Kruszwica, miasto nad Gopłem, nie cieszyła się nadmiernym zainteresowaniem historyków. Przez długie lata patrzono na nie przez pryzmat legend, a jeśli już podejmowano badania, to przedstawiano procesy społeczno-gospodarcze, rozwój i upadek, często pomijając ludzi, twórców dziejów.

Kruszwicki słownik biograficzny ma za zadanie przedstawić złożoność przeszłości Kruszwicy, stanowić ma swego rodzaju przewodnik po życiorysach ludzi.

Inicjatywa opracowania Słownika wydawać się może przedsięwzięciem nowym. Jednak próby przedstawienia życiorysów ludzi związanych z Kruszwicą podejmowali już wcześniej inni badacze. W monografii Edmunda Calliera znajdujemy wykaz urzędników: kasztelanów i starostów kruszwickich. Książka powstała już u schyłku XIX wieku. Wielu cennych informacji na temat postaci związanych z miastem, dostarcza druga monografia, która ukazała się w 1965 roku i wydana została pod redakcją Jana Grześkowiaka. Szczególnie interesująca jest lista powstańców wielkopolskich, którą udało się uzupełnić autorowi w 2019 roku. Sporo nazwisk znalazło się w książkach Henryka Łady, który zajął się dziejami ziemiaństwa kruszwickiego, a także spisał historię Towarzystwa Gimnastycznego w Kruszwicy. Do grona XX wiecznych badaczy zaliczyć należy również Katarzynę Hewner, która podjęła się opisu Kolegiaty kruszwickiej. W tej publikacji odnajdujemy listę duchownych związanych z parafią. O urzędnikach i urzędach w Kruszwicy powstało również ciekawe opracowanie, autorstwa Teresy Brauer. Znajdujemy tam nazwiska samorządowców z XX wieku i urzędników pracujących wcześniej, także w czasach kasztelanii i starostwa.

Słownik przeznaczony jest dla szerokiego grona czytelników, jego celem ma być dostarczenie informacji o ludziach działających w Kruszwicy — tych, którzy zapisali się swą działalnością na różnych polach: gospodarczym, politycznym, społecznym, kulturalnym, czy też sportowym. Nie zabrakło także żołnierzy niepodległościowych: powstańców z różnych okresów historycznych, obrońców Ojczyzny. Zamiarem autora było, aby Słownik łączył cechy opracowania ze stroną naukową i z powszechnie przyjętymi zasadami obowiązującymi przy pracy nad tego rodzaju publikacjami. Ze względu na brak źródeł, ta ostatnia rzecz może nie do końca się udała, ale autor ma nadzieje, że pierwsze wydanie zbudzi zainteresowanie większego grona badaczy, co zaowocuje stworzeniem w przyszłości wydania rozszerzonego Słownika.

W pracy znaleźli się przedstawiciele różnych grup społecznych i zawodów. Na życiu Kruszwicy piętno wywarli nie tylko Polacy, lecz również Niemcy i Żydzi, stąd w Kruszwickim słowniku umieszczono także przedstawicieli tych narodowości.

Autor starał się przedstawić sylwetki ludzi działających w Kruszwicy w jej pojęciu historycznym, od czasów najdawniejszych, dokładniej mówiąc od nadania jej prawa miejskiego i pierwszego zapisku w dokumentach o tym nadaniu, aż do końca XX wieku, z małymi wyjątkami, kilka postaci przekroczyło te bramy czasowe i działało, czy działa współcześnie.

Słownik zawiera około tysiąc życiorysów, głównie osób nieżyjących — zmarłych przed datą oddania do druku publikacji.

Oczywiście zestawienie zaledwie tysiąca osób musi być dyskusyjne, autor liczy jednak, że nie zostanie pominięta żadna z osób, która w sposób oczywisty, jednoznaczny ze względu na zasięg swej działalności, zasługiwała na zamieszczenie w Słowniku.

Książka stosuje system „holenderski”, biogramy ułożone są od A do Z.

Kompletność i szczegółowość poszczególnych życiorysów uwarunkowane jest każdorazowo stanem dostępnych autorowi źródeł. Opracowano je w miarę możliwości z źródeł wykorzystanych już wcześniej przez historyków, z drobnymi zmianami i poprawkami. Mowa o materiałach przechowywanych w archiwach archidiecezji gnieźnieńskiej, bibliotece kruszwickiej, aktach gminy miast: Kruszwica, Inowrocław, Strzelna i Mogilna. Pomocne były również biogramy zamieszczone w Dzienniku Kujawskim i mediach społecznościowych.

Liczba wierszy, jaką poświęcono poszczególnym osobom, zależy w zasadzie od roli i wybitności, czasami jednak pewnym ograniczeniem był brak materiałów lub niemożność dotarcia do odpowiednich źródeł.

Biogramy wzorowane były na Polskim słowniku biograficznym, który wychodził w 1935 roku. Część biogramów zawiera życiorys i omówienie działalności poszczególnych osób, zawierają także spis wykorzystanych źródeł i literatury.

Autor dedykuje książkę mieszkańcom Kruszwicy. To za ich sprawą zdecydował się na opracowanie życiorysów ich przodków. Zadanie było nie łatwe, ale jak każda poprzednia publikacja było traktowane jak wyzwanie.

Z góry bardzo dziękuje wszystkim Czytelnikom, którzy nadeślą wszelkie sprostowania, uzupełnienia, uwagi i sugestie na adres mailowy, czy poczty tradycyjnej — Bartłomiej Piotr Grabowski.

Biogramy (A-Ż)

Adam (?), wymieniony w dokumentach jako wojewoda kruszwicki w 1295 roku.

Adamczewski Józef, powstaniec wielkopolski, dow. 11 kompanii pod rozkazami Dratwińskiego w Kruszwicy.

Adamczyk Anna, urodziła się 8 lipca 1902 roku. Była córką Franciszka i Katarzyny (z domu Kaczmarek). W latach 1936 — 1939 była prezeską Włościanek w Chełmcach, gmina Kruszwica. Zmarła 14 kwietnia 1972 roku i pochowana została na cmentarzu parafialnym w Chełmcach.

Adamski Stanisław, powstaniec wielkopolski z Kruszwicy.

Adamski Wojciech, rolnik urodzony 10 kwietnia 1874 roku w Rzepowie koło Kruszwicy. Syn Wojciecha i Marii z domu Grabowskiej. Współzałożyciel i pierwszy wiceprezes Kółka Rolniczego w Kruszwicy. W 1837 roku otrzymał dyplom uznania za wybitną działalność w organizacji rolniczej. Zginął w obozie Buchenwald dnia 15 lipca 1941 roku.

Adelski Kazimierz, zasłużony członek Klubu Wioślarskiego „GOPŁO” Kruszwica, instruktor w KW.

Amrogowicz Bogdan, (dr Ambrogowicz) doktor nauk społecznych. Urodzony 27 lipca 1877 roku w miejscowości Bągarcik koło Węgrowca. Syn Ferdynanda i Anny z domu Grossman. W 1903 roku ukończył Uniwersytet w Monachium z tytułem doktora nauk społecznych. Ożenił się z Izabelą Kościelską z Sępna powiat Kościan. Zamieszkał w Rzeszynku należącym do powiatu strzelińskiego. Był działaczem komitetu powiatowego Towarzystwa Pomocy Naukowej im. Karola Marcinkowskiego, prezesem powiatowego komitetu Towarzystwa Czytelni Ludowych w Strzelnie oraz członkiem Towarzystwa Rolniczego Inowrocławsko-Strzelińskiego. Uczestniczył w walkach powstańczych 1918/1919 na terenie powiatu strzelińskiego, dostarczał żywność i finansował poczynania zbrojne. W okresie międzywojennym piastował funkcje prezesa Kółka Rolniczego w Kościeszkach, członka zarządu powiatowego Związku Obrony Kresów Zachodnich w Strzelnie oraz należał do Wielkopolskiego Związku Ziemian w Mogilnie. Okres okupacji hitlerowskiej spędził w okolicach Brześcia kujawskiego. Po II wojnie światowej pracował w przemyśle cukrowniczym we Wrzeszczu. Zmarł 12 listopada 1951 roku w Sopocie.

Andraszak Zygmunt, tokarz, urodzony 7 grudnia 1888 roku w Kruszwicy. Syn Wojciecha i Konstancji z domu Szymańskiej. W latach 1929—1931 był nauczycielem, a przez następne dwa lata wiceprezesem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy. Zmarł 12 czerwca 1979 roku w Kruszwicy.

Andryszak Wiktor, powstaniec wielkopolski z Kruszwicy.

Aronsfeld Heimenn, doktor, na przełomie XIX/XX wieku kierował gminą żydowską w Kruszwicy (dokładniej od maja 1920 roku). Pełnił także funkcję rabina. Gminą kierowali także Emil Seelig, Caezar Freudenthal, zastępcy: Eliasz Witkowski, Salo Pieterkowski. Z tego składu w 1923 roku pozostali w zarządzie: H. Aronsfeld i S. Pieterkowski.

Badyna Czesław, (Kruszwica) — 15 uli. Członek Towarzystwa Pszczelarzy z Kruszwicy w latach 30-tych XX wieku

Badyna Franciszek, szef kompanii kruszwickiej, mianowany przez Dratwińskiego podczas powstania wielkopolskiego. Rodzice: Paweł, Julianna. Urodzony 1895-03-26, Sławsko Górne, brał czynny udział w walkach w powstaniu wielkopolskim w latach od 1918—1919, pod d-twem por. Cymsa, w rejonach: w m. Inowrocław, Złotnikach, Łabiszynie, Brzozie, Nowej Wsi, Tarkowie, Opokach, Gniewkowie, Wielowsi, w oddziałach kruszwickich, d-ca ppłk. Owczarski i kpt. Dratwiński. Następnie wcielony do 5 P. Strzelców Wlkp., a ostatnio do 59 P. P., do wybuchu II wojny 1939 rok. Obóz koncentracyjny Inowrocław do 1943 roku, w armii Polski Ludowej od 1945—1948 rok.

Bagrowski Franciszek, trener, instruktor, zasłużony członek Klubu Wioślarskiego „GOPŁO” Kruszwica.

Baliński Adam, herbu Ogończyk, zmarł w 1602 roku. Kasztelan bydgoski. Związany z Kruszwicą, był starostą tego miasta od 1583 roku. Urząd kasztelana bydgoskiego piastował w latach (1595–1602). Był chorążym inowrocławskim. Odznaczył się w bitwie pod Tczewem w 1577 roku. Posłował na sejm 1589 roku. Otrzymał dożywotnio wieś Skulsko. Trzykrotnie żonaty. Żonaty z Elżbietą z Jemielskich. Córka Adama, poślubiła kasztelana gnieźnieńskiego i marszałka nadwornego koronnego Andrzeja Przyjemskiego (zm. 1618). W 1589 roku był sygnatariuszem ratyfikacji traktatu bytomsko-będzińskiego na sejmie pacyfikacyjnym. Wybrany prowizorem przez protestancko-prawosławną konfederację wileńską w 1599 roku.

Banachowski Tadeusz, syn Stanisława i Stanisławy, urodzony 6.10.1913 roku, w Kruszwicy, zmarł 2.09.1965 roku. Żołnierz Kampanii wrześniowej 1939, 59 I.R. Jeniec wojenny, uwięziony między 20, a 27.09.1939. Osadzony w Stalag IV A, Hemer, St. VI F. Nr jeniecki 2145. Od 10.12.1942 roku osadzony w Stalag VI D. Zwolniony 15.01.1943 roku.

Banaszak Stanisław, syn Bronislawa i Weroniki, urodzony 7.11.1900 roku, we wsi Kicko. Banaszak brał czynny udział od 3 stycznia 1919 roku w Powstaniu Wielkopolskim, szeregowiec w 5 pułku strzelców wlkp. Inowrocław, w walkach o Inowrocław, Szubin, front pod Bydgoszczą i Toruniem, wyswobodzenie Pomorza pod dowództwem dowódcy III/5 p. strzel. por. Dratwińskiego i dowódcy pułku Wrzalińskiego.

Barałkiewicz Edmund, zbożowiec, urodzony 7 listopada 1911 roku w Kruszwicy. Syn Stanisława i Jadwigi z domu Bijaczewskiej. Początkowo pracował w młynie ziemiańskim, a później prowadził samodzielnie wymianę zboża na mąkę i paszę. Był gospodarzem, a w 1932 roku naczelnikiem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” oraz naczelnikiem Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej i członkiem Klubu Sportowego „Gopło”. Po II wojnie światowej pracował w Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” w Kruszwicy. Wyróżniony Odznaką „Zasłużonego Działacza Ruchu Spółdzielczego”. Zmarł 21 sierpnia 1989 roku w Kruszwicy.

Barałkiewicz Stanisław, komendant straży ZOSP Cukrownia Kruszwica w latach 1936—1939. Członek Towarzystwa Pszczelarzy z Kruszwicy w latach 30-tych XX wieku

Baranowski Ignacy, Rodzice: Andrzej, Marianna Białecka. Urodzony 1890-07-31, Kruszwica. Brał czynny udział z bronią w ręku w Powstaniu Wielkopolskim. Najpierw wstąpił jako ochotnik do Straży Ludowej w Inowrocławiu, gdzie w dniu 9.12.1918 roku dow. był Zwierzycki. Werbowano broń i przechowywano takową dla organizacji Ruchu Powstańczego. Kiedy oddziały powstańcze zbliżały się, w dniu 5.01.1919 roku do Inowrocławia został Baranowski przydzielony do kompanii por. Antoniego Modrzejewskiego i pod jego dowództwem brał udział w walkach o oswobodzenie Inowrocławia i okolicy. Z dniem 14.04.1919 roku przydzielony do służby wartowniczej, a w dniu 30.06.1919 roku zwolniony z WP.

Barciński Bartłomiej, rodzice: Wojciech, Franciszka Mila. Urodzony 1899-06-13, Sławsko Wielkie. Dnia 2.01.1919 roku jako ochotnik wstąpił do wojska polskiego i brał czynny udział z bronią w ręku w walkach pod Strzelnem, Kruszwicą, Mątwą i Międzychodem.

Barczak Andrzej, rolnik, działacz społeczny. Urodził się 10 listopada 1843 roku w Paprosie. Syn Michała i Rozalii z Raczków. W czasie zaboru pruskiego aktywny działacz kółek rolniczych. Jego zoną była najpierw Anna z Cichockich, a po jej śmierci w 1887 roku ożenił się z Apolonią z Waszaków. Popierał materialnie ruch wolnościowy. Członek Towarzystwa Powstańców Wojaków. Odznaczony Medalem Niepodległości. Organizator i współzałożyciel Kółek Rolniczych w Przybysławiu i Pieraniu, członek honorowy tych kółek. Mianowany został również honorowym członkiem Rady Powiatowej Wielkopolskiego Towarzystwa Kółek Rolniczych w Inowrocławiu. Zmarł 28 lipca 1936 roku w Paprosie.

Barczak Bronisław, rolnik urodzony 1 sierpnia 1890 roku w Paprosie. Syn Andrzeja i Apolonii z domu Waszak. Ukończył Szkołę Wydziałową i Szkołę Rolniczą w Inowrocławiu. W 1918 roku odziedziczył gospodarstwo rodzinne w Paprosie. Od 3 stycznia 1919 roku brał udział w rozbrajaniu Grenzschutzu na terenie gminy Dąbrowa Biskupia. W latach 1928—1930 pełnił funkcje prezesa Koła Rolniczego w Pieraniu. Za działalność niepodległościową odznaczony został Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym. Zmarł 2 sierpnia 1968 roku w Inowrocławiu.

Barczak Florian, rodzice: Wojciech, Julianna Małecka Urodzony 1895-04-20, Kruszwica, brał udział w Powstaniu Wlkp. z bronią w ręku w okresie od 2.01.1919 do 31.01.1919 roku. Od 26.12.1918 do 2.01.1919 roku ochotnicze przygotowanie do powstania w Kruszwicy. Od 2.01.1919 do 31.01.1919 roku walczył pod komendą Molendy i Nowickiego Franciszka o zdobycie Kruszwicy i okolicy. Po zakończeniu powstania został zdemobilizowany.

Barczak Józef, rolnik. Urodzony w 1864 roku. Syn Franciszka i Marianny z domu Roszek. Ożeniony z Franciszką Panfil. Dzierżawca probostwa w Murzynowie w gminie Gniewkowo. Członek Powiatowego Komitetu Wyborczego w Inowrocławiu, prezes Rady Nadzorczej Banku Ludowego w Gniewkowie oraz długoletni członek Kółka Rolniczego Ośniszczewko-Opoki. Aktywny działacz sprawy narodowej. W czasie Powstania Wielkopolskiego ranny w Inowrocławiu. Dnia 6 stycznia 1919 roku zmarł wskutek odniesionych ran. Pochowany w Murzynnie.

Bartczak Michał, rodzice: Walenty, Anna. Urodzony 1902-08-26, Kruszwica, Brał czynny udział w Powstaniu Wielkopolskim.

Bartkowiak Leonard, kapral, pilot-obserwator w II Eskadrze Wielkopolskiej.

Bartoszewicz Władysław, pseudonim „Florian”, urodził się 8 maja 1913 roku, w Kruszwicy. Rodzice: Wacław i Teodozja. Brał udział w Powstaniu Warszawskim, w stopniu kapitana. Oddział Komenda Główna Armii Krajowej — pułk „Baszta” — batalion „Karpaty”, szlak bojowy przeszedł przez Mokotów. Dnia 2 sierpnia 1944 roku wyszedł z miasta. Zmarł w Poznaniu 22 czerwca 2003 roku.

Basa z Chełmc, powstaniec wielkopolski z Kruszwicy.

