Bezpłatny fragment - Konstantyn VII Porfirogeneta O Zarządzaniu Państwem

Konstantyn VII Porfirogeneta

O Zarządzaniu Państwem

red. dr Łukasz Nowok

Δημήτρης Χονδροδήμος

Tacie

“Król włada poddanym, ojciec decyduje za syna”

K. Bunsch

Wstęp

Po trzech latach ciężkich prac i kilku zmianach w zespole redakcyjnym mam przyjemność oddać kompletne tłumaczenie jednej z najważniejszych prac średniowiecza, przedstawiającej opis geograficzny i etnograficzny ludności zamieszkującej obrzeża i graniczącej z Cesarstwem Wschodniorzymskim. Pracy, która pomimo wielokrotnych prób, nigdy nie doczekała się w Polsce pełnego zestawienia przedstawiającego razem oryginalny tekst grecki, tekst łaciński oraz polskie tłumaczenie. Oddając pracę do druku, podjąłem decyzję o rezygnacji z przypisów w formie tradycyjnej, pozostawiając je jedynie we wstępie. Dla reszty tekstu, przybrały one formę ogólnego aneksu zamieszczonego na końcu pracy, w którym znalazło się wytłumaczenie najważniejszych terminów i nazwisk.

Pomimo zawirowań przy pracach, serdeczne podziękowania należą się mojemu współautorowi Dmitrisowi Chondrodimosowi, archeologowi z Uniwersytetu Narodowego im. Kapodistriasa w Atenach, a także wspierających mnie w pracy Joannie Gnat, Oldze Pałasz i moim nieocenionym rodzicom.

W tym miejscu należą się również podziękowania kilku osobom, które wsparły finansowo prace nad niniejszym tłumaczeniem: Andrzejowi Chmielewskiemu, Maciejowi Gorzelakowi i Marcinowi Makosie.

Konstantyn VII Porfirogeneta

Już od najdawniejszych czasów, władcy posiadali nieodpartą potrzebę trwałego zapisania się w historii. Czynili to w najróżniejszy sposób. Czy przez podboje, czy też stawiając imponujące budowle, czy nawet pisząc. Tą ostatnią wersję, dosłownego zapisania się na kartach historii wybrał cesarz bizantyjski Konstantyn VII Porfirogeneta, stając się twórcą wielu znaczących dzieł, z których najważniejszym stało się De administrando imperio, czyli O zarządzaniu państwem.

Sam Konstantyn urodził się 18 maja 905 roku jako dziecko z nieuznanego związku cesarza Leona VI Filozofa i Zoe Karbonopsiny. Problem z uznaniem jedynego cesarskiego syna wynikał z reguł panujących w kościele wschodnim. Było tak, ponieważ był on dzieckiem z czwartego małżeństwa, podczas gdy kościół wschodni dopuszczał tylko trzy śluby. 6 stycznia 906 roku w kościele Hagia Sophia został ochrzczony przez patriarchę Konstantynopola Mikołaja Mistyka. Pomimo to, Konstantyn nadal nie był uznawany przez kościół wschodni za następcę tronu. Sytuacja zmieniła się dopiero pod koniec roku, kiedy interweniował papież Sergiusz III, udzielając Leonowi dyspensy na czwarty ślub — kościół zachodni nie zabraniał wielokrotnego zawierania małżeństwa. Wykorzystując poparcie papieża, Leon doprowadził 9 czerwca 911 roku do cesarskiej koronacji Konstantyna. Rok później zmarł Leon, a opiekę nad państwem i sześcioletnim cesarzem przejął stryj Aleksander, który odsunął od rządów wszystkich współpracowników brata, a jego żonę zesłał do klasztoru. Regencja Aleksandra potrwała jednak niecały rok. W czasie jej trwania Aleksander odmówił płacenia rocznej daniny bułgarskiemu władcy Symeonowi I Wielkiemu. Decyzja ta doprowadziła do wybuchu wojny pomiędzy oboma ludami, u progu której, 6 czerwca 913 roku zmarł Aleksander. W ciągu kolejnych dwóch miesięcy o opiekę nad młodym cesarzem upomniał się kwestionujący legalność jego pochodzenia patriarcha Mikołaj oraz próbujący przejąć tron dla siebie dowódca armii Konstantyn Dukas. Wykorzystując sytuację w sierpniu 913 rok u bram Konstantynopola stanęły bułgarskie wojska Symeona. Zdając sobie sprawę z niemożności sforsowania najpotężniejszych murów świata, władca Bułgarii podjął się pertraktacji. Jeszcze w tym samym miesiącu zawarł pokój z młodym cesarzem w imieniu którego warunki zaprzysiągł Mikołaj Mistyk. Zgodnie z nimi Symeon został koronowany bizantyjską koroną na cesarza (cara) Bułgarii, oraz miał w przyszłości wydać jedną ze swoich córek za Konstantyna. Po wycofaniu się wojsk Cara Symeona z Bizancjum, nastąpiła druga już w tym roku zmiana regenta. W wyniku niezadowolenia z uprawianej wobec Bułgarów polityki, do pałacu powróciła cesarzowa-wdowa Zoe, popierana zarówno przez lud jak i dowódców wojsk. Oficjalnie odrzuciła projekt małżeństwa syna i zakwestionowała koronację Symeona, co doprowadziło do ponownego wybuchu wojny. Jeszcze w tym samym roku Car wyruszył z nową kampanią wojenną. W ciągu kilku miesięcy zajął Trację, a we wrześniu 914 roku zdobył potężna twierdzę w Adrianopolu. Przez kolejne lata jego wojska bezlitośnie łupiły okolice Dracza i Tessalonik. Cesarzowa Zoe odpowiedziała dopiero w 917 roku wysyłając przeciw niemu wojska na czele których postawiła Leona Fokasa i admirała Romana Lekapena. Wojska cesarzowej zostały jednak w lipcu tego samego roku doszczętnie rozbite w wyniku dwóch starć pod Anchialos i Katasyrtami. Pół roku później cesarzowa musiała zrezygnować z pełnienia regencji, wyznaczając na swojego następcę Fokasa. W wyścigu po tron ubiegł go jednak admirał Roman Lekapen, całkowicie usuwając ze stolicy współpracowników cesarzowej i samego Fokasa. Dwa lata później związał się z domem panującym wydając za Konstantyna swoją córkę Helenę. W roku 920 Roman wymusił na zięciu ogłoszenie się cesarzem, by po kilku miesiącach zdegradować Konstantyna do roli współcesarza. Rok później Roman ogłosił cesarzem i swoim następca najstarszego z synów Chrystofora. Konstantyn w tym czasie pozostawał figurantem, pełniącym na dworze czysto dekoracyjną rolę. Bez prawa do opuszczania miasta i wpływania na politykę imperium spędzał całe dnie w bibliotekach i miejscach, gdzie mógł usłyszeć opowieści o ludach, których ziemie graniczyły ze Wschodnim Cesarstwem. W tym też czasie stworzył swoje pierwsze dzieło O Temach, w którym opisał system administracyjny cesarstwa. Sytuacja młodego władcy zmieniła się dopiero w 945 roku, kiedy to już od 18 lat nie żył największy wróg imperium car Symeon, a wojska bułgarskie były rozgromione przez Chorwatów. W tym czasie zmarł również Chrystofor, a młodsi synowie Romana Lekapena, pojmali ojca i zesłali go na wyspę Porti. Sami zaś postanowili przejąć władzę i zgładzić prawowitego cesarza. Zostali jednak szybko pojmani i wygnani z miasta, po czym zmarli wyjątkowo szybko i w niejasnych okolicznościach. Konstantyn z kolei, objął wreszcie tron i ku zaskoczeniu wszystkich kontynuował politykę wewnętrzną swojego teścia. W polityce zagranicznej postawił na bardzo mocno rozbudowane kontakty z państwami słowiańskimi w tym z Królestwem Chorwacji, któremu zawdzięczał rozgromienie Bułgarów oraz księstwami ruskimi. Cesarz zmarł 9 listopada 959 roku w Konstantynopolu pozostawiając po sobie następcę, Romana II, oraz zbiór prac, wśród których należy wyróżnić O Temach, Żywot cara Bazylego opowiadający o życiu jego dziadka cesarza Bazylego I, O ceremoniach dworu bizantyjskiego będące opowieścią o życiu na dworze cesarskim i swoistym zbiorem reguł dworskich, oraz najważniejsze z dzieł De Administrando Imperio.

Wbrew temu co można by sądzić, O zarządzaniu państwem, nie jest instrukcją sprawowania władzy a dość dokładnym opisem krain i ludów sąsiadujących z Imperium. Samo dzieło powstało pomiędzy 948 a 952 rokiem. Górną granicę wyznaczają czternaste urodziny cesarskiego syna Romana, na które to, dzieło było zadedykowane. Sam tytuł został nadany przez XVII wiecznego redaktora Mauristiusa. Wcześniej, dzieło nie posiadało tytułu, a zaczynało się prostymi słowami: Konstantyn, w Chrystusie Wszechwładnym, cesarz Rzymian, dla swojego syna Romana, przez Boga uświęconego i zrodzonego w purpurze.

Konstantyn podzielił swoją pracę na cztery części. Pierwszą z nich poświęcił północnym granicom cesarstwa. Zawarł w niej opisy stosunków pomiędzy zamieszkującymi te tereny Bułgarami, Węgrami, Rusami, Chazarami i Pieczyngami. W drugiej części skupił się na tym, w jaki sposób następca tronu może wykorzystać do własnych celów animozje panujące pomiędzy wymienionymi wcześniej ludami, oraz jakich kart przetargowych może użyć, w celu przeciągnięcia ich na własną stronę. Wymienia tu między innymi możliwość koligacji, przedstawia najbardziej pożądane przez poszczególne plemiona podarunki, a także informuje swojego następcę o tym, w jaki sposób prowadzić negocjacje, by odnieść sukces. Trzecia część dzieła jest nie tylko najobszerniejsza, ale również najciekawsza. Cesarz przedstawia w niej poszczególne ludy, prezentując ich historię, opisując zamieszkiwane tereny i podając stan ich armii. W ostatniej części Konstantyn skupia się na samym cesarstwie. Jest to praktycznie zmodyfikowana wersja jego wcześniejszego dzieła O Temach. Również w ostatnich rozdziałach czwartej części znajdują się skierowane bezpośrednio do Romana sugestie odnośnie sprawowania władzy i nakładania nowych podatków.

De Administrando Imperio jest jednym z najważniejszych źródeł dla średniowiecznej historii Bałkanów, dzięki czemu, został wielokrotnie przeanalizowany. Analizy te ujawniły znaczne podobieństwa niektórych fragmentów do Kroniki Teofana Wyznawcy, z którego zaczerpnął znaczną część informacji dotyczących początków państwa bułgarskiego. Ze Zwięzłej Kroniki Jerzego Mnicha pochodzi większość informacji zawartych w czwartym rozdziale dotyczącym wewnętrznych spraw cesarstwa. Ta sama praca była również bazą do stworzenia dzieła O Temach. Trzecim bardzo mocno wykorzystanym przez Konstantyna źródłem był Słownik Stefanosa z Bizancjum, który już sam w sobie jest obszerną kompilacją prac wcześniejszych historiografów, w tym nawet Herodota czy Strabona. Kolejnym źródłem informacji niezbędnych dla stworzenia dzieła były opowieści kupców i dyplomatów przybywających z opisywanych krain. Źródła, z których korzystał Konstantyn i brak ich weryfikacji w czasie powstawania pracy doprowadziły do pojawienia się w nim wielu błędów i zaprzeczeń. Do najczęstszych należy wykluczające się wzajemnie datowanie, oraz częste błędy przy podawaniu imion władców, jak choćby w przypadku uznania Atylli za władcę Węgrów. Powstałe błędy wskazują również na pierwotny zamysł stworzenia dwóch odrębnych dzieł, oraz pisania poszczególnych rozdziałów w różnym czasie, po czym złożenia ich razem w nie zawsze pasującej do siebie kolejności. Świadczą o tym rozdziały 1—8 i 10—12 traktujące o Pieczyngach i Turkach, oraz włożony pomiędzy nie rozdział 9 łączący się treścią z 13 i zawierający wskazówki dotyczące pozyskiwania sojuszników.

Niemniej, dzieło Porfirogenety przekazuje bardzo ważne informacje dotyczące szlaków handlowych i traktów komunikacyjnych z ludami sąsiednimi. Warto tutaj przywołać dość dokładny opis drogi przebywanej przez Rusów z Kijowa nad Bosfor, w którym cesarz opisuje nie tylko wygląd rzecznych porohów, ale również podaje w jaki sposób można je pokonać i z jakimi niebezpieczeństwami się liczyć. Kolejną ciekawą rzeczą dotyczącą podróży jest podanie przez cesarza nazw poszczególnych porohów i to zarówno w wersji, którą posługiwali się sami przybysze, jak też w wersji używanej przez ogół plemion słowiańskich. Tak na przykład dowiadujemy się, że pierwszy poroh nosił nazwę Eussopi, co znaczy Nie zasypiaj i był nie tylko najniebezpieczniejszy z powodu licznych wystających z wody ostrych skał, ale również tuż za nim, woda gwałtownie przyspieszała tworząc wiry i zatapiając łodzie. Z kolei czwarty z rzecznych progów był przez Rusów nazywany Aeifor podczas gdy reszta Słowian określała go jako Neasit, co miało się wywodzić od położonych w pobliżu licznych gniazd pelikanów. Z tej relacji dowiadujemy się również, że dla podróżników podobnie niebezpieczni jak natura byli Pieczyngowie, przez których tereny musieli przedostawać się Rusowie podróżując do Konstantynopola.

Drugim ciekawym opisem ludu, który zamieścił Porfirogeneta jest opis sąsiadującym z imperium Chorwatów, którzy w owym czasie urastali do rangi trzeciej siły Bałkanów. Jak podaje Konstantyn, sama nazwa Chorwaci oznacza w ich języku tych, którzy zajmują znaczny obszar. Jeśli wziąć pod uwagę ówczesną Chorwację, czyli obszar Dalmacji i Panonii to jest on nie większy od terenu zajmowanego przez Bułgarów Symeona, zatem tłumaczenie cesarza jest dość naciągane. Oczywiście pojawiały się wśród późniejszych historiografów próby wytłumaczenia, że chodzi tutaj o obszar z którego Chorwaci przybyli na Bałkany, czyli Białą Chorwację, mającą się znajdować na terenach dzisiejszej Polski. Dalej podaje opis terenów które zajęło to słowiańskie plemię wymieniając w nich pałace i hipodromy cesarza Dioklecjana w Spalato — Splicie. Wywodzi też z tego faktu tezę, że Chorwaci zasiedlając tereny od zawsze należące do cesarza dobrowolnie poddali się jego władzy. Jak jednak wiemy, od roku 925 Królestwo Chorwacji było już całkowicie niezależnym bytem politycznym. Ciekawym jest również opis stosunków panujących pomiędzy Chorwatami i Bułgarami, w którym możemy przeczytać: żaden też Bułgar nie wyruszył na wojnę z Chorwatami, tylko jeden Borys Michał, książę Bułgarii, wyprawił się na nich, walczył z nimi, a ponieważ niczego nie mógł dokonać, zawarł z nimi pokój, obsypując Chorwatów darami. W tym też fragmencie Konstantyn popełnia błąd. Nie tylko opisuje fakty, których był świadkiem, ale myli przy tym imię księcia, gdyż na wojnę z Chorwatami wyruszył nie Borys Michał panujący w latach 852—907, ale car Symeon i to w latach 925—927. Wyprawa wojenna również nie zakończyła się dobrowolnym pokojem, ale spektakularną klęską wojsk bułgarskich dowodzonych przez Alogobotura, która zbiegła się ze śmiercią cara Symeona. Ponadto Konstantyn łaskawie pomija milczeniem silne wsparcie, którego udzielił cesarstwu chorwacki Tomisław przeciwko Bułgarom w potyczkach toczonych od 917 do 922 roku. Przedstawia za to stan chorwackich wojsk, pozostawionych przez Tomisława swoim potomkom. Opisuje to w następujący sposób: Chorwacja chrześcijańska wystawia jazdę około 60-tysięczną, piechotę około 100-tysięczną, sagen około 80 i kondur około 100. Sageny mieszczą po 40 mężczyzn, kondury po 20, mniejsze zaś kondury po 10. Jeśli byłaby to prawda, to średniowieczna, w większości górzysta Chorwacja mogłaby wystawić jednorazowo 162 400 żołnierzy, dysponując przy tym pierwszą co wielkości flotą na Adriatyku. Dla wykazania znaczącego przewartościowania ilości żołnierzy chorwackich, należy zwrócić uwagę, że armia cesarstwa rzymskiego w swoim najlepszym okresie, czyli podczas rządów cesarza Septymiusza Sewera, liczyła sobie niespełna 300 000 legionistów i oddziałów pomocniczych. Co prawda chorwacka flota odnosiła od 800 roku spektakularne sukcesy na morzu gromiąc nie tylko statki arabskie, ale też potężniejsze weneckie, dzięki czemu zyskała od papieża Jana X status jego prywatnej straży na Adriatyku, ale podanie tak spektakularnych liczb jest mocno przesadzone.

Jak zatem widać dzieło Konstantyna ma wielką wartość zwłaszcza dla historyków zajmujących się Rusią i Bałkanami, jednak jest również pełne błędów i niedociągnięć. Jednakże, jak na człowieka, który nigdy nie opuścił murów Konstantynopola, stworzył dzieło niezwykłe, wręcz ponadczasowe.

Manuskrypty i edycje

De Administrando Imperio zachowało się w formie czterech manuskryptów, przy czym tylko trzy z nich posiadają kompletną treść. Czwarty zachował się jedynie we fragmentach.

Pierwszym z zachowanych egzemplarzy jest tak zwany kodeks paryski. Składa się z 211 ponumerowanych welinowych kart oraz 11 kart dodatkowych — 3 welinowych i jednej papierowej na początku kodeksu, a także 4 papierowych i 3 welinowych na jego końcu. Wszystkie kary mają wymiary 24x15 centymetrów. Trzy pierwsze karty z dodanych na początku kodeksu są czyste, natomiast na rewersie czwartej znajduje się spis treści w języku greckim. Do tej samej karty jest również doklejony niewielki kawałek papieru z spisem treści w języku łacińskim. Na pierwszej numerowanej stronie zaczyna się spisany greką tekst zajmujący 4 strony i zatytułowany List Pitagorasa do Lais. Dopiero na odwrocie trzeciej karty zaczyna się tekst właściwy De Administrando Imperio i kończy na 211 karcie. Badania nad kodeksem wykazały, że zarówno numeracja stron, jak i sam list zostały dodane do treści pierwotnej znacznie później. Bardzo możliwe, że zabiegów tych dokonano w bibliotekach cesarza Jana Dukasa, do którego to kodeks należał w latach 1059—1081, na co wskazuje również wymienienie imienia cesarza Dukasa w ostatnim, dopisanym wersie teksu właściwego. Wiemy, że po zdobyciu Konstantynopola, kodeks trafił w ręce Katarzyny Medycejskiej, by następnie w 1599 roku pojawić się w Bibliotece Królewskiej w Paryżu.

Tekst kodeksu został spisany brązowym atramentem, z zachowaniem formy inicjałów dla dużych liter. Kształt liter wskazuje na zachowanie typowej kancelaryjnej minuskuły greckiej, jednak pozbawionej oficjalnej formy w wielu użytych znakach. Mimo tego uproszczenia, ligatury i abrewiacje były przez autora stosowane stosunkowo rzadko. W kodeksie można odnaleźć nieliczne ślady wymazania, bądź poprawiana słów, które powstały za sprawą późniejszych kopistów. Na marginesach z kolei znajdują się naniesione prawdopodobnie w okresie od XIV do XVI wieku notatki pisane w języku łacińskim.

Drugim z kompletnych manuskryptów jest znajdujący się w Rzymie tak zwany Kodeks Vaticanus-Palatinus. Składa się on z 271 ponumerowanych papierowych kart w rozmiarze 21x15,4 centymetra. Kodeks został sporządzony w dość specyficzny sposób. Otóż na stronach od 2 do 127 znajdują się w dużej mierze teksty Teofrasta z Eresos czy Mikołaja II, natomiast właściwa treść De Administrando Imperio została zapisana na dole kart, pod tymi tekstami, a także na kartach kolejnych po 127. W drugiej połowie XVI wieku kodeks trafił do Heidelbergu, gdzie w 1584 roku otrzymał numer katalogowy, by w 1623 trafić do Biblioteki Watykańskiej w Rzymie. Na marginesach kodeksu znalazły się adnotacje późniejszych czytelników zapisane zarówno w języku greckim jak i łacińskim, zwłaszcza przy rozdziałach traktujących o Wenecji.

Trzecim kodeksem jest Kodeks Paryski nr 2967. Został spisany na 241 papierowych kartach o wymiarze 32x21,5 centymetra. Podobnie jak w przypadku egzemplarza zdeponowanego w Bibliotece Watykańskiej, tak i tutaj zostały zamieszczone dodatkowe prace. I tak od strony 1 do 80 znajdują się między innymi wyjątki z prac Polibiusza i Apollodorosa z Aten. Kodeks znalazł się w 1529 roku w Fontainebleau, gdzie po raz pierwszy został wpisany do inwentarza.

Ostatnim wspomnianym manuskryptem, jest kodeks figurujący pod nazwą Mutiniensis. Został spisany na 104 papierowych kartach formatu 32 x 22 centymetry. Niestety nie jest to zbiór kompletny. Został pozbawiony rozdziałów od 15 do 21.

Pierwszą znaną nam edycją De Administrando Imperio była wersja opublikowana w 1611 roku przez Johna Meursiusa, który to również nadał jej obowiązujący do dziś tytuł. Ze sporządzonych przez niego notatek i wstępu dowiadujemy się, że pracował przede wszystkim na egzemplarzu kodeksu Vaticanus-Palatinus przebywającym wówczas w Heidelbergu. Sto lat później praca Meursiusa została wydana ponownie, jednak tym razem za wprowadzone do niej poprawki odpowiadał Anselm Bandury, który porównał wersję z Biblioteki Watykańskiej oraz kodeks paryski i na tej podstawie uzupełnił tekst Meursiusa. Wersja Bandurego doczekała się jeszcze dwóch wydań. W 1729 roku wydano wersję z licznymi błędami, za które odpowiadał wydawca, natomiast w 1864 roku, ukazała się wersja tekstu wzbogacona o dodatkowe poprawki, które Bandury nanosił jeszcze przez kilka lat po wydaniu z 1711 roku. Na bazie opracowania Bandurego zaczęto publikować wersje De Administrando Imperio tłumaczone na języki lokalne jak chorwackie tłumaczenie Franjo Račkiego z 1877 roku, wersja węgierska Paulera Szilagyiego z 1900 roku. Wydań lokalnych było oczywiście znacznie więcej. Pojawiły się również tłumaczenia tylko wybranych rozdziałów mówiących o historii danego kraju jak w przypadku Cobeta, który przełożył jedynie fragmenty mówiące o Rusach oraz Jakubovich fragmenty o Węgrach. W 1892 roku węgierski badacz Rudolf Vari podjął się ponownego opracowania i przetłumaczenia tekstu De Administrando Imperio. Niestety w 1925 roku prace zostały zarzucone.

Do tej pory tłumaczenie pełnego tekstu z zachowaniem wszelkich reguł edytorskich nastąpiło w czterech wersjach językowych: dwóch łacińskich, rosyjskiej, chorwackiej oraz angielskiej.

Pierwszą wspomnianą wersją tłumaczenia na język łaciński była wspomniana już wersja Meursiusa z 1611 roku, oraz jej reedycja z 1617, która zawierała już obie wersje tekstu, oryginalną grecką i jej łacińskie tłumaczenie, przedstawione w dwóch kolumnach. W 1711 roku Bandury wydał jak już wspomnieliśmy swoją wersję De Administrando Imperio również w formie dwóch kolumn, gdzie wersja grecka była tekstem zaczerpniętym z kompilacji zaproponowanej przez Meursiusa, natomiast tekst łaciński był już jego autorskim tłumaczeniem. Opracowanie w języku rosyjskim ukazało się w 1899 roku za sprawą Laskina, natomiast odpowiednie tłumaczenie w języku chorwackim pojawiło się dopiero w 1918 roku dzięki Tomašiciovi. Najmłodsze z tych wydań krytycznych jest angielskie opracowanie Jenkinsa z roku 1962. Oczywiście ponownie tłumaczono z łaciny poszczególne rozdziały na języki regionalne, opierając się już w tym czasie głównie na opublikowanych tłumaczeniach angielskim, rosyjskim i chorwackim. Podjęto również próby tłumaczenia pracy Konstantyna VII Porfirogenety na język polski. W roku 1995 w zeszytach serii greckiej opublikowano kilka przetłumaczonych na język polski rozdziałów. Również kilka lat temu ukazało się na polskim rynku pełne tłumaczenie dokonane przez Grzegorza Walkowskiego, jednakowoż, jak sam autor przyznaje, było to tłumaczenie na język polski tekstu rosyjskiego. Obecnie, w sierpniu 2024 roku ukazało się tłumaczenie dokonane przez Aleksandra Paronia.

Na potrzeby tego tłumaczenia wykorzystaliśmy grecki tekst skompletowany przez Meursiusa, oraz łacińskie tłumaczenie Bandurego.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟϒ
ΕΝ ΧΡΙΣΤΩΙ ΒΑΣΙΛΕΙ ΑΙΩΝΙΩΙ ΒΑΣΙΛΩΣ ΡΩΜΑΙΩΝ
ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΙΔΙΟΝ ϒΙΟΝ ΡΩΜΑΝΟΝ
ΤΟΝ ΘΕΟΣΤΕΦΗ ΚΑΙ ΠΟΡΦϒΡΟΓΕΝΝHΤΟΝ ΒΑΣΙΛΕΑ

CONSTANTINI

CHRISTI AETERNI REGIS GRATIA IMPERATORIS ROMANORUM

AD ROMANUM FILIUM

A DEO CORONATUM ET PORPHYROGENITUM IMPERATOREM

KONSTANTYN

W CHRYSTUSIE WSZECHWŁADNYM, CESARZ RZYMIAN

DLA SWOJEGO SYNA ROMANA

PRZEZ BOGA UŚWIĘCONEGO I ZRODZONEGO W PURPURZE

Προοίμιου

ϒίόϛ σφόϛ εύφρραίυει πατέρα, ϰαί πατήρ φιλόστοργοϛ έπί υίώ τέρπεται φρουίμω. Κύριοϛ γάρ δίδωσι υοΰν, ήνίϰα·δεϊ είπείν ϰα προστίϑησιν οΰς τοΰ άϰούειν παρ αυτώ ϑησαυρός σοφίας, ϰαί έξ αύτοΰ δίδοται παν δώρημα τέλειον ϰϑιστα βασιλεις έπί ϑρονου ϰαί ϰυρίαν το παντός διδωσιν αυτοίς. Νυν οὖν ἂϰουσόν μου, υίέ, ϰαί ήνδε μεμαϑηϰώς τήν δίδαχήν ἔση σοφός παρά φρονίμοις, ϰαί φρονιμος παρά σοφοῖς λογισϑήσγι εύλογήσουσί σε οἱ λαοί ϰαί μαϰαριοῦσί σε πλήϑη έϑνῶν. Διδάχϑητι, ἃ χρή σε πρό πάντων είδέναι, ϰαί νουνεχῶς τῶν τῆς βασιλείας οἰάϰων ἀντιλαβοῦ. Περί ῶν ἐνεστώτων μελέτησον, ϰαί περί τῶν μελλόντων διδάχητι, ἵνα πεῖραν μετ εύβολίας ἀϑροίσῃς, ϰαί μεγαλεπήβολος ἔσῃ περί τά πράγματα. Ἰδού έϰτίϑημί σοι διδασϰαλίαν, ὣστε τῇ ἐϰ τατης πείρᾳ ϰαί γνώσει συνετισϑέντα περί τάς βελτίτας βουλάς ϰαί {τῷ} τόϰοινῇ συμφέρον μή διαμαρτάνειν πρῶτα μέν ποῖον ἔϑνος ϰατά τίμέν ὠφελῆσαι Ῥωμαους, ϰατά τί δέ βλάψαι, {ϰαί ποῖον} ϰαί πῶς ἒϰαστον τούτων ϰαί παρά ποίου δύναται ἒϑνους ϰαί πολεμεῖσϑαι ϰαί ύποτάσσεσϑαι, ἒπειτα περί τῆς άπλήστον ϰαί ἀϰορέστου αὐτῶν γνώμης, ϰαί ὧν παραλόγως ἐξαιτοῦνται λαμβάνειν, εἷϑ᾿ οὔτως ϰαί περί διαφορᾶς ἑτέρῶν ἑϑνῶν, γενεαλογίας τε <αὐτῶν> ϰαί ἐτῶν ϰαί βίου διαγωγῆς ϰαί ϑέσεως ϰαί ϰράσεως τῆς ϰατοιϰουμένης παρ᾿ αὐτῶν γῆς ϰαί περιηγήσες αὐτῆς ϰαί σταδιασμοῦ, πρός τούτοις ϰαί περί τῶν ἔν τινι ϰαιρῷ μεταξύ Ῥωμαίων ϰαί διαφόρων ἐϑνῶν συμβεβηϰότων, ϰαί μετά τοῦτα, ὂσα ἐν τῇ ϰαϑ᾿ ἡμᾶς τολιτεία, ἀλλά ϰαί ἐν πάσῃ τῇ Ῥωμαίων ἀρχῇ ϰατά τινας χρόνους ἐϰαινοτομήϑη. Ταῦτα ἐσοφισάμην ϰατ᾿ ἐμαυτόν, ϰαί ποιῆσαι, τῷ ἠγαπημένῳ μου υἱῷ, ῖν᾿ ἒχῃς εἰέναι τήν ἑάστου τούτων διαφοράν, ϰαί πῶς ἢ μεταχειρίζεσϑαι ταῦτα ϰαί οἰϰειοῦσϑαι ἢ πολεμεῖν ϰαί ἀντιτάσσεσϑαι. Πτοηϑήσονται γάρ σε ώς μεγαλοφυῆ, ϰαί ώς ἀπό πυρός φεύξονται ἀπό σοῦ φιμωϑήσονται τά χείλη αὐτῶν, ϰαί ὡς ὑπό βελῶν τοῖς σοῖς ϰατατρωϑήσονται ῥήμασιν. Ὀφϑήσῃ αὐτοῖς φοβερός, ϰαί ἀπό προσώπου σου τρόμος λήψεται αὐτούς. Καί σου ὁ Παντοϰράτωρ ὑπερασπιεῖ, ϰαί συνετιεῖ σε ὁ πλάσας σε ϰατευϑυνεῖσου τά διαβήματα, ϰαί ἑδράσει σε ἐπί βάσιν ἀσάλευτον. Ὁ ϑρόνος σου ὡς ὁ ἥλιος ἐναντίον αὐτοῦ, ϰαί οἱ ὀφαλμοί αὐτοῦ ῦ ἔσονται βλέποντες ἐί σε, ϰα οὐδέν οὐμή ἅψηταί σου τῶν χαλεπῶν, ϰαϑότι αὐτος σε ἐξελέξατο ϰαί ἀπό μήτρας ἀφώρισεν, ϰαί τήν αὐτοῦβασιλείαν ὡς ἀγαϑῷ ὑπέρ πάντας σοι ἒδωϰεν, ϰαί τέϑειϰεν ὡς σϰέπην ἐπί βουνοῦ ϰαί ὡς χρυσοῦν ἀνδριάντα ἐφ᾿ ὑψηλοῦ, ϰαί ὡς πόλιν ἐπ᾿ ὄρους ἀνύψωσεν, ὥστε δωροφρεῖσϑαι ὑπό ἐϑνῶν ϰαί προσϰυνεῖσϑαι ῦπο τῶν ϰατοιϰούτων τήν. Άλλά σύ, Κύριε ὁ Θεός μου, οὗ ἡ βασιλεία αἰνιος ϰαί ἀνώλεϑρος, εἴης ϰατευοδῶν τόν διά σοῦ ἐξ ἐμοῦ γεννηϑέντα, ϰαί ἔστω ἡἐπισϰοπή τοῦ προσώπου σου ἐπ αὐτόν, ϰαί τό οὖς σου ἐπιϰλινέσϑω ταῖςτούτου δεήσεσιύ. Σϰεπασάω αὐτόν ἡ χειρ σου, ϰαί βασιλευἑτω ἕνεϰεν ἀληϑείας, ϰαί ὁδηγήσει αὐτόν ἡδεξία σου ϰατευϑυνϑείησαν αἱ ὁδοί ὐτοῦ ἐνώπιόν σου τοῦ φυλάξασι τά διϰαιώματά σου. Πρό προσώπου αὐτοῦ πεσοῦνται πολέμιοι, ϰαί λείξουσι χοῦν οἱ ἐχϑροί αὐτοῦ. Κατασϰιασϑείη τό οτέλεχος τοῦ γένους αὐτῦ πολυγονίας φύλλοις, ϰαί ἡ τοῦ ϰαρποῦ αὐτοῦ ἐπιϰαλύψαι ὂρη βασίλεια, ὂτι διά σοῦ βασιλεύυσι βασιλεῖς δοξάζοντές σε εἰς τόν αἰῶνα.

Initio

Filius sapien laetificat patrem, et pater prolis amans in filio prudente delectatur. Dominus quippe est qui mentem indit quando longuendum est, et aurem ad audiendum impertit. Penes ipsum sapientiae thesaurus reconditur, et ab illo omne donum perfectum emanat. Reges in throno cellecat, universique dominatum ipsis elargitur. Nunc ergo aurem praebe, fili, et hac imbutus doctrina sapiens apud prudentes eris et apud sapientes prudens censeberis. Benedicent tibi populi, et beatum praedicabunt multae gentes. Disce quae prae omnibus scitu opus sunt, et prudenter imperii gubernacula accipe. De praesentibus tecam cogita, futura edisce, ut una cum recto consilio experientiam colligas, et praeclare res magnas aggredi velebis. Ecce doctrinam tibi propono, ut ex eius usu et notitia ad optima consilia peritus in publicae utilitatis rebus ne aberres. Prium quidem tradam quae gens in qua re prodesse Romanis possit, in qua obesse; item qualiter et quomodo singulae se habeant, et a qua gente possint et bello impeti et subiugari. Deinde vero de inexplebili insatiabilique earum animo ac de iniquis earundem postulatis. Sub haec de aliarum quoque gentium discrimine, origine, vivendi instuto, de situ, de condicione terrae quam incolunt; insuper de circuitu et mensura terrae, ac de iis quae vario temporre inter Romanos diversasque gentes acciderint; deinde de iis quae penes nos, imo etiam in universo Romano imperio certis temporibus innovata sunt. Haec mecum ex sapientiae legibus considerata tibi dilecto filio meo nota facere decrevi, ut singulorum discrimen apprime teneas, sciasque qua ratione istae vel tractande sive conciliandae vel debellandae ac repellandae sint. Te quippe ut magnanimum reformidabunt, et abs te velut ab igne fugient. Labia eorum frenabuntur, verbisque tuis veluti telis confodientur. Ipsis aspectu terribilis eris, et a conspectu tuo tremor invadet illos, deusque omnipotens te proteget, ac creator tuus te prdentia instruet, gressus tuos diriget atque in basi immobili constituet. Thronus tuus quasi sol erit coram ipso; oculi eius te resoicient, neque te res adversae contingent, quoniam ipse te elegit et ab utero matris segregavit, imperiumque suum tibi tanquam ceteris praecellenti tradidit, posuitque te quasi speculam in colle ac veluti auream statuam in excelso, et veluti urem in monte te exaltavit, ut munera tibi ferant gentes et adorent habitatores terrae. Sed tu, domine deus meus, cuius regnum incorruptibile et aeternum aes, eum in via dirige qui per te ex me natus est. Ipai vultus tui praesentia colluceat, et auris tua ad preces eius inclinetur. Protegat eum manus tua; regent propter veritatem; deducat eum dextera tua, et dirigantur viae eins in conspectu tuo, ut cusodiat instifactiones tuas. Coram eo procident hotes, et inimici eius terram lingent. Adumbretur strips eius fecundae sobolis foliis, et umbra fructus eius montes regies operiat, quia per te reges regnant, te celebrantes in secula.

Wstęp

Mądry syn sprawia, że ojciec jest z niego dumny, a kochający ojciec cieszy się swym rozważnym synem. Ponieważ Pan dał mu mądrość słowa, do której dodał umiejętność słuchania; w Nim spoczywa skarbnica wiedzy, i od niego pochodzi każdy doskonały dar; to On sadza królów na tronie i nadaje im cały majestat. Teraz, pomimo wysłuchania, mój syn, posiadając tę wiedzę, jest osobą mądrą pośród rozważnych, i osobą rozważną pośród mądrych; ludzie powinni Cię błogosławić, tak samo jak wszystkie narody. Bądź świadomy tego, co powinieneś wiedzieć przed innymi, oraz umiejętnie sprawuj władzę. Badaj rzeczy które mają miejsce obecnie, oraz poznawaj rzeczy, które dopiero się wydarzą, abyś mógł zgromadzić doświadczenie wraz ze zdrowym rozsądkiem, i abyś był kompetentny w tych sprawach. Stawiam przed Tobą doktrynę, abyś był bystry zarówno w kwestii swojego doświadczenia i wiedzy, abyś się nie potykał w sprawach rady oraz dobra wspólnego: po pierwsze, w czym każdy naród posiada swoją potęgę przewagi nad Rzymianami, oraz jakie ma słabości, oraz w jaki sposób można walczyć z innymi narodami, i w jaki sposób je pokonać; wówczas, w kwestii ich wygłodniałego i niezaspokojonego usposobienia, oraz darów których nadmiernie się domagają; następnie, również w kwestii różnic między innymi narodami, ich pochodzenie i zwyczaje oraz sposób życia, a także położenie i klimat terenów, na których mieszkają, ich geograficzny opis oraz rozmiar, i co więcej, wydarzenia które miały miejsce w różnym czasie między Rzymianami i innymi narodami; o tym jakie reformy zostały wprowadzone od najdawniejszego czasu w naszym państwie, a także w całym imperium rzymskim. Rzeczy te odkryłem dzięki swojej własnej mądrości, i nakazałem, aby zostały przekazane Tobie, mój ukochany synu, abyś i Ty mógł znać różnicę między każdym z tych narodów, oraz tym w jaki sposób należy ich traktować i zjednać, lub w jaki sposób toczyć z nimi wojnę i stawić im czoła. Aby mogli zadrżeć pod wrażeniem Twojej wiedzy, i aby uciekali przed Tobą jak przed ogniem; ich usta zostaną powściągnięte, a Twoje słowa będą ich ranić śmiertelnie. Będziesz wydawał się im straszny, a na Twój widok będą trząść się ze strachu. A Bóg Wszechmogący ochroni Cię swoją tarczą, i napełni Cię zrozumieniem; będzie kierował On Twoimi poczynaniami, abyś stąpał po równym podłożu. Twój tron będzie niczym słońce przed Nim, a Jego oczy będą patrzeć na Ciebie, i nie dosięgnie Cię żadna krzywda, ponieważ to On Ciebie wybrał i oddzielił Cię od łona matki, i dał Ci panowanie jako człowiekowi doskonałemu spośród wszystkich ludzi, i postawił Cię niczym schronienie na wzgórzu oraz niczym posąg ze złota na wysokościach, oraz wzniósł Cię niczym miasto na górze, do którego będą znosić Ci dary i będą Cię wielbić na tej ziemi. Ale Ty, Panie Mój, którego panowanie jest wieczne, czuwaj nad nim w jego drodze, który dzięki Tobie zrodził się ze mnie, i niech Twoja twarz będzie skierowana ku niemu, a Twoje ucho będzie wystawione na jego błagania. Niech Twoja ręka go osłania, i niech rządzi w prawdzie, i niech Twoja ręka go prowadzi; niech jego drogi będą prowadzić do Ciebie, wznosząc Twoje posągi. Niech wrogowie padają przed Nim na twarz, i niech zamienią się w pył. Niech jego korzenie będą pokryte liśćmi wielu potomków, a cień jego owoców niech pokrywa królewskie góry; ponieważ królowie rządzą dzięki Tobie, wysławiając Cię na wieki.

1. Περί τῶν Πατζιναϰιτῶν ϰαί πρός πόσα συμβάλλονται μετά τοῦ βασιλέως Ῥωμαίων εἰρηνεύοντες

Αουσον τοίνυν, υἰέ, ἄ μοι δοϰεῖ <δεῖν> σε μή ἀγνοεῖν, ϰαί νοήμων ενοῦ, ἵνα ϰτήση ϰυβέρνησιν. Φημί γάρ ϰαί τοῖς ἂλλοις ἂπασιν εἶναι ϰαλόν τῶν ὑποτεταγμένων τήν μάϑησιν, διαφερόντως δέ σοί, τῷ ὑπέρ τῆϛ πάντων σωτηίας ὀείλοντι διαμεριμνᾶν ϰαί πήν ϰοσμιϰήν ὁλϰάδα ηδαλιοχεῖν τε ϰαί ϰυβερνᾶν. Εἰ δέ σαφεῖ ϰαίϰατημαξευμένω λόγω ϰαί οἶν εἰϰῇ ῥέοντι πεζῷ ϰαί ἁπλοἵϰῷ πρός τήν τῶν πρϰειμένων ἐχρησάμην δήλωσιν, μηδέν ϑαυμάσῃς, υἱέ. Οὐ γάρ ἐπίδειξιν ϰαλλιγραφίας ἢ φράσεως ἠττιϰισμένης ϰαί τό διηρμένον διογϰούσης ϰαί ὑψηλόν ποιῆσαι ἐσπούδασα, ἀλλά μᾶλλον διά ϰοινῆς ϰαί ϰαϑωμιληένης ἀπαγγελίας διδάξαι σοι ἒσπευσα, ἄπερ οἲομαι δεῖν σε μή ἀγοεῖν, ϰαί ἂ τήν ἐϰ μαϰρᾶς ἐμπειρίας σύνεσίν τε ϰαί φρόνησιν εὐμαρῶς σοι δύναται προξενεῖν.

Ψπολαμβάνω γάρ ϰατά πολύ συμφέρειν ἀεί τῷ βασιλεῖ Ῥωμαίων εἰρήνην ἐϑέλειν ἔχειν ετά τοῦ ἔϑνους τῶν Πατζιναϰιτῶν ϰαί φιλιϰάς πρός αὐτούς ποιεῖσϑαι συνϑήϰας τε ϰαί ἀποστέλλειν ϰαϑ᾽ ἒϰαστον χρόνον ἐντεῦϑεν πρός αὐτούς ἀποϰρισιάριον μετά ξενίων ἁρμοζόντων ϰαί πρός τό ἒϑνος ἐϑ πιτηδείων ϰαί ἀναλαμβάνεσϑαι ἐϰεῖϑεν ὁμήρους, ἤτοι ὄψιδας ϰαί ἀποϰρισιάριον, οἳτινες ἐν τῇ ϑεοφυλάϰτῳ ταύτῃ πόλει τοῦ ϰαϑυπουργοῦντος εἰς ταῦτα συνελεύσονται, ϰαί βασιλιϰῶν εὐεργεσιῶν ϰαί φιλοτιμιῶν τῶν ἐπαξίων πάντων τοῦ βασιλεύοντος ἀπολαύσουσιν.

Οτι γειτνιάζει τό τοιοῦτον ἔϑνος τῶν Πατζιναϰιτῶν τῷμέρει τῆς Χερσῶνος. Καί εἰ μή φιλίως ἒχουσι πρός ἡμᾶς ύναννται ϰατά τῆς Χερσῶνος ἐξέρχεσϑαι ϰαί ϰουρσεύειν ϰαί ληΐζεσϑαι αὐτήν τε τήν Χερσῶνα ϰί τάλεγόμενα ϰλίματα.

1. De Patzinactis, et quantum prosint imperatori Romano si pacem cum ipsis habeat

Audi ergo, fili, quae tibi non ignoranda existimo, et intelligens esto ut rectam gubernandi rationem assequaris, siquidem vel subditis omnibus opportunam esse scientiam dico, praecipue vero tibi, qui omnium saluti prospicere ac mundi navem regere et gubernare debea. Quodsi perspicuo trito atque ut par est fluido, pedestri ac simplici loquendi genere utar ad ea quae proposui declaranda, ne mirere, fili. Non enim recte scribendi neque Atticae dictionis turgidae ac sublimis specimen edere in amino habui, sed potius communi ac familiari sermone ea enuntiare destinavi, quae non ignota tibi esse debere putavi, quaeque diuturno usu et experimento intelligentiam tibi ac prudentiam facile conciliare possint. Arbitror autem e re imperatoris Romanorum esse, ut cum Patzinacitis pacem semper agat, amice cum illis paciscatur et foedera ineat, singulis annis apocrisarium cum donis genti competentibus ad illos mittat, inde vero obsides recipiat et apocrisiarium qui in urbem hanc a deo servatam cum administro convenient, ac condignis omnibus beneficiis honoribusque ab imperatore afficientur. Haec quippe Patzinacitarum gens patri Chersonis finitima est, et nisi amice nobiscum sentiat, in Chersonem imperassionem et excursiones facere valer, ipsamque Chersonem et regiones infestare ac depopulari.

1. O Pieczyngach i korzyściach wypływających z utrzymywaina z nimi pokoju

Słuchaj teraz, mój synu, o rzeczach których nie powinieneś ignorować, oraz nad którymi powinieneś zapanować dzięki swej wiedzy. Ponieważ uważam, że chociaż nauka jest dobra również dla pozostałych, którzy są podwładnymi, jednak jest ona szczególnie ważna dla Ciebie, który przejmiesz władzę nad bezpieczeństwem wszystkich, oraz będziesz sterował i kierował statkiem świata. I jeśli wyznaczając zadanie, przestrzegałem prostego sposobu wymowy oraz, że tak powiem, prostej prozy, nie zastanawiaj się nad tym, mój synu. Ponieważ nie byłem na tyle pilny, aby przedstawić skomplikowane treści lub zaprezentować wyniosły styl, przepełniony majestatem i podniosły, ale raczej byłem chętny do zastosowania środków codziennych oraz prostej narracji, aby nauczyć Cię rzeczy, których nie powinieneś ignorować, a które bez trudu zapewnią Ci wiedzę oraz roztropność, które są owocem mojego dużego doświadczenia.

Wyobrażam sobie zatem, że zawsze korzystną zaletą dla cesarza Rzymian jest zachowanie pokoju z narodem Pieczyngów oraz zawieranie ugód oraz traktatów przyjaźni z nimi, a także wysyłanie przedstawiciela dyplomatycznego do nich każdego roku z darami odpowiednimi i stosownymi do ich narodu, oraz do uzyskania od nich poręczeń, to znaczy, zakładników i przedstawiciela dyplomatycznego, którzy powinni przybyć, do miasta chronionego przez Boga [Konstantynopola], i którzy powinni cieszyć się wszystkimi korzyściami cesarskimi i darami odpowiednimi dla cesarza.

Ten naród Pieczyngów sąsiaduje z okręgiem Chersonia, i jeśli nie są oni nastawieni przyjaźnie wobec nas, mogą wyruszyć na wyprawy i grabieże przeciwko Chersoniowi, i mogą zdewastować Cherson oraz tak okoliczne regiony.

2. Περί τῶν Παζιναϰιτῶν ϰαί τῶν Ῥῶς

Ὅτι ϰαί τοῖς Ῥῶς οἱ Πατζιναϰῖται γείτονες ϰαί ὅμοροι ϰαϑεστήϰασιν, ϰαί πολλάϰι, ὅταν μή πρός ἀλλήους εἰρηνεύουσι, πραιδεύουσι τήν Ῥωσίν, ϰαί ἱϰανῶς αὐτήν παραβλάπτουσι ϰαί λυμαίνονται.

Ὅτι ϰαί οἱ Ῥῶς διά σπουδῆς ἔχουσιν εἰρήνην ἔχειν μετά τῶν Πατζιναϰιτῶν. Ἀγοράζουσι γρ ἐξ αὐτῶν βόας ϰαί ἵππους ϰαί πρόβατα, ϰαί ἐϰτούτων εὐμαρέστερον διαζῶσι ϰαί τρφερώτερον, ἐπετί τῶν προειρημένων ζώων ἐν τῇ Ῥωμσἰᾳ ϰαϑέστηϰεν. Ἀλλ᾽ οὐδέ πρός ὑπερίους πολέμους ἀπέρχεσϑαι δύννται ὅλως οἱ Ῥῶς εἰ μή πετά τῶν Πατζιναϰιτῶν εἰρηνεύοντες, διότι δύνανται ἐν τῷ ἐϰείους τῶν οἰϰείων ὑποχωρεῖν αὐτοί ἐπερχόμενοι τά ἐϰείνων ἀφανίζειν τε ϰαίλυμαίνεσϑαι. Διό μᾶλλον ἀεί σπουδήν οἱ Ῥῶς τίϑενται διά τε τό μή παραβλάπτεσϑαι παρ᾽ αὐτῶν ϰαί διά τό ἰσχυ ρόν εἶναι το τοιοῦτον ἒϑνος συμμαχίαν παρ᾽ αὐτῶν λαμβάνειν ϰαί ἒχειν εἰς βοήϑειαν, ὡς ἂν ϰαί τῆς ἒχϑρας αὐτῶν ἀπαλλάττωνται ϰαί τῆς βοηϑείας ϰαταπολαύοιεν.

Ὃτι οὐδέ πρός τήν βασιλεύουσαν ταύτην τῶν Ῥωμαίων πόλιν οἱ Ῥῶς παραγίνεσϑαι δύνανται εἰ μή μετα τῶν Πατζιναϰιτῶν εἰρηύοντες, οὔτε πολέμου χάριν, οὔτε πραγματείας, ἐπειδή ἐν τῷ μετα τῶν πλοίων εἰς τούς φραγμούς τοῦ ποταμοῦ γίνεσϑαι τούς Ῥῶς ϰαί μή δύνασϑαι διελϑεῖν, εἰ μή ἐξαγάγωσι τοῦ ποταμοῦ τά πλοῖα αὐτῶν, ϰαί ἐπί τῶν ὤμων βαστάζοντες διαβάσωσιν, ἐιτί ϑενται τότε αὐτοῖς οἱ τοῦ τοιούτου ἔϑνους τῶν Πατζιναϰιτῶν, ϰαί ᾳδίς, ἅτε πρός δύο πόνους ἀντέχειν μή δύνανται, τροποῦνται ϰαί ϰατασφάζονται.

2. De Patzinacitis et Russis

Russis Patzinacitae vicini sunt et contermini; quare nisi pacem invicem colant, Russiam saepe depraedantur ingentique damno afficiunt.

Ideo Russi operam dant ut pacem cum Patzinacitis habeant. Ab ipsis enim bobes equos et oves comparant, atque horum ope facilius suaviusque vitam agunt: nullum quippe horum animalium in Russia nascitur. Sed neque ad bella quae extra tines geruntur ire omnino Russi possunt, nisi cum Patzinacitis pacem servent, quonim dum illi extra fines abscedunt, ipsi irrumpentes possunt terram eorum pessumdere et devastare. Ideoque Russi summopere satagunt ne damnum ab ista gente sibi importetur; et quia strenua illa et admodum bellicosa est, eam sibi ad belli consortium et auxilium pellicere curant, uti simul et eius inimicitiam devitent et auxilio fruantur.

Neque possunt item Russi imperatricem hanc Romanorum urbem sive belli sive commercii causa petere, nisi pacem cum Patzinacitis colant: nam ubi cum navibus Russi ad loca fluminis praerupta devenerint, cum non ultra procedere queant, nisi naviculas suas flumine eductas humeris impositas transferant, tum illos Patzinacitae invadunt et facile, quia duplici labori ferendo pares non sunt, in fugnam vertunt et interficiunt.

2. O Pieczyngach i Rusach

Pieczyngowie są sąsiadami Rusów i wraz z nimi się przemieszczają, i często, kiedy nie są oni ze sobą w stanie pokoju, najeżdżają Ruś, wyrządzając jej znaczące szkody i zniewagi.

Rusowie również angażują się w utrzymanie pokoju z Pieczyngami. Ponieważ odkupują oni od nich rogate bydło, konie oraz owce, w wyniku czego żyje im się łatwiej i wygodniej, ponieważ żadne z wymienionych zwierząt nie występuje na Rusi. Co więcej, Rusowie nie są w stanie wyruszyć na wojnę poza ich granicami, jeśli nie zawrą pokoju z Pieczyngami, ponieważ kiedy będą z dala od swoich domów, mogą oni ich najechać niszcząc i grabiąc ich tereny. Tak więc, Rusowie, zarówno w celu uniknięcia szkód z ich strony, oraz z racji siły ich narodu, zawsze najbardziej przejmują się zawieraniem pokoju z nimi oraz posiadaniem ich wsparcia, aby oboje pozbyli się ich wroga oraz aby mogli cieszyć się korzyścią jego wsparcia.

Rusowie nie mogą też najechać tego wspaniałego miasta Rzymian [Konstantynopola], ani w celu wojny ani handlu, o ile nie mają zawartego pokoju z Pieczyngami, ponieważ kiedy Rusowie wypłyną swoimi statkami za porohy rzeki i nie mogą przez nie przebrnąć dopóki nie podniosą swoich statków z rzeki i przeniosą je przez progi na własnych ramionach, wówczas lud Pieczyngów na nich wyruszy, a ponieważ nie mogą oni robić dwóch rzeczy na raz, zostaną poćwiartowani.

3. Περί τῶν Πατζιναϰιτῶν ϰαί Τούρϰων

Ὅτι ϰαί τό τῶν Τούρϰων γένος μεγάλως πτοεῖται ϰαί δέδιε τούς εἰρημένους Πατζιναϰίτας διά τό πολλάϰις ἡττηϑῆναι παρ᾽ αὐτῶν ϰαί τελείως σχεδόν πααδοϑῆναι ἀφανισμῷ. Καί διά τῦτο ἀεί φοβεροί τοῖς Τούρϰοις οἱ Πατζιναϰῖται νομίζοται, ϰαί συστέλλονται ἀπ᾿ αῦτῶν

3. De Patzinacitis et Turcis

Turcarum gens memoratos Patzinacitas magnopere reformidat, quia frequenter in praeliis ab iis devicti et ad internecionem fere caesi sunt. Ideoque Turcis Patzinacitae semper formidolosi sunt, ad iisque coercentur.

3. O Pieczyngach i Turkach

Plemię Turków, również, drży na wspomnienie o Pieczyngach, ponieważ często byli oni przez nich pokonani i sprowadzeni na granicę całkowitego unicestwienia. Tak więc, Turcy zawsze patrzą na Pieczyngów z lękiem, i są przez nich utrzymywani w ryzach.

4. Περί τῶν Πατζιναϰιτῶν ϰαί Ῥῶς ϰαί Τούρϰων

Ὅτι τοῦ βασιλέως Ῥωμαίων μετά τῶν Πατζιναϰιτῶν εἰρηεύοντος, οτε <οἱ> Ῥῶς πολέμου νόμῳϰατά τῆς Ῥωμαίων ἐπιϰρατείας, οὔτε οἱ Τοῦρϰοι δύνανται ἐπελϑεῖν, ἀλλ᾽ οὔτε ὑπέρ τῆς εἰρήνηςμεγάλα ϰαί ὑπέργϰα χρήματά τε ϰαί πράγματα παρά τῶν Ῥωμαίων δύνανται ἀπαιτεῖν, δεδιότεςτήν διά τοῦ τοιούτου ἔϑνους παρά τοῦ βασιλέως ϰατ᾽ αὐτῶν ἰσχύν ἐν τῷ ἐϰείνους ϰατά Ῥωμαίων ἐϰστρτεύειν. Οἱ <γάρ> Πατζιναϰῖται, ϰαί τῇ πρός τόν βασιλέα φιλίᾳ συνδύμενι ϰαί παρ᾽ ἐϰείνου διά γραμμάτων ϰαί δώρων ἀναπειϑόμενοι, δύνανται ῥᾳδίως ϰατά τῆς χώρας τῶν τε Ῥῶς ϰαί τῶν Τούρϰων ἐπέρχεσϑαι ϰαί ἐξανδρποδίεσϑαι τά τούτων γύναια ϰαί παιδάρια ϰαί ληΐζεσϑαι τήν χώραν αὐτῶν.

4. De Patzinacitis Russis et Turcis

Si pacem cum Patzinacitis habeat Romanorum imperator, imperium Romanum neque Russi neque Turcae infestare possunt; neque item possunt a Romanis pro redimenda pace magnam pecuniarum vim exigere, imperatorem huiusce gentis subsidiis ac potentia nixum pertimescentes. Dum enim illi in bellum contra Romanos proficiscuntar, Patzinacitae, sive amicitia cum imperatore devincti sive literis eius atque muneribus pellecti, facile Turcarum Russorumque terram invadere ac uxores liberosque illorum in servitutem agere regionemque devastare possunt.

4. O Pieczyngach, Rusach i Turkach

Dopóki cesarz Rzymian zawarł pokój z Pieczyngami, ani Rusowie ani Turcy nie mogą zaatakować terenów pod panowaniem rzymskim, nie mogą oni także egzekwować od Rzymian dużych i zawyżonych sum pieniędzy ani towarów za cenę pokoju, ponieważ obawiają się tego narodu, wobec którego może zwrócić się cesarz, kiedy udają się na kampanię przeciwko Rzymianom. Ponieważ Pieczyngowie, jeśli są zaprzyjaźnieni z cesarzem i jeśli zostali przekupieni przez niego listami i darami, mogą z łatwością najechać zarówno Rusów jak i Turków, i uwięzić ich kobiety i dzieci oraz zdewastować ich kraj.

5. Περί τῶν Πατζιναϰιτῶν ϰαί τῶν Βουλγάρων

Ὅτι ϰαί τοῖς Βουγάροις φοβερώτερος ἂν εἷναι δοξειεν ὁ τῶν Ῥωμαίων βασιλεύς, ϰαί ἀνάγϰην ἡσυχίας ἐπιτιϑέναι τούτοις δύναται ἐϰ τοῦ μετά τῶν Πατζιναϰιτῶν εἰρηεύειν, ἐπειδή ϰαί πρός αὐτούς τούς Βουγάρους οἰ εἱρημένοι Πατζιναϰῖται πλησιάζουσιν ϰαί ἡνίϰα βουληϑῶιν, ἢ δι᾽ οἰϰεῖον ϰέρδος ἢ τῇ πρός τόν βασιλέα Ῥωμαίων χάριτι εὂὐχερῶς δύνανται ϰατά ουλαρίας ἐϰστρατεύειν ϰαί ἀπό τοῦ περιόντος πλήϑους ϰαί τῆς ἰσχύος αὐτῶν ὑπτενιϰᾶν ὐτούς ϰαί ἡττᾶν. Διά τοῦτο ϰαί οἱ Βούλγαροι ἀγῶνα ϰαί σπουδήν διηεϰῶς ἔχουσι τοῦ εἰρηνεύειν ϰαί ὁμονοεῖν μετά τῶν Πατζιναϰιτῶν. Έϰ τοῦ γάρ πολλϰις ὑπ᾽ αὐτῶν ϰαταπολεμηϑῆναι ϰαί τῇ πείρᾳ ἐγνώϰασι ϰαλόνϰαί συμφρον εἶναι τό εἰηνεύειν ἀεί πρός αὐτούς.

5. De Patzinacitis et Bulgaris

Bulgaris quoque formidabilior Romanorum imperator videbitur, ipsosque ad pacem et quietem adigere valet, si sit foedere cum Patzinacitis iunctus, siquidem memorati Patzinacitae Bulgaris etiam finitimi aunt, et arbitratu suo, sive proprii questus causa sive ad ineundam cum Romano imperatore gratiam, Bulgariam nullo negotio invadere possunt, ac miltitudine roboteque suo ipsos devincere et profligare. Quapropter Bulgari magnam pacis ac concordiae cum Patzinacitis servandae curam sollicitudinemque gerunt. Nam frequenter ab iis debellati atque vastati experimento didicerunt quantum sibi conferat pacate cum illis semper agere.

5. O Pieczyngach i Bułgarach

Bułgarom, nawet cesarz Rzymian będzie się wydawał potężniejszy, i może wywierać na nich potrzebę spokoju, jeśli zawarł on rozejm z Pieczyngami, ponieważ wyżej wspomniani Pieczyngowie są również sąsiadami Bułgarów, i kiedy chcą, w celu zysku lub jako przysługa dla cesarza Rzymian, mogą z łatwością przemaszerować przeciwko Bułgarii, a dzięki przeważającej ilości i sile przytłoczą ich i pokonają. Tak więc, Bułgarzy również nieustannie walczą i próbują utrzymać pokój i harmonię z Pieczyngami. Ponieważ z powodu częstych porażek i plądrowania, poznali oni z doświadczenia wartość i korzyść zawartego z nimi pokoju.

6. Περί τῶν Πατζιναϰιτῶν ϰαί Χερσωνιτῶν

Ὅτι ϰαί ἓτερος λαός τῶν τοιούτων Πατζιναϰιτῶν τῷ πέρει τῆς Χερσῶνος παράϰεινται, ἵτινες ϰα πραγματεύονται μετά τῶν Χερσωνιτῶν, ϰαί ποιοῦσι τάς δουλείας αὐτῶν τε ϰαί τοῦ βασιλέως εἵς τε τήν Ῥωσίαν ϰαί τήν Ῥωσίαν ϰαί τήν Ζιχίαν ϰαί εἰς πάντα τά ἐϰεῖϑεν μέρη, δηλονότι λαμβάνοντες παρά τῶν Χερσωνιτῶν τόν προσυμπεφωνημένον μισϑόν ὑπέρ τῆς τοιαύτης διαϰονίας ϰατά τό ἀνῆϰον τῆς δουλείας ϰαί τοῦ ϰόπου αὐτῶν, οἷον βλαττία, πράνδια, χαρέρια, σημέντα, πέπεριν, δερμάτια ἀληϑινά Πάρϑιϰα ϰαί ἕτερα εἴδη τά ὑπ᾽ αὐτῶν ἐπιζητούμενα, ϰαϑώς ἂν ἕϰαστος Χερσωνίτη ἕϰαστον Πατζιναϰίτην είοῃ συμφωνῶν ἢ πεισϑῇ. Ἐλεύϑεροι γάρ ὂντες ϰαί οἶον αὐτόνομοι οἱ τοιοῦτοι Πατζιναϰῖται οὐδεμίαν δουλείαν ἂνευ μισϑοῦ ποιοῦσί ποτε.

6. De Patzinacitis et Chersonitis

Patzinacitarum gens altera Chersonis patri contermina est, quae etiam cum Chersonitis negotiationem exercet, et tam ipsis quam imperatori ministerium praebeut in Russia Chazaria Zichia atque in omnibus istic positis regionibus, pactam videlicet mutuo cenvenerant, pro ratione susceptae operae et laboris. Eiusmodi porro merces exportant, blattas, praudca, pannos rariores, segmenta, piper, pelles pardorum purpureas, ceterasque rerum species quas exquirunt, prout inter Chersonitas singulos et Patzinacitas pactum fuit. Liberi enim et quasi sui iuris cum sint Patzinacitae, operam sine mercede nullam praebent.

6. O Pieczyngach i Chersoniu

Kolejna opowieść dotycząca Pieczyngów dotyczy obszaru Chersonia; handlują oni z mieszkańcami, oraz wykonują dla nich usługi, a także dla władcy Rusów, Chazarów oraz Zichii, oraz wszystkich terenów poza nimi: to znaczy, otrzymują oni od mieszkańców Chersonia wcześniej uzgodnione wynagrodzenie za ich usługi proporcjonalne do ich pracy i trudności, w formie kawałków fioletowego płótna, wstążek, jedwabiów, złotego brokatu, szkarłatnej lub Partyjskiej skóry, oraz innych towarów, których potrzebują, zgodnie z umową, którą może zawrzeć każdy mieszkaniec Chersonia lub uzgodnień z poszczególnymi Pieczyngami. Ponieważ Pieczyngowie są narodem wolnym i niezależnym, i nigdy nie wykonują usług bez wynagrodzenia.

7. Περί τῶν ἀπό Χερσῶνος ἀποστελλομένων βασιλιϰῶν ἐν Πατζινϰίᾳ

Ὅτι ἡνίϰα περάσῃ βασιλιϰός εἰς Χερσῶνα ἕνεϰα τῆς τοιαύτης διαϰνίας, ὀφείλει εὐϑύς ἀποστέλλειν εἰς Πατζιαναϰίαν ϰαί ἐπιζητεῖν ὄψιδας παρ᾽ αὐτῶν ϰαί διασώστας, ϰαί ἐρχομένων αὐτῶν, τούς μέν ὄψιδαςεἰςτό ϰάστρον Χερσῶνος ϰραουμένους ϰαταλιμπάνειν, αὐτός δέ μετά τῶν διασωστῶν πρός Πατζιναϰίαν ἀπέρχεσϑαι ϰαί τά ἐντεταλμένα ἐπιτελεῖν. Οἱ δέτοιοῦτοι Πατζιναϰῖτι ἄπηστοι ὄντες ϰαί τῶν παρ᾽ αὐτοῖς σπανίων ὀξεῖς ἐπιϑυμηταί ἀνέδην ἐπιζητοῦσιν ξενάλια ἱϰανά, οἱ μέν ὄψιδες ἄλλα μέν λόγῳ αὐτῶν ϰαί ἄλλά λόγῳ τῶν ὐτῶν γυναιϰῶν, οἱ δέ ποσῶσται τά μέν τοῦ ϰόπου αὐτῶν, τά δέ ὑπέρ τοῦ ϰόπου τῶν ἀλόων αὐτῶν. Εἶτα, εἰσερχομένου τοῦ βασιλιϰοῦ εἰς τήν χώραν αὐτῶν, ζητοῦσι πρότερον τά τοῦ βασιλέως δῶρα, ϰαί πάλιν, ὅτε ϰορέσουσι τούς ἀνϑρώπους αὐτῶν, ζητοῦσι τά τῶν γυναιϰῶναὐτῶν ϰαί τῶν γονέων αὐτῶν. Ἀλλά ϰαί ὅσοιἐν τῷ ἀποσώζειν αὐτόν ὑποστρέφοντα πρός Χερσῶνα ϰατέλϑωσι μετ᾽ αὐτῦ, ζητοῦσι παρ᾽ αὐτοῦ ῥογευϑῆναι διά τόν ϰόπον αὐτῶν τε ϰαί τῶν ἀλόγων αὐτῶν.

7. De Caesarianis missis a Chersone in Patzinaciam

Cum itaque talis ministerii causa Caesarianus quispiam in Chersonem venerit, statim in Patzinaciam mittat ac obsides itinerisque duces petat oportet; qui cum venerint, obsides in castro Chersonis sub custodia relinquere, ipse vero cum itineris ducibus in Patzinaciam se conferre debet, ut iussa exsequatur. Patzinacitae autem, utpote insatiabiles eorumque quae rara apud ipsos percupidi, munera ab illis bene multa exposcere non erubescunt, obsides quidem tum suo tum uxorum nomine, itineris vero duces pro suscepto sui equorunque labore. Postea cum Caesarianus in ipsorum regionem ingressus est, imperatori munera expetunt. Deinde cum homines ipsorum accipiunt, pro uxoribus et parentibus exigunt. Denique qui redeuntem in Chersonem comitantur, pro labore tum a se tum ab equis suscepto mercedem sibi postulant.

7. O wysyłaniu cesarskich agentów z Chersonia do Patzinacii

Cesarski wysłannik przybywając do Chersonia, musi natychmiast posłać do Patzinacii z żądaniem zakładników i eskorty, a po ich przybyciu musi zostawić zakładników pod strażą w Chersoniu, a sam wyruszyć z eskortą do Patzinacjii by wykonać swoje zadania. Ci zaś Pieczyngowie, chciwi rzeczy, które sa u nich rzadkie, jako zakładnicy domagają się hojnych darów dla siebie i swoich żon, a czasem i dla swojej eskorty, żądając też więcej [darów] za korzyści płynące z ich bydła. Kiedy cesarski agent wkracza do ich kraju, żądają od niego najpierw darów dla swojego władcy, następnie dla siebie, a kiedy już się obłowią, to dla swoich żon i rodzin. Co więcej, wszyscy którzy go eskortują w drodze powrotnej do Chersonia, domagają się od niego zapłaty dla siebie za włożony w to trud, oraz za użytkowanie ich zwierząt.

8. Περί τῶν ἀπό τῆς ϑεοφυλάϰτου πόλεως ἀποστελλομένων βασιλιϰῶν μετά χελανδίων διά τε τοῦ Δανουβίου ϰαί Δάναπρι ϰαί Δάναστρι ποταμοῦ ἐν Πατζιναϰίᾳ

Ὅτι ϰαί εἰς τό μέρος τῆς Βουλγαρίας ϰαϑέζεται λαός τῶν Πατζιναϰιτῶν, ἐπί τό μέρος τοῦ Δάναπρι ϰαί τοῦ Δάναστρι αί τῶν ἑτέρων τῶν ἐϰεῖσε ὄντων ποταμῶν. Καί βασιλιϰοῦ ἀποστελλομέουἐντεῦϑεν μετά χεανδίων, δύναται ϰαί χωρίς τοῦ εἰς Χερσῶνα ἀπελϑεῖν ἐνταῦϑα συντόμως ϰαί ταχέως εὐρίσϰειν τούς Πατζιναϰίτας, οὓςϰαί εὑρών μηνύει διά ἀνϑώπου αὐτοῦ ὁ βασιλιϰός, ἐντός τῶν χελανδίων μένων ϰαί μεϑ᾽ ἑαυτοῦ τά βασιλιϰά ἐπιφερόμενος ϰαί φυλάττων ἐν τοῖς χελανδίοις πάγματα. Καί ϰατέρχονται πρός αὐτόν, ϰαί ὅτε ϰατέλωσιν, δίωσι πρός αὐτούς ὁ βασιλιϰός αὐτοῦ ὄψιδας, ϰαί λαμβάνει ϰαί αὐτς ἀπό τῶν τοιούτων Πατζιναϰιτῶν ἑτέρους ὅψιδας, ϰαί ϰρατεῖ αὐτούς εἰς τά χελάνδα, ϰαί τότε συμφωνεῖ μετ᾽ αὐτῶν ϰαί ὅτε ποιήσουσιν οἱ Πατζιναϰῖται πρός τόν βασιλιϰόν τούς ὅρϰους ϰατά τά ζάϰανα αὐτῶν, ἐιδίδωσιν αὐτοῖς τάς βασιλιϰάς δωρεάς, ϰαί ἀναλαμβάνεται φίλους ἐξ αὐτῶν, ὅσους βούλεται, ϰαί ὑποστρέφει. Οὕτω δέ χρή συμφωνεῖν μετ᾽ αὐτῶν, ὤστε, ὅπου ἃν χρεωποιηϑῇ αὐτούς ὁ βασιλεύς, ποιήσωσι δουλείαν, εἴτεἰς τούς Ῥῶς, εἴτε εἰς τούς Βουλγάρους, εἴτε ϰαί εἰς τούς Τούρϰους. Εἰσί γάρ δυνατοί τοῦ πάντας τούτους πολεμεῖν, ϰαί πολλάϰις ϰατ᾽ αὐτῶν ἐλϑόντες, φοβεροί νῦν ϰαϑεστήϰασιν. Καί τοῦτο δῆλον ϰαί ἐντεῦϑέν ἐστιν. Τοῦ γάρ ϰληριϰοῦ Γαβριήλ ποτε πρός τος Τούρϰους ἀποσταλέντος ἀπό ϰελεύσεως βασιλιϰῆς ϰαί πρός αὐτούς εἰπόντος, ὅτι <<Ὁ βασιλεύς δηλοποιεῖ ὑμᾶς ἀποοοδιῶξαι τούς Πατζιναϰίτας ἀπό τοῶ τόπου αὐτῶν ϰαί ϰαϑεθῆναι ὑμᾶς (ὑμεῖς γάρ αί πρότερον ἐϰεῖσε ἐϰαέζεσϑε) πρός τό εἶναι πλησίον τῆς βασιλείας μου, ϰαί ὅτε ϑέλω, ἀποστέλλω, ϰαί ἐν τάχει εὑρίσϰω ὑᾶς,>> πάντες οἱ ἂρχοντες τῶν Τούρϰων μιᾷ φωνῇ ἐξβόησαν, ὅτι <<Ἡμεῖς μετά τούς Πατζιναϰίτας ἑαυτούς οὐ βάλλομεν οὐ γάρ δυνάμεϑα πολμεῖν πρός αὐτούς, ὅτι ϰαίχώρα μεγάλη ϰαί λαός πολύς ϰαί ϰαϰά παιδία εσι ϰαί τοῦ λοιποῦ τόν λόγον τοῦτον πρός ἡμᾶς μή εἰπῇς οὐ γάρ ἀγαπῶμεν αὐτόν.>>

Ὅτι ϰαί οἱ Πατζιναϰῖται ἐϰεῖεν τοῦ Δανάπρεως ποταμοῦ μετά τό ἔαρ διέρχονται, ϰαί ἀεί ἐϰεῖσε ϰαλοϰαιρίζουσιν.

8. De Caesarianis ab urbe a deo custodita missis in Patzinaciam cum chelandiis per Danubium, Danaprim et Danastrim flumina

Bulgariam versus in partibus Danapri et Danastri reliquorumque illic fluviorum Patzinacitae quoque sedes habent; ac Cesarianus hinc cum chelandiis missus non necesse habet Chersonem adire, sed potest illic nullo negotio celeiterque Patzinacitas invenire; quos conveniens Cesarianus dum ipse in chelandiis manet servans et custodiens res imperatoris, ipsis per famulum adventum renuntiat. Tum illi ipsum adeunt, qui advenientibus obsides e suis offert, ab iisque vicissim accipit, quos in chelandiis retinet, atque inde cum iis paciscitur. Cum autem Patzinacitae Caesarino pro lege et consuetudine ipsorum sese iuramento obstrinxerint, tum ille ipsis imperatoria munera elargitur, et amicos ex illis quotquot voluerit accipit, atque ita revertitur. Sic vero cum illis ineunda foedera, ut ex pacto teneantur operam praebere ubicunque usus postulaverit, sive adversus Russos sive contra Bulgaros vel Turcas, siquidem hos omnes bello adoriri possunt, ac saepe contra illos profecti iam ipsis sunt perquam formidabiles. Quod vel hoc uno exemplo palam erit. Cum aliquando Gabriel clericus iussu imperatoris ad Turcas legatus esset, sicque ipsos compellaret “vobis imperator denuntiat ut admoto exercitu Patzinacitas sedibus pellatis eorumque regionem obtineatis nam istis olim habitastis, ut imperio meo finitimi sitis, et mittere cum velim quam celeriter vos inveniam”, omnes Turcarum principes uno ore clamarunt “nos Patzinacitis bellum non inferimus: neque enim illis oppugnandis pares sumus, siquidem illorum regio perampla, infinita populi multitudo, et admodum pugnaces sunt. Ne igitur nobis in posterum tam ingrata verba facias.”

Adde quod Patzinacite elapso vere ab ulterioribus Danapris partibus venientes, traiectoque flumine, istic semper aestatem transigant.

8. O wysłaniu agentów cesarskich na okrętach wojennych z miasta chronionego przez Boga do Patzinacji wzdłuż Dunaju i Dniepru i Dniestru

W Bułgarii również osiedlili się Pieczyngowie, w kierunku Dniepru i Dniestru oraz innych rzek w tym rejonie. I kiedy cesarski agent zostaje wysłany stąd [z Konstantynopola] ze statkami wojennymi, może on, bez potrzeby udawania się do Chersonia, szybko znaleźć i tutaj Pieczyngów; a kiedy tak się stanie, wysyła on wiadomość do nich poprzez posłańca, sam pozostając na pokładzie statków, chroniąc się wraz z wiezionymi dobrami na pokładzie okrętów wojennych. I przybywają oni do niego, a kiedy już dotrą, wysłannik cesarski przekazuje im zakładników, i sam przejmuje zakładników od Pieczyngów, i przetrzymuje ich na statkach, aż zawrze z nimi umowy; a kiedy Pieczyngowie złożą obietnice wysłannikowi, przekazuje on im dary od cesarza, i przyjmuje od nich tak wiele dowodów przyjaźni, jak uzna za słuszne, po czym wraca. Umowę należy zawrzeć z nimi pod jednym warunkiem, że kiedykolwiek władca ich wezwie, muszą się stawić do niego na służbę, czy to pośród Rusów, Bułgarów, czy Turków. Przez to, że są oni w stanie prowadzić przeciwko nim wojnę, a często przeciwko nim powstawali, są teraz przez nich postrzegani jako zagrożenie. Powód tego był następujący: pewnego razu, kiedy kleryk Gabriel został wysłany rozkazem cesarza do Turków i powiedział im, „Władca rozkazał, żebyście ruszyli i wygnali Pieczyngów z ich terenów oraz sami się tam osiedlić, ponieważ w danych czasach to wy zamieszkiwaliście te tereny, abyście mogli być blisko cesarskiej władzy, a kiedy sobie tego zażyczy, mógł po was posłać natychmiast”, wówczas wszyscy Turcy zakrzyknęli jednym głosem „Nie staniemy na drodze Pieczyngów; nie możemy z nimi walczyć, ponieważ ich kraj jest potężny, ludność liczna i są dziećmi szatana; nie nakazuj nam tego ponownie; ponieważ nam się to nie podoba!”

Kiedy wiosna się skończyła, Pieczyngowie przekroczyli dalekie tereny rzeki Dniepr, i odtąd zawsze spędzali tam lato.

9. Περί τῶν ἀπό Ῥωσίας ἐρχομένων Ῥῶς μετά τῶν μονοξλων ἐν Κωνσταντινουπόλει

Ὅτιτά ἀπό τῆς ἕξω Ῥωσίας μονόξυλα ϰατερχόμενα ἐν Κωνσταντινουπόλει εἰσί μέν τοῦ Νεμογαρδάς, ἐν ᾦ Σφενδοσϑλάβος, ὁ υἱός Ἴγγωρ, τοῦ ἄρχοντος Ῥωσίας, ἐϰαϑέζετο, εἰσι δέ ϰαί ἀπό τό ϰάστρον τήν Μιλινίσϰαν ϰαί ἀπό Τελιούτζαν ϰαί Τζερνιγῶγαν ϰαί ἀπόῦ Βουσεγραδέ. Ταῦτα οὗν ἄπατα διά τοῦ ποταμοῦ ϰατέρχονται Δανάπρεως, ϰαί ἐπισυνάγονται εἰς τό Κιοάβα, τό ἐπονομαζόμενον Σαμβατάς. Οἱ δέ Σϰλάβοι, οἱ παϰτιῶται αὐτῶν, οἱ Κριβηταιηνοί λεγόμενοι, ϰαί οἱ Λενζανῆνοι ϰαι αἱ λοιπαί Σϰλαβηνίαι εἰς τά ὅρη αὐτῶν ϰόπτουσι τά μονόξυλα ἐν τῷ τοῦ χειμῶνος ϰαιρῷ, ϰαί ϰατατίσαντες αὐτά, τοῦ ϰαιροῦ ἀνοιγομένυ, ἡνίϰα διαλυϑῇ ὁ παγετός, εἰς τάς πλησίον οὒσας λίμνας εἰσάγουσιν αὐτά. Καί ἐπειδή ἐϰεῖναι εἰσβάλλυσιν εἰς τόν ποταμόν τόν Δάναπριν, πό τῶν ἐϰεῖσε οὗτοι εἰς τόν αὐτόν ποταμόν εἰσέρχονται, ϰαί ἀπέρχονται εἰς τόν Κίοβα, ϰαί σύρουσιν εἰς τήν ἐξάρτισιν, ϰαί ἀπεμπολοῦσιν αὐτά εἰς τούς Ῥῶς. Οἰ δέ Ῥῶς σϰαφίδια ϰαί μόνα ταῦτα ἀγοράζοντες, τάπαλαιά αὐτῶν μονόξυλα ϰαταλύοντες, ἐξ αὐτῶν βάλλουσιν πέλλας ϰαί σϰαρμούς εἰς αὐτά ϰαί λοιπάς χρείας ἐξοπλίζουσιν αὐτά. Καί Ἰουνίου μηνός διά τοῦ ποταμοῦ Δανάπρεως ϰατέρχονταιεἰς τό Βιτετζέβη, ὅπερ ἐστί παϰτιωτιϰόν ϰάστρον τῶν Ῥῶς, ϰα συναϑροιζόμενοι ἐϰεῖσε μέχρι δύο ϰαί τριῶν ἡνίϰα ἃν ἅπαντα ἀποσυναχϑῶσι τά μονόξυλα, τότε ἀποϰινοῦσιν, ϰαί ϰατέρχονται διά τοῦ εἰρημένου Δανάπρεωςποταμοῦ. Καί πρῶτον μέν ἔρχονται εἰς τόν πρῶτον φραγμόν, τόν ἐπονομαζόμενον Ἐσσουπῆ, ὃ ἑρμηνεύεται Ῥωσιστί ϰαί Σϰλαβηνιστί ῾μή ϰοιμᾶσαι᾽ ὁ δέ τούτου φραγμός τοσοῦτόν ἐστιν στενός, ὅσον τό πλάτος τοῦ τζυϰανιστηρίου μέσον δέ αὐτοῦ πέτραι εἰσί ῥιζιμαῖαι ὑψηλαί νησίων δίϰην ἀποφαινόεναι. Πρός αὐτάς οὗν ἐρχόμενον τό ὔδωρ ϰαί πλημμυροῦν ϰἀϰεῖϑεν ἀποϰρημνιζόμενον πρός τό ϰάτω μέρος ἧχον μέγαν ϰαί φόβον ἀποτελεῖ. Καί διά τοῦτο μέσον αὐτῶν οὐ τολμῶσιν οἱ Ῥῶς διελϑεῖν, ἀλλά πλησίον σϰαλώσαντες ϰαί τούς μέν ἀνϑρώπους ἐϰβαλόντες εἰς τήν ξηράν, τά δέ λοιπά πράγματα ἐάσαντες εἰς τά μονόξυλα, εἷϑ᾽ οὕτως γυμνοί τοῖς ποσίναὐτῶν ψηλαφοῦντες, ἵνα μή τινι λίϑῳ προσϰρούσωσιν. Τοῦτο δέ ποιοῦσιν οἱ μέν πλώρᾳ, οἱ δέ μέσον, οἱ δέ ϰαίεἰς τήν πρύμναν μέτά ϰονταρίων ϰοντοβευόμενοι, ϰαί μετά τοιαύτης ἁπάσης ἀϰριβείας διέρχονται τόν τοιοῦτον πρῶτον φραγμόν διά τῆς γωνίας ϰαί τῆς ὄϑης οῦ ποταμοῦ. Ἡνίϰα δέ διέλπωσι τόν τοιοῦτον φραγμόν, πάλιν ἀπό τῆς ξηρᾶς ἀναλαμβανόμενοι τούς λοιπούς ἀποπλέουσι, ϰαί ϰατέρχονται εἰς τόν ἕτερον φραγμόν, τόν ἐπιλεγόμενον Ῥωσιστί μέν Οὐλβορσί, Σϰλαβηνιστί δέ Ὀστροβουνιπράχ, ὅπερ ἑρμηνεύεται ῾τό νησίον τοῦ φραγμοῦῦ᾽. Ἔστιν ϰἀϰεῖνος ὅμοιος τῷ πρώτῳ, χαλεπός τε ϰαί δυσδιέξοδος. Καί πάλιν ἐϰβαλόντες τόν λαν διαβιβάζουσι τά μονόξυλα, ϰαϑώς ϰαί πρότερον. Ὁμοίως δέ διέρχονται ϰαί τόν τρίτον φραγμόν, τόν Γελανδρί, ὃ ἑρμηνεύεται Σϰλαβηνιστί ῾ἧχος φραγμοῦ᾽, εἷϑ᾽οοὕτως τόν τέταρτον φραγμόν, τόν μέγαν, τόν ἐπιλεγόμενο Ῥωσιστί μέν Ἀειφόρ, Σϰλαβηνιστί δέ Νεασήτ, διότι φωλεύουσιν οἱ πελεϰᾶνοι εἰς τά λιϑάρια τοῦφραγμοῦ. Ἐν τούτῳ οὗν τῷ φραγμῷσϰαλώνουσιν ἅπαντα εἰς τήν γῆν ὀρϑόπλωρα, ϰαί ἐξέρχονται οἱ ὡρισμένοι ἄνδρες φυλάττειν τήν βίγλαν μετ᾽ ὐτῶν ϰαί ἀπέρχονται, ϰαί τάς βίγλας οὗτοι διάτούς Πατζιναϰίτας ἀγρύπνως φυλάττουσιν. Οἱ δέ λοιποί τά πράγματα, ἅπερ ἔχουσιν εἰς τά μονόξυλα, ἀναλαμβανόμεοι, τά ψυχάρια μετά τῶν ἁλύσεων διά τοῦ ξηροῦ αὐτά διαβιβάζουσι μίλια ἔξ, ἔως ἃν διέλϑωσι τόν φραγμόν. Εἷϑ᾽ οὔτως οἱ μέν σύροντες, οἱ δέ αί εἱς τούς ὤμουςβαστάζοντες τά αὐτῶν μονόξυλα εἰς τό τοῦ φραγμοῦ ἐϰεῖϑεν μέρος διαβιβάζουσιν ϰαί οὔτως ῥίπτοντες αὐτά εἰς τόν ποταμμόν ϰαί τά πετζιμέντα αὐτῶν ἐμβλησϰόμενοι, εἰσέρχονται, ϰαί αὗϑις ἐναπολέουσιν. Ἀπερχόμενοι δέ εἰς τόν πέμπτον φραγμόν, τόν ἐπονομαζόμενον Ῥωσιστί μέν Βαρουφόρος, Σϰλαβηνιστί δέ Βουλνηπράχ, διότι μεγάλην λίμνην ποτελεῖ, πάλιν εἰς τάς τοῦ ποταμοῦ γωνίας τά αὐτν μονόξυλα διαβιβάσαντες, ϰαϑώς ϰαί εἰς τόν πρῶτον φραγμόν ϰαί δεύτερον, ϰαταλαμβάνυσι τόν ἔϰτον φραγμόν, λεγόμενον μέν Ῥωσιστί Λεάντι, Σϰλαβηνιστί δέ Βερούτζη, ὅ ἐτιν ῾βράσμα·νεροῦ᾽, ϰαί διαβαίνουσι ϰαί αὐτόν ὁμοίως. Καί ἀπό τούτυ ἀποπλέοσι ϰαί πρός τόν ἕβδομον φραγμόν, τόν ἐπιλεγόμενον Ῥωσιστί μέν Στρούϰουν, Σϰλαβηνιστί δέ Ναπρεζή, ὅ ἑρμηνεύεται ῾μιϰρό φραγμός᾽. Καί διαβαίνουσιν εἰς τό λεγόμενον πέραμα τοῦ Κραρίου, ἐν ᾧ διαπερῶσιν ἀπό Ῥωσίς οἱ Χερσωνῖται ϰαί οἱ Πατζιναϰῖται ἐπί Χερσῶνα, ἔχον τό αὐτό πέραμα τό μέν πλάτος, ὅσον τοῦ ἱπποδρομίου, τό δέ ὕψος ἀπό ϰάτω ἕως ὅτου προϰύπτουσιν ὕφαλοι, ὅσον ϰαί φϑάζειν σαγίτταν τοῦ τοξεύοντος ἒνϑεν ἐϰεῖσε. Ὅϑεν ϰαί εἰς τό τοιῦτον τόπον ϰατέρχονται οἱ Πατζιναϰῖται, ϰαί πολεμοῦσι τούς Ῥῶς. Μετά δέ τό διελϑεῖν τόν τοιοῦτον τόπον τήν νῆσον, τήν ἐπιλεγομένην ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ϰαταλαμβάνουσιν, ἐν ᾗ νήσῳ ϰαί τά σίας αὐτῶν ἐπιτελοῦσιν διά τό ἐϰεῖσε ἵστασϑαι παμμεγέϑη δρῦν, ϰαί ϑύουσι πετεινούς ζῶντας. Πηγνύουσι δέ ϰαί σαγίττας γυρόϑεν, ἄλλοι δέ ϰαί ψωμία ϰαί ϰρέατα, ϰαί ἐξ ὧν ἔχει ἔϰαστος, ὡς τό ἔϑος αὐτῶν ἐπιϰρατεῖ. Ῥίπτουσι δέ ϰαί σϰαρφία περί τῶν πετεινῶν, εἲτε σφάξαι αὐτούς, εἲτε ϰαί φαγεῖν, εἴτε ϰαί ζῶντας ἐάσειν ατούς. Ἀπό δέ τοῦ νησιου τούτου Πατζιναϰίτην οἱ Ῥῶς οὐ φοβοῦνται, ἕως ἂν φϑάσωσιν εἰς τόν ποταμόν τόν Σελινάν. Εἶϑ᾽, οὕτως ἀποϰινοῦντες ἐξ αὐτοῦ μέχρι τεσσάρων ἡμερῶν ἀποπλέυσιν, ἕως οὗ ϰαταλάβωσιν εἰς τήν λίμνην τοῦ ποταμῦ στόμιον οσαν, ἐν ᾗ ἐστιν ϰαί ἡ νῆσος τοῦ Ἁγίου Αἰϑερίου. Καταβόνες οὗν οὗτοι τήν τοιαύτην νῆσον, προσαναπαύουσιν ἑαυούς ἐϰεῖσε ἕως δύο ϰαί τριῶν ἡμερῶν. Καί πάλιν τά αὐτῶν μονόξυλ, εἰς ὅσας ἂν λίπωνται χρείας, περιποιοῦνται, τά τε ἂρμενα ϰαί τά αὐχέια, ἅπερ ἐπιφέρονται. Ἐπεί δέ τό στόμιον τοῦ τοιύτοῦ ποταμοῦ ἐστιν ἡ τοιαύτη λίμνη, ϰαϑώς εἲρηται, ϰαί ϰρατεῖ μέχρι τῆς ϑαλάσσης, ϰαί πρός τήν ϑάλασσαν ϰεῖται ἡ νῆσος τοῦ Ἁγίου Αἰϑερίου, ἐϰ τῶν ἐϰῖσε ἀπέρχονται πρός τόν Δάναστριν ποταμόν, ϰαί διασωϑέντες ἐϰεῖσε πάλιν ἀναπαύονται. Ἡνίϰα δέ γένηται ϰαιρός ἐπιτήδειος, ἀποσϰαλώσαντες ἔρχονται εἰς τόν ἐπιλεγόμενον Ἄσπρον, ϰαί ὁμοίως ϰἀϰεῖσε ἀναπαυσάμενοι, πάλιν ἀποϰινοῦντες ἔρχονται εἰς τόν Σελινάν, εἰς τό τοῦ Δανουβίου ποταμοῦ λεγόμενον παραϰλάιον. Καί ἕως οὗ διέλϑωσι τόν Σελινάν ποταμόν, παρατρέχουσιν αὐτοῖς οἱ Πατζιναϰῖται. Καί ἐάν πολλάϰις ἡ ϑάλασσα μονόξυλον εἰς τήν γῆν ἀπορρίψῃ, σϰαλώνουσιν ὅλα, ἵνα τοῖς Πατζιναϰίταις ἀντιπαραταχϑῶσιν ὁμοῦ. Ἀπό δέ τόν Σελινάν ὀ φοβοῦντί τινα, ἀλλά τήν τῆς Βουλγαρίας γῆν ἐνδυσάμενοι, εἰς τό τοῦ Δανουβίου στόμιον ἔρχονται. Ἀπό δέ τοῦ Δανουβίου ϰαταλαμβάνουσιν εἰς τόν Κωνοπάν, ϰαί ἀπό τοῦ Κωνοπᾶ εἰς Κωνστάντιαν εἰς τόν ποταμόν Βάρνας, ϰαί ἀπό Βάρνας ἔρχονται εἰς τόν ποταμόν τήν Διτζίναν, ἅπερ πάντα εἰσί γῆ τῆ Βουλγαρίας. Ἀπό δέ τῆς Διτζίνας εἰς τά τῆς Μεσημβρίας μέρη ϰαταλαμβάνουσιν, ϰαί οὕτως μέχρι τούτων ὁ πολυώδυνος αὐτῶν ϰαί περίφοβος, δυσδιέξοδός τε ϰαί χαλεπός ἀποπεραίνεται πλος. Ἡ δέ χειμέριος τῶν αὐτῶν Ῥῶς ϰαί σϰληρά δαγωγή ἐστιν αὕτη. Ἡνίϰα ὁ Νοέμβριος μήν εἰσέλϑῃ, εὐϑέως οἱ αὐτῶν ἐξρχονται ἄρχοντες μετά πάντων τῶν Ῥῶς ἀπό τόν Κίαβον, ϰαί ἀπέρχονται εἰ τά ολύδι, ὃ λέγεται γύρα, ἢγουν εἰς τάς Σϰλαβηνίας τῶν τε Βερβιάνων ϰαί τῶν Δρογουβιτῶν ϰαί Κριβιτζῶν ϰαί τῶν Σεβερίων ϰαί λοιπῶν Σϰλάβων, οἵτινές εἰσιν παϰτιῶται τῶν Ῥῶς. Δι᾽ ὅλου δέ τοῦ χειμῶνος ἐϰεῖσε διατρεφόμενοι, πάλιν ἀπό μηνός Ἀπριλίου, διαλυομένου οῦ πάγους τοῦ Δανάπρεως ποταμοῦ, ϰατέρχοντα πρός τον Κίαβον. Καί εἷϑ᾽ οὕτως ἀπολαβάνονται τά αὐτῶν μονόξυλα, ϰαϑώς προεἰηται ϰαί ἐξοπλίζονται ϰαί πρός Ῥωμανίαν ϰατέρχοναι.

Ὅτι οἱ Οὖζοι δύνανται τοῖς Πατιναϰίτις πολεμεῖν.

9. De Russis e Russia Cpolim in linteribus venientibus

Lintres ab ulteriore Russia Cpolim appellentes a Nemogarda proficiscuntur, ubi Sphendosthlbus Ingor Russiae principis filius habitabar. Sunt etiam a castro Milinisca, Teliutza, Tzernigoga et Busegrade. Haec itaque omnia secundo Danapri flumine descendunt, coeuntque ad castrum Cioaba, cui cognomen Sambatas. Sclavi antem ipsorum tributarii, Cribetaeeni dicti et Lenzaneni, necon ceteri Sclavinii, in montibus suis monoxyla sive lintres hiemis tempore caedunt, ipsosque in aptam formam concinnatos, postquam sudo et sereno aere soluta glacies est, in proximas paludes deducunt. Postquam autem illos in Danaprim fluvium immiserunt, inde eodem flumine Cioba se conferunt, deinde monoxyla estrabunt atque suspendunt Russisque venundant. Russi vero has tantum scaphulas emunt, ex veteribusque solutis remos sclamos et reliquum apparatum conficiunt, easque omnibus ad usum instruunt. Tum mense Iunio per flumen Danaprim navigantes ad Bitetzebe castrum sibi tributarium descendunt. Illic per duos tresve dies congregati, postquam omnia mnoxyla convenerunt, postea movent ac per memorantum fluvium Danaprim descedunt. Ac primo quidem ad primum locum fluminis praeruptum veniunt, qui Essupe cognominatur, quod Russorum Sclavorumque lingua valet “non dormire”. Ita vero locus praedictus augustus est, ut tzycanisterii latitudinem non superet; in medio autem praerupta ac praealta saxa sunt, quae eminus insularum speciem praeferant. Ad haec igitur allidens et intumescens aqua, deindeque cum magno strepitu praeceps acta metum incutit. Quapropter illac transire Russi non audent, sed haud procul exscensu facto, eductis hominius rebusque ceteris in lintre relictis, pedibus nudis vadum tentant, ne ad saxum aliquod offendant. Dum autem id faciunt, alii proram alii medium naviculae, ceteri pippim contis impellunt; atque cum hac summa cautela et sollicitudine hanc primam munitionem per angulum et ripam fluminis transgrediuntur. Superato hoc loco fluminis praerupto, reductis iis quos exposuerant cursum navigationis repetunt, et ad alium locum praeruptum descendunt, qui Russis Ulborsi, Sclavis Ostrobuniprach dicitur, significatque insulam loci praerupti. Hic porro priori similis est et haud facile transitum permittit. Rursus itaque eductis hominibus monoxyla, ut ante dictum est, traducunt. Parique modo tertium locum praeruptum transmittunt, nuncupatum Gelandri, quem Sclavice sonum loci praerupti interpretantur. Similique ratione quartam minitionem maiorem, quam Russi Aiphar, Sclavi Neaset nuncupant, quoniam in saxis minitionis pelicani nidificant. Ad has itaque fances rectis proris appelluntl virique ad hoc destinati ad excubias servandas cum ipsis exscendunt abeuntque. Excubias autem perviliges hi agunt propter Patzinacitas. Ceteri vero, eductis ex lintre rebus suis, mancipia catenis constricta per terram ducunt, ad sex milia passuum, donec locum praerupum pertransierint: deinde lintres hi quidem trahentes, alii gestantes humeris, ultra locum praeruptum deportant, coniectisque influmen monoxylis impedimenta et sarcinas reponunt, ipisque demum ingrediuntur et navigare pergunt. At ubi ad quintum locum fluminis praeruptum devenerunt, quem Russi Baruphorum, Slavi Bulneprach, quod plaudem magnam efficiat, denominant, rursum pro more ad fluminis angulos navigia traducunt, ut in ptimo et secunto loco praerupto fecerant, et ad sextum perveniunt, a Russis Leanti, a Sclavis Berutze nominatum, quasi dicas aquae scaturigo. Quo loco praerupto pari ratione superato ad septimum navigant, qui Russorum lingua Strubun, Sclavorum autem Napresi vocatur, id est exiguus locus praeruptus. Transeuntque ad traiectum Crarii, ubi e Russia Chersonitae et in chersonem Patzinacitae traiiciunt; qui traiectus Hippodromi latitudinem habet, altitudinem vero ab inferori parte quantum oculi perspicere possunt, quantumque iactus sagittae pertingere potest. Quamobrem eum in locum descendunt Patzinacitae ac cum Russis manus conserunt. Hoc autem transmisso loco, ad S. Gregorii insulam appellunt, ubi propter ingentem quercum sacrificia obeunt viventesque aves immolant. Circum autem sagittas defigunt, alii vero panes et carnes aut alia, prout cuique suppetit: id enim in more habent. Sortec item mittunt de avibus, edere, an occidere, an vivas illas dimittere debeant. Ab hac vero insula Patzinacitam Russi nullo modo metunt, donec ad fluvium Selinam devenerint. Istinc porro moventes quattuor diebus navigant, donec ad paludem fluminis ostium perveniant, ubi S. Aetherii insula cernitur; quam in insulam postquam appulerint, ibi duos tresve dies in quiete transigunt, ac rursus monoxyla necessariis, si qua desunt, instruunt, valis malis clavis, quae secum deferunt. At quandoquidem fluminis huius ostium haec palus est, ut dixius, et porrigit se usque ad mare, ad quod etiam insula S. Aetherii sita est, inde ad Danaprim fluvium concedunt, quo cum salvi pervenerint, quiescere solent. Inde exscensu facto profecti, si tempus faveat, Album fluvium petunt; et illic similiter refecti rursum moventes Slinam se conferunt, ad Danubii fluminis, ut vocant, Paracladium. Donec vero Selinam fluvium traiecerint, a latere currunt Patzinacitae; et si, ut saepe evenit, mare monoxyla ad terram proiecerit, omnes exscendunt, ut confunctim Patzinacitis obsistere valeant. Selinam flivium praetergressi neminem formidant: sed ubi Bulgariam attigerunt, in Danubii ostium ingrediuntur. A Danubio Conopam traiiciunt, inde Constantiam ad flumen Varnas, a Varnis ad flumen Dirzinam proficiscuntur, quae omnia ad Bulgariam regionem pertinent. A Ditina fluvio Mesembriae terram petunt. Atque hunc in modum huc usque difficilis illa, aerumnarum ac metus plena navigatio absolvitur.

Hiberna vero et aspera Russorum vivendi ratio haec est. Ineunte Novebri mense quam primum eorum pincipes cum universa Russorum gente egrediuntur Ciabo et in oppida proficiscuntur, quae Gyra appellantur, aut in Sclavica loca Berbianorum Drungubitarum Cribitzarum Serviorum, reliquorumque Sclavorum qui Russis tributarii sunt. Illic vero Ciabum descendunt. Deinde receptis, uti supra dictum est, monoxylis iisdemque probe instructis Romaniam descendunt.

Quoniam Uzi Patzinacitas bello infestare possunt.

9. O przybyciu Rusinów w dłubankach z Rusi do Konstantynopola

Dłubanki, które przybyły z Rusi do Konstantynopola pochodzą z Nowogrodu, gdzie Światosław, syn Igora, książę Rusi, zasiadał, tak jak inni z miasta Smoleńsk oraz z Teliutzy i Czernihowa, jak i z Wyszehradu. Wszyscy oni płyną w dół rzeki Dniepr, i zbierają się razem w mieście Kijów, również nazywanym Sambatas. Ich słowiańscy wasale, tak zwani Krywicze i Lenzanie oraz pozostałe plemiona Słowiańskie, przechowywali wykorzystywane łodzie w górach w czasie zimy, a kiedy je ze sobą połączyli, wraz z nadejściem wiosny, i topnieniem lodu, sprowadzali je do sąsiadujących jezior. A jeziora wpadają do rzeki Dniepr, i płyną nią łodziami do Kijowa, gdzie sprzedają je Rusom. Rusowie kupują same kadłuby, wyposażając je w wiosła oraz dulki oraz inne elementy dla ich statków; tak więc, wyposażają je. A w czerwcu, spływają w dół rzeki Dniepr i przybywają do Wiczewa, który jest miastem Rusów przy dopływie, i zbierają się tam przez dwa do trzech dni; a kiedy wszystkie statki zbiorą się razem, wyruszają, i płyną w dół rzeki Dniepr. Przybyli oni najpierw do pierwszej zapory, zwanej Essoupi, co po rusku i słowiańsku oznacza Nie śpij!; sama zapora jest tak wąska jak szerokość stadionu; w jej środku zakorzenione są wysokie skały, które wystają niczym wyspy. Przy nich, zbiera się woda i spływa w dół po drugiej stronie, tworząc potężny i przerażający zgiełk. Tak więc, Rusowie nie ryzykują przepływania między nimi, ale trzymają się blisko brzegu, wysadzając ludzi na suchym lądzie, ale pozostawiając resztę dóbr na pokładzie statków; następnie się rozbierają i, sprawdzają teren nogami, aby nie uderzyć w skały. Część robi to na dziobie, część pośrodku statku, a część na rufie, sprawdzają teren kijami; i dzięki całej procedurze przeprawiają się oni przez pierwszą zaporę, omijając skały blisko brzegu. Kiedy ominą zaporę, ponownie wsiadają na statki z lądu i odpływają, i dopływają do drugiej zapory, zwanej po rusku Oulvorsi, w języki słowiańskim Ostrovouniprach, co oznacza Wyspę. Jest ona niczym ta pierwsza, stroma i nie do przebycia. Ponownie, wysadzają oni ludzi i przeprawiają statki, jak za pierwszym razem. Podobnie pokonują trzecią zaporę, zwaną Gelandri, co w języku słowiańskim oznacza Hałaśliwą, a następnie przez czwartą zaporę, dużą, po rusku zwaną Aeifor, a po słowiańsku Neasit, ponieważ pelikany zakładają gniazda pośród kamieni tej zapory. W tej zaporze, wszystko jest wyciągane na ląd, i osoby wyznaczone do pilnowania rzeczy są wysadzane na ląd, żeby stać na straży przed Pieczyngami. Pozostali, zabierając towary które pozostały na pokładzie statków, prowadzą niewolników w łańcuchach lądem, sześć mil, aż miną zaporę. Wówczas, częściowo ciągnąc statki, częściowo niosąc je na ramionach, przenoszą je na drugą stronę zapory; następnie, umieszczając je na rzece i ładując swoje bagaże, sami wchodzą na pokład, i ponownie na nich odpływają. Kiedy docierają do piątej zapory, zwanej po rusku Varouforos, a po słowiańsku Voulniprach, ponieważ tworzy ona duże jezioro, ponownie przenoszą oni swoje statki brzegiem rzeki, jak w pierwszej i w drugiej zaporze, i docierają do szóstej zapory, zwanej po rusku Leanti, a po słowiańsku Veroutzi, co oznacza Gotującą się Wodę, i przeprawiają się przez nią w podobny sposób. W ten sposób odpływają oni do siódmej zapory, zwanej po rusku Stroukon, a po słowiańsku Naprezi, co oznacza Niewielką. Przepływają przez nią przez tak zwany bród Krarion, przez który mieszkańcy Chersonia przeprawiają się na Ruś, a Pieczyngowie do Chersonia; który to bród jest tak szeroki jak Hipodrom, i tak wysoki, że niesposób strzelić z łuku od dołu do szczytu. To w tym miejscu, Pieczyngowie przybywają i atakują Rusów. Po przejściu przez to miejsce, docierają oni do wyspy Św. Jerzego, na której pod wielkim dębem składają ofiary w postaci żywych kogutów. Pozostawiają tam również strzały, chleb i inne mięso jak nakazuje zwyczaj. Pozostawione tam koguty albo zostaną zjedzone albo przetrwają. Od tej wyspy, Rusowie nie obawiają się już Pieczyngów aż dotrą oni do rzeki Selinas. Zaczynają tam żeglugę trwającą cztery dni, aż dotrą do jeziora, które tworzy ujście rzeki, na której znajduje się wyspa Św. Aitheriosa. Po przybyciu na wyspę, odpoczywają tam przez dwa lub trzy dni. Ponownie wyposażają swoje statki tym, co jest potrzebne, masztami, żaglami, i sterami, które ze sobą zabierają. Ponieważ to jezioro jest ujściem rzeki, co zostało już wspomniane, i prowadzi w dół do morza, a wyspa Św. Aitheriosa leży na morzu, przybywają tam do rzeki Dniestr, i po bezpiecznym dotarciu do niej ponownie odpoczywają. Ale kiedy pogoda jest sprzyjająca, wyruszają na morze i dopływają do rzeki Aspros, a po odpoczynku na miejscu w podobny sposób, ponownie wyruszają i docierają do Seliny, tak zwanego rozgałęzienia rzeki Dunaj. I dopóki nie przejdą przez rzekę Selinas, Pieczyngowie traktują ich pokojowo. A jeśli zdarzy się, że morze zepchnie pojedynczy statek na brzeg, wszyscy przybijają do brzegu, aby stawić opór Pieczyngom. Ale za rzeką Selinas nie obawiają się nikogo, aż wkraczając na teren Bułgarii, docierają do ujścia Dunaju. Od Dunaju docierają oni do Konopas, a z Konopas do Konstancji, a stamtąd do rzeki Warny, a z Warny docierają do rzeki Ditzina, z których wszystkie znajdują się na terytorium Bułgarii. Z rzeki Ditzina docierają do prowincji Mesembrii, i tam kończy się ich wyprawa, przepełniona bólem i strachem, trudnościami i niebezpieczeństwem. Surowy tryb życia tych samych Rusów w czasie zimowym jest następujący: Kiedy zaczyna się listopad, ich przywódcy wraz ze wszystkimi Rusami jednocześnie opuszczają Kijów i wyruszają na poliudie, czyli na obchód na tereny Werwian i Drugowiczan, oraz plemion Krywiczan i Siewierzan, oraz pozostałych Słowian, którzy są wasalami Rusów. Stacjonują tam przez całą zimę, ale ponownie, począwszy od kwietnia, kiedy lód na rzece Dniepr stopnieje, powracają do Kijowa. Biorą oni wówczas statki, jak wspomniano powyżej, wyposażają je, i płyną w dół do Rzymian.

Mieszkańcy Uzes mogą zaatakować Pieczyngów.

10. Περί τῆς Χαζαρίας, πῶς δεῖ πολεμεῖσϑαι ϰαί παρά τίνων

Ὅτι οἱ Οὗζοι δύνανται πολεμεῖν τούς Χαζάρους, ὡς αὐτοῖς πλησιάζοντες, ὁμοίως ϰαί ὁ ἐξουσιοϰάτωρ Ἀλανίας.

Ὅτι τά ἐννέα ϰλίματα τῆς Χαζαρίας τῇ Ἀλανίᾳ παράϰεινται, ϰαί δύναται ὁ Ἀλανός, εἰ ἄρα ϰαί βούλεται, ταῦτα πραιδεύειν ϰαί μεγάλην βλάβην ϰαί ἔνδειαν ἐντεῦϑεν τοῖς Χαζάροις ποιεῖν· ἐϰ γάρ τῶν ἐννέα τούτων ϰλιμάτων ἡ πᾶσα ζωή ϰαί ἀφϑονία τῆς Χαζαρίας ϰαϑέστηϰεν.

10. De Chazaria, quomodo et quorum opera eam bello impetere oporteat

Chazaris bellum infere Uzi possunt utpote contermini. Sic etiam princeps Alaniae, quia novem Chazariae regiones Alaniae adiacent; possuntque Alani, si velint, illos depraedari magnamque inde Chazaris dananum importare, