iskrach!... Gdzież ta siła drzemie,

Co łun powstrzyma rozszalałą zbrodnię?

Są w twojej piersi wulkaniczne ognie!

Ale stracony, kto się od nich zajmie!

Serce swe spali, duszę swoją pognie,

Jak ćma, tak spłonie w twym służalczym najmie.

To jest konieczność: padł, orząc twe łany,

Ty go przygnieciesz swym cielskiem kosmatem,

Brutalny zwierzu! Ty, bożku miedziany,

Runiesz na niego całym swoim — światem...

A sam na pulchnej od popiołów roli,

Na którą padło to przekleństwo boże,

Będziesz już brzuch swój wypasał do woli,

Nienasycony, stugębny potworze!

Ty wrogu ducha! stopami z ołowiu

Zdeptałeś kwiaty, które dłoń posiała

Bożego siewcy: na zwiędłem pustkowiu

Straszny dla duchów stawiasz ogrom ciała!

Gdzieś dawnych bożnic zburzył fundamenty,

Tam nowy kościół dla ciebie powstanie,

O nieskalany! o boski! o święty!

O ty mocarzu! królu i kapłanie!

Jest wielki ołtarz! cały złotem błyszczy!

Na nim twe ścierwo rozpiera się tłuste,

Między pierwszemi najpierwsze z bożyszczy,

Na swych kolanach pieszczące Rozpustę!

Długo tak będziesz cesarzył, o krwawy,

Dziki Molochu, coś pożarł me serce?

Aż śród piekielnej obedrą cię wrzawy

Jadła i picia spragnieni odzierce.

Żebrak cię zwali, zziębnięty i bosy,

Ten, co swą nędzą aż do łez poruszy!

Sługa jarzemny rozstrzygnie twe losy,

Wampirze, ssący drogi szpik mej duszy!

Dzierżyciel pięści w twoją pierś uderzy,

Na karku twoim swą stopę położy,

Zdrajco, coś ze mnie zdarł zbroję szermierzy,

Więżąc mnie w swojej dławiącej obroży!...

IX (Modlitwo moja, cicha i bez słów...)

Modlitwo moja, cicha i bez słów,

Ku gwiazdom płyniesz z mej znękanej duszy!

O swej tęsknicy złotym gwiazdom mów,

Niech je twój smętek do żalu poruszy,

Modlitwo moja, cicha i bez słów.

Z głębin powstajesz, a ku wyżom mkniesz

Na skrzydłach dziwnie tajemniczej mocy;

Niema--ś, a jęczysz, jak zraniony zwierz,

Rozbrzmiewa wokół wielki płacz sierocy,

Gdy, wstawszy z głębin, ku wyżynom mkniesz.

Łowisz po drodze głuche szumy drzew,

Które wiatr bujnej pozbawił korony:

Przygnębiający, pogrzebowy śpiew,

Na strunach żałob jesiennych zrodzony,

Łowisz po drodze z serca nagich drzew.

Nad brzegi idziesz spochmurniałych wód,

Na żółte łąki, na zwiędłe ścierniska,

Mgłą się opijasz, przejmuje cię chłód,

Co z ziół zeschniętych siwy szron wyciska

Ponad wodami spochmurniałych wód.

Odlatujący ścigasz ptactwa klucz,

Śledzisz, czy bracia w drodze się nie znużą;

Żałość wyziera z twych poblakłych ócz,

Gdy spoczniesz w gnieździe, rozrzuconem burzą,

W gnieździe, skąd ptactwa precz uleciał klucz.

Porywasz szepty z spiekłych ludzkich warg,

Wnikasz do wnętrza złamanego człeka,

Niedomówionych lub przycichłych skarg

Żywisz się strawą: radości daleka,

Chłoniesz szept bólu z spiekłych ludzkich warg.

Modlitwo moja, cicha--ś i bez słów,

Choć jesteś sercem głośnych jęków świata,

Który, ścigany przez złowróżbny hufNędz nieodstępnych, ku gwiazdom ulata

Z tobą, modlitwo cicha i bez słów.

Na ziemię bożą wielki upadł cień,

Widma rozpaczy po jej ścieżkach suną,

Powietrze pełne ich wymownych drżeń,

Że mrok się rozlał nad zagasłą łuną,

Że na tę ziemię wielki upadł cień.

W wiekowych bojach zwątlał zastęp dusz,

Zgłuchły zwycięskich pochodów tętenty;

Z dróg się podnosi suchy, biały kurz,

Ale spod ciężkich stóp orkanu wszczęty,

Co w boju wieków pobił zastęp dusz...

Długie westchnienie krwawych, przeszłych lat,

Zgasłych na polu przygasłej już chwały,

Oto mój pacierz! Nie cząstka, lecz świat

W jego cichości zamyka się cały

Długim westchnieniem krwawych, przeszłych lat,

Sil się, milcząca modlitwo, ach! sil,

Abyś w sferycznej swej drodze nie padła,

Straszną rozterką tych dzisiejszych chwil...

