Bezpłatny fragment - Miejsce i rola Izraela w systemie bezpieczeństwa międzynarodowego

Wstęp

14 maja 1948 roku Żydzi ogłosili powstanie w Palestynie swojego Państwa — Izraela. Już u początku swojego istnienia musiało ono zawalczyć o utrzymanie niepodległości. Izrael zmaga się ze stałym konfliktem z Palestyńczykami. Jest państwem silnym, bogatym, posiadającym militarną potęgę, nie tylko w regionie. Kraj liczy się na rynku globalnym przez stopień rozwinięcia ekonomicznego[1].

W niniejszej pracy poddano analizie miejsce i rolę Izraela w systemie bezpieczeństwa międzynarodowego. W pierwszym rozdziale rozważono politykę bezpieczeństwa Izraela. Poddano charakterystyce państwo w kontekście problemów bezpieczeństwa. Zwrócono uwagę na uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne systemu bezpieczeństwa.

Rozdział drugi to analiza sytuacji Izraela wobec wybranych konfliktów na Bliskim Wschodzie — konflikt w Syrii, sytuacja w Iraku i Iranie.

Rozdział trzeci pracy obejmuje problematykę konfliktu izraelsko-palestyńskiego i jego wpływ na bezpieczeństwo międzynarodowe. Rozważono kwestię — Izrael a sprawa palestyńska, walki Izraela z terroryzmem, sporu o Jerozolimę i jego wpływu na bezpieczeństwo międzynarodowe.

Izrael jest młodym państwem. To, czego mu brakowało przede wszystkim to warunków pokojowych. Bliski Wschód jest obszarem niepokojów. Młode państwo podjęło w swojej polityce starania, aby prowadzić politykę, która będzie stabilna. Udało się osiągać sojusze z sąsiadami, ale nie zawsze. Częste wybuchały konflikty militarne.

Powątpiewano w możliwości przetrwania Państwa Izrael. W ogóle poddawano mocno w wątpliwość, że ono może powstać. Jednak wbrew temu — ono się rozwija. Izrael poprowadził kilka zwycięskich wojen z Arabami. Mimo ciągłego zagrożenia — trwa jako jedyna demokracja zachodnia i liberalna na Bliskim Wschodzie. Zmaga się ze stałym zagrożeniem skonstruowania przez Iran bomby atomowej. Kraj ten odrzuca wszelkie możliwości współżycia z Izraelem[2]. Są to poważne wyzwania dla polityki bezpieczeństwa państwowego.

Polityka bezpieczeństwa Izraela

Charakterystyka państwa w kontekście problemów bezpieczeństwa

Izrael jest dla narodu żydowskiego przestrzenią, na której dokonywały się najistotniejsze dla niego fakty historyczne, kształtowanie tożsamości, kultury, religii. Dwa tysiące lat z tej historii stanowi opis biblijny[3].

Żydzi utrzymywali więź z ziemią Izrael, mimo rozproszenia narodu, które trwało przez stulecia. Założenie w 1948 roku Państwa Izrael pozwoliło Żydom odzyskać utraconą możliwość samostanowienia[4].

Żyjemy w świecie niespokojnym, w którym stale pojawiają się nowe zagrożenia. W świecie, jaki dynamicznie się zmienia i w jakim naczelną potrzebą jest zapewnienie bezpieczeństwa, jako warunku dobrobytu obywateli poszczególnych państw. Izrael uwzględnił ową priorytetową potrzebę bezpieczeństwa, dysponuje w tym zakresie złożonym systemem. Niemniej państwo to musi konfrontować się z wielością zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych. Do tego dochodzi skomplikowana sytuacja, jaka występuje na świecie. Rodzi się więc pytanie, czy system bezpieczeństwa, którym dysponuje Izrael jest odpowiednio przygotowany na wyzwania przed którymi obecnie stajemy?

Podwaliny systemu bezpieczeństwa w Izraelu są związane z ruchem syjonistycznym (społeczno-politycznym), dążącym do odbudowy starożytnej siedziby Żydów — Izraela. Są związane także z falami napływowymi ludności z rejonów całego świata, a także intensywnymi potyczkami zbrojnymi.

Żydzi rozproszeni w obszarach całego świata mieli na celu powrót do Ziemi Świętej. Miało to swoje uwarunkowania w wyznawanej religii. W ciągu wieków naród żydowski doświadczał represji i licznych prześladowań.

W drugiej połowie XIX wieku nastąpił przełom. Żydzi na większą skalę zaczęli powracać do swojej ojczyzny. Naczelną przyczyną tego stanu rzeczy był pogrom Żydów w Rosji. Zrodziła się wówczas myśl o utworzeniu państwa żydowskiego na obszarze Palestyny.

Lata 1904—1914, 1919—1923, 1924—1931, 1932—1948 obejmowały dalsze powroty Żydów do ziemi ojczystej. Ostatnia fala migracji była największa (ok. 250 tysięcy Żydów w jej wyniku przybyło do Palestyny) i stanowiła przyczynę szerzącego się nazizmu oraz dojścia do władzy w III Rzeszy Adolfa Hitlera. Wywołało to niezadowolenie strony arabskiej i skutkowało wprowadzeniem ograniczeń imigracji żydowskich z ogarniętej konfliktem zbrojnym Europy. Jednak licznie wprowadzone ograniczenia prawne nie powstrzymały zjawiska napływu ludności z różnych części świata.

Pięć fal imigracji ludności żydowskiej do Palestyny doprowadziła do jej gwałtownego wzrostu. Nowo utworzone Państwo Izrael obejmowało 600—650 tysięcy Żydów[5]. Było to ok. 40% ludności. Skutkiem napływu z całego świata społeczeństwa żydowskiego było zjawisko wymieszania tradycji, kultury, religii. W efekcie ukształtowała się znacząco różnorodna struktura społeczeństwa. To jest istotną przesłanką do rozbieżnego spojrzenia dotyczącego naczelnych celów problematyki bezpieczeństwa państwa.

Z ogłoszeniem utworzenia Państwa Izrael rozpoczęła się tzw. „wojna o niepodległość”[6]. Arabia Saudyjska i Jemen wywiedziały mu wojnę. W 1949 roku udało zakończyć się konflikt rozejmem. Izrael wyszedł z niego zwycięsko. Doszło do powiększenia w sposób znaczący terytorium państwa. Z sytuacji wyciągnięto istotne wnioski przy budowaniu systemu bezpieczeństwa Izraela. Zwrócono uwagę na konieczność przeciwdziałania zagrożeniom płynącym z zewnątrz, jakie cechują się typem militarnym. Strategię bezpieczeństwa oparto na następujących celach: dążenie do przewagi w charakterze jakościowym w środkach bojowych, tworzenie potencjału odstraszającego, utrzymywanie kontaktów sojuszniczych z supermocarstwami (USA, Francja), zmierzanie do zapewnienia stałej przewagi w zakresie technologii i gospodarki, stworzenie pozytywnych relacji z ludnością żydowską rozproszoną na świecie[7].

Już w chwili zdobycia niepodległości Państwo Izrael wytyczyło sobie za jeden z istotniejszych celów powiększenie liczebności swoich obywateli. Osiągnięcie go nie należało do skomplikowanych. Sprzyjającą sytuacją był fakt ucieczki Żydów ocalonych z Holokaustu. Ludność żydowska opuszczała także falowo państwa arabskie w obliczu dokonujących się wobec niej prześladowań. W tym zjawisku można też dostrzec poza siłą zasilającą Izrael w jej mieszkańców — rodzące się problemy natury finansowej i gospodarczej. Należało obywatelom zapewnić warunki bytowe, miejsce zamieszkania. Trzeba zwrócić uwagę, że dla nowo powstałego państwa było to wyzwanie.

Wiek XX w drugiej połowie przyniósł Izraelowi następne konflikty zbrojne. W 1956 roku wybuchła „wojna sueska”, kolejną była „wojna sześciodniowa” w 1967 roku, w latach 1969—1970 trwała „wojna na wyczerpanie”. Piątą wojną izraelsko-arabską była „Yom Kipur” w latach 1973—1974. Izrael opierał się na następujących zasadach bezpieczeństwa: „służba” (obowiązkowa służba wojskowa) i „trójkąt” (obejmował trzy naczelne cele działania zbrojnego: odstraszanie, wczesne ostrzeganie, natychmiastowa decyzja). Ta prosta strategia okazała się zwycięską. Izrael po raz kolejny poszerzył obszar swojego terytorium. Ludność żydowska jednak w mniejszym stopniu już przybywała do młodego państwa, co było uwarunkowane konfliktami zbrojnymi i trudną sytuacją gospodarczą.

Początek XX wieku to kolejne istotne wydarzenia dla historii Izraela. Miały miejsce masowe przesiedlenia Żydów z byłego Związku Radzieckiego. To wydarzenie miało znaczący wpływ dla współczesnej struktury społecznej Izraela oraz systemu politycznego. Jednak trzeba zwrócić uwagę, że nowi obywatele przybyli do Izraela w tamtym czasie często nie posiadali korzeni żydowskich i pochodzili z małżeństw mieszanych. Sam napływ nowej fali ludności niósł ze sobą problemy ekonomiczne i związane z przestępczością, ale były i pozytywne strony zjawiska. Nowoprzybyłe osoby w znacznym stopniu posiadały wykształcenie i wniosły istotny wpływ w rozwój polityczny i technologiczny państwa.

Ważnym działem jest polityka zagraniczna, którą prowadził Izrael, budując międzynarodowe porozumienia i sojusze[8]. Obok tego wyzwania innym było zarządzanie sprawami wewnętrznymi kraju, co nie było prostą kwestią, ze względu na wielokulturowe społeczeństwo.

Podstawowym czynnikiem mającym wpływ na kształtowanie się systemu bezpieczeństwa jest czynnik geopolityczny. Izrael położony jest w Azji Zachodniej, graniczy z Libanem, Syrią, Jordanią. Dysponuje dostępem do Morza Śródziemnego. Powierzchnia państwa obejmuje obszar 20770 km kwadratowych[9]. Dzieli się na cztery regiony geograficzne: równinę przybrzeżną, rów Jordanu, wzgórza w centrum kraju, pustynię Negev. Jordan jest główną rzeką Izraela. W Izraelu występuje ustrój demokratyczno parlamentarny[10].

Podstawowym surowcem Izraela jest woda, której największe źródła występują na Wzgórzach Golan. W efekcie kraj mierzy się z suszami, jest to skutkiem pożarów. System bezpieczeństwa jest przygotowany i na takie wewnętrzne zagrożenia.

Dążeniem Rządu Izraela było od początku istnienia utrzymanie relacji pokojowych z krajami sąsiednimi. Jednak odmienność kulturowa i religijna państwa spotykała się z niechęcią[11].

Działania militarne przyniosły straty w ludziach i doprowadziły do zniszczeń, nie było w nich żadnych dobrych rozwiązań dla problemu palestyńskiego[12]. Stąd zrodziło się przekonanie, że jedynym słusznym wyjściem będzie droga pokoju. Po czasie niepokojów strategia ta zaczęła odnosić rezultaty[13]. Egipt i Jordania dążyły do dobrych relacji z Izraelem, mając na uwadze korzyści interesów. Jednak wciąż trudna sytuacja występowała w Syrii, jaka przejawiła dążenia do zajęcia Wzgórz Golan. Jest to istotny obszar dla Izraela, gdzie obecne są żydowskie osiedla, zasoby wody o charakterze strategicznym. Poza tym występują tam systemy rozpoznania radioelektronicznego i artylerii. Liban stał się kolejną częścią konfliktu, skąd były przeprowadzane ataki na Izrael.

Kolejnym wyzwaniem dla polityki zagranicznej Izraela są stosunki z Iranem. Wskazuje się na zagrożenie wystąpienia konfliktu między państwami[14]. Stąd Izrael kształtując swój system bezpieczeństwa bierze pod uwagę ten czynnik i podejmuje działania przeciwdziałające możliwości wystąpienia konfliktu.

Istotnym zagrożeniem dla kształtowania bezpieczeństwa Izraela jest problem występowania w nim takich ugrupowań jak Hamas, Hezbollah, Dżihad.

Sytuacja na Bliskim Wschodzie jest napięta. Problemem jest broń masowego rażenia, rakietowa, chemiczna, jakie posiadają liczne państwa tego regionu, lecz zaprzeczają, że dysponują takimi środkami[15]. Istnieje ryzyko wykorzystania tego typu broni przeciwko Izraelowi.

Strategicznym sojusznikiem Izraela są Stany Zjednoczone[16]. Wspierają Izrael politycznie, ekonomicznie i militarnie. Dostarczają najnowsze zdobycze wojskowe.

Położenie Izraela determinuje strategie bezpieczeństwa. Poza wspomnianymi już w pracy przejawami niechęci sąsiednich państw — Izrael mierzy się z problemami lokalnymi, konfliktami aksjologicznymi[17].

Uwarunkowania wewnętrzne

Izrael jest republiką, która nie posiada konstytucji[18]. Jego najważniejsze akty normatywne to „Akty konstytucyjne”. System polityczny oparty jest na trzech filarach: ustawodawczy, wykonawczy, sprawiedliwości. Rząd, Kneset i Prezydent to najważniejsze organy państwa w zakresie bezpieczeństwa. Obok nich są to jeszcze: Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego i Władze Lokalne.

Kneset wybierany jest prze obywateli, jego zadania z zakresu polityki bezpieczeństwa to proces przyjmowania i opracowywania ustaw oraz innych aktów prawnych, które są konieczne dla potrzeb wprowadzania strategii zapewniających bezpieczeństwo narodowe. Istotne jest, iż Kneset dysponuje uprawnieniami do wyboru prezydenta. Jedną z elementarnych ról prezydenta jest zaangażowanie w politykę bezpieczeństwa kraju. Występuje jako naczelny dowódca Sił Obronnych Izraela. Podlega mu Ministerstwo Obrony Izraela. Decyzje o obronie w sytuacji zagrożenia lub zbrojnej agresji podejmuje prezydent[19].

Organ wykonawczy — Rząd stanowi po prezydencie następny elementarny organ systemu bezpieczeństwa państwowego. Jego misją jest gwarancja nienaruszalności integralnej państwa. W tym celu podejmuje różne działania na rzecz utrzymania pokoju, wykonywania założeń polityki bezpieczeństwa oraz dążenia do poprawy stosunków międzynarodowych.

W zakresie polityki bezpieczeństwa Rząd kieruje procesem wdrażania środków bezpieczeństwa, działaniami przygotowującymi obywateli do stawienia powszechnego oporu. Zajmuje się także zakresem planowania strategicznego w obszarze bezpieczeństwa narodowego[20]. Ponadto jego działania zmierzają do wzmocnienia Sił Obronnych Izraela, co ma na celu odstraszanie państw, które mogą stanowić siłę wrogą. Ma to zapobiegać wojnie. Istotnym celem Izraela w ramach reakcji na sytuację na Bliskim Wschodzie było podjęcie decyzji o rozwijaniu pokojowych relacji z Egiptem oraz Jordanią i prowadzenie negocjacji z Syrią i Autonomią Palestyńską.

