Bezpłatny fragment - Miasto hrabiego Edwarda

Wstęp

Kilka lat temu ukazała się na rynku książkowym książka pt. Aleksandrów Kujawski, Zarys dziejów. Publikacja była dostępna dla czytelników w 2009 roku, wydana pod redakcją Andrzeja Cieśli.

Monografię tworzył zespół miłośników historii: Andrzej Cieśla, Zofia Cieśla, Tomasz Krzemiński i Anna Rogalska. Opracowanie zawierało siedem rozdziałów, wstęp, zakończenie z obszernym kalendarium (1990—2009), a także bibliografią zawierającą 203 pozycję.

Celem książki było ukazanie dziejów Aleksandrowa Kujawskiego, promocja miasta, ze wskazaniem na walory edukacyjne.

Publikacja miała premierę szesnaście lat temu, postanowiłem więc odświeżyć nieco temat Aleksandrowa Kujawskiego i stworzyć niewielki przewodnik w formię ciekawostek historycznych.

Książka, którą mam przyjemność oddać do rąk czytelników zawiera informację dotyczące tego pięknego miasteczka, widziane oczami świadka, w postaci samego hrabiego Edwarda Mycielskiego-Trojanowskiego. Znajdziemy w niej ciekawostki o powstaniu dworu, parku Trojanowskich, a także dowiemy się kim był hrabia Edward i czego dokonał dla miasta. Przy tworzeniu opracowania kierowałem się stworzeniem obrazu XX wiecznego Aleksandrowa Kujawskiego, miasta które wyłoniło się w czasach uprzemysłowienia i walk z okupantem.

W mieście działała cegielnia, która wraz z folwarkiem tworzyły miejsca pracy dla robotników i chłopów. Należy zaznaczyć, że aby działały istniała potrzeba zainwestowania w mieście w transport, handel, a przede wszystkim w ludzi. Pojawiły się w mieście rzesze specjalistów, rzemieślników i kupców. Trzeba zauważyć, że na niewielkiej poddańskiej wsi Białych Błotach wyrosła całkiem dobrze działająca mieścina. Posiadała straż pożarną, dworzec z wieżą ciśnień i elektrownie. Potrzeby wiernych zostały zaspokojone przez budowę świątyń, a także cmentarzysk. Ziemianie zanosili się nawet z myślą budowy szpitala.

Hrabia Edward Mycielski-Trojanowski

Hrabia Edward Mycielski-Trojanowski herbu Szeliga, urodził się 7 maja 1878 roku w Poznaniu, zmarł 27 listopada 1954 roku w Toruniu. Był przedsiębiorcą, właścicielem ziemskim, podróżnikiem i fotografem. Pełnił funkcję attaché honorowego przy Misji Polskiej w Azji Mniejszej, a także prezesa Towarzystwa Wyzwoleńczego Polaków w Turkiestanie. Znany z wielkiego serca i hojności, zajmował się działalnością charytatywną i społeczną. Założyciel cegielni w Aleksandrowie Kujawskim.

Syn Michała hrabiego Mycielskiego i Heleny z domu Mikorskich. Po ukończeniu czterech lat został powierzony opiece Władysławowi Trojanowskiemu, właścicielowi dóbr Białe Błota (dzisiejsza gmina Aleksandrów Kujawski). Po osiągnięciu pełnoletności przyjął propozycję adopcji od rodziny Trojanowskich.

Ukończył studia rolnicze w Lipsku, w 1895 roku. Znał niemiecki, francuski, rosyjski i angielski. Posługiwanie się wieloma językami ratowało hrabiego z kłopotów w okupacji.

Największą pasją Edwarda były podróże. W czasie wolnym zajmował się również myślistwem, chętnie sięgał także do książek. Znana była także żyłka do zbieractwa hrabiego. Kolekcjonował broń i trofea myśliwskie. Ozdobą dworu w Białych Błotach (znane także jako: Białebłota, Trojanowo, Aleksandrowo, i dziś Aleksandrów Kujawski) była również zbrojownia. W jej skład wchodziła broń biała orientalna.

W 1945 roku, na skutek „akcji zabezpieczającej”, trofea myśliwskie trafiły do Muzeum Przyrodniczego Wydziału Biologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, a część kolekcji broni białej znalazła się na wyposażeniu Muzeum Okręgowego w Toruniu. Zbiory zostały odpowiednio zakonserwowane i stanowią ozdoby wartościowych wystaw.

Wspomnienia ze swoich wypraw publikował w czasopismach ogólnokrajowych i prasie lokalnej. Najobszerniejszym dziełem była książka pt. „Wyprawa myśliwska do krainy Massaï” wydana w 1911 roku, nakładem wydawnictwa Gebethner i Wolff. Jest to wkład w popularyzowanie wiedzy o Afryce oraz w rozwój literatury myśliwskiej.

Podróżował już za czasów studiów w Lipsku. Zwiedzał kraje niemieckojęzyczne, Francję oraz państwa basenu Morza Śródziemnego. W swoją najdłuższą wyprawę wyruszył na przełomie 1902 i 1903 roku. Była to podróż dookoła świata. Zaczęła się od podróży pociągiem z Aleksandrowa przez Berlin do jednego z portów niemieckich, potem skierował się do Londynu. Następnie zaczynając od gór Atlasu w Afryce Północnej, trasa biegła przez Cejlon, Japonię i w poprzek Ameryki do Nowego Jorku, a stamtąd do Plymouth w Wielkiej Brytanii, aby wreszcie przez Niemcy wrócić do Aleksandrowa.

Podróżując poznał każdy port basenu Morza Śródziemnego. Fascynował go Egipt, jego pamiątki i dawna kultura. Zwiedził ten kraj od krańców południowych aż po Aleksandrię. Specjalną uwagę poświęcił piramidom oraz dokonaniom botanicznym lorda Horatio Kitchenera na jednej z wysp Nilu, obecnie znanej jako Dżazirat an-Nabatat.

Jedną z ciekawszych podróży była wyprawa z 1915 roku. W czasie wyjazdu niósł pomoc Polakom deportowanym przez Rosjan na skutek trwających działań pierwszej wojny światowej. Efektem podjętej wyprawy ratunkowej była poprawa bytu uwięzionych jeńców, a po ich uwolnieniu udzielenie niezbędnego wsparcia. Spośród 68 osób, które odzyskały wolność z więzienia w Taszkencie, był Ferdynand Goetel, powieściopisarz, z którym utrzymywał przyjazne kontakty nawet po 1945 roku, gdy Goetel musiał przymusowo emigrować.

Wśród zaprzyjaźnionych podróżników był również Ferdynand Ossendowski, częsty gość w dworze w Białych Błotach. Licznym podróżom, którym oddawał się Edward Mycielski-Trojanowski aż do czasu wybuchu drugiej wojny światowej, towarzyszyła dodatkowo pasja fotograficzna. Swoje podróże utrwalił na setkach zdjęć, w tym wiele wykonał w technice stereoskopowej (3D w stylu retro).

Jako społecznik niósł pomoc mieszkańcom Aleksandrowa w trakcie pierwszej wojny światowej: przyczynił się do zorganizowania Komitetu Obywatelskiego, pomagał materialnie przydzielając najbardziej potrzebującym obszary gruntu pod własną produkcję roślinną. Jako właściciel dobrze zarządzanych dóbr wprowadził do obiegu papierowy pieniądz zastępczy. Było to tak poważne przedsięwzięcie, że w innych miejscowościach mógł je podjąć jedynie zarząd miejski. Wspierał finansowo lub darowiznami nieruchomości. Niemalże wszystkie ważne inicjatywy społeczne mieszkańców Aleksandrowa były fundowane również z kieszeni Trojanowskich: powstanie cmentarza rzymskokatolickiego, budowę kościoła i parafii w Aleksandrowie, powstanie straży ogniowej, powstanie szkoły, niezrealizowaną budowę nowego szpitala, funkcjonowanie ochronki.