Bassa Władysław, (Kobylnica) — 11 uli. Członek Towarzystwa Pszczelarzy z Kruszwicy w latach 30-tych XX wieku

Bączkowski Stanisław, mistrz kowalski, urodzony 16 listopada 1902 roku, w Kruszwicy. Syn Pawła i Władysławy z domu Karskiej. Uczestnik Powstania Wielkopolskiego, członek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”, przewodniczący Komisji Rewizyjnej Związku Młodych Narodowców, członek Towarzystwa Nadgoplańskiego Śpiewu u uczestnik kampanii wrześniowej 1939 rok. Odznaczony Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym, Medalem „Za udział w wojnie obronnej 1939”, Medalem „Zwycięstwa i Wolności”, Medalem „Za Warszawę 1939—1946” i Kawalerskim Krzyżem Zasługi”. Zmarł 21 listopada 1991 roku, w Kruszwicy. Członek Klubu Wioślarskiego w Kruszwicy, zajmował się sprzętem tuż po wyzwoleniu miasta z rąk zaborców pruskich.

Bąkowski Franciszek, powstaniec wielkopolski z Kruszwicy.

Bednarski Stanisław, technik budowlany. W latach 1899—1904 prezes Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy.

Benewitz Arnold, dowódca kawalerii w Kruszwicy, pod rozkazami Dratwińskiego.

Benedykciński Czesław, urodzony 20 grudnia 1890 rok, w Woli Wapowskiej, koło Kruszwicy, rolnik, działacz społeczny i narodowy. Syn Józefa i Jadwigi z domu Chwalisz. Absolwent Szkoły Rolniczej w Inowrocławiu. Administrator majątku ziemskiego w Ludzisku. Organizator i uczestnik Powstania Wielkopolskiego w powiecie strzelińskim. W 1934 roku ożenił się z Jadwigą Wieczorek. Obok prowadzenia gospodarstwa rolnego w Ciechrzu, koło Strzelna, które kupił na początku lat trzydziestych XX wieku, rozwijał szeroką działalność społeczną. Był komendantem a następnie prezesem Towarzystwa Powstańców i Wojaków w Ciechrzu, Prezesem Stronnictwa Narodowego w Rzadkwinie, wiceprezesem Kółka Rolniczego w Strzelnie, członkiem Rady Powiatowej Wielkopolskiego Towarzystwa Kółek Rolniczych w Mogilnie i delegatem tego towarzystwa na zjazdy Wielkopolskiego Towarzystwa Kółek Rolniczych w Poznaniu. Mąż zaufania zarządu powiatowego Związku Obrony w tym mieście oraz długoletni członek zarządu Koła Absolwentów Szkoły Rolniczej w Inowrocławiu. W 1937 roku otrzymał dyplom za wzorowe prowadzenie gospodarstwa i aktywną pracę społeczną w organizacjach rolniczych. Członek Ochotniczej Straży Pożarnej w Ciechrzu. Jego wystąpienia publiczne dotyczyły zarówno spraw rolniczych jak i politycznych. Uważał np. że spór z Czechosłowacją w 1838 roku należy załatwić w drodze wzajemnego porozumienia, a nie siłą zbrojną jak to uczynił rząd sanacyjny. Okres okupacji hitlerowskiej spędził w Broniewie koło Radziejowa. Po wojnie wrócił do Ciechrza. Zmarł 16 lutego 1949 roku w Strzelnie, pochowany na cmentarzu parafialnym w Rzadkwinie.

Berndt Edmud (Kruszwica) — 20 uli. Członek Towarzystwa Pszczelarzy z Kruszwicy w latach 30-tych XX wieku

Białecki Bolesław, rodzice: Jan, Maria, Urodzony 1899-04-27, Kruszwica, brał czynny udział z bronią w ręku w Powstaniu Wielkopolskim pod dowództwem porucznika Dratwińskiego w Kompanii Kruszwickiej w Kruszwicy i okolicy, a mianowicie: Inowrocław, Nowa Wieś, Szubin i Rynarzewo. Od dnia 5-2-1919 do 18-2-1919 roku bezpośrednio wstąpił do 2 PAP /późniejszy 17PAP/. Brał udział w walkach pod Osieczną i Lesznem w grupie kapitana Zenktelera do 1920 roku. Następnie pełnił służbę zawodową do 28-2-1927 i zwolniony został w stopniu starszego ogniomistrza.

Białecki Jan, urodzony 2 czerwca 1885 rok. W 1909 roku został wybrany sekretarzem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy. Zmarł 31 grudnia 1919 roku.

Białecki Nepomucen Jan, mistrz stolarski, urodzony w 1862 roku, w Kruszwicy. Syn Franciszka i Antoniny z domu Wiśniewskiej. Długoletni członek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”, współzałożyciel i długoletni członek Rady Nadzorczej Banku Ludowego, długoletni członek Rady Miejskiej i Towarzystwa Przemysłowców oraz przewodniczący Cechu Zjednoczonego w Kruszwicy. Zmarł 9 lipca 1924 roku, w Kruszwicy.

Białecki Stanisław, urodzony 1897-09-27, Kruszwica, Rodzice: Jan, Marianna. Dnia 2-1-1919 rok wstąpił jako ochotnik w szeregi powstańcze i brał udział z bronią w ręku przy oswobodzeniu Kruszwicy od 2-1-1919 roku pod dowództwem podporucznika Prusinowskiego. Następnie w dniach 5-6-1-1919 rok brał udział w walkach o oswobodzenie miasta Inowrocław. Następnie bierze udział w walkach o Złotniki Kujawskie (10-13-1-1919) i okolicy jak Tarkowo, Gniewkowo (front północny). W marcu 1919 roku został zwolniony do rezerwy. W okresie od 1921 do 1939 roku był w czynnej służbie przysposobienia wojskowego w Kompanii Kruszwickiej oraz komendantem Straży Pożarnej na powiat Mogilno. We wrześniu 1939 roku w warszawskiej Straży Pożarnej brał udział w obronie Warszawy. Od 1943 do 1945 rok był komendantem Zawodowej Straży Pożarnej w Częstochowie. Po wyzwoleniu pracował w spółdzielczości, gdzie był w Spółdzielni Inwalidów w Koszalinie prezesem. W 1965 roku przeszedł na rentę.

Biegański Andrzej, urodzony 17 kwietnia 1938 roku. Kierownik Transportu Samochodowego w ZT Kruszwica S.A., działacz społeczny, członek Zarządu Klubu Wioślarskiego „GOPŁO” Kruszwica, współtwórca budowy toru regatowego w systemie Albano na Gople. Współorganizator regat ogólnopolskich rozgrywanych w Kruszwicy. Zmarł 15 marca 1999 roku.

Billert Paweł (1913—1996), urodził się w Kruszwicy w 1913 roku, ukończył Konserwatorium Muzyczne w Toruniu, następnie muzykologię na UAM w Poznaniu. Pracując w redakcji muzycznej PR w Bydgoszczy. Od pierwszych dni po wojnie grał też w radiowej orkiestrze Arnolda Rezlera. Jest autorem popularnych utworów: Marsz Olimpijski, Roman, Wiedeńska serenada. Napisał też szereg utworów o charakterze masowym: Młodzi budowniczowie, Muzyka Polski Ludowej. Wiele aranżował, specjalizował się w opracowywaniu folkloru, dużo pisał dla zespołu Edmunda Donarskiego. Billert nie tylko opracowywał melodie ludowe ale też aktywnie uczestniczył w ich zbieraniu. Wraz z Anną Jachniną docierał do różnych zakątków regionu, rejestrował kulturę muzyczną i potem przedstawiał liczne audycje radiowe. Opublikował Pieśni ludowe z Kujaw i Pałuk i Kaszub wyd. PWM 1972. Jest to zbiór 1209 melodii ludowych z tekstem, nazwiskiem wykonawcy oraz miejscowości. Billert dyrygował też tzw. Bydgoską Dziewiątką Radiową, komponował muzykę do słuchowisk. Redagował cykl audycji m.in. Z muzyką nie będziesz samotny. Współpracował z Aleksandrą Ciesielską, Andrzejem Mroczyńskim, Grzegorzem Kardasiem. Był autorem sygnału transmisji „Wyścigu Pokoju”. Przeszedł na emeryturę w końcu lat 70. Wyjechał do Szwajcarii gdzie zmarł w 1996 roku.

Blinowski Andrzej, herbu Ostoja (ur.?, zmarł w 1574 roku) — polski duchowny rzymskokatolicki, biskup pomocniczy kujawsko-pomorski, kanonik włocławski i kantor kruszwicki, sekretarz królewski w 1563 roku.

Błaszak (Brudzki) powstaniec wielkopolski z Kruszwicy.

Błaszczak z Chełmc, powstaniec wielkopolski z Kruszwicy.

Błażejewski Franciszek, w latach 1903—1909 członek zarządu Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy.

Bociański Jan, rodzice: Mikołaj, Julianna. Urodzony 1896-06-04, Młyny. Czynny udział z bronią w ręku w Powstaniu Wielkopolskim, szwadron Kawalerii Nadgoplańskiej w oswobodzeniu Kruszwicy, Inowrocławia, następnie front Kujawski jak: Wielka Nowa Wieś, Tarkowo, Gniewkowo, Wierzchosławice, Tupadły i inne. Szef kompanii kruszwickiej mianowany przez Dratwińskiego.

Brauer Maria, brała udział w powstaniu wielkopolskim w Kruszwicy 1919 rok.

Boetticher Fryderyk, burmistrz Kruszwicy w latach 1813—1851.

Bogacz Jan, urodził się 16 sierpnia 1888 roku w Szadłowicach koło Inowrocławia, jako syn Wojciecha i Franciszki z domu Hałas. Ożenił się z Elżbietą Gościniak. Był rolnikiem, gospodarstwo prowadził w Pieckach. W czasie powstania wielkopolskiego został dowódcą drużyny Straży Obywatelskiej na miejscowości Piaski i Papros. W okresie międzywojennym sprawował urząd sołtysa i członka Zarządu Gminnego. Należał również do Związku Ludowo-Narodowego, następnie wybrany został do zarządu powiatowego Chrześcijańsko-Narodowego Stronnictwa Rolniczego w Strzelnie. Współzałożyciel i komendant Towarzystwa Powstańców i Wojaków oraz prezes Kółka Rolniczego w Bachorcach. W 1938 roku wybrany został do zarządu powiatowego Pomorskiego Towarzystwa Rolniczego w Inowrocławiu. Zmarł 24 września 1954 roku w Inowrocławiu. Starszy brat Jana — Władysław Bogacz, również zajmował się rolnictwem i tak jak brat był działaczem koła rolniczego. Urodził się 17 listopada 1884 roku. W okresie międzywojennym mieszkał w Balicach koło Janikowa. W latach 1935—1939 zajmował stanowisko prezesa Kółka Rolniczego w Ludzisku. Zmarł 2 lipca 1945 roku w miejscowości Damasławek w powiecie Wągrowiec. Zamiłowanie do rolnictwa i działalności społecznej, przekazał synom ojciec — Wojciech Bogacz. Urodził się 6 marca 1863 roku w Szadłowicach koło Inowrocławia. Syn Józefa i Jadwigi z domu Łuczak. Ożeniony z Franciszką Hałas. Początkowo prowadził gospodarstwo rolne w Szadłowicach, gdzie należał do współzałożycieli i sprawował funkcje wiceprezesa kółka Rolniczego. Następnie przeniósł się miejscowości Piecki koło Kruszwicy. W 1929 roku za zasługi położone dla Kółka Rolniczego w Bachorcach otrzymał dyplom członka honorowego. Zmarł 16 lipca 1937 roku w Pieckach.

Bogatko Kazimierz, herbu Pomian — polski szlachcic, dziedzic dóbr Piotrkowa, komornik rawski (1764), regent ziemski rawski (1764), pisarz ziemski rawski (1767), cześnik radziejowski (1765), subdelegat grodzki radomski (1775), członek konfederacji Sejmu Czteroletniego w 1788 roku. Był senatorem (w tym w okresie Sejmu Czteroletniego), piastując stanowiska kasztelana konarskiego kujawskiego (1783), kasztelana kowalskiego (1783–1787) i kasztelana kruszwickiego (1788). Kawaler Orderu Świętego Stanisława (1785) i Orderu Orła Białego (11 lutego 1791).

Bogdanowicz Mikołaj, urodził się 4 lutego 1981 roku w Inowrocławiu. Polski polityk i samorządowiec. Od 2015 roku wojewoda kujawsko-pomorski. Absolwent marketingu i zarządzania na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Odbył studia podyplomowe menedżerskie oraz z zakresu ochrony środowiska. Pracował w przedsiębiorstwie „Solanki” Uzdrowisko Inowrocław, a także w urzędzie miejskim w Kruszwicy. Później był prezesem Przedsiębiorstwa Komunalnego „Gniewkowo” w Gniewkowie. W 2011 roku objął stanowisko zastępcy burmistrza Kruszwicy Zaangażował się w działalność polityczną w ramach Prawa i Sprawiedliwości. Od 2006 do 2010 roku był radnym. Ponownie wybrany w 2014 roku, zrezygnował z objęcia mandatu z uwagi na niepołączalność funkcji radnego i wiceburmistrza. Dnia 8 grudnia 2015 roku został powołany na urząd wojewody kujawsko-pomorskiego Żonaty, ma trzech synów.

Borowiak Stanisław, urzędnik, urodzony 30 października 1898 roku, w Rzadkwinie koło Strzelna. Syn Wojciecha i Konstancji z Kaczmarków. Do szkoły powszechnej uczęszczał w Strzelnie, gdzie jego ojciec był kierownikiem gazowni i wodociągów. Najpierw pracował w kasie miejskiej w Strzelnie. Od maja 1915 roku objął posadę księgowego w Kasie Miejskiej i Kasie Oszczędności w Gostyniu. W listopadzie 1916 roku został powołany do wojska niemieckiego. We wrześniu 1918 roku dostał się do niewoli amerykańskiej na froncie zachodnim. W lipcu następnego roku został przyjęty do Armii Hallera. Służył w Bazach Materiałowych i Morskich paryskiej Misji Wojskowej Zakupów jako sekretarz. W listopadzie 1920 roku przybył drogą morską do Polski i został przydzielony do Komisji gospodarczej 59 Wielkopolskiego Pułku Piechoty w Inowrocławiu. Służbę wojskową pełnił do sierpnia 1921 rok. Z kolei pracował w administracji miejskiej w Starogardzie. 1 kwietnia 1924 roku został przyjęty na etat kamelarza miejskiego w Kruszwicy. Dnia 16 września 1925 rok — Rada Miejska w Kruszwicy wybrała go burmistrzem miasta Kruszwicy. Urząd ten pełnił do 1939 roku. W tym czasie pełnił społeczne funkcje prezesa Związku Obrony Kresów Zachodnich, wiceprezesa Związku Hallerczyków, wiceprezesa Kurkowego Bractwa Strzeleckiego, wiceprezesa Związku Podoficerów rezerwy, prezesa Towarzystwa Upiększania Miasta, został prezesem Ochotniczej Straży Pożarnej oraz był sympatykiem i gorącym propagatorem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy. Po II wojnie światowej osiadł na gospodarstwie we Wróblach koło Kruszwicy. Od 1957 roku piastował funkcje prezesa zarządu Stowarzyszenia Plantatorów Przetwórczych Roślin Okopowych „Kruszwica”. Zmarł 25 grudnia 1962 roku w Inowrocławiu, pochowany w Kruszwicy.

Borówka Bolesław, powstaniec wielkopolski z Kruszwicy.

Borówka Władysław, rodzice: Jan, Helena Kontowicz. Urodzony 1898-06-23. Borówka Władysław, powstaniec wielkopolski w dniach 02—06.01.1919. walk o Kruszwicę i Inowrocław w oddziale pod dowództwem porucznika Ignacego Nowaka.

Borys Antoni, (Chełmce) — 15 uli. Członek Towarzystwa Pszczelarzy z Kruszwicy w latach 30-tych XX wieku

Borys Stanisław, rolnik urodzony 24 października 1894 roku w Janikowie. Syn Antoniego i Wiktorii z domu Graczyk. Brał udział w Powstaniu Wielkopolskim na terenie Kruszwicy, Inowrocławia a także w walkach powstańczych o Szubin i Kcynię. Od maja 1922 roku prowadził gospodarstwo rolne w Lisewie Kościelnym. Był aktywnym członkiem Kółka Rolniczego i komendantem Towarzystwa Powstańców i Wojaków. Okres okupacji hitlerowskiej spędził w województwie lubelskim. Zmarł 20 października 1966 roku w Inowrocławiu. Pochowany w Lisewie Kościelnym.

Bożejewicz Alfons, kupiec, urodzony 3 maja 1910 roku w Poznaniu. Syn Bronisława i Heleny z domu Bossarde. W 1936 roku zamieszkał w Kruszwicy, gdzie prowadził sklep papierniczy. Od wczesnej młodości należał do „Sokoła”. Na początku 1939 roku wybrany został prezesem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy. Ponadto był członkiem Stronnictwa Narodowego, Towarzystwa Przemysłowców, Towarzystwa Nadgoplańskiego Śpiewu i Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej. Brał udział w wojnie obronnej 1939 roku. Okres okupacji hitlerowskiej spędził w obozach jenieckich. Po II wojnie światowej pracował w Kujawskiej Wytwórni Win, a później w Kujawskich Zakładach Tłuszczowych. Odznaczony Medalem „Za udział w wojnie obronnej 1939” i Srebrnym Krzyżem Zasługi. Zmarł 27 listopada 1986 roku w Kruszwicy.

Bożejewicz Izabela, urodziła się 17 sierpnia 1915 roku w Inowrocławiu. Emerytowany pracownik Domu Książki w Kruszwicy. Długoletnia działaczka Zarządu Powiatowego PCK w Inowrocławiu, Koła Terenowego PCK w Kruszwicy oraz Zarządu MG PCK. Wyróżniona Odznaką Honorową PCK III i IV stopnia, Odznaką Pamiątkową 50-Lecia PCK. Zmarła 11 listopada 1986 roku. Pochowana na cmentarzu w Kruszwicy.

Brauer Jan, urodzony 12.05.1937 roku w Kruszwicy. Wieloletni działacz wioślarski, założyciel Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego w Kruszwicy. Sekretarz Klubu Wioślarskiego „GOPŁO” Kruszwica i jego główny kronikarz. Odznaczony licznymi odznakami resortowymi i państwowymi za działalność na rzecz sportu oraz społeczeństwa Kruszwicy.

Breza Alfons, podporucznik, pilot-obserwator w II Eskadrze Wielkopolskiej.