Ministerstwo Obrony odgrywa także istotną rolę w polityce bezpieczeństwa. Jego naczelnymi obowiązkami są: zagwarantowanie stanu wysokiej gotowości w zakresie obrony i możliwości sprawnego przejścia do przeprowadzania działań wojennych, proces przeciwdziałania i ograniczenia działań ze strony terrorystów, pochodzących przede wszystkim ze strony palestyńskich ugrupowań, realizacja zamierzeń budowy nowoczesnej armii.

Minister Obrony Izraela odpowiada za kierownictwo nad wdrażaniem polityki obronnej państwa, rozwijanie i proces przygotowawczy obrony narodowej, zarządzanie finansami, jakie przeznaczone są na obronę kraju, dowodzenie zakupami w zakresie uzbrojenia. Minister Obrony zabiega także o współpracę międzynarodową.

Siły Obrony Izraela podlegają Ministerstwu Obrony[21]. Uznawane są za jedną z lepszych armii w skali świata (w zakresie szkoleniowym i uzbrojeniowym)[22]. To zasługa głównie wysokiego finansowania armii, której podstawowe cele to obrona integralności terytorialnej, suwerenności, a także ochrona obywateli[23].

Siły Obronne Izraela stanowią siły: lądowe, powietrzne, morskie, obrona cywilna, szkolenia młodzieży, jednostki łącznikowe, wojsko powietrzno-desantowe, korpus kobiecy[24].

Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego to następny istotny organ Rządu dla polityki bezpieczeństwa. Podlegają mu: Policja, Państwowa Straż Pożarna, Służba Ratownictwa, a także Służba Więzienna[25]. Straż Graniczna w dużej mierze stanowi organ Policji, ale także w części Siły Obronne Izraela. W związku z tym posiada uprawnienia do szerokiego zakresu działań w sferze bezpieczeństwa.

Do zadań samorządów lokalnych także należy realizacja polityki bezpieczeństwa. Władze lokalne dzielą się na: Radę Miejską, Samorząd Lokalny, Samorząd Regionu. Odpowiadają za potrzeby bytowe ludzi, ponadto dział kultury i edukacji.

System bezpieczeństwa Izraela — jak przedstawiono — stanowią różne instytucje, jest złożony i dobrze zorganizowany. Jednak wobec stałej niespokojnej sytuacji na Bliskim Wschodzie — nawet najsilniejsza armia i system obronny państwa musi się liczyć z powagą zagrożeń.

W 2015 roku Szef Sztabu Generalnego, generał Gadi Eizenkot przedstawił do wiadomości publicznej jawną część strategii armii. Tym samym wydarzenie tego typu dokonało się po raz drugi w historii współczesnego Państwa Izrael. Pierwsze opublikowanie tego typu danych miało miejsce w latach 50. minionego wieku. Było to w okresie rządów premiera Dawida Ben-Guriona[26].

Oficjalne zaprezentowanie strategii obrony przez Szefa Sztabu Generalnego było związane z mającymi miejsce reformami Sił Obronnych Izraela. Przedstawiony dokument jest kluczowy dla głównych zadań armii na najbliższe lata. Podstawowym celem pozostało jak w przypadku innych armii — bronienie integralności terytorialnej kraju, ochrona obywateli, ale także utrzymanie państwa o charakterze siedziby narodu żydowskiego. Pod obronę podlegają także w Izraelu wartości demokratyczne. Celem państwa jest zapewnienie również stabilności gospodarczej i socjalnej.

W przeszłości Izraela Sztab Generalny stanowił najważniejszy element bezpieczeństwa państwa. Ogłoszony dokument wprowadza w tym zakresie istotne zmiany. Podejście do problemu bezpieczeństwa staje się kompleksowe. Sztab Generalny, Ministerstwo Obrony, Ministerstwo Spraw Zagranicznych i Gabinet Premiera współdziałają dla gwarancji interesów Izraela[27].

