Bezpłatny fragment - Program logopedyczny

Założenia programowe

Program logopedyczny profilaktyczno — terapeutyczny jest programem własnym, przeznaczonym dla zajęć zarówno profilaktycznych prowadzonych w przedszkolu w ramach wspomagania i rozwijania mowy w realizacji podstawy programowej wychowania przedszkolnego, jak również dla zajęć specjalistycznych: logopedycznych, organizowanych dla dzieci z zaburzeniami mowy, które powodują zaburzenia komunikacji językowej oraz utrudniają naukę.

Zajęcia specjalistyczne mogą być prowadzone indywidualnie lub grupowo przez logopedę.

Natomiast zajęcia z zakresu profilaktyki logopedycznej prowadzą nauczyciele w przedszkolu i logopeda.

Do zadań logopedy należy w szczególności:

— przeprowadzanie badań wstępnych, w celu ustalenia stanu mowy u dzieci, w tym mowy głośnej;

— diagnozowanie logopedyczne oraz — odpowiednio do jego wyników — organizowanie pomocy logopedycznej;

— prowadzenie terapii logopedycznej indywidualnej i w grupach dzieci, u których stwierdzono nieprawidłowości w rozwoju mowy głośnej;

— organizowanie pomocy logopedycznej dla dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu przy ścisłej współpracy z nauczycielami prowadzącymi zajęcia z zakresu profilaktyki logopedycznej;

— organizowanie i prowadzenie różnych form pomocy psychologiczno — pedagogicznej dla dzieci, rodziców i nauczycieli;

— wspieranie działań wychowawczych i profilaktycznych nauczycieli.

Program jest zgodny z podstawą programową wychowania przedszkolnego.

Program pracy logopedycznej zakłada objęcie opieką logopedyczną dzieci w wieku 3 — 6 letnich w zakresie eliminowania zaburzeń mowy. Nastawiony jest na wspieranie edukacyjne dzieci z problemami logopedycznymi, ze zwróceniem uwagi na zakres zaburzeń, potrzeby i ich możliwości.

Koncepcja

Koncepcja programu eksponuje działalność skierowaną na prawidłowy rozwój mowy, który wpływa na rozwój emocjonalny, społeczny i poznawczy dziecka, zaspokojenie potrzeby akceptacji i sukcesów, poczucie własnej wartości, budowanie więzi i kontaktów z rówieśnikami.

Opieką logopedyczną przewiduje się objęcie dzieci z zaburzeniami mowy, oraz wadami wymowy — po przeprowadzeniu rozmów z nauczycielami, rodzicami oraz przeprowadzeniu badań wstępnych przy użyciu odpowiednich narzędzi badawczych. Proces ten mysi być zaplanowany, zorganizowany a efekty pracy systematycznie kontrolowane.

Podstawą działań jest wytworzenie atmosfery życzliwości i zaufania. W programie uwzględniono zasady, metody, formy i środki swoiste dla terapii logopedycznej. Program powinien być wykorzystany w interesie rozwijającego się dziecka, a pomocne w jego realizacji powinny być — oprócz metod logopedycznych — metody wspierające ogólny rozwój dziecka.

Program ten — oprócz funkcji terapeutycznej — pełni również funkcję profilaktyczną. Jego elementy mogą wprowadzać nauczyciele na zajęciach dydaktycznych lub wyrównawczych celem wspierania terapii logopedycznej oraz rozwijania mowy i myślenia dzieci. Program zakłada współpracę z nauczycielami, rodzicami, psychologiem.

Materiały zawarte w programie powinny być wprowadzone na zajęciach logopedycznych oraz częściowo wykorzystane podczas zajęć w przedszkolu i pracy dziecka w domu — celem rozszerzenia i przedłużenia procesu terapii i profilaktyki logopedycznej. Każdy nauczyciel w przedszkolu zostanie przeszkolony i uzyska dostęp do zestawu materiałów logopedycznych przeznaczonych do codziennych ćwiczeń. Zaproponowane ćwiczenia aparatu artykulacyjnego, oddechowe, ortofoniczne, logorytmiczne, historyjki obrazkowe, zabawy i gry logopedyczne — można stosować w pracy indywidualnej, grupowej i zbiorowej. Ich celem jest usprawnienie mowy, myślenia i ogólnego rozwoju dzieci.

Cele i forrmy pracy logopedycznej

Cele główne programu:

— Stymulowanie prawidłowego rozwoju językowego dzieci.

— Wykrywanie i usuwanie wad wymowy.

— Kształtowanie prawidłowej mowy poprzez korygowanie zaburzeń.

— Doskonalenie mowy już ukształtowanej.

— Wdrażanie do praktycznego wykorzystania nawyków poprawnej wymowy przyswojonej w toku ćwiczeń.

— Zainteresowane słowem mówionym, śpiewanym i czytanym.

Formy pracy

— Ćwiczenia oddechowe,

— Ćwiczenia słuchu fonematycznego.

— Ćwiczenia fonacyjne.

— Ćwiczenia artykulacyjne.

— Słuchanie czytanych utworów literatury dziecięcej z podkreśleniem elementów dźwiękonaśladowczych, rytmizowanych.

— Działania werbalne budowane na bazie działania twórczego: manipulacyjnego, konstrukcyjnego, plastycznego, tematycznego.

— Nagrywanie się na magnetofon, odsłuchiwanie wypowiedzi.

— Nauka wierszowanych wyliczanek i rymowanek.

— Opowiadanie i opisywanie.

— Recytowanie wierszy i prozy.

— Zabawy i gry dramowe i teatralne.

— Uważne słuchanie wypowiedzi innych.

— Czytanie głośne sylab, wyrazów, zdań i tekstów.

— Porządkowanie, klasyfikowanie, liczenie.

— Ćwiczenia autokontroli słuchowej.

— Ćwiczenia logorytmiczne.

— Ćwiczenia relaksacyjne.

Ogólny plan pracy logopedycznej

Prace organizacyjne: przygotowanie gabinetu do podjęcia terapii logopedycznej, zebranie pomocy dydaktycznych.

Diagnoza logopedyczna
Ćwiczenia logopedyczne

— oddechowe: wyrabianie oddechu dla mowy, ćwiczenia oddechu przeponowego, wydłużanie fazy wydechowej, ćwiczenia emisyjne, ćwiczenia ekonomicznego zużywania powietrza umiejętności synchronizowania pauz oddechowych treścią wypowiedzi.

— głosowe: wyrabianie właściwej tonacji, ćwiczenia umiejętności modulowania siły głosu i prawidłowego brzmienia głosek w sylabach, wyrazach, zdaniach, naśladowanie głosów.

— słuchowe: usprawnianie odbioru bodźców akustycznych, rozpoznawanie wrażeń słuchowych, ćwiczenia poczucia rytmu, rozróżnianie głosek dobrze źle wypowiadanych.

— artykulacyjne: usprawnianie właściwego funkcjonowania narządów mowy, wywołanie głosek w izolacji, utrwalenie ich poprawnej realizacji w logotomach, wyrazach, zdaniach, nauka wierszy, piosenek z nasileniem głoski ćwiczonej.

— leksykalne: rozwijanie mowy poprzez opowiadanie historyjek obrazkowych, opowiadanie ilustracji, przeczytanego tekstu, udzielanie odpowiedzi na pytania, gry i zabawy ortofonicznie.

Współpraca z wychowawcą grupy, pedagogiem, psychologiem. Instruowanie o sposobie korekcji mowy, pokaz ćwiczeń, informowanie o postępach.

Stała współpraca z rodzicami — udzielanie wskazówek i informacji do pracy z dzieckiem w domu.

Charakterystyka rozwoju mowy dziecka w wieku przedszkolnym

Okres swoistej mowy dziecięcej (od 3—7 roku życia)

Dziecko 3-letnie potrafi porozumieć się z otoczeniem, mowa jego jest już w pewnym stopniu ukształtowana. Nie znaczy to jednak, że jest pozbawiona błędów i że jej rozwój nie odbywa się w dalszym ciągu. Dziecko zaczyna odróżniać dźwięki s, z, c, dz od ich miękkich odpowiedników. Mowa dziecka daleka jest od doskonałości. Wyrazy są poskracane, głoski poprzestawiane, grupy spółgłoskowe — uproszczone. Występują zlepki wyrazów i nowotwory językowe.

Dziecko 3-letnie powinno już wymawiać wszystkie samogłoski, tak ustne, jak i nosowe: a, o, e, u, i, y, ą, ę, chociaż w mowie jego mogą występować odstępstwa, np. zamiana samogłosek: a = o, e = a, i=y. Jest to związane z niewykształconą sprawnością narządów artykulacyjnych. Powinny występować również spółgłoski twarde i zmiękczone: m, mi, b, bi, p, pi, f, fi, w, wi, ś, ć, ź, dź, ń, k, g, ki, gi, ch, t, d, n, l, li, j, ł. W wieku tym pojawiają się głoski: s, z, c, dz, a nawet sz, ż, cz, dż.

Mowę dziecka 3-letniego cechuje zmiękczanie głosek s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, które często są wymawiane jako ś, ź, ć, dź, r może być wymawiane jak j lub l, zamiast f występuje ch i odwrotnie.

Wymowa dziecka 4- letniego różni się pod względem dźwiękowym. Utrwalają się takie głoski jak: s, z, c, dz. Dziecko nie powinno już wymawiać ich jak: ś, ź, ć, dź, Pojawia się głoska r. i głoski sz, ż, cz, dż, choć dziecko jeszcze zamienia je na s, z, c, dz lub ś, ź, ć, dź.

Mowa dziecka 5-letniego jest już w zasadzie zrozumiała. Głoski sz, ż, cz, dż, które pojawiały się w czwartym roku życia, zaczynają się ustalać. Dziecko potrafi je poprawnie powtórzyć. Głoska r powinna być wymawiana, ale często pojawia się dopiero w tym okresie.

Mowa dzieci 6 — letnich powinna już być opanowana pod względem dźwiękowym. Rozwój mowy nie u wszystkich dzieci przebiega jednakowo: u jednych szybciej, i te dzieci zaczynają mówić wcześniej, u innych zaś wolniej, co przejawia się późniejszymi początkami mowy i wolniejszym przyswajaniem wymowy pewnych głosek. Różna może być kolejność pojawiania się poszczególnych głosek w trakcie rozwoju mowy.

Stopień rozwoju mowy w danym momencie zależy od różnych czynników. Do najważniejszych należą psychofizyczny rozwój dziecka oraz wpływ środowiska i odpowiednia symulacja.

Najczęściej spotykane wady wymowy u dzieci w wieku przedszkolnym

SEPLENIENIE MIĘDZYZĘBOWE Podczas realizacji głosek: s, z, c, dz lub sz, rz, cz, dż lub ś, ź, ć, dź język jest wsuwany między zęby.

SEPLENIENIE BOCZNE Podczas realizacji głosek: s, z, c, dz lub sz, rz, cz, dż lub ś, ź, ć, dź język jest ułożony niesymetrycznie i strumień powietrza uchodzi prawą bądź lewą stroną.

SEPLENIENIE PROSTE Dotyczy głosek: s, z, c, dz lub sz, rz, cz, dż lub ś, ź, ć, dź, mogą one być zastępowane np. szkoła=skoła lub śkoła; czapka=capka lub ćapka.

KAPPACYZM I GAMMACYZM Głoski k oraz g zastępowane są odpowiednio przez głoski t oraz d, np. kot=tot.

MOWA BEZDŹWIĘCZNA Zamiana p=b; t=d; f= w; s=z np. dom=tom, woda=foda, koza=kosa, kura=góra.

RERANIE Nieprawidłowa realizacja głoski r.

NOSOWANIE Nosowe brzmienie głosek ustnych (wrażenie kataru, zatkanego nosa).

OPÓŹNIONY ROZWÓJ MOWY charakteryzujący się ubogim słownictwem, niepełnymi wypowiedziami, trudnościami w rozumieniu pojęć. Do dużej grupy ORM (opóźnionego rozwoju mowy) należą trzy pojęcia: samoistny opóźniony rozwój mowy (SORM), specyficzne zaburzenie mowy i języka (SLI) oraz niesamoistny opóźniony rozwój mowy (NORM). Samoistny opóźniony rozwój mowy jest zaburzeniem o charakterze pierwotnym. Ciężko znaleźć jego przyczynę, dlatego istotne jest wykluczenie innych zaburzeń rozwojowych. Z kolei niesamoistny opóźniony rozwój mowy zawsze jest spowodowany jakimś czynnikiem, np. uszkodzeniem słuchu, upośledzeniem umysłowym, uszkodzeniem neurologicznym lub uszkodzeniem obwodowym narządów mowy. Natomiast specyficzne zaburzenie mowy i języka nie jest wywołane czynnikami medycznymi lub anatomicznymi. Pojawiają się trudności w obszarze pamięci fonologicznej, co oznacza, że dziecko może mieć problem nie tylko z budowaniem wypowiedzi, ale również ze zrozumieniem.

Diagnoza logopedyczna

Warunkiem prawidłowego przebiegu terapii logopedycznej w każdym zaburzeniu mowy jest właściwa diagnoza, od ustalenia której rozpoczynamy pracę z dzieckiem.

Diagnoza logopedyczna kształtuje się przez wielokrotny kontakt z dzieckiem, jego opiekunami oraz — w uzasadnionych przypadkach — specjalistami z innych dziedzin (laryngolog, pedagog, psycholog, audiolog).

Celem diagnozy logopedycznej jest ustalenie:

— nieprawidłowo realizowanych głosek oraz sposobu ich wymowy,

— przyczyn wadliwej artykulacji, — wpływu wady na przebieg procesu porozumiewania się,

— rodzaju wady i jej wpływu na funkcjonowanie dziecka.

Kwalifikowanie dzieci do zajęć logopedycznych odbywa się po przeprowadzeniu badania diagnostycznego, konsultacji z wychowawcą i zapoznaniu się z orzeczeniami psychologiczno — pedagogicznymi oraz wynikami badań specjalistycznych. Proces diagnozy logopedycznej przebiega według określonego schematu i ulega modyfikacjom w zależności od rodzaju zaburzenia.

Schemat badania logopedycznego

1.Badania wstępne:

wywiad

obserwacja

orientacyjne badanie mowy

2. Badania podstawowe:

badanie rozumienia (odbiór mowy)

badanie mówienia (nadawanie mowy)

badanie czytania i pisania

3. Badania uzupełniające:

badanie stanu i sprawności narządów mowy w obrębie jamy ustnej (budowa języka, podniebienia, stan uzębienia i zgryz), jamy gardłowej i nosowej

badanie stanu i funkcjonowania narządu słuchu: — badanie słuchu fonematycznego — orientacyjne badanie słuchu — badanie pamięci słuchowej.

Badania specjalistyczne (wg potrzeb):

— laryngologiczne

— ortodontyczne

— psychologiczne

— pedagogiczne

— audiologiczne

— neurologiczne

Badania wstępne i podstawowe mają na celu wyodrębnienie problemu. Badania uzupełniające pozwalają na ustalenie przyczyny wady wymowy. Z kolei badania specjalistyczne służą uzupełnieniu danych zebranych w badaniu podstawowym i uzupełniającym oraz rozpoczęciu leczenia, gdy zachodzi taka konieczność. Brak leczenia często uniemożliwia terapię logopedyczną.

Terapia logopedyczna

Na podstawie ustalonej diagnozy rozpoczynamy postępowanie terapeutyczne obserwując osiągane efekty.

Terapia logopedyczna obejmuje działania zmierzające do usunięcia wszelkich zakłóceń procesu porozumiewania się i składa się z dwóch podstawowych etapów: wywołania prawidłowego wzorca artykulacyjnego danej głoski, a następnie utrwalenia tego wzorca w ciągu mownym.

Terapia logopedyczna wymaga sformułowania zasad postępowania, jakimi powinien kierować się logopeda, aby zrealizować zamierzone cele.

Zasady terapii logopedycznej

Zasada wczesnego rozpoczynania terapii. Należy jak najszybciej rozpocząć terapię logopedyczną, gdyż wczesna interwencja skraca jej czas i zwiększa efektywność.

Zasada indywidualizacji. Program terapii powinien być opracowany dla konkretnego dziecka i pod kątem jego problemu.

Zasada wykorzystywania wszelkich możliwości dziecka. W procesie terapii należy angażować maksymalna liczbę zmysłów i wykorzystywać posiadane przez dziecko umiejętności.