O jak gorzkiego potrzeba ci jadła —

Sil się, niesyta modlitwo, ach! sil!...

Beznadziejnością nadchodzących dni

Wzbieraj w ogromy skargi niebosięgłej,

Niemej, a głośnej! Dusza o tym śni,

By wzruszyć globów płomienistych węgłyBeznadziejnością nadchodzących dni.

Zginąć, nie patrzeć na ten wielki ból,

Który rozsadzi ziemię na atomy,

Nim szczęście zdąży wzrosnąć śród jej pól!

O ciało słabe, o duchu znikomy:

Zginąć, nie patrzeć na ten wielki ból!

Modlitwo moja, cicha i bez słów!

Ku gwiazdom płyniesz z mej znękanej duszy!

O swej tęsknicy złotym gwiazdom mów,

Niech je twój smętek do żalu poruszy,

Modlitwo moja, cicha i bez słów...

X (Tęsknię ku tobie, o szumiący lesie...)

1.

Tęsknię ku tobie, o szumiący lesie!

Ku twoim pieśniom, które wiew wiosenny

W bezmierny przestwór na swych puchach niesie,

Ulata duch mój, sam w melodie plenny.

Syt jestem ziemi, z tej kaźni codziennej

Trosk jej i cierpień, o szumiący lesie,

W akordy hymnów pierwotnych brzemienny,

Jak więzień z kajdan, tak ma dusza rwie się.

Jest zapomnienie w twej pieśni; jest lube,

O rozśpiewany, o szumiący lesie,

W fali twych tonów rozpłynięcie bytu;

Jest w nich tajemne przeczucie, że zgubę

Tego, co duszy wybawieniem zwie się,

Chowają w sobie dziedziny błękitu...

2.

Struny twej harfy, o szumiący lesie,

Dech ów porusza, co był w onej porze,

Gdy pod budowę wszechświata przyciesiePramistrz w niezmiernym układał przestworze —

Gdy kształty bytów święte Słowo boże

Przybierać jęło. O szumiący lesie,

Rozlewne dźwięków przedwiekowych morze!

W on czas, gdy żywioł za żywiołem rwie się,

Kiedy Tworzyciel blask swój i swe cienie

I cichość swoją i swój rozgwar niesie

W pustą bez słońca i bez nocy głuszę —

To samo w on czas spłodziło nasienie,

O rozśpiewany, o szumiący lesie,

Dwie siostry bliźnie: twą i moją duszę.

3.

Dlatego dzisiaj, o szumiący lesie!

Ma dusza wnika w twą duszę, rozumie,

Chociaż ludzkiego ciała ogniem zwie się,

Choć ludzkim śpiewa językiem, w twym szumie

Akord najcichszy... A gdy w drzew twych tłumie,

O rozśpiewany, o szumiący lesie,

Wichr się rozgości w swej szalonej dumie

I burzycielskim swoim tchem rozniesie

Twe liście świeże, przerywając ciszę

Trzaskiem konarów, i ma dusza gnie się

I swą koronę wraz z twymi kołysze

I razem z tobą, o jęczący lesie,

Jęczy i jęk swój razem z twoim splata

W echo tych cierpień, co ranią pierś świata...

4.

O rozśpiewany, o szumiący lesie!

Wiem--ci ja dobrze, że ten wichr, choć zrywa

Twe i me łono, choć ból z sobą niesie,

Że snać go dusza nie wytrzyma żywa,

Nie jak wróg na nas z dzikim świstem spływa,

Ale najszczerszym przyjacielem zwie się,

Bo najszumniejsze melodie dobywa

Z mej i twej lutni, o rozgrany lesie!

A jednak dzisiaj — niech wierzchołki twoje

Ten tajemniczy, cichy wiew porusza

W pieśń, co ma w sobie zapomnienia zdroje,

Co rozpłynięciem jest bytu. Niech rwie się

Świat ten! Spokoju spragniona ma dusza,

O słodką ciszę szeleszczący lesie!

XI (Bólu szemrzący zdrój...)

Bólu szemrzący zdrój i cichej melancholii

Łagodny poszum ten czemu mi płynie z duszy?

Czy stąd, że życia znój zaciężył na mej woli,

Czuwanie zmienia w sen w bezgwarnej pragnień głuszy?

Czy stąd, że moich ócz teleskop wyciągnięty

Tam, gdzie tych czasów głąb, idących, jak ofiary,

Na rzeź, dostrzega krucz — pochmurne tylko mety,

Choć jeszcze wczoraj zrąb ich nieb zlewały żary?

O rzuć tych pytań nóż! Po co znów krajać serce,

Co, widząc dziś swój los i przeznaczenie świata

W gaśnięciu złotych zórz, w straszliwych walk rozterce,

Nie skrzepłą rzuca krew, nie rozjęk, w rozpacz plenny,

Lecz rezygnacji głos z nieśmiałym żalem splata

I ten swój tęskny śpiew na powiew śle wiosenny.