Armia Izraela w przeszłości przeprowadzała większą ilość akcji ofensywnych wobec wrogich sił. W nowej strategii uznano istotność taktyki defensywnej, jaka ma być skuteczna w zwalczaniu przeciwników. Przewaga Izraela ma być zapewniona przez zróżnicowane zdolności obronne[28].

W trakcie prowadzenia działań wojennych Szef Sztabu Generalnego jako głównodowodzący siłami armii przejmuje na siebie największą odpowiedzialność. Sztab Generalny i Szef Sztabu w czasie konfliktu odpowiadają za przeprowadzanie czynności operacyjnych w zgodzie z wytycznymi gabinetu premiera[29].

Celem armii izraelskiej stało się także rozwinięcie nowych środków, które mają pozwolić na obronę infrastruktury teleinformatycznej, ale również zaatakowanie potencjału wroga w tym zakresie[30].

Na przestrzeni kilku lat dokonywały się zmiany w realizowaniu polityki bezpieczeństwa przez Państwo Izrael. Początkowo decyzje w tym zakresie podejmowane były przez jednostki (główna linia: premier — szef sztabu). W 1999 roku dopiero została utworzona Rada Bezpieczeństwa Narodowego, a funkcjonuje od 2006 roku. Odpowiada za wszystkie istotne sprawy w zakresie bezpieczeństwa państwowego.

Wobec niepokojów w świecie, związanych z rozprzestrzenianiem się terroryzmu — warto bliżej przyjrzeć się doświadczeniom Izraela w tym problemie. Pierwszym typem terroryzmu, którego Izrael doświadczył — jest związany bezpośrednio z jego granicami. Stosowany jest przez grupy palestyńskie lub inne muzułmańskie. Stworzyły one infrastrukturę wojskową w krajach sąsiednich. Drugim obszarem doświadczeń z terroryzmem Izraela jest terroryzm kierowany przeciwko celom Izraela poza jego terytorium. Tutaj trzeba wziąć pod uwagę terroryzm lotniczy, który został zapoczątkowany przez grupy palestyńskie (1960—1970). W zbliżonym czasie dokonywane były ataki na obiekty dyplomacji izraelskiej i samych dyplomatów. Trzeci obszar doświadczeń Izraela przez terroryzm dotyczy zamachów dokonywanych przez grupy, jakich infrastruktura znajduje się na jego terenie lub w rejonach będących pod jego kontrolą[31].

Prawie wszystkie działania Izraela w zakresie bezpieczeństwa należy uznać za tożsame ze zwalczaniem zagrożenia terrorystycznego. Jest ono wykluczane przez dwa rodzaje działań: aresztowanie potencjalnego terrorysty, bądź przez fizyczną eliminację takiej osoby.

Pierwszy filar rozporządzenia dotyczącego kwestii przeciwdziałania terroryzmowi pochodzi z 1948 roku. Daje on możliwość oskarżenia każdego członka organizacji terrorystycznej, ale także jednostek, które organizację wspierają. Drugi filar obejmuje kodeks karny, który został znowelizowany w 1996 roku. Zezwala on na skazywanie osób, które są podejrzane o terroryzm. Trzeci filar dotyczy prawodawstwa, które odnosi się do stanu wyjątkowego. Daje siłą bezpieczeństwa uprawnienia do szerokich działań w zakresie przeciwdziałania terroryzmowi.

Po atakach z 11 września 2001 roku w Stanach Zjednoczonych, ale także w wyniku licznie przeprowadzonych zamachów w Londynie, Paryżu oraz Brukseli — międzynarodowa opinia publiczna dostrzegła światową skalę terroryzmu jako globalne wyzwanie współczesności. Terroryści w swoim działaniu zaczęli wykorzystywać nowe technologie. Internet stał się miejscem szeroko dokonywanej rekrutacji, agresywnej promocji, szybkiej komunikacji.