Ważną inicjatywą dla społeczności było wybudowanie nowoczesnej cegielni, która w okresie przedwojennym zatrudniała nawet pięćdziesięciu pracowników. Zarząd Dóbr Białe Błota, którego był właścicielem, dawał również zatrudnienie w gospodarstwie rolnym. Najprawdopodobniej był największym przedwojennym pracodawcą Aleksandrowa.

Zasłużony w dziedzinie działalności społecznej, konsekwentnie unikał angażowania się w lokalne struktury władzy. Jedynym przykładem zinstytucjonalizowanej działalności publicznej była praca w szeregach Centralnego Komitetu Obywatelskiego i Rady Głównej Opiekuńczej w trakcie pierwszej wojny światowej. W sierpniu sierpnia 1919 roku został mianowany przez Ministra Spraw Zagranicznych attaché honorowym przy Misji Polskiej w Azji Mniejszej. Funkcję tę pełnił do 19 maja 1921 roku. W tym okresie pełnił także funkcję prezesa Towarzystwa Wyzwoleńczego Polaków w Turkiestanie.

Między grudniem 1920, a wiosną 1922 roku, w Aleksandrowie Kujawskim istniał Obuz Internowania nr 6 dla żołnierzy Ukraińskiej Republiki Ludowej. Hrabia udzielał pomocy tam zatrzymanym, udostępnił ziemię pod istniejący do dzisiaj cmentarz ukraiński.

W 1939 roku, w czasie II wojny światowej, Mycielski-Trojanowski został usunięty ze swojego majątku przez Niemców, mimo to nadal mieszkał w Aleksandrowie. Wojska armii radzieckiej i powstały komitet folwarczny wyrzuciły właściciela z jego domu i pozbawiły go całego majątku. Nowe władze państwowe przejęły również cegielnię. Edward Mycielski-Trojanowski został zmuszony do opuszczenia powiatu. Zamieszkał w Toruniu przy ul. Matejki. Zmarł 27 listopada 1954 roku w Toruniu. Został pochowany na cmentarzu świętego Jerzego.

Poślubił Halinę Franciszkę Kisielnicką herbu Topór, córkę Stanisława i Janiny z Krzymuskich właścicieli dóbr Stawiski w powiecie kolneńskim, pozostawił córkę Elżbietę urodzoną 29 października 1921 roku w Aleksandrowie Kujawskim. W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku znalazła się ona po rosyjskiej stronie okupacyjnej. Została wywieziona przez okupanta na Ural, wstąpiła do Armii Andersa, po wojnie mieszkała w Londynie, zmarła 3 kwietnia 2010 roku pozostawiając córkę Teresę Sorokin.

Literatura

F. Goetel, Patrząc wstecz. Pamiętnik, Londyn 1966, s. 156.; B. Głębowicz, Realizacje reformy rolnej Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego w województwie pomorskim w latach 1945 — 1948, Toruń 1966, s. 38, 52; R. Stodolny, Edward hr. Mycielski — Trojanowski (1878 — 1954) — podróżnik, filantrop, działacz społeczny i gospodarczy, „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie”, 2009; R. Stodolny, Edward hr. Mycielski-Trojanowski (1878—1954), cz. 1 Dookoła świata, „Gazeta Aleksandrowska”, 2010, nr 37; R. Stodolny, Edward hr. Mycielski-Trojanowski (1878—1954), cz. 2 Willa z własnym stylem, „Gazeta Aleksandrowska”, 2010, nr 38; R. Stodolny, Edward hr. Mycielski-Trojanowski (1878—1954), cz. 3 Na ratunek rodakom, „Gazeta Aleksandrowska”, 2010, nr 39; R. Stodolny, Edward hr. Mycielski — Trojanowski (1878 — 1954) młodość, działalność, wypędzenie, [w:] tegoż, Od Aleksandrowa do Aleksandrowa Kujawskiego: studia i szkice historyczne, Iwonicz-Zdrój 2015, s. 213—237; R. Stodolny, Trojanowski Edward (hr. Mycielski-Trojanowski) 1878—1954 podróżnik, działacz społeczny i gospodarczy, [w:] Aleksandrowski Słownik Biograficzny, t. 1, Aleksandrów Kujawski 2016, s. 108—117; M. Żiliajewa, Biografia Ferdynanda Goetla z lat 1914 — 1917 w świetle dokumentów, „Arcana”, 2004, nr 55—56, s. 188—189.

Dwór Trojanowskich w Aleksandrowie Kujawskim

Lokalizacja dworu — województwo kujawsko-pomorskie, powiat aleksandrowski, gmina Aleksandrów Kujawski.

Na terenie folwarku Białe Błota mieściła się wieś, której historia sięga XV wieku. W 1489 roku w lustracjach jest wymieniona w parafii Służewo wieś szlachecka Byalablotha. W latach 1560—1582 wieś stanowiła własność Piotra Grabskiego herbu Pomian. Z tego okresu, drugim posiadaczem ziemskim był Łukasz Grabski.

W latach 1683—1684 Białe Błota były niezamieszkane. W 1789 roku właścicielem majątku był Jakub Wolski. Od jego spadkobierców dobra zostały wykupione przez Walentego Trojanowskiego. Jako właściciel majątku jest on wymieniony w 1850 roku.

W 1859 roku jego syn sprzedał część folwarku Towarzystwu Kolei Żelaznych. To właśnie syn Walentego — Władysław Trojanowski — wybudował pałac, który datowany jest na ok. 1900 rok. Przypuszczalnie powstał wcześniej, przed 1885 rokiem. Władysław zmarł w 1907 roku, a majątek przejął jego adoptowany syn — hrabia Edward Mycielski vel Trojanowski. Posiadał on majątek do początku rozpoczęcia się II wojny światowej, kiedy to został zmuszony opuścić pałac.

Po zakończeniu II wojny światowej, w wyniku reformy rolnej majątek został rozparcelowany. Na resztówce wraz z pałacem powstało Gimnazjum Ogrodniczo-Pszczelarskie w 1945 roku, później Zespół Szkół nr 1.

W latach 1984—1991 pałac przeszedł gruntowny remont. Została wzmocniona konstrukcja budynku, oczyszczono oraz uzupełniono sztukaterię, założono nowe tynki i całość odmalowano. W dawnym salonie mieści się obecnie aula wykładowa, a w innych pomieszczeniach biblioteka i sale lekcyjne.

Eklektyczny pałac, o przewadze elementów klasycyzujących, zwieńczony tarasami nawiązuje do typu budowli belwederowych. Zbudowany został na rzucie wydłużonego prostokąta na linii wschód-zachód z fasadą od strony południowej. Ściany budowli posadowione są na wysokim, wyrównującym spadek terenu cokole, który obejmuje strefę suteren, pełniących funkcje gospodarcze.

Pałac składa się z trzech segmentów, przy czym dwa boczne parterowe zwieńczone są tarasami, a piętrowy segment środkowy tworzy nieznaczny ryzalit. Elewacja frontowa jest siedmioosiowa: boczne segmenty dwuosiowe, środkowy trójosiowy z wejściem pośrodku. Wejście poprzedza portyk o czterech pseudokorynckich kolumnach wspierający balkon ozdobiony tralkową balustradą. Portyk na wysokim cokole ze schodami po obu stronach. Elewacja północna od strony polany ogrodowej również siedmioosiowa, w bocznych segmentach rozwiązana analogicznie jak w fasadzie.