Bronikowski Aleksander August Ferdynand, z Bronikowa, herbu Osęk. Powieściopisarz, major Wojska Polskiego Królestwa Kongresowego, urodzony 28.02.1783 rok w Dreźnie. Autor powieści: Mysza Wieża wśród jeziora Gopła. Zmarł 21.01.1834 roku w wieku 50 lat w Drezno.

Brzeziński Józef, herbu Doliwa (zmarł w 1783 roku) — kasztelan kruszwicki w latach 1779—1782, kasztelan kowalski w latach 1778—1779, starosta inowrocławski w latach 1770—1782, chorąży inowrocławski w latach 1757—1770, chorąży brzeski w 1757 roku, sędzia ziemski inowrocławski w 1757 roku, konsyliarz województw kujawskich w konfederacji radomskiej w 1767 roku. Poseł na Sejm 1776 roku z województwa brzeskokujawskiego. Był kawalerem Orderu Świętego Stanisława.

Brodnicki Bolesław, ziemianin, herbu Łodzia. Urodzony 13 grudnia 1865 roku w Nieświatowie powiat wągrowiecki. Syn Władysława i Walerii z domu Brzeskiej. Po ukończeniu gimnazjum w Wągrowcu, odbył studia rolnicze i uzyskał tytuł doktorski z argonomii. Ożeniwszy się z Mieczkowską zamieszkał na Kujawach w majętności Kołuda Wielka w pow. Inowrocławskim. W 1897 r. wybrany został do dyrekcji Towarzystwa Rolniczego inowrocławsko-strzelińskiego, a w latach 1900—1903 pełnił funkcję sekretarza tej organizacji. Następnie został wybrany wicepatronem kółek rolniczych na terenie powiatu inowrocławskiego. Dzięki jego staraniom powstały kółka rolnicze w Pieraniu, Rycerzewie, Przybysławiu, Gniewkowie i Brudni. Wybrany został do Zarządu Głównego Centralnego Towarzystwa Gospodarczego w Poznaniu. Na zebraniach organizacji rolniczych jego wystąpienia dotyczyły m.in. jedności polskich rolników, sądów polubownych, hodowli inwentarza roboczego, zimowego karmienia bydła, korzyści głębokiej uprawy ziemi, przyrządu do dojenia krów i wielu innych zagadnień z dziedziny uprawy i hodowli. Był zastępcą przewodniczącego Powiatowego Komitetu Wyborczego, współzałożycielem i wieloletnim prezesem Rady Nadzorczej Spółdzielni rolniczo-hodowlanej „Rolnik” w Inowrocławiu i członkiem Związku Ziemian. W 1907 r. został członkiem Zarządu Głównego Stowarzyszenia „Straż”, a w 1910 roku wszedł w skład Rady „Związku Narodowego” w Poznaniu. W czasie Powstania Wielkopolskiego 1918/1919 został członkiem Powiatowej Rady Ludowej w Inowrocławiu. Po I wojnie światowej pełnił funkcję prezesa Spółki Ziemskiej i prezesa honorowego Ligi Morskiej i Rzecznej w Janikowie. Należał do Zarządu Głównego Chrześcijańsko-Narodowego Stronnictwa Rolniczego w Poznaniu, Rady Nadzorczej Wydawnictwa i Drukarni „Dziennika Kujawskiego” w Inowrocławiu, Zarządu i Rady Nadzorczej Cukrowni „Kujawy” w Janikowie i cukrowniach w Pakości i Tucznie. Był opiekunem i członkiem honorowym Towarzystwa Śpiewu „Lutnia” w Janikowie i członkiem Wydziału Powiatowego w Inowrocławiu. Zmarł 4 grudnia 1931 roku, pochowany w Ludzisku.

Brudzewski Jan Jarand z Brudzewa, herbu Pomian (zm. Po 1490 roku) — kanonik kruszwicki w 1469 roku, starosta Koła w latach 1485—1487. Syn wojewody sieradzkiego Jaranda, brat wojewody sieradzkiego Mikołaja.

Budner Aleksander, urodzony 9 listopada 1954 roku w Inowrocławiu. Przewodniczący Rady Miasta Kruszwica, radny. Nauczyciel w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych w Kruszwicy. Działacz sportowy. Wyróżniony i odznaczony za działalność społeczną na rzecz społeczeństwa miasta i gminy Kruszwica.

Budny Wojciech, rodzice: Jan, Maria Szymczak. Wojciech Budny, przyjęty do ZBoWiDu za zasługi poniesione na odcinku północnym frontu wielkopolskiego w walkach z Grentzschutzem niemieckim, a mianowicie w walce o zdobycie Inowrocławia i w walkach pozycyjnych III batalionu 59 pp. wlkp. W 1920 roku brał udział w zajmowaniu ziem pomorskich, a następnie zwolniony bezterminowo z wojska w stopniu kaprala. Za swe zasługi bojowe otrzymał działkę 10 ha w Mietlicy z rozparcelowanego majątku ziemskiego.

Budzińska Elżbieta, urodzona 24 marca 1957 roku w Kraszycach, gmina Kruszwica. Pielęgniarka, długoletnia opiekunka Zakładowego Koła PCK i Klubu HDK przy Stacji Hodowli Roślin w Polanowicach. W latach 1997—2001 była członkiem ZR PCK i RR HDK w Kruszwicy. Od roku 1997 członek Rejonowej Rady Reprezentantów PCK. Wyróżniona Odznaką Honorową PCK stopnia IV.

Burchardt Władysław, zajmował się w czasie powstania wielkopolskiego w Kruszwicy, organizacją oddziałów z ochotników starszych roczników.

Burzyński Jan, rolnik. Urodzony 2 czerwca 1850 roku w Ciechrzu koło Strzelna. Syn Wojciecha i Marianny z domu Szulgit. Żonaty z Marią Piotrowską. Początkowo gospodarował w Rzadkwinie i Chełmcach. W 1913 roku wykupił z rąk niemieckich gospodarstwo rolne przy ulicy Poznańskiej w Inowrocławiu, powiększając tym samym polski stan posiadania. W pięć lat później kupił majątek Rąbin. Był aktywnym działaczem organizacji rolniczych. Zmarł 30 marca 1937 roku w Inowrocławiu.

Burzyński Kazimierz (1897—1944). Kazimierz Burzyński urodził się w 1897 roku, w miejscowości Chełmce. Chodził do szkoły powszechnej w Galicji, szkołę średnią ukończył w Chyrowie. Od 1917 roku służył w niemieckim lotnictwie wojskowym. Ukończył szkołę pilotów w Toruniu, następnie służył w lotnictwie polskim, walczył na froncie ukraińskim i bolszewikami. Od 1923 roku pracował jako pilot komunikacyjny. Latał dla Polskiej Linii Lotniczej Aerolloyd SA (Aerolot od 1925 roku), a od 1928 roku w Polskich Liniach Lotniczych LOT. W roku 1936 jako pierwszy Polak osiągnął 1 milion przelecianych kilometrów. Przed 1939 rokiem był szefem personelu latającego PLL „Lot”. Do wybuchu II wojny światowej wylatał łącznie około 1,4 mln kilometrów. We wrześniu 1939 roku uczestniczył w ewakuacji polskiego lotnictwa cywilnego. Dostał się do Wielkiej Brytanii, gdzie służył jako pilot transportowy. Od 1941 roku latał przez Atlantyk z Kanady do Anglii, w Royal Air Force. W czasie wojny przekroczył 2 miliony przelatanych kilometrów. Zginął 25 kwietnia 1944 w katastrofie lotniczej w Kanadzie. Pilotowany przez niego samolot B-24 Liberator rozbił się na terenie miasta Montreal niszcząc 6 domów mieszkalnych. Zginęli wszyscy członkowie załogi oraz 10 mieszkańców. Jego grób znajduje się w Montrealu w Kanadzie.

Burzyński Stanisław, urodził się 29 kwietnia 1858 roku, pochodził z Mogilna, był rolnikiem i działaczem oświatowym, walczył również w czasie powstania wielkopolskiego. Był zarządcą w majątkach w Niemojewku, Górkach i Żernikach. Za wystąpienia antyniemieckie został zwolniony z pracy. Mimo to z pomocą dr Bolesława Brodnickiego kontynuował pracę jako włodarz w Kołudzie Wielkiej, później pracował w Wygodzie i Woli Wapowskiej. Ożenił się z Józefą Witkowską. Utrzymywał kontakty z Karolem Miarką, kolportując jego książki. Za popieranie strajku szkolnego został skazany przez Niemców na 3 miesiące więzienia i grzywnę 200, — marek. W czasie Powstania Wielkopolskiego uczestniczył wraz z trzema synami w rozbrajaniu Grenzschutzu w okolicach Woli Wapowskiej. Członek Rady Ludowej. Od 1919 roku członek Wydziału Powiatowego w Strzelnie. W 1921 roku zamieszkał w Tupadłach koło Inowrocławia. Członek Towarzystwa Powstańców i Wojaków oraz Obozu Wielkiej Polski. Zmarł w Tupadłach w 1933 roku, jak podaje Henryk Łada, jednak na nagrobku znajduje się data 18.02.1945, pochowany na cmentarzu Matki Boskiej w Inowrocławiu.

Caro Marcus, kantor, prowadził lekcję religii w gminie żydowskiej, w Kruszwicy (w 1907 roku — było 5 uczniów).

Cieligowski Zygmunt, herbu Rawicz — archidiakon uniejowski w 1652 roku, kanonik płocki, włocławski, kruszwicki, sekretarz królewski.

Ceremus Jan, rodzice: Józef, Maria Działacz. Aktywny w Towarzystwie „Sokół”, Towarzystwie Robotników Polskich, Towarzystwie czeladzi Polskiej i innych. Bezzwłocznie po powrocie z wojny światowej 1914/1918 rok, wciągnięty został do pracy w utworzonej w Kruszwicy tajnej organizacji wojskowej przygotowującej zbrojne powstanie w rejonie Kruszwicy przeciwko załogom wojska niemieckiego. Brał czynny udział z bronią w ręku w walkach z Grenzschutzem na odcinku frontu powstańczego Kruszwica, Inowrocław, Łabiszyn po czym wcielony został do 9 komp. Baonu Nadgoplańskiego. W maju 1919 roku został przeniesiony do rezerwy.

Chałupczak Zbigniew, żużlowiec, zawodnik Unii Inowrocław i Unii Leszno, urodzony 4 kwietnia 1931 roku w Inowrocławiu. Od 1948 roku startował w Unii Inowrocław. W kwietniu 1949 roku brał udział w Turnieju Indywidualnym w Inowrocławiu, gdzie zajął trzecie miejsce. W lipcu tego roku, podczas Wielkich Igrzysk Sportowych, z okazji V rocznicy ogłoszenia Manifestu PKWN, zajął pierwsze miejsce w inowrocławskich zawodach. W październiku 1949 roku, również w Inowrocławiu zajął pierwsze miejsce w Czwórmeczu. W 1950 roku podczas toruńskiego Turnieju Indywidualnego zajął pierwsze miejsce. W kwietniu, w Gnieźnie, podczas Trójmeczu także był stanął na podium z pierwszym miejscem. W maju tego roku zajął trzecie miejsce w inowrocławskim Trójmeczu, a 15 czerwca 1950 roku w Żninie był pierwszy wśród maszyn 350 ccm. W biegu zwycięzców pobił rekord toru, który dwa lata wcześniej ustanowił Alfred Smoczyk. 17 czerwca 1950 roku zajął drugie miejsce w Trójmeczu, w Inowrocławiu. Chałupczak wiele razy startował w turniejach indywidualnych, zazwyczaj z bardzo dobrym skutkiem. W sierpniu 1950 roku dwa razy w Trójmeczach zdobył trzecie miejsca. W 1951 roku powstały Centralne Zrzeszenia Sportowe. Chałupczak został powołany do Leszna. Z Unią Leszno zdobył tytuł drużynowego Mistrza Polski. Jeździł do 1952 roku, na emeryturze zajął się astronomią. Nazywany przez Kruszwiczan nestorem miłośniczego ruchu astronomicznego.

Chełmicki Maciej, herbu Nałęcz (zmarł 1623 rok) — sędzia dobrzyński w latach 1613—1616, chorąży dobrzyński w latach 1611—1612, stolnik dobrzyński w latach 1606—1611, podwojewoda brzeski, sędzia grodzki kruszwicki. Syn Adriana, poborcy podatkowego ziemi dobrzyńskiej, miał synów: Łukasza, Andrzeja, Adriana, Piotra i Jana. Wyznaczony przez sejm 1611 roku na poborcę województwa brzeskokujawskiego.

Chmielewski Jan, członek Klubu Wioślarskiego w Kruszwicy, zajmował się sprzętem tuż po wyzwoleniu miasta z rąk zaborców pruskich.

Chmielnik Julian, powstaniec wielkopolski, nauczyciel, kierownik szkoły w Polanowicach. Szkolenie wojskowe odbył w armii pruskiej, niewiele wiemy o jego życiu przed powstaniem wielkopolskim. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej, dowodził II batalionem 59 Pułku Piechoty Wielkopolskiej, walczył pod Kołczaczem. Zwolniony ze służby 18 maja 1920 rok, wrócił do Polanowic. Posadę kierownika szkoły objął po Ignacym Dankowskim 1 października 1919 roku Naukę dzieci w tym roku rozpoczęły dopiero w grudniu 1919 roku, opóźnienie spowodowane było odtwarzaniem się struktur oświaty w wyzwolonej od zaborcy Polsce. Chmielnik zajął się również remontem szkoły i doposażeniem placówki. W szkole wprowadził dyscyplinę, był wymagającym nauczycielem, swoim wychowankom wpajał narodowe wartości. Przed wybuchem II wojny światowej nauczyciel-żołnierz nadal pragnął służyć Ojczyźnie. Pod koniec sierpnia 1939 roku stawił się do Rejonowej Komendy Uzupełnień w Inowrocławiu. Otrzymał rozkaz uformowania kompanii wartowniczej Nr 3/82. Po wykonaniu wyżej wymienionego rozkazu pełnił jako dowódca kompanii służbę wartowniczą w Inowrocławiu, a 2 września 1939 roku został komendantem miasta. Opuścił Inowrocław w szeregach Grenadierów Kujawskich. Dnia 19 września po stoczonej bitwie w Lasotce pod Iłowem dostał się do niewoli niemieckiej. Przebywał tam do 29 kwietnia 1945 roku. Po latach tułaczki wrócił do domu, do wsi Polanowice, miało to miejsce 10 września 1945 roku. Ponownie z zapałem wziął się za remont szkoły i jej doposażenie. Historia tego niezwykłego człowieka urywa się, gdy przechodzi na emeryturę.

Chmielowski Teofil, (Wola Wapowska). Członek Towarzystwa Pszczelarzy z Kruszwicy w latach 30-tych XX wieku

Chodecki Stanisław (Stanisław z Chodcza, z Chłopów, z Lubina, zmarł między 28 stycznia i 11 czerwca 1474 roku) — polski szlachcic, wojewoda ruski (1466) i podolski (1462), kasztelan lwowski (1460), starosta kruświcki, halicki (1452), kamieniecki (1464) oraz trembowelski. W 1432 otrzymał od króla zapis 200 grzywien na Janczynie i pięciu wsiach w powiecie lwowskim. W Haliczu 20 grudnia 1463 szlachcic Paweł Kuropatwa z Pałahicz podpisał dokument, w którym Ihnat ze wsi Kutyszcze, sędzia, i Piotr z Siemiakowiec, podsędek ziemski halicki, poświadczają, że Stanisław z Chodcza, wojewoda podolski i starosta halicki, sprzedał Grzegorzowi z Sanoka, arcybiskupowi lwowskiemu, wieś swoją dziedziczną za 300 grzywien zwykłej monety. Był gwarantem pokoju toruńskiego 1466 roku.

Chodyński Stanisław, rodzice: Walenty, Jadwiga. Urodzony 1897-04-22, Dębnica. Posiada zaświadczenie Centralnego Archiwum Wojskowego, iż brał udział w Powstaniu Wlkp. W czasie okupacji pracował częściowo w Centrali Rolniczej w Lublinie jako polski urzędnik.

Chojnacki Felix, syn Marcina urodzony w 24.09.1908 roku, w Kruszwicy. Uczestnik walk w czasie Kampanii wrześniowej 1939 r. Wzięty do niewoli w czasie obrony Warszawy 18.09.1939 roku. Figuruje na stanie obozu Stalag VI A Hemer; nr jeniecki 1729.

Chojnacki Wawrzyn, syn Jana i Józefy. Urodzony 27.07.1892 rok, we wsi Popowo. W dniu 3 stycznia 1919 roku wstąpił w szeregi powstańcze. Brał czynny udział z bronią w ręku o oswobodzenie miejscowości w powiecie inowrocławskim: Jerzyce, Witowice, Kopalnica, miasto Kruszwica i okolicy, miasta Inowrocławia i okolicy do dnia 18.02.1919 roku. Dnia 4 stycznia przydzielony do szwadronu żandarmerii przy Batalionie Nadgoplańskim, w którym brał udział w akcjach na froncie kujawskim do 1.06.1919 roku, skąd zostaje zwolniony do rezerwy. Następnie jako ochotnik w 17 p. ap. do dnia 2.10.1920 roku, skąd przeniesiony zostaje do rezerwy w stopniu kaprala.

Choynicki Józef, radny i ławnik w Kruszwicy, od 28 lutego 1859 roku.

Chwalisz Jan, urzędnik. Urodzony 23 sierpnia 1896 roku, w Chełmiczkach w byłym powiecie strzelińskim. Syn Jana i Marianny z domu Wojdyłły. W 1921 roku ukończył Szkołę Rolniczą w Inowrocławiu. Przez dwa lata pracował w gospodarstwie swego ojca w Chełmiczkach. Ożeniony z Pelagią Coftą. Został sekretarzem Wielkopolskiego Towarzystwa Kółek Rolniczych w Inowrocławiu. Od 1928 roku był długoletnim członkiem Rady Nadzorczej i Zarządu Spółdzielni Mieszkaniowej „Zagroda” w Inowrocławiu. W 1938 roku po przyłączeniu powiatu inowrocławskiego do województwa pomorskiego przyjął obowiązki instruktora rolnego w Pomorskim Towarzystwie Rolniczym w Inowrocławiu. Podczas okupacji hitlerowskiej kilkakrotnie aresztowany. Po II wojnie światowej pracował kolejno w Wydziale Gospodarczo-Rolnym, Powiatowym Biurze Rolnym, Wydziale Rolnictwa i Leśnictwa Powiatowego Rady Narodowej i Powiatowym Związku Samopomocy Chłopskiej w Inowrocławiu. Dnia 1 grudnia 1957 roku został kierownikiem Powiatowego Biura Związku Kółek Rolniczych w Inowrocławiu. Został odznaczony Odznaką Zasłużonego Działacza Ruchu Spółdzielczego, Srebrnym Krzyżem Zasługi i Złotą Odznaką Honorową Głównego Urzędu Statystycznego. Zmarł 15 września 1962 roku w Inowrocławiu.

Chwiałkowski Jan, komendant straży ZOSP Cukrownia Kruszwica w latach 1958—1968.

Cichocki Ludwik, syn Józefa i Marianny, urodzony 8 września 1896 roku. Brał czynny udział w Powstaniu Wlkp od 1 stycznia 1919 roku do 15 lutego 1919 roku w oddziałach powstańczych przy oswobodzeniu Kruszwicy, Inowrocławia i okolicy w Kompanii Kruszwickiej pod dow. kpt Dratwińskiego Kazimierza. Zmarł w 1951 roku.

Sprostowanie wiadomości z wniosku odznaczeniowego: Cichocki Ludwik urodził się w miejscowości Papros pow. Strzelno. Zmarł 26 sierpnia 1948 roku w Inowrocławiu pochowany został na cmentarzu sołeckim w Poznaniu.

Cieński Andrzej, herbu Pomian (zmarł w 1789 roku) — stolnik brzeskokujawski w latach 1756—1765, starosta kruszwicki w latach 1765—1783. Był elektorem Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1764 roku z województwa brzeskokujawskiego.

Cohn H., na przełomie XIX/XX wieku kierował gminą żydowską w Kruszwicy.

Cybichowski Stefan, syn Bronisława i Marty Bischoff, urodzi się 2 sierpnia 1881 roku, w Poznaniu. W czasie Kulturkampfu został przeniesiony wraz z rodziną do Inowrocławia w kwietniu 1882 roku. Stamtąd przeniesiono ich 1 listopada 1887 roku. do monasteru w Westfalii. Wrócili do Inowrocławia w 1982 roku. W 1901 roku ukończył niemieckie królewskie Gimnazjum (dziś I Liceum Ogólnokształcące im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu). Studiował architekturę w Królewskiej Wyższej Szkole Technicznej w Charlottenburgu (Berlin), uzyskując dyplom w 1905 roku. Między 1906—1909 rokiem pracował w Berlinie, jego prace z tego okresu: budowa gmachu Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych, rozbudowa Królewskiej mennicy, współautor synagogi w Charlottenburgu. W latach 1907—1909 jako docent Akademii Przemysłowej w Berlinie nadzorował budowę teatrów, kościołów, szkół ludowych, gimnazjów, lazaretów i innych. Zimą 1910 roku przeprowadził się do Poznania. Od grudnia prowadził w tym mieście biuro architektoniczne. W 1912 roku dołączył do Wydziału Technicznego poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W tym też roku ożenił się z Barbarą Mieczkowską (ur. 1888). Miał piątkę dzieci: Helenę, Irenę, Stanisława, Barbarę i Katarzynę. W grudniu 1918 roku piastował stanowisko prezesa Koła Architektów Stowarzyszenia Techników w Poznaniu. W 1921 roku wstąpił do Koła Architektów przy Stowarzyszeniu Inżynierów i Architektów. Do 6 lipca 1925 r. był jego prezesem. W 1919—1922 rok był naczelnikiem Wydziału Budowlanego w urzędzie Wojewódzkim. Prowadził wykłady o budownictwie wiejskim na Wydziale Rolniczo-Leśnym Uniwersytetu Poznańskiego. Był też jednym z pierwszych organizatorów Targów Poznańskich, za co otrzymał dyplom. Był również radnym Rady miejskiej w Poznaniu 1919—1925 rok, a później 1927—1931 rok honorowym radcą Magistratu miasta Poznań. Należał także od 1911 r. do Stowarzyszenia Artystów w Poznaniu. Był członkiem Towarzystwa Miłośników Miasta Poznań. Aresztowany przez gestapo 28 października 1939 roku wraz z grupą profesorów i osadzony w Forcie VII. Zmarł 6 stycznia 1940 roku, rozstrzelany przez Niemców w poznańskim forcie. Symboliczna mogiła Stefana Cybichowskiego znajduje się na cmentarzu parafialnym św. Jana Vianneya w Poznaniu. Za zasługi w budownictwie około 100 obiektów sakralnych na terenie Kujaw, Wielkopolski i Pomorza, otrzymał tytuł honorowego Szambelana Papieskiego. W Kruszwicy znany jako architekt kościoła pw. św. Teresy od Dzieciątka Jezus, pomnika poległych w Trzemesznie i projektów bydgoskich kościołów: Klarysek, farnego św. Marcina i Mikołaja, pobernardyńskiego.

Cyms Paweł Kazimierz, syn Leona i Pauliny z domu Kamrowskiej (matka pochodziła z Kujaw) urodzony 2.03.1894 r. we wsi Pawłowo. Miał piątkę rodzeństwa. Ojciec pochodził z Kaszub, był nauczycielem. Rodzice kładli nacisk na patriotyczne wychowanie dzieci, co nie podobało się zaborcy. Dwójka chłopców Paweł i Adolf (1897—1919) walczyła w powstaniu wielkopolskim, młodszy z Cymsów poległ pod Rymarzewem (10 Pułk Strzelców Wielkopolskich). Trzeci, najstarszy syn — Leon (1885—1956), również nie pozostał obojętny na losy rodaków, jako kapelan służył w 2 Kompanii Grodzkiej. Paweł miał jeszcze trzy siostry: Monikę (1888—1931), Paulinę (1893—1981) i Marię (1895—1980). Dzieci otrzymały solidne wykształcenie. Naukę Paweł, po ukończeniu szkoły podstawowej kontynuował w Kaiser Wilhelm Schule in Gnesen (Królewskie Gimnazjum w Gnieźnie). W gimnazjum wstąpił do młodzieżowej organizacji: „Towarzystwo Tomasza Zana”, gdzie otrzymał wykształcenie polskie, wojskowe. Egzamin dojrzałości zdał w 1914 roku i kontynuował naukę w seminarium. Po ukończeniu pierwszego roku studiów został przymusowo wcielony do armii pruskiej. Do 1918 roku walczył na froncie wschodnim i zachodnim. W tym też czasie ukończył szkołę oficerską w Biederitz koło Magdeburga, w stopniu podporucznika (leutnant). Po wybuchu rewolucji w Niemczech, Paweł wykorzystał sytuację i udał się do Gniezna, przyłączył się do Polskiej Organizacji Wojskowej. Dnia 28 grudnia 1918 roku uczestniczył w wyzwoleniu Gniezna. Wkrótce jako dowódca kompanii liczącej 120 ochotników wyzwolił Wrześnie i Witkowo. Dalej przy wsparciu innych ochotników doprowadził do wyzwolenia Trzemeszna, Mogilna i Strzelna. Przy wsparciu ochotników z Kruszwicy udał się w kierunku Inowrocławia, które udało się powstańcom wielkopolskim opanować po krwawych bojach, trzy dni po wyzwoleniu Kruszwicy, 6 stycznia 1919 roku Cyms walczył dalej w Złotnikach Kujawskich, pod Łabiszynem i Brzozą Bydgoską. Jako dowódca batalionu 59 pp otrzymał awans na porucznika w maju 1919 roku. W następnym roku otrzymał kolejny awans na kapitana. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Gdy zagrożony był Śląsk, Paweł Cyms ruszył również pomóc. Dowodził w powstaniu śląskim, pod jego komendą znalazło się 1600 ochotników. Grupa Cymsa walczyła pod Bierawą nad Odrą 6 maja 1921 roku, wkroczyła do Starego Koźla. Po zakończeniu walk na Śląsku, Paweł kontynuował naukę na Uniwersytecie Poznańskim, zaocznie, na kierunku ekonomiczno-politycznym. Studiów nie ukończył, podjął pracę w Gdańsku (1922—1923), potem w banku w Warszawie (do 1924 roku) i w Modliborzycach, powiat inowrocławski, gdzie dzierżawił ziemię (1926—1928). Pod koniec 1928 r. kapitan Paweł Cyms został powołany do służby wojskowej w 59 Pułku Piechoty w Inowrocławiu. Ożenił się 7 lutego 1931 roku z Marią Franciszką z domu Krawczak, córką dzierżawcy ziemskiego z Broniewa, gmina Złotniki Kujawskie. Małżonkowie mieli dwójkę dzieci: Barbarę (ur. 1.12.1931) i Janusza (ur. 24.02.1933). W latach 1932—1934 Paweł Cyms organizował kursy podchorążych w 59 pp. W 1934 roku kapitan Cyms zostaje przeniesiony do Sztabu głównego Wojska Polskiego w Warszawie. W 1935 roku przeszedł na emeryturę. Z wybuchem II wojny światowej, kapitan Cyms zostaje ponownie powołany do służby. Walczył pod dowództwem generała Kleeberga z Niemcami, jako adiutant 179 Pułku Piechoty w randze oficera operacyjnego, aż do kapitulacji 6 października 1939 roku, po bitwie pod Kockiem. Został wzięty do niewoli i osadzony w Radomiu, skąd udaje mu się zbiec cztery miesiące później. Ukrywał się w górach beskidzkich a potem pod innym nazwiskiem podejmuje pracę s Spółdzielni Stolarskiej. W czasie wojny działa w konspiracji, w szeregach Związku Walki Zbrojnej. Do zakończenia II wojny przebywał w Kalwarii Zebrzydowskiej. Po wojnie zamieszkał w Gnieźnie u sióstr — Marii i Pauliny. Dalsze losy kapitana Cymsa to walka z chorobami i ranami, których nabawił się walcząc w obronie niepodległości Polski. Kapitan zmarł 13 listopada 1949 roku, pochowany został na cmentarzu parafialnym pw. Najdroższej Krwi pana Jezusa w Bystrej Krakowskiej. Kapitan Paweł Cyms został odznaczony: Krzyżem Virtuti Militari V klasy, Krzyżem Niepodległości z Mieczami, Krzyżem Walecznych (czterokrotnie), Złotym Krzyżem Zasługi, Srebrnym Krzyżem Zasługi, śląskim Krzyżem Powstańczym, Medalem za wojnę polsko-bolszewicką, otrzymał Honorowy Znak Pamiątkowy 59 Pułku Piechoty.

Czosnowski Józef Julian, urzędnik państwowy, działacz społeczny, urodzony 14 grudnia 1874 roku w Szamotułach. Syn uczestnika Powstania Styczniowego — Nikodema i Marii z domu Zielińskiej. Od 1901 roku mieszkał w Kruszwicy. Ożenił się z Seweryną Miłowską. W 1914 roku był więźniem politycznym. Więziony w Inowrocławiu i Bydgoszczy. W czasie Powstania Wielkopolskiego był członkiem Rady Robotniczej i Rady Ludowej w Kruszwicy oraz członkiem Powiatowej Rady Ludowej w Strzelnie. Organizator polskiej władzy administracyjnej w gminie Kruszwica. Komisarz obwodowy tej gminy. W 1921 roku Ministerstwo Skarbu przyznało mu Pamiątkową Odznakę Pożyczki Odrodzenia Polski w uznaniu zasług za gorliwą propagandę tej pożyczki. Członek kruszwickiego Magistratu, prezes Rady Nadzorczej Banku Ludowego i członek Rady Nadzorczej Spółdzielni „Rolnik”. Sympatyk Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”, członek Towarzystwa Powstańców i Wojaków, prezes Kurkowego Bractwa Strzeleckiego i prezes Towarzystwa Pszczelarzy Nadgoplańskich. We wrześniu 1939 roku został aresztowany przez gestapo, a w nocy z 12 na 13 października 1939 roku przez nich rozstrzelany w lasach koło Gniewkowa.

Czysz Wiktor, plutonowy, pilot-obserwator w II Eskadrze Wielkopolskiej.

Ćwikła Franciszek, (Karsk). Członek Towarzystwa Pszczelarzy z Kruszwicy w latach 30-tych XX wieku

Dalaszewski Stanisław, hotelarz, urodzony 6 października 1874 roku w Opalenicy koło Grodziska. Syn Józefa i Bronisławy z domu Braniewicz. W latach 1918/1919 w jego domu skoncentrowany był sztab ruchu powstańczego w Kruszwicy. Pełnił obowiązki rusznikarza. Pełnił obowiązki rusznikarza. W okresie międzywojennym wiceprezes Towarzystwa Powstańców i Wojaków, aktywny członek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” i członek innych organizacji narodowych. Zmarł 25 stycznia 1936 roku w Kruszwicy.

Daleszyńska Maria, córka powstańca z 1863 roku; uszyła i wydała chorągiew Drzewuckiemu (w czasie powstania wielkopolskiego) i podsunęła myśl, aby ją powiesić na Górze Zamkowej — Mysiej Wieży w Kruszwicy, tuż po wyzwoleniu miasta w 1919 roku.

Dankowski Bolesław, współzałożyciel i pierwszy skarbnik Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy.

Dankowski Karol, rodzice: Ignacy, Maria. Urodzony 1901-07-24, Polanowice. W dniu 4 stycznia 1919 roku jako powstaniec wstąpił do oddziału powstańczego idącego z Kruszwicy do Inowrocławia, następnie pod Jaksicami i Złotnikami Kujawskimi, dalej brał udział w walkach pozycyjnych pod Bydgoszczą i zajęciem Pomorza. W październiku 1919 roku został w 59 pp. zwolniony, nr ewidencyjny weryfikacji 4454.

Daum Edward, (Lachmirowice) — 9 uli. Członek Towarzystwa Pszczelarzy z Kruszwicy w latach 30-tych XX wieku

Dąbrowski Jan, urodzony 23.05.1898. Powstaniec wielkopolski z Kruszwicy, poległ pod Kcynią 11 stycznia 1919 roku.

Degórski Ignacy, urodzony 1892-10-06, Kruszwica, Rodzice: Wojciech, Teofila Różeniecka, brał czynny udział w Powstaniu Wielkopolskim od dnia 2.1.1919 do dnia 18.2.1919 roku na odcinkach w Kruszwicy i przy zdobywaniu Inowrocławia pod dowództwem ppor. Czesława Pruśniewskiego.

Derenda Kazimierz urodzony 27.01.1910 roku w Ostrówku, syn Wojciecha i Antoniny z Nowakowskich; przed wojną zamieszkały w Popowicach; uczestnik Kampanii Wrześniowej 1939 roku, w stopniu szeregowego w 4. Pułku Piechoty, wzięty do niewoli w Krakowie 8.09.1939; osadzony w Stalagu VI-B w Neu Versen, nr jeniecki: 1891 (źródło: Sygnatura: WASt-St.VIB,l.195, Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach Opolu).

Derkowski Michał, powstaniec wielkopolski z Kruszwicy.

Dolata (Kobylniki), powstaniec wielkopolski z Kruszwicy.

Dolny Franciszek, rodzice: Antoni, Julianna. Urodzony 1900-01-13, Kobylniki. Ochotniczo walczył od 1.01.1919 roku w Kruszwicy i Inowrocławiu w 10 Kompanii 59 pp. Dowódca kompanii był ppor. Franciszek Nowicki. Po powstaniu pracował w Straży Celnej w Horodeńce, a następnie w Lotnej Brygadzie Skarbowej w Zebrzydowicach. W 1939 roku został powołany do 2 Pułku Strzelców Podhalańskich z którym brał udział w kampanii wrześniowej. Do 1941 roku przebywał w ZSRR, gdzie wstąpił do II Korpusu. Dalej brał udział w walkach na zachodzie, we Włoszech. W 1946 roku został zdemobilizowany w Anglii i powrócił w styczniu 1947 roku do kraju. Po powrocie podjął pracę w rzeszowskim a w 1964 roku przeszedł na emeryturę.

Dolny Jan, powstaniec wielkopolski z Kruszwicy.

Dolny Wincenty, powstaniec wielkopolski z Kruszwicy.

Domagalski Antoni, powstaniec wielkopolski z Kruszwicy.

Domagalski Wincenty, urodzony 1898-06-27, Kruszwica. Rodzice: lgnacy, Katarzyna. Bierze udział od dnia 22 grudnia 1918 roku w tajnych naradach przywódców ruchu powstańczego na terenie Kruszwicy wspólnie z: Miśkiewicz, Nowak, Nowicki, Urbanek, Pawlak i innymi. Od dnia 2 stycznia 1919 roku bierze czynny udział z bronią w ręku jako ochotnik powstaniec przy oswobodzeniu miasta Kruszwicy, Inowrocławia i okolicznych miejscowościach w powiecie inowrocławskim pod dowództwem drh Nowaka, Dratwińskiego i Nowickiego. Bierze udział w bojach o Łabiszyn. Po zakończeniu Powstania Powstania Wlkp. pozostaje w szeregach 5 p. Strz. Wlkp. w charakterze podoficera zawodowego do września 1939 roku Dodatkowe inf. ur. w Sławsk Wielki. Brał czynny udział w powstaniu wielkopolskim, pod dow. Podporucznika Tomasza Staszkiewicza. Nr ewidencyjny 6926. Powstańcy z listy Podporucznika Tomasza Staszkiewicza, Lista sporządzona 23 września 1949 roku.

Domalski Antoni, robotnik, urodzony 6.01.1887, Wola Wapowska. Przed wybuchem powstania mieszkał w Woli Wapowskiej. Brał czynny udział w powstaniu wielkopolskim, pod dow. Podporucznika Tomasza Staszkiewicza. Nr ewidencyjny 4895. Powstańcy z listy Podporucznika Tomasza Staszkiewicza, Lista sporządzona 23 września 1949 roku.

Domalski Wacław. Rodzice: Wincenty, Marianna. Urodzony 1896-09-06, Wolany. Zweryfikowany Przez b. Zarząd Główny Zw. Powstańców Wielkopolskich 1918/19 roku, dnia 7.04.1948 roku, nr 6557. Domalski Wacław brał czynny udział, z bronią w ręku, w powstaniu wielkopolskim, od 2.01.1919 roku do 14.01.1919 roku, w obwodzie Kruszwicy, następnie przydzielony 17/3 Pułk Ułanów Wielkopolskich do dnia 2.08.1921r. bezterm. urlopowany. Stwierdzamy czynny udział w powstaniu wielkopolskim na podstawie książeczki wojskowej PKU Inowrocław, Kalisz, Gł. Ks. Ewid. 1863/5, str. 4. Zmarł dnia 28.06.1942 roku. Pochowany w Kaliszu.

Domowicz Czesław rodzice: Jan, Antonina. Urodzony 1901-04-26, Kruszwica. Od dnia 7-01-1919 roku jako ochotnik z bronią w ręku walczy o Inowrocław, Złotniki Kujawskie, Rucewo, Dąbrówkę, Jeżewo, Kaczkowo. Dowódcą w tym okresie był por. Modrzejewski, sierżant Król i Sobczak. Po okresie powstania włączony z oddziałem do Kujawskiego Pułku Piechoty.

Dopierała Marcin, rolnik, działacz społeczny. Urodzony 23 października 1879 roku w Młynach koło Strzelna w dawnym powiecie inowrocławskim. Syn Józefa i Marianny z domu Siudzińskiej. W 1906 r. ożenił się ze Stanisławą Adamczyk. Prowadził gospodarstwo rolne w Młynach. Uczestniczył w powstaniu wielkopolskim na terenie powiatu strzelińskiego. W okresie międzywojennym działacz powiatowy Polskiego Stronnictwa Ludowego „Piast”. Ponadto był prezesem Towarzystwa Powstańców i Wojaków w Młynach, członkiem Sejmiku Powiatowego, zarządu Kółka Rolniczego i rady powiatowej Wielkopolskiego Towarzystwa Kółek Rolniczych w Strzelnie. Lata 1939—1945 spędził w Piotrkowie Kujawskim. Po wojnie wrócił na swoje gospodarstwo. Zmarł 30 listopada 1957 roku w Młynach.

Dratwiński Kazimierz, rodzice: Franciszek, Wiktoria. Urodzony 1893-03-04, Inowrocław-Mątwy. Organizuje oddziały powstańcze na terenie Kruszwicy i okolicy — tworząc tzw. kompanię kruszwicką, z którą bierze udział w oswobodzeniu miasta Kruszwicy i okolicy, Inowrocławia i okolicznych miejscowości w powiecie inowrocławskim od dnia 1 stycznia 1919 roku do 28 lutego 1919 roku, następnie w 59 P. P. Wlkp. W powstaniu jest d-cą kompanii kruszwickiej, następnie jako d-ca kompanii strzeleckiej w 59 P. P. Wlkp., biorąc udział w akcjach bojowych tejże jednostki. Ostatnio w stopniu kapitana. Zmarł w roku 1920. Odznaczony pośmiertnie.

Drogowski Józef, rodzice: lgnacy, Jadwiga. Urodzony 1893-03-07, Chełmiczki. Józef Drogowski z chwilą organizowania się Powstania Wielkopolskiego na terenie Kruszwicy w powiecie Inowrocławskim wstąpił w jego szeregi jako ochotnik i brał udział z bronią w ręku w walkach o Bachorce, Dąbrowa Biskupia, Kruszwica oraz w dniach 5 i 6 stycznia 1919 roku w walkach o Inowrocław. Przynależał do komp. Kruszwickiej dowodzonej przez mjr Maznera.

Drożdżyński Franciszek, po II wojnie światowej, radny Miejskiej Rady Narodowej w Kruszwicy.

Drwęcki Roman, (Kobylnica). Członek Towarzystwa Pszczelarzy z Kruszwicy w latach 30-tych XX wieku

Drygalski Kazimierz, rodzice: Stanisław, Józefa. Członek Towarzystwa Pszczelarzy z Kruszwicy w latach 30-tych XX wieku Urodzony 1894-02-28, Inowrocław. Uczestnik Powstania Wielkopolskiego 1918/19 roku. Brał czynny udział w Powstaniu Wielkopolskim jako ochotnik z bronią przy oswobodzeniu miasta Kruszwicy w dniach 2 i 3 stycznia 1919 roku oraz udział w oswobodzeniu miasta Inowrocławia w dniach od 5 stycznia 1919 roku i okolicy jak Złotniki Kujawskie do dnia 30.05.1919 roku. pod dowództwem por. Molendy Stanisława. Dodatkowe inf. Brał czynny udział w powstaniu wielkopolskim, pod dow. Podporucznika Tomasza Staszkiewicza. Nr ewidencyjny 9613. Powstańcy z listy Podporucznika Tomasza Staszkiewicza, Lista sporządzona 23 września 1949 roku.

Drynowski Piotr, urodzony 20.06.1885 roku, Kruszwica, mieszkał na ul. Lipowej. Brał czynny udział w powstaniu wielkopolskim, pod dow. Podporucznika Tomasza Staszkiewicza. Nr ewidencyjny 10038. Powstańcy z listy Podporucznika Tomasza Staszkiewicza, Lista sporządzona 23 września 1949 roku.

Drzewucki Janusz, kruszwiczanin, urodzony w 1958 roku. W latach 1977—1982 studiował filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim. W latach 1982—1984 odbył staż asystencki w Instytucie Filologii Polskiej UJ, następnie pracował jako redaktor, zastępca kierownika i kierownik redakcji literatury pięknej Wydawnictwa „Pomorze” w Bydgoszczy (1984—1990). W roku 1990 zamieszkał na stałe w Warszawie. Był dziennikarzem tygodnika „ITD” (1990), dwutygodnika „Atak” (1991), „Nowej Europy” (1991—1993) oraz „Rzeczpospolitej” (1993—2005), gdzie pełnił funkcję sekretarza działu kultury oraz dodatków „Plus Minus” i „Rzecz o książkach”. Na łamach „Rzeczpospolitej” opublikował około 500 recenzji literackich i artykułów poświęconych współczesnej literaturze polskiej i obcej. Od 1997 do 2009 roku był autorem comiesięcznego felietonu „Półka z poezją” publikowanego w dodatku do „Rzeczpospolitej” — „Rzecz o książkach”. W latach 2005—2012 redaktor naczelny Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik”. Od 1983 roku publikuje na łamach „Twórczości”, od 1996 jest członkiem zespołu redakcyjnego i redaktorem działu poezji „Twórczości”. Wiersze i recenzje ogłaszał ponadto na łamach „Gazety Wyborczej” (1991—1992), „Polityki” (1992—1994), „Sycyny” (1995—1996) oraz „Tygodnika Powszechnego” (1997—2004). Drukował także na łamach czasopism: „Poezja”, „Odra”, „Topos”, „Fraza”, „Nowa Okolica Poetów”, „Wyspa”, „NaGłos”, „Zeszyty Literackie”. Wydał zbiory wierszy „Ulica Reformacka (1988), „Starożytny język” (1989), „Podróż na południe” (1995), „Światło września” (1998), „Wiersze wybrane” (2010), „Dwanaście dni” (2013) oraz książki krytycznoliterackie: „Chaos i konwencja” (1988), „Smaki słowa. Szkice o poezji” (1999), „Akropol i cebula. O Zbigniewie Herbercie” (2004). Jego wiersze i teksty krytycznoliterackie były tłumaczone na języki: angielski, szwedzki, czeski, węgierski, rumuński, rosyjski i serbski. Opracował i wydał wybory poezji: Juliusza Słowackiego, Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, Stanisława Grochowiaka, Edwarda Stachury, a także trzy tomy utworów Jarosława Iwaszkiewicza („Urania i inne wiersze”, „Brzezina i inne opowiadania”, „Wenecja i inne szkice”). Komentarzem krytycznoliterackim opatrzył zbiór esejów Jerzego Pomianowskiego „Ruski miesiąc z hakiem” (wstęp Jerzy Giedroyc), a także wybory liryki: Leopolda Staffa, Adama Ziemianina, Andrzeja Warzechy, Krzysztofa Lisowskiego, Stanisława Chyczyńskiego i Roberta Mielhorskiego. Laureat nagrody im. Kazimiery Iłłakowiczówny (1988) za najlepszy poetycki książkowy debiut roku, im. Stanisława Wyspiańskiego (1989) w dziedzinie krytyki artystycznej, Funduszu Literatury Ministerstwa Kultury i Sztuki (1989), im. Stanisława Piętaka (1991) w dziedzinie krytyki literackiej, XVIII Międzynarodowego Listopada Poetyckiego w Poznaniu (1995). W roku 2006 prezydent Włoch Giorgio Napolitano odznaczył go Krzyżem Kawalerskim Orderu Gwiazdy Solidarności Włoskiej (Ordine Della Stella Della Solidarieta” Italiana).

Drzewiecki Józef, rodzice: Franciszek, Marianna. Urodzony 1899-03-04, Ostrowo. Jest zweryfikowanym członkiem ZBoWiD z tytułu uczestnictwa w Powstaniu Wlkp. W/w wstąpił dnia 3 stycznia 1919 roku w szeregi powstańcze w Kruszwicy i tam z bronią w ręku bierze udział w oswobodzeniu miasta i w rozbrajaniu Niemców w okolicznych wsiach. Następnie dnia 6 stycznia 1919 roku berze udział w oswobodzeniu m. Inowrocławia pod dowództwem por. Nowaka Ignacego. Z kolei wyjeżdża na front północny i bierze udział w walkach pod Złotnikami Kujawskimi a dalej w Łabiszynie. Po zakończeniu działań powstańczych pozostaje w wojsku w charakterze podoficera zawodowego i pełni służbę w 59 pp przy orkiestrze do końca roku 1939 w stopniu sierżanta. W roku 1939 bierze udział w II wojnie światowej (kampanii wrześniowej).

Drzewucki Piotr, powstaniec wielkopolski z Kruszwicy.

Durka Łukasz, plutonowy, pilot w II Eskadrze Wielkopolskiej, zginął w maju 1919 roku, w katastrofie lotniczej.

Duszczak Piotr, (Kruszwica) — 25 uli. Członek Towarzystwa Pszczelarzy z Kruszwicy w latach 30-tych XX wieku

Dybicz Ilona, nauczyciel, radna miasta Kruszwica, Dyrektor w Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy w Kruszwicy. Urodzona 17 września 1970 roku. Studiowała „Nauczanie matematyki” na: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu; studiowała „nauczanie przyrody” na: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu; studiowała „Regionalne i szkolne strategie rozwoju i zarządzania w edukacji” na: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu; studiowała „Resocjalizacja i socjoterapia — studia podyplomowe” na: Gnieźnieńska Szkoła Wyższa Milenium; studiowała „Fizyka doświadczalna” na: UAM Poznań; uczęszczała do: Studium Nauczycielskie Konin. Popularyzatorka astronomii i koordynator Astrobazy w Kruszwicy.

Dzięgielewski Józef, dyrektor Cukrowni Kruszwica w latach 1945—1948.

Dzikowski Jan, syn Wawrzyna i Marii, urodzony 13.07.1885 roku we wsi Szarlej. Brał czynny udział jako ochotnik Powstaniec przy oswobodzeniu obozu jeńców I wojny światowej rosyjskich w Słupcy pod Koninem. Brał udział w powstaniu wielkopolskim, w walkach o oswobodzeniu Mogilna i Orchowa oraz okolicznych miejscowości pod dowództwem sierżanta Sawickiego i porucznika Mincickiego.

Dzióbkowski Wincenty, rodzice: Jakub, Franciszka. Urodzony 1894-07-11, Ostrowo. W dniu 5.1.1919 roku wstąpił w szeregi powstańcze i brał czynny udział z bronią w ręku w oswobodzeniu Inowrocławia przy zdobywaniu dworca i koszar piechoty. Od dnia 10.1.1919 do 30.4.1919 r. pełnił służbę wartowniczą w Straży Ludowej w Pakości. Następnie wstąpił jako ochotnik do 2 Baonu Telegrafistów w Poznaniu, gdzie przebywał do dnia 12.11.1920 roku.

Dziwnik Paweł, rodzice: Józef, Michalina. Urodzony 1896-10-28, Kruszwica nad Gopłem. Od 2.01.1919 roku jako ochotnik bierze czynny udział w walkach powstańczych o Inowrocław i okolice. W 1921 roku brał udział w Powstaniu Śląskim.

Dziwnik Stanisław, rodzice: Józef, Michalina Markiecka. Urodzony 1899-02-27, Kruszwica, wstąpił ochotniczo w dniu 2.1.1919 roku do oddziału powstańczego w Kruszwicy pod dowództwem Czesława Prusinowskiego i Pawła Cymsa i walczył z Niemcami o Kruszwicą i Inowrocław. Od 8.1.1919 roku do grudnia 1919 roku w 9 kompanii 3 batalionu 5 Pułku Strzelców Wlkp. pod dowództwem ppor. Ignacego Nowaka brał udział w walkach na froncie północnym od Opok do Łabiszyna. Od grudnia 1919 r. brał udział w rewindykacji ziem pomorskich. W początku 1920 roku przeniesiony zostaje do Baonu Sanitarnego w Poznaniu i brał udział w akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach, gdzie został ranny. Dodatkowe inf. Brał czynny udział w powstaniu wielkopolskim, pod dow. Podporucznika Tomasza Staszkiewicza. Nr ewidencyjny 4908. Powstańcy z listy Podporucznika Tomasza Staszkiewicza, Lista sporządzona 23 września 1949 roku.

Eckert Józef (1870- 1931) restaurator, działacz narodowy i społeczny. Urodzony 5.III.1870 roku w Rusinowie w ówczesnym powiecie strzeleńskim jako syn kowala Franciszka i Katarzyny z domu Kołodziejskiej. Zmarł 15.XI.1931 roku w Inowrocławiu, pochowany został na cmentarzu parafii Zwiastowania NMP przy ul. Marcinkowskiego. Syn Eckerta i Walentyny z domu Kulińskich, Mieczysław, urodzony 12.X.1897 roku w Gębicach po. Mogilno, był uczestnikiem powstania wielkopolskiego i zarazem działaczem społecznym, prezesem Towarzystwa Śpiewu „Moniuszko”, Towarzystwa Powstańców i Wojaków, Koła Podoficerów Rezerwy, wójtem gminy Inowrocław — Zachód. Zamordowany został przez hitlerowców w więzieniu inowrocławskim w czasie słynnej „krwawej nocy” (22/23.X.1939 roku). Żoną jego była Melania Klementyna z Klonowskich (1900—1929), córka Stanisława, znanego mistrza stolarskiego.

Eliasz I, powstaniec wielkopolski z Kruszwicy.

Eliasz II (bracia z Kruszwicy). Powstaniec wielkopolski z Kruszwicy.

Eliszewski Kazimierz, powstaniec wielkopolski z Kruszwicy.

Eliszewski Szczepan, powstaniec wielkopolski z Kruszwicy.

Fabiański Stanisław, urodzony 8 maja 1948 roku w Wąwelno. Członek Zarządu Klubu KW „GOPŁO” Kruszwica, pracownik Żeglugi Bydgoskiej i PTTK Kruszwica, mechanik stowarzyszenia. Pracował również, jako rybak w Gospodarstwie Rybackim.

Fabiszak Józef, po II wojnie światowej, radny Miejskiej Rady Narodowej w Kruszwicy.

Fedkowicz Hilary, urzędnik, działacz społeczny, urodzony 8 października 1886 roku. Mieszkał i pracował w Cukrowni w Kruszwicy. Powstaniec Wielkopolski, członek Rady Miejskiej i Magistratu, prezes Towarzystwa Nadgoplańskiego Śpiewu, prezes Ligi Obrony Powietrznej Państwa, w latach 1929—1933, prezes towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” i wiceprezes kujawskiego Okręgu „Sokół” w Inowrocławiu oraz członek zarządu Związku Hallerczyków w Kruszwicy. Za działalność społeczną odznaczony został Złotym Krzyżem Zasługi i sokolim Dyplomem Zasługi. Zmarł po II wojnie światowej.

Figas Jan, powstaniec wielkopolski z Kruszwicy.

Filipiński Mieczysław, powstaniec wielkopolski z Kruszwicy.

Filipiński Włodzimierz, syn Mieczysława i Marii urodzony 25.11.1915 roku, w Kruszwicy, zmarł 19.05.2001 roku. Jeniec wojenny, osadzony w obozie koncentracyjnym, data wzięcia do niewoli 01.09.1939 roku.

Fraszek Jan, rodzice: Walenty, Agnieszka. Po wybuchu Powstania Wielkopolskiego wstąpił ochotniczo w dniu 3.1.1919 roku do oddziału powstańczego w Kruszwicy. W dniach 5 i 6.1.1919 roku brał udział w walkach o Inowrocław. Dnia 7 stycznia powrócił z oddziałem powstańczym do Kruszwicy i przydzielony został do 10 kompanii tworzącego się Baonu Nadgoplańskiego. Wraz z kompanią brał udział w walkach na odcinku północnym frontu pod Opokami, Ośniszczewem i Gniewkowem. Na tym odcinku pozostawał do końca lutego 1919 roku, po czym zgłosił się ochotniczo do 14 Pułku Artylerii Lekkiej w Poznaniu, w którym pozostał aż do zwolnienia do rezerwy w 1922 roku. Dodatkowe inf. ur. 24.08.1900, Mietlica. Mieszkał w Kruszwicy pod adresem Rynek 10. Brał czynny udział w powstaniu wielkopolskim, pod dow. Podporucznika Tomasza Staszkiewicza. Nr ewidencyjny 9648. Powstańcy z listy Podporucznika Tomasza Staszkiewicza, Lista sporządzona 23 września 1949 roku.

Frąszczak Franciszek, rodzice: Franciszek, Marianna.. Urodzony 1895-07-14, Gocanowo. Drugostronnie wymieniony, według danych podanych przez Konsulat Generalny Rzeczypospolitej Polskiej w Lille, w piśmie nr 0761 z dnia 25.03.1959 roku, wstąpił do powstania dnia 3.01.1919 roku w miejscowości Gocanowo z grupą ochotników dostał się do Kruszwicy, gdzie wszedł w skład oddziału pod dowództwem Nowaka. Walczył w Chełmcach, Inowrocławiu (zdobywanie dworca i koszar) i w Złotnikach. Udział w powstaniu został odnotowany w PKU w Inowrocławiu, lecz legitymacji, poza książeczką wojskową, nie posiada. We Francji nie starał się o weryfikację, gdyż obarczony liczną rodziną, nie mógł zajmować się innymi sprawami. Do Francji wyjechał w 1930 roku i pracował jako górnik do 1951 roku. Obecnie jest na emeryturze. Brał udział w ruchu oporu we Francji (POWN). Posiada obywatelstwo polskie.

Filipiak Władysław, plutonowy, pilot w II Eskadrze Wielkopolskiej.

Filipiński Mieczysław, powstaniec z Kruszwicy, delegat do Inowrocławia.

Fiutak Michał, (Papros) — 5 uli. Członek Towarzystwa Pszczelarzy z Kruszwicy w latach 30-tych XX wieku

Fluciński Alojzy, prezes Klubu Wioślarskiego w Kruszwicy.

Furmanek Alfons, naczelnik poczty, urodzony 24 lutego 1897 roku, w miejscowości Wielkie Skrzypce. Mieszkał i pracował w Kruszwicy. W latach 1929—1930 członek Komisji Rewizyjnej Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”, a później członek Rady Miejskiej w Kruszwicy. Przewodniczący Rady Narodowej, po II wojnie światowej.

Gajewski Józef, powstaniec wielkopolski z Kruszwicy.

Gajewski Stanisław, w latach 1902—1903 sekretarz Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy.

Garczarek Leszek, dyrektor Cukrowni Kruszwica w latach 1969—1973.

Gaszyński Władysław, syn Michała i Julianny. Urodzony 30.05.1890 roku, we wsi Wróble. Władysław wstąpił dnia 04.01.1919 roku jako powstaniec z bronią w ręku i brał czynny udział przy oswobodzeniu Kruszwicy i w dniach 5 i 6 stycznia 1919 roku przy oswobodzeniu dworca kolejowego w Inowrocławiu, pod dowództwem Owczarskiego Józefa. Został tam ranny w prawą rękę powyżej dłoni w związku z czym leżał w szpitalu w Inowrocławiu. Dnia 3.03.1919 roku został jako inwalida zwolniony do cywila.

Gawroński Mieczysław, rolnik. urodzony 13 lutego 1894 roku, w Niszczewicach powiat Inowrocław. Syn Franciszka i Jadwigi z domu Głowackiej. W okresie powstania wielkopolskiego uczestniczył w rozbrajaniu Grenzschutzu na terenie gminy Złotniki Kujawskie, w okresie międzywojennym był członkiem Rady Gminnej w Złotnikach Kujawskich, aktywnym członkiem Kółka Rolniczego w Liszkowie, komendantem Towarzystwa Powstańców i Wojaków oraz prezesem Towarzystwa Śpiewu w Niszczewicach. Okres okupacji hitlerowskiej spędził w województwie lubelskim. Po wojnie wrócił do Niszczewic.

Gawrysiak Tadeusz, burmistrz Kruszwicy. Funkcję burmistrza pełnił przez cztery kadencje w latach 1990—1998 oraz 2002—2010. Urodził się 29 listopada 1948 roku w Rakutowie w województwie Kujawsko-Pomorskim, w rodzinie rolniczej. Absolwent Liceum im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu. W 1970 roku uzyskał stopień magistra praw na Wydziale Prawa i Administracji na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Od 1971 roku stażysta w Zakładzie Logiki UMK w Toruniu, a od 1972 roku asystent w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Bydgoszczy, Pracownik naukowy Zakładu Logiki do 1986 roku. W 1980 roku obronił pracę doktorską, uzyskując stopień doktora nauk humanistycznych. W 1979 roku ukończył aplikację sędziowską w Sądzie Wojewódzkim w Toruniu upoważniającą do wykonywania zawodu sędziego.

Geisler Władysław, syn Emila i Józefy. Urodzony 4.07.1895 roku, we wsi Karsk. Brał czynny udział w Powstaniu Wielkopolskim z bronią w ręku od 3 stycznia 1919 roku w Kruszwicy jako ochotnik w Kompanii Kruszwickiej, pod dowództwem Franciszka Nowickiego. Brał udział w wyzwoleniu Kruszwicy a następnie w dniach 5 i 6 stycznia 1919 roku w walkach o Inowrocław oraz po zdobyciu Inowrocławia pod Złotnikami Kujawskimi.

Von Gerlach, burmistrz Kruszwicy od 28 lutego 1859 roku.

Gerward z Ostrowa herbu Leszczyc (1260? -1323) Biskup Gerward był jednym z najwybitniejszych przedstawicieli możnego kujawsko-wielkopolskiego rodu Leszczyców. Wywodził się on z tej gałęzi rodu, która miała swoje gniazdo w Ostrowie nad Gopłem. Dobra Leszczyców ostrowskich skoncentrowane były w południowej części Kujaw oraz w kasztelanii lędzkiej. Na przełomie XIII i XIV wieku byli oni związani politycznie z osobą księcia Władysława Łokietka i na jego dworze robili karierę. Ojcem biskupa był sędzia brzeski Maciej z Ostrowa, współpracownik Łokietka, wynagrodzony przez księcia w roku 1292 dwiema wsiami. Gerward miał sześcioro rodzeństwa (trzech braci i trzy siostry), przy czym jeden brat Stanisław wybrał również karierę duchowną i doszedł do prepozytury włocławski, a dwaj pozostali: Jan i Przezdrzew byli kolejno kasztelanami kruszwickimi w służbie księcia Władysława. Z trzech sióstr znane jest imię tylko jednej, mianowicie Małgorzaty, która poślubiła kasztelana nakielskiego Sławnika z Gołańczy. Z tego związku zrodzony został Maciej z Gołańczy, który objął biskupią stolicę włocławską po wuju Gerwardzie. Nie wiemy kiedy dokładnie urodził się Gerward z Ostrowa, niektóre źródła podają, że 1260 roku, ale autor Janusz Bieniak tego poglądu odszedł od tej koncepcji. W każdym razie pierwsza wzmianka o Gerwardzie pochodzi dopiero z kwietnia 1293 roku. Przyszły biskup znajdował się wówczas w otoczeniu swojego poprzednika na katedrze włocławskiej Wisława w czasie jego podróży do ziemi chełmińskiej. Gerward był zatem świadkiem finalizowania umowy ostrowickiej z 1292 roku, w wyniku której biskupstwo zrzekło się terytorium golubsko-ostrowickiego, kończąc tym samym długotrwały spór z Zakonem Krzyżackim. Fakt, że imię Gerwarda odnotowano wówczas tylko na jednym spośród trzech wystawionych w krótkim odstępie czasu dokumentów, a także okoliczności, iż był wówczas jedynie kanonikiem kruszwickim, pozwala na domysł, że źródło uchwyciło całkiem dobrze początek kariery. Dynamiczny rozwój sugeruje objęcie przez Gerwarda kanonii raczej przed 30 rokiem życia, a zatem przesunięcie daty urodzin na okres zdecydowanie po roku 1260. Bardzo możliwe, że Gerward stawił w 1293 roku pierwsze kroki na dworze biskupim, na którym lepiej znano już jego brata Stanisława, również kanonika kruszwickiego. W każdym razie przebywanie Maciejowiców z Ostrowa w otoczeniu przychylnego Łokietka biskupa Wisława świadczy o orientacji politycznej tej gałęzi Leszczyców. Współpraca obu braci z biskupem musiała układać się jak najlepiej, czego dowodem jest szybki awans obydwu do grona prałatów kujawskich. Stanisław już przed 1 maja 1295 roku został zapewne archidiakonem kruszwickim, co było zresztą jedynie pierwszym stopniem w długim ciągu awansów, który zakończył na prepozyturze włocławskiej. Kariera Gerwarda rozwijała się szybciej. Korzystając z dobrej dla jego gałęzi rodowej koniunktury, spowodowanej współpracą władzy kościelnej z księciem Władysławem, został przyszły biskup proboszczem kapituły katedralnej we Włocławku. Miało to miejsce między 17 września 1298 a 7 grudnia 1300 roku, tuż po śmierci biskupa Wisława (27 listopad 1300 r.). Elekcja dokonana przez kapitułę włocławską, miała miejsce między 8 a 24 grudnia tego samego roku. Sakrę biskupią otrzymał Gerward z rąk metropolity arcybiskupa Jakuba Świnki w 1301 r. Jego pontyfikat przypadł na burzliwy okres jednoczenia ziem polskich, zbiegając się z objęciem władzy w Polsce przez Wacława II. Po upadku rządów czeskich Gerward przychylnie odniósł się do powracającego na Kujawy i Pomorze Władysława Łokietka, towarzysząc księciu w czasie przejmowania władzy na tych terenach i wspierając go finansowo. Uczestniczył w rokowaniach polsko-krzyżackich w Grabiu (pow. Aleksandrów) w 1309 roku, a w 1313 roku był gospodarzem zjazdu wielkiego mistrza Karola z Trewiru z Władysławem Łokietkiem we Włocławku. Od 1317 roku znajdował się w ostrym konflikcie z Zakonem, o czym świadczy odmowa potwierdzenia rekomendowanego przez wielkiego mistrza kandydata na probostwo w Świeciu. Odmowę tę należy interpretować, jako kwestionowanie prawa Zakonu do władania ziemią pomorską (Pomorze Gdańskie wchodziło w skład diecezji włocławskiej w średniowieczu). W 1318 roku wyruszył z polecenia Łokietka na dwór papieski do Awinionu, aby starać się o koronę dla księcia kujawskiego. Zgodę tą (a raczej dyplomatyczne milczenie papieża) otrzymał, jednocześnie uzyskując zezwolenie na papieski proces polsko-krzyżacki, który przeprowadzono w latach 1320—1321 w Brześciu Kujawskim i Inowrocławiu. Podczas przewodu sądowego Gerward złożył obciążające Zakon zeznanie, potwierdzając w całej rozciągłości tezy procesowe strony polskiej. W czasie swego pontyfikatu założył na prawie niemieckim przynajmniej pięć wsi w naszym regionie (Miliszewy i Małszyce w ziemi dobrzyńskiej oraz Ośno, Kruszę Duchowną i Przybysław na Kujawach) oraz jedno miasto (Raciążek w 1317 roku). Był prekursorem nowoczesnej kancelarii biskupiej, w której za jego czasów zaczęto zatrudniać notariuszy. W 1323 roku Gerward ponownie z polecenia Łokietka wyruszył do papieża. Jego zadaniem było przeciwdziałać akcji krzyżackiej skierowanej przeciw wyrokowi w procesie inowrocławsko-brzeskim. Podczas tej misji zachorował i zmarł w Awinionie 1 listopada 1323 roku. Został pochowany w tamtejszym kościele dominikańskim. Źródła zachowały o nim pamięć jako o „obrońcy i opiekunie korony narodu polskiego”.

Gierke Hans (Jan Gierke), urodzony w 1895 roku, w Polanowicach, zmarł 23 października 1939 roku w Inowrocławiu — właściciel majątku Polanowice. Pochodził z niemieckiego rodu Gierke. Był synem Waltera Gierke i jego żony Luisy. 5 marca 1923 roku ożenił się z Liselotte, z którą miał trójkę dzieci: Sabine, Klausa i Waltera. Dnia 5 listopada 1937 roku zmienił przynależność państwową na polską. 19 czerwca 1939 roku w Poznaniu ożenił się ponownie z Polką — Marią Antoniną. Jego majątek miał ponad tysiąc hektarów, w jego skład wchodził też pałac. Przy majątku mieścił się park z wieloma gatunkami rzadkich drzew: miłorząb japoński, bądź platan klonolistny. Latem zatrudniał nawet trzysta osób. Rodzina Gierke przyczyniła się do odbudowania tamtejszej szkoły, a także dbała o miejscowy kościół. W czasie II wojny światowej pomagał polskim mieszkańcom wsi, aresztowany przez władze nazistowskie i osadzony w Inowrocławiu, gdzie nocą z 22 na 23 października 1939 roku został rozstrzelany wraz z grupą polskich więźniów. Jego zwłoki zakopano w rowie na ulicy Narutowicza. Po wojnie ciało zostało przeniesione na inny cmentarz. Za swe zasługi w ratowaniu Polaków określany bywa jako „kujawski Schindler”.

Gliński Stanisław, rodzice: Michał, Marianna Świątek. Urodzony 1881-10-18, Skotniki. Od listopada 1918 roku należał do tajnej organizacji, której zadaniem było przygotowanie do powstania Wlkp (w czasie od 1.01.1919 do 15.04.1919). Brał czynny udział z bronią w ręku przy rozbrajaniu Niemców w mieście Kruszwicy i okolicy, w walkach o Inowrocław w oddziale powstańczym Kruszwica, pod dow. ppor. Czesława Prusinowskiego. Po tym terminie przesunięty do Straży Ludowej ze względu na swój wiek. Duże zasługi Stanisław Gliński oddał przed wybuchem Powstania działając w tajnej organizacji pod dow. Wacława Sołtysiaka.

Głębocki Jan Chryzostom, herbu Doliwa (zmarł w 1754 roku) — kasztelan kruszwicki. Rodzina Głębockich pieczętująca się herbem Doliwa pochodziła z Głębokiego w powiecie radziejowskim. Ojciec Jana, Wojciech był marszałkiem sejmu radziejowskiego, sędzią ziemskim kruszwickim i sędzią ziemskim brzeskim. Matka Jadwiga Malczewska pochodziła z rodziny szlacheckiej. Miał czterech braci: Sebastiana, Andrzej — wojewodę rawskiego, Ludwika — cześnika brzesko-kujawskiego i Bartłomieja — podczaszego brzesko-kujawskiego. Ożenił się z Ewą Mniewską. Z małżeństwa urodziło się dwóch synów: Józef — kasztelan kruszwicki, Wojciech — podczaszy kruszwicki.

Głębocki Józef, herbu Doliwa (urodzony 1700, zmarł 1780) — kasztelan kruszwicki. Syn Jana Chryzostoma (zmarł w 1754 roku), kasztelana kruszwickiego i sędziego ziemskiego brzeskiego i Ewy Mniewskiej. Brat Wojciecha, podczaszego kruszwickiego. Poślubił Mariannę Kałowską, z której urodziło się 2 synów: Jan Kanty i Antoni, konfederat barski i pułkownik wojsk koronnych. Jako deputat i poseł na sejm elekcyjny z województwa brzeskokujawskiego podpisał pacta conventa Stanisława Leszczyńskiego w 1733 roku. Pełnił obowiązki stolnika kruszwickiego w 1737 roku. Od 1764 roku rotmistrz chorągwi pancernej. W latach 1754–1779 sprawował urząd kasztelana kruszwickiego. Poseł na sejm 1733 i 1752 roku, konsyliarz konfederacji radomskiej w latach 1767–1768.

Głowacki Jan, syn Jana i Józefy z domu Brózda, urodziny 31.08.1889 roku we wsi Piecki. Twórca oddziału powstańczego na Kujawach w końcu grudnia 1918 roku. Walczył o miasto Strzelno z bronią w ręku dnia 02.01.1919 roku. Brał udział w oswobodzeniu Kruszwicy. Brał udział w zdobyciu dworca i miasta w Inowrocławiu. Brał udział w walkach podjazdowych z patrolami niemieckimi. pod Gniewkowem, Tarkowem, Płonkowem i Brzozą pod Bydgoszczą. Wszedł w skład dowództwa grupy Cymsa, kierując dalszą akcję zbrojną na Bydgoszcz, Gniewkowo i Toruń. Brał udział w delegacji, która spowodowała kapitulację załogi pruskiej w Inowrocławiu. Zagwarantował i przeprowadził spokojny wymarsz załogi niemieckiej z miasta do Złotnik Kujawskich, w myśl umowy kapitulacyjnej. Przyjęty do WP jako kapitan i dowódca baterii zap. 15 P. A. C. W kwietniu 1923 roku zwolniony na własną prośbę z armii, przeszedł do służby w sądzie. W listopadzie 1939 roku wywieziony wpierw do baraków w Poznaniu, po czym do Krakowa, gdzie pracował jako księgowy. Po wojnie pracował w PUR w Katowicach jako radca prawny, po czym w innych przedsiębiorstwach.

Głowacki Leon, rolnik, kapitan rezerwy. urodził się 11 kwietnia 1894 roku. w Pieckach koło Kruszwicy, syn Jana i Józefiny z domu Bruzdy. W czasie powstania wielkopolskiego 1918/1919 walczył na terenie powiatu strzelińskiego i inowrocławskiego. Walczył w Szwadronie Nadgoplańskim pod Złotnikami Kujawskimi, Nową Wsią Wielką i Rojewem. Awans na kapitana otrzymał za wzorową służbę, odznaczony został Krzyżem Virtuti Militari. Po I wojnie światowej objął po ojcu majątek Witkówek. Współzałożyciel Towarzystwa Powstańców i Wojaków w Chrośnie i pierwszy jego prezes, w Kościeszkach oraz aktywny członek Kółka Rolniczego. Zmarł 16 maja 1938 roku w Gnieźnie, pochowany we Wronowach.

Głowacki Michał, mistrz budowlany, urodzony 15 października 1899 roku w Łęczeszynie. Syn Andrzeja i Anny z domu Florczak. Mieszkał i pracował w Kruszwicy. Członek zarządu Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy i członek Rady Kujawskiego Okręgu „Sokoła” w Inowrocławiu oraz prezes Towarzystwa Śpiewu „Harmonia” w Kruszwicy. Zmarł 5 listopada 1969 roku, w Kruszwicy.

Głowacki Michał, prezes Klubu Wioślarskiego w Kruszwicy.

Głuszak Stefan, syn Franciszka i Anny z domu Kolber, urodzony 1909 roku, w Kruszwicy, zmarł w 1973 roku. Z zawodu robotnik, przed wojną pracował w fabryce Henryka Makowskiego w Kruszwicy, przed wybuchem wojny w stopniu starszy strzelec. Brał udział w Kampanii Wrześniowej 1939 roku, wzięty do niewoli w Puszczy Kampinowskiej tego samego roku (strzelec w 52 p.p.). Osadzony w Stalag VIF-ocholt, w dn. 22.07.1940 roku przeniesiony następnie do Stalag VIH-Amoldsweiler, zwolniony do prac przymusowych w 1940 roku. Do końca w VIH-Amoldsweiler. Pracodawca Peter Kaul, Josef Schiffer, Głuszak pracował na roli w pobliskiej Broich, Krs. Dueren od 1940 do 1944 roku. W dokumentach niemieckich figuruje jako: Stefan Gluczak ur. 20.08.1909 roku., zarówno nazwisko jak data urodzenia są błędne.

Głuszak Wawrzyn, rolnik. Urodzony 2 sierpnia 1900 roku, w Młynach koło Strzelna. Syn Michała i Salomei z Ziętarów. W czasie Powstania Wielkopolskiego walczył na terenie powiatu strzelińskiego i inowrocławskiego. Sekretarz Towarzystwa Powstańców i Wojaków, członek Kółka Rolniczego, Spółdzielni Mleczarskiej, OSP i Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Od 1938 roku sołtys. Odznaczony Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym i Brązowym Krzyżem Zasługi. Żołnierz kampanii wrześniowej. Odznaczony Medalem za wojnę 1939—1945, Gwiazdą Francji, belgijskim Krzyżem Komandorii i Medalem Lotniczym. W 1947 roku wrócił na swoje gospodarstwo. Prezes Kółka Rolniczego w Młynach. Zmarł 12 sierpnia 1966 roku w Młynach.

Goebel Stanisław, (Kruszwica) — 8 uli. Członek Towarzystwa Pszczelarzy z Kruszwicy w latach 30-tych XX wieku

Gołaszewski Ignacy, rodzice: Wincenty, Marianna Jędrzejczak. Urodzony 1896-07-22, Ostrowo. 01.01.1919 wstępuje do oddziału powstańczego w Mogilnie, którym dowodził Hauptmann. Bierze udział z bronią w ręku w walkach z Grenzschutzem pod Inowrocławiem, Złotnikami Kujawskimi, Brzozą oraz pod Tarkowem i Jerzewem do końca Powstania Wlkp. Po zakończeniu Powstania Wlkp. służy nadal w W.P. i zostaje zdemobilizowany w kwietniu 1923 roku. Od 1923 do 1939 roku pracuje w Urzędzie Pocztowym w Piotrkowie Kujawskim. W czasie okupacji przebywa w miejscowości Brześć nad Gopłem, gdzie pracuje jako robotnik. Po wyzwoleniu wraca na poprzednią placówkę pracy zawodowej do Piotrkowa Kuj. gdzie pracuje do chwili obecnej. Dane na podstawie Książeczki Wojskowej, posiadanych legitymacji odznaczeniowych i osobistego oświadczenia.

Gorwa Marcin, rodzice: Jan, Apolonia. Urodzony 1900-10-04, Ostrówek. Gorwa Marcin wstąpił 5.01.1919 jako ochotnik do Kompanii Powstańczej w Inowrocławiu i brał czynny udział z bronią w ręku przy zdobywaniu poczty, dworca i koszar pod dowództwem Danielczyka. Następnie walczył pod Gniewkowem i Złotnikami Kujawskimi pod dowództwem Owczarskiego. Dnia 1.03.1919 roku przydzielony został do 5 Kompanii 59 Strzelców Wlkp. i walczył pod Bydgoszczą. Zwolniony z wojska 25.04.1921 roku przez 59 p.p. Gorwa został zweryfikowany za nr 3938.

Gorzelańczyk Mieczysław, dyrektor Cukrowni Kruszwica w latach 1973—1975.

Gorzycki Maksymilian, syn Teofila i Marii z domu Kemnitz, urodził się w Bachorcach, powiat inowrocławski 8.10.1900 roku. Brał czynny udział z bronią w ręku w Powstaniu Wielkopolskim. W grudniu 1918 roku. wstąpił jako ochotnik do oddziałów w Kruszwicy. Zorganizował grupę powstańców i stanął na ich czele, rozbroili Grenzschultz w Bachorcach. W marcu 1919 roku został przeniesiony do Poznania, 1 kompania telegraficzna. Był członkiem Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, nr legitymacji 993/By. Ożenił się z Heleną Olosch. Zmarł w Toruniu 31.12.1980 roku.

Gościniak Jan, krawiec, urodzony w Kruszwicy 3 sierpnia 1905 roku. W 1935 roku członek zarządu Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy. Zmarł 10 lipca 1969 roku w Inowrocławiu. Uczestnik walk Kampanii wrześniowej 1939 roku 59 I.R. Gefr. Wzięty do niewoli w Warszawie 22.09.1939 roku. Osadzony w Stalag I A, nr jeniecki 76336.

Gościniak Leon, został wywieziony transportem z Radomia 30.06.1941 roku do Kl. Auschwitz jako więzień polityczny. Tam też zakończył swoje życie w wieku 41 lat — zez. Krewnego.

Gościniak Tadeusz, ślusarz, urodzony 6 lutego 1903 roku, w Kruszwicy. Syn Józefa i Józefy z domu Grobeckiej. Zawodowo pracował w Cukrowni „Kruszwica”. Długoletni członek, a w latach 1934—1938 prezes Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” i członek Stronnictwa Narodowego. Okres okupacji hitlerowskiej spędził w obozach koncentracyjnych na terenie Niemiec. Po II wojnie światowej pracował jako kierownik kotłowni w miejscowej cukrowni. Zmarł 24 lutego 1958 roku w Inowrocławiu, pochowany w Kruszwicy.Aresztowany 10.1943 roku za działalność w Ruchu Oporu — Polska Armia Powstańcza. Osadzony w Gross-Rosen 24.04.1944 roku Zwolniony w lutym 1945 roku.

Gotówka Marianna, córka Jana i Magdaleny z Kowalskich (02.09.1895 — 12.11.1939) urodziła się w Frydrychowie (dawniej Rzepowo). Była zakonnicą w zgromadzeniu Sióstr Służebniczek NMP w Pleszewie, przyjęła imię Mieczysława. Pracowała jako nauczycielka i pielęgniarka. W 1935 roku podjęła służbę w Łobżenicy. W nocy z 11 na 12 listopada 1939 roku, Marianna wraz z innymi księżmi i zakonnikami została zamordowana w lesie w Paterku koło Łobżenicy. (Informację przesłane przez rodzinę).

Gotówka Mieczysław, (Witowice) — 50 uli. Członek Towarzystwa Pszczelarzy z Kruszwicy w latach 30-tych XX wieku

Górecki Bronisław, młynarz, urodzony 28 czerwca 1905 roku w miejscowości Pniewite. Syn Bernarda i Julianny. Mieszkał i pracował w Kruszwicy. W 1938 roku członek zarządu Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”.

Górnicki Łukasz, herbu Ogończyk (urodzony w 1527 roku w Oświęcimiu, zmarł 22 lipca 1603 roku w Lipnikach pod Tykocinem) — polski humanista renesansowy, poeta, pisarz polityczny, tłumacz, sekretarz królewski Zygmunta Augusta (1559) i jego bibliotekarz, starosta niegrodowy tykociński (1571), starosta wasilkowski (1576), prebendarz dóbr duchownych (otrzymywał dochody z probostw wielickiego i kęckiego oraz kanonii kruszwickiej), wójt wasilkowski.

Grabowska Alicja, urodzona 28 listopada 1950 roku w Inowrocławiu. Dyrektor Szkoły Podstawowej w Rusinowie, gdzie realizowała program „Zdrowa Szkoła”. Długoletni skarbnik Zarządu Rejonowego PCK w Kruszwicy, współorganizator wielu imprez czerwonokrzyskich i konkursów. Wyróżniona Odznaką Honorową PCK III stopnia.

Grabowska Justyna, urodzona 28 luty 1983 rok w Inowrocławiu. nauczyciel, historyk, działacz społeczny, literatka. Ukończyła III Liceum Ogólnokształcące imienia Królowej Jadwigi w Inowrocławiu. Studiowała historię i bibliotekoznawstwo na Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, a także wychowanie przedszkolne i wczesnoszkolne w Kujawsko-Pomorskiej Szkole Wyższej w Bydgoszczy. Członek, sekretarz, a później skarbnik Nadgoplańskiego Towarzystwa Historycznego w Kruszwicy (2015—2018). Od 2018 roku członek Polskiego Towarzystwa Historycznego w Inowrocławiu. Pierwsze kropi pisarskie stawiała już w szkole podstawowej na łamach szkolnej gazetki Wielokropek w 1996 roku. Wydrukowano wówczas jej wiersz pt. Książka przyjaciel. Jest autorką scenariuszy, według których przygotowywano szkolne przedstawienia. W 2015 roku opublikowała pierwsze opowiadania w książkach: Piątek Trzynastego, opowiadanie pt. Przesądna Babcia; Drapaczka Anioła Stróża, opowiadanie pt. Ogrodnik; Almanach Literacki wydany dla uczczenia 10.Rocznicy Narodzin dla nieba Ojca Świętego Jana Pawła II, opowiadanie pt. A słowo ciałem się stało i zamieszkało między nami. W 2017 roku opublikowała wiersz w książce Przebieracz i przyjaciele, pt. Pielgrzymi oraz opowiadanie Królowa moja z jasnogórskiego tronu spoglądająca. W 2018 roku pojawiła się jej publikacja w Metaforze współczesności nosząca tytuł Bajka o koniku, co szukał szczęścia. W 2021 roku ukazał się jej kolejny wiersz dla dzieci w książce Poszukiwacze Fantazji pt. Spacer Jeżyka. Wiersz wyrecytowała w czasie przedstawienia muzycznego aktorka Daria Widawska w Teatrze inowrocławskim. Ilustracje do książki stworzył Marcin Fołda. Książka powstała dzięki inicjatywie Kujawskiego Centrum Kultury w Inowrocławiu.

Grabowski Jan, (Bachorce). Członek Towarzystwa Pszczelarzy z Kruszwicy w latach 30-tych XX wieku

Grabowski Jerzy, urodzony 22 marca 1943 roku w Kruszy Podlotowej. Działacz sportowy. W latach 2000—2004 Radny Powiatu inowrocławskiego. Pracował w Urzędzie Miejskim w Kruszwicy. Wyróżniony i odznaczony za działalność społeczną na rzecz społeczeństwa miasta i gminy Kruszwica.

Grabski Lucjan, dyrektor Cukrowni Kruszwica w latach 1883—1900.

Grabski Maciej, herbu Pomian (zmarł w 1660 roku) — kasztelan słoński w latach 1654—1659, chorąży brzeskokujawski w latach 1628—1651, starosta kruszwicki w latach 1617—1628. Poseł na sejm konwokacyjny 1632 roku z województwa brzeskokujawskiego i inowrocławskiego. W 1632 roku był elektorem Władysława IV Wazy z województwa brzeskokujawskiego. Podpisał pacta conventa Jana II Kazimierza Wazy w 1648 roku. Na sejmie 1659 roku wyznaczony z Senatu do lustracji dóbr królewskich w Prusach.

Grabski Tadeusz, prawnik, działacz społeczny, urodzony 20 sierpnia 1875 roku w Skotnikach. Syn Józefa i Bronisławy z domu Bruczańskiej. Po ukończeniu gimnazjum studiował prawo na uniwersytecie w Berlinie i Heidelbergu. Doktor obojga praw. Mieszkał w miejscowości Leszcze nad Gopłem. Uczestnik Powstania Wielkopolskiego, członek Kółka Rolniczego, Sejmiku Powiatowego, członek zarządu Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy, Spółdzielni „Rolnik” w Inowrocławiu. Zmarł 29 września 1934 roku w Leszczach.

Graczyk Wojciech, kupiec. Urodzony w 1873 roku w Chełmcach w byłym powiecie inowrocławskim. Mieszkał w Pakości. Był długoletnim członkiem Rady Nadzorczej Banku Ludowego w Pakości. Zmarł 18 marca 1938 roku.

Gralak Bronisław, syn Wojciecha i Marianny. Urodził się 9.09.1899 roku we wsi Złotowo. Dnia 4.12.1918 roku dezerteruje z armii niemieckiej i wstępuje do formujących się oddziałów powstańczych w Ostrowie nad Gopłem i wyrusza na zbiórkę do majątku w Brześciu. Stamtąd po zaopatrzeniu w broń, oddział ten wieziony furmankami pod Inowrocław, do walczących tam już oddziałów powstańców pod dowództwem mjr. Majsnera na odcinku Inowrocław i Gniewkowo. W Inowrocławiu bierze udział w oswobodzeniu miasta. Brał udział w zdobyciu poczty i koszar, przepędzając w ten sposób niemiecki oddział Grentzschutzu i biorąc mniejszy oddział Niemców do niewoli. Następnie przedostaje się w kierunku Poznania i tam wstępuje do tworzącego się oddziału artylerii polnej i pod dowództwem ppor. Mariana Jasińskiego wyrusza na front pod Szubin, Kcynię i Nakło oraz Paterek. Walczy tam do zakończeni Powstania.

Gralak Halina, urodzona 8 stycznia 1941 roku — Skępe koło Lipna, emerytowana nauczycielka — Szkoły Podstawowej w Popowie. Długoletni opiekun szkolnego Koła PCK. Wyróżniona Odznaką Honorową PCK IV stopnia.

Gralak Jan urodził się 13 maja 1901 roku, powstaniec wielkopolski z Chełmc, zginął w walce, pod Nakłem koło Bydgoszczy, śmierć od wystrzału granatu 24 marca 1919 roku. Jego ojciec był rolnikiem, walczył w armii pruskiej.

Gralak Michał, syn Kazimierza i Michaliny, urodzony 29.09.1898 roku we wsi Kobylnica. Dnia 5 stycznia 1919 roku wstąpił ochotniczo do kompanii inowrocławskiej dowodzonej przez Owczarskiego. Walczył z bronią w ręku o oswobodzenie Inowrocławia. Następnie o Złotniki Kujawskie, Tarkowo i Nową Wieś Wielką. Po powstaniu przydzielony do Szwadronu Nadgoplańskiego. Dalszą służbę wojskową odbył w 1 Pułku Artylerii w Poznaniu. Zwolniony z wojska w listopadzie 1921 roku. W okresie międzywojennym i w czasie okupacji pracował jako robotnik rolny. Po wojnie pracował jako strażnik w ochronie mienia.

Gralak Szczepan, Rodzice: Wojciech, Marianna. W dniu 1.1.1919 roku wstąpił w szeregi powstańcze. Brał czynny udział z bronią w ręku w oswobodzeniu Kruszwicy i Inowrocławia przy zdobywaniu poczty i koszar piechoty. Od dnia 19.1.1919 do dnia 12.3.1919 roku brał udział w walkach na froncie pod Złotnikami Kujawskimi. Potem wstąpił jako ochotnik do 5 p.p. i brał udział w potyczkach z Niemcami pod Tarkowem, Broniewem, Tupadły i w okolicy.

Graczyk Wincenty, rodzice: Szczepan, Marcjanna. Urodzony 1887-10-02, Zaborowo. 2.01.1919 roku wstąpił jako ochotnik z bronią w ręku w szeregi powstańcze pod dowództwem por. Pawła Cymsa i walczył o wyzwolenie Strzelna, Kruszwicy, Inowrocławia i okolicy. Po zawieszeniu broni przez Niemców został wcielony do V Pułku Strzelców Wlkp. w Inowrocławiu, skąd 7.09.1920 roku został zwolniony do cywila.

Gramecki Feliks, powstaniec wielkopolski z Kruszwicy.

Graniewski Feliks, urodzony 4.11.1895 roku. Brał czynny udział w powstaniu wielkopolskim, pod dow. Podporucznika Tomasza Staszkiewicza. Nr ewidencyjny 6921. Powstańcy z listy Podporucznika Tomasza Staszkiewicza, Lista sporządzona 23 września 1949 roku.

Grocholski Aleksander, kierownik parowozu, urodzony 8 sierpnia 1867 roku w Liszkowie pow. Inowrocław. Syn Andrzeja i Prewidencji z domu Gałązka. Ożenił się z Bronisławą Perlińską. Mieszkał i pracował w Kruszwicy. Uczestnik Powstania Wielkopolskiego 1919 roku, prezes Towarzystwa Powstańców i Wojaków, członek zarządu Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” i wiceprezes Chrześcijańsko-Narodowego Stronnictwa Pracy. Zmarł 12 lipca 1941 roku, w Kruszwicy.

Grochowina Jan, rolnik. Urodzony w 1876 roku. Był sołtysem w Bachorcach i członkiem Rady Gminnej w Bacharciu. Aktywny członek Kółka Rolniczego w Bachorcach, członek Chrześcijańsko-Narodowego Stronnictwa Rolniczego, Spółdzielni „”Rolnik” i Banku Ludowego w Chełmcach. Zginął 17 lutego 1942 roku w Dachau.

Grochowalski Tadeusz, rotmistrz, pilot. Otrzymał w czasie powstania wielkopolskiego rozkaz utworzenia jednostki latającej. Rozkaz wykonał, zgromadził sprzęt latający, powołał dwunastoosobowy oddział i stworzył II Eskadrę Wielkopolską, która stacjonowała między innymi w Kobylnikach, koło Kruszwicy.

Grohte Teodor, (Racice) — 45 uli. Członek Towarzystwa Pszczelarzy z Kruszwicy w latach 30-tych XX wieku

Grudziński Zygmunt, (urodzony ok. 1560 roku, zmarł 1618 roku) — wojewoda rawski 1601—18, starosta grodzki inowrocławski 1613—17, kasztelan kruszwicki 1593—1601, jeden z przywódców rokoszu Zebrzydowskiego.

Grundkowski Jan, syn Wawrzyna i Sobieraj(?), urodzony 31.03.1913 roku, w Kruszwicy. Uczestnik walk wrześniowych 1939 roku przydział wojskowy do 59 pp. Wzięty do niewoli pod Sochaczewem 19.09.1939 roku. Osadzony w Stalag II A Neubrandenburg, nr jeniecki 24254, przeniesiony na status robotnika cywilnego 4.03.1941 roku.

Gruszka Walenty, urodzony 13.01.1894 roku. Brał czynny udział w powstaniu wielkopolskim, pod dow. Podporucznika Tomasza Staszkiewicza. Nr ewidencyjny 9626(?). Powstańcy z listy Podporucznika Tomasza Staszkiewicza, Lista sporządzona 23 września 1949 roku.

Grządziela August, członek Rady Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy.

Grzeszkowiak Maria, brała udział w oswobodzeniu Kruszwicy — powstanie wielkopolskie 1918—1919 rok.

Grześkowiak Adam, urzędnik, urodzony 18 grudnia 1920 roku, w Kruszwicy. Syn Walentego i Joanny z domu Grześkowiak. W okresie międzywojennym pracował w Zarządzie Gminy Kruszwica. Od 1937 roku członek, a w 1939 roku wybrany został sekretarzem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański:. Po wojnie pracował jako sekretarz w Radzie Miejskiej a później jako kierownik Urzędu Stanu Cywilnego. Odznaczony Kawalerskim Krzyżem orderu Odrodzenia Polski i wyróżniony Złotą Odznaką Społecznego Komitetu Opieki Społecznej.

Grześkowiak Ludwik, rodzice: Stanisław, Marianna. Urodzony 1897-07-30, Gocanowo. Kol. Ludwik Grześkowiak w styczniu 1919 roku jako członek tajnej organizacji powstańczej brał udział w akcji zbrojnej przy oswobodzeniu Strzelna, Kruszwicy, Mątew, Inowrocławia i Gniewkowa pod dowództwem kpt. Dratańskiego, następnie kpt. Cymsa. W Inowrocławiu brał udział w zdobyciu dworca kolejowego i obiektów kolejowych. Z oddziałów powstańczych utworzono 5 p.p. przemianowany później na 59 p.p. w Inowrocławiu, gdzie służył do 1921 roku jako sierżant. Brał udział w Powstaniu Warszawskim w oddziale „Baszta”.

Grześkowiak Michał, rodzice: Stanisław, Maria Zielińska. Urodzony 1894-09-27, Gocanowo. Kol. Grześkowiak Michał brał czynny udział z bronią w ręku w powstaniu wielkopolskim, w walkach pod Kruszwicą, Inowrocławiem, d-ca kpt. Paweł Cyms. Od 1919 roku do 1921 roku w wojsku polskim jako kapral. Od roku należy do ZBoWiD w Gdyni.

Grześkowiak Walenty, kierownik parowozu, urodzony 25 listopada 1866 roku w Poznaniu. Syn Melchiora i Karoliny z domu Witkowskiej. W 1866 roku ożenił się z Marią Drewniecką. Mieszkał i pracował w Kruszwicy. Współzałożyciel i długoletni wiceprezes i członek honorowy Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”, uczestnik Powstania Wielkopolskiego, wiceprezes Ochotniczej Straży Pożarnej i członek zarządu Towarzystwa Nadgoplańskiego Śpiewu. Odznaczony Złotym medalem „Za zasługi dla pożarnictwa”. Zmarł 15 lutego 1942 roku w Kruszwicy.

Grzybowski Antoni, rodzice: Jakub, Marianna. Urodzony 1887-11-08, Kruszwica, po powrocie z I-szej wojny światowej dnia 25 XII 1918 roku niezwłocznie dnia 28 grudnia 1918 roku wstąpił w szeregi Oddziałów Powstańczych w Kruszwicy i od tej chwili brał udział z bronią w ręku o wyzwolenie m. Kruszwicy, następnie m. Inowrocławia i in. miejscowości na froncie północnym w grupie por. Głowackiego i por. Mikołajczaka do końca działań powstańczych. Jako dowódca plutonu wsławił się w walce o wyzwolenie m. Inowrocławia. Obowiązki swoje — zadania i rozkazy wypełniał sumiennie i gorliwie.

Grzybowski Antoni, żołnierz, kapral WP, urodzony w 1912 roku w Piotrkowie Kujawskim. Rodzice: Stanisław i Joanna z domu Kupiszewska. Żołnierz kampanii wrześniowej 1939 roku. Wzięty do niewoli podczas bitwy nad Bzurą. Wywieziony do pracy przymusowej na terenie Rzeszy. Po wojnie mieszkał w Chełmcach, pracował w GS. Zmarł w 2008 roku, pochowany na cmentarzu parafialnym w Chełmcach.

Grzybowski Leon, cieśla, urodzony 1 września 1914 roku, w Kruszwicy. Pracował w Cukrowni „Kruszwica”. Wieloletni członek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański”, uprawiał gimnastykę i jazdę konną. Przez wiele lat był naczelnikiem i chorążym Towarzystwa.

Grzybowski Walenty, syn Piotra i Marianny Dominiczak. Urodzony 12.02.1892 roku, we wsi Wróble. Walenty wstąpił ochotniczo w szeregi powstańcze i walczył z bronią w ręku przy rozbrajaniu Grenzschutzu w miejscowościach Bachorce, Piecki, Papros i Pieraniu powiat Inowrocław. Następnie brał udział w oswobodzeniu Kruszwicy i Inowrocławia. Po oswobodzeniu Inowrocławia wstąpił w szeregi 5 Pułku Strzelców Wielkopolskich — późniejszy 59 Pułk Piechoty, w którym walczył na froncie kujawskim. Dnia 15-2-1919 roku z powodu choroby został zwolniony do rezerwy.

Grzybowski Zbigniew, w latach 1932—1933 zastępca sekretarza Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół Nadgoplański” w Kruszwicy.

Haber Michał, rolnik. Urodzony 10 sierpnia 1854 roku w Łojewie. Syn Wojciecha i Marianny z domu Głowackiej. Do Chełmc przybył z Woli Wapowskiej w 1883 roku. Ożenił się z Elżbietą Kępską i objął gospodarstwo jej ojca. W okresie Powstania Styczniowego dowoził broń i amunicję z Woli Wapowskiej do Chełmc do Andrzeja Kotasa, skąd dostarczono ją partiami pod Krzywosądz. Za to zarząd Związku Towarzystwa Powstańców i Wojaków w Poznaniu, dekretem z 20 stycznia 1933 roku nadał mu Odznakę Powstańca Zbrojnego i Dyplom Weterana z 1863 roku. Pracował społecznie w Kółku Rolniczym. W 1890 roku brał udział w zalesianiu nieużytków gminnych oraz w tym samym roku przy budowie szkoły powszechnej w Chełmcach. Był współzałożycielem Kasy Pożyczkowej. W 1892 roku uczestniczył przy budowie drogi do Kicka, a rok później przy budowie kolejki buraczanej, którą przeprowadzono z Głębokiego przez Chemce do Jeżyc. Współpracował przy drenowaniu pól w Chełmcach. Po długich staraniach poczynionych przez Michała Habera i Franciszka Kotasa z Chełmc oraz Wincentego Bykowskiego z Czołowa w 1913 roku otwarto w Czołowie komorę graniczną, która miała duże znaczenie gospodarcze. Michał Haber był członkiem honorowym Towarzystwa Powstańców i Wojaków w Chełmcach, członkiem Banku Ludowego w Kruszwicy i Inowrocławiu a także członkiem Rady Gminnej i Spółdzielni Mleczarskiej w Chełmcach. Wielkopolska Izba Rolnicza nadała mu dyplom za hodowlę koni. Zmarł 25 grudnia 1936 roku w Chełmcach.

Habicht Gustaw, magazynier, urodzony 30.11.1896, Płonkowo. Mieszkał w Łagiewnikach, pow. inowrocławski. Brał czynny udział w powstaniu wielkopolskim, pod dow. Podporucznika Tomasza Staszkiewicza. Nr ewidencyjny 4893. Powstańcy z listy Podporucznika Tomasza Staszkiewicza, Lista sporządzona 23 września 1949 roku.

Hadrian Katarzyna, pseudonim „Kasia”. Urodzona 14.04.1908 roku w Chełmce. Oddział mjr Józefa Wojtusia ps. „Ostoja”. Szlak bojowy: Ochota do 11.08.1944 roku. Wyszła z Warszawy z ludnością cywilną.

Halagiera Jan, rodzice: Tomasz, Katarzyna Kotas.. Urodzony 1900-08-13, Gocanowo. Wstąpił jako ochotnik 28.12.1918 roku do oddziału powstańczego w Łabiszynie i pod dow. mjr. Wleklińskiego brał udział z bronią w ręku w zajmowaniu Łabiszyna. następnie walczył pod Paterkiem, Nakłem i Szubinem. Z kolei został wcielony do 17. Pułku Ułanów w Gnieźnie. Z wojska został zwolniony 21.11.1921 roku. Jest zweryfikowanym Powstańcem Wielkopolskim na podstawie zaświadczenia Centralnego Archiwum Wojskowego Warszawa Nr 18766 z dnia 16,1,1969 roku.

Haniewicz Marian Bronisław, ksiądz kanonik, urodził się 22 lipca 1936 roku w Wilnie, gdzie mieszkał do 1946 roku. Potem wraz z rodzicami przeniósł się do Bydgoszczy. W 1954 roku ukończył Gimnazjum im. Ludwika Waryńskiego w Bydgoszczy. Od 1960 roku studiował w Seminarium Duchownym w Gnieźnie. Święcenia kapłańskie przyjął 11 czerwca 1960 roku. Od 4 lipca 1960 roku był wikariuszem w Żninie, następnie przez pięć lat przebywał w Gnieźnie. W latach 1965—1967 był wikariuszem w Srebrnej Górze, potem w Inowrocławiu, Witkowie, Gnieźnie i Barcinie. W 1975 roku przybył do Chełmc, gdzie od 1976 roku pomagał księdzu Wilhelmiemu, a od 1980 roku jest proboszczem kościoła św. Katarzyny.

Hey Rudolf, rolnik. Urodzony w 1862 roku w Mamliczu. Syn Wilhelma i Emilii z domu Gajzer. Prowadził gospodarstwo rolne i restauracje w Karsku. Współorganizator i członek honorowy Kółka Rolniczego w Ostrowie nad Gopłem, członek honorowy Wielkopolskiego Towarzystwa Kółek Rolniczych w Inowrocławiu i członek zarządu Towarzystwa Powstańców i Wojaków w Ostrowie nad Gopłem. Przez 25 lat był radnym gminy Chełmce. Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi. Zmarł 17 marca 1935 roku w Karsku.

Holas Szczepan, powstaniec wielkopolski z Kruszwicy.

Holasz Szczepan, magazynier, urodzony 14.11.1890 roku, Kruszwica. Zamieszkały przy Zamkowej 10. Brał czynny udział w powstaniu wielkopolskim, pod dow. Podporucznika Tomasza Staszkiewicza. Nr ewidencyjny 4888. Powstańcy z listy Podporucznika Tomasza Staszkiewicza, Lista sporządzona 23 września 1949 rok.

Hundt Kazimierz, kasjer miejski, ławnik w składzie Magistratu kruszwickiego z 20 września 1919 roku.

Hutten-Czapski Piotr Aleksander, (urodzony ok. 1660 roku, zmarł 12 czerwca 1717 roku, w Nowem) — kasztelan chełmiński, starosta kłecki w 1692 roku. Syn Franciszka Mirosława, podkomorzego malborskiego. Brat Jana Chryzostoma, kasztelana elbląskiego, Tomasza Franciszka, biskupa chełmińskiego. 5 lipca 1697 roku podpisał w Warszawie obwieszczenie do poparcia wolnej elekcji, które zwoływało szlachtę na zjazd w obronie naruszonych praw Rzeczypospolitej. W latach 1701–1710 pełnił urząd kasztelana Kruszwicy. W latach 1710–1717 był kasztelanem chełmińskim. Inne stanowiska: starosta radzyński. Nie należy mylić z Piotrem Aleksandrem Czapskim (1685–1737), wojewodą pomorskim, ojcem Jana Ansgarego, podskarbiego wielkiego koronnego i Tomasza, starosty knyszynskiego.

Hyży Franciszek, brat Jana jak sądzę. Urodził się 15 stycznia 1887 roku w Woli Kożuszkowej. W roku 1919 brał czynny udział z bronią w ręku, w rozbrojeniu Grenzschutzu w Woli Kożuszkowej i Siedlimowo. następnie brał czynny udział w oswobodzeniu Strzelna i Inowrocławia, z bronią w ręku. Po wkroczeniu wojsk hitlerowskich, okupacyjnych został aresztowany wraz z druhami powstańcami przez Gestapo, gdzie zostałem do nieprzytomności pobity i wywieziony na prace przymusowe.

Hyży Jan, restaurator, powstaniec wielkopolski, działacz społeczny i narodowy. Urodzony 13 maja 1881 roku w Kożuszkowej Woli w dawnym powiecie inowrocławskim. Syn Franciszka i Barbary z domu Dziublewskiej. Ożenił się z Anną Wabiaszak. Mieszkał w Kożuszkowej Woli. 31.12.1918 wstąpił do Kompanii Wójcińskiej pod dowództwem kapitana Watty-Skrzydlewskiego, gdzie brał czynny udział z bronią w ręku przy oswobodzeniu Wójcina, Strzelna, okolicy i Inowrocławia. W okresie międzywojennym wyróżniający się działacz społeczny. Aktywny członek Związku Ludowo-Narodowego, a następnie Stronnictwa Narodowego. Prezes Towarzystwa Powstańców i Wojaków oraz członek Kółka Rolniczego w Siedlimowie. Po wkroczeniu wojsk hitlerowskich okupacyjnych zostałem aresztowany wraz z druhami powstańcami przez gestapo, gdzie zostałem do nieprzytomności pobity i wywieziony na prace przymusowe. Od 1944 r. więzień obozu na Boniach w Inowrocławiu. Po opuszczeniu obozu w 1945 roku wrócił do Kożuszkowej Woli. Za całokształt pracy niepodległościowej otrzymał w 1945 roku Medal „Zwycięstwa i Wolności”, w 1958 roku Wielkopolski Krzyż Powstańczy, a w 1972 roku Kawalerski Krzyż Orderu Odrodzenia Polski. Za udział w Powstaniu Wielkopolskim w 1972 roku Rada Państwa mianowała go na stopień podporucznika. Zmarł 19 listopada 1975 roku w Inowrocławiu. Pochowany w Sielimowie.

Iglewski Antoni, rodzice: Franciszek, Julia, urodzony 1899-01-01, Radziejów. Uchwała Rady Państwa nr: 01.25—0.11 z dnia 1968-01-25. Brał czynny udział w Powstaniu Wlkp. od 11.11.1918 do 01.1919 roku. Walczył jako dowódca plutonu o oswobodzenie Chełmna, Kruszwicy, Inowrocławia. Dane powyższe stwierdzają: Jan Stramowski, nr leg. 1022/By i Andrzej Ratajek, nr leg. 1917/By. Na podstawie akt znajdujących się w Zarządzie Okręgu ZBoWiD we Wrocławiu. W latach 1939—1945 AK, komendant Okręgu Białystok, zastępca komendanta Obszaru „Maria”, dowódca Samodzielnego Partyzanckiego Baonu Szturmowego 106 DPAK. Zarejestrowany w Zarządzie Okręgu ZBoWiD nr akt 1830/W/66.

Jabłoński Andrzej, komendant straży ZOSP Cukrownia Kruszwica w latach 1981—1997.

Jabłoński Kazimierz, rodzice: Andrzej, Katarzyna, Urodzony 1901-02-20, Kruszwica. Ochotnik — brał udział w walkach o oswobodzenie miasta Inowrocławia, Kruszwicy — pionier Ziem Odzyskanych.

Jabłoński (lub Jablonski, Jabłonski?) Tomasz, syn Andrzeja, imię matki nieznane z domu Zielińska (Zielinska?). Urodzony 28.09.1902 roku w Kruszwicy. Uczestnik walk Kampanii wrześniowej 1939 roku. Przydział 82.Inf.Reg. Stopień Gefr. Jeniec więzienny, uwięziony 05.10.1939 roku. Krzywda. Osadzony w Stalag IV A, Elsterhorst, numer jeniecki 15696. Prawdopodobnie uciekł, źródła podają, że został ponownie uwięziony 28.01.1941 roku i osadzony w Stalag IV B, obóz jeniecki IV A Muhlberg (Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach w Opolu).

Jackowski Cezary, powstaniec wielkopolski z Kruszwicy.

Jackowski Hieronim, rodzice: Hieronim, Marianna Drwęska. Urodzony 1896-06-26, Kruszwica. W dniu 2.1.1919 roku wstąpił w szeregi powstańcze i w Baonie Nadgoplańskim brał udział w oswobodzeniu Kruszwicy i okolicy oraz Inowrocławia. Dnia 9.1.1919 roku przydzielony został do 5 plutonu 3 batalionu 5 Pułku Strzelców Wlkp. i brał udział w walkach o Złotniki Kujawskie. Następnie brał udział w potyczkach na froncie pod Tarkowem, Zduny, Otokami i innymi miejscowościami. Później brał udział w akcjach tej jednostki na różnych frontach do chwili przeniesienia do rezerwy w 1921 roku.

Jagiełłowicz Magdalena, nauczyciel, logopeda, oligofrenopedadog. Wychowawca w Przedszkolu Cukrowniczym w Kruszwicy, nauczyciel klas zerowych w SP nr 1 w Kruszwicy, nauczyciel i dyrektor Szkoły Podstawowej w Rożniatach. Nauczyciel języka polskiego w Gimnazjum nr 1. Współorganizatorka Ogólnopolskich Literackich Spotkań Pokoleń Kruszwica-Kobylniki, koordynator z ramienia Urzędu Miasta i Gminy Kruszwica. Reaktywatorka Terenowego Komitetu Ochrony Praw Dziecka w 1997 roku. Od 2008 roku organizatorka spotkań poetyckich „Pod Malwami”.

Jakubowski J., radny i ławnik w Kruszwicy, od 28 lutego 1859 roku.

Przeczytałeś bezpłatny fragment.
Kup książkę, aby przeczytać do końca.

E-book

za 11.76

drukowana A5

za 63.62

Bezpłatny fragment - Kruszwicki słownik biograficzny

Dzieci też mogą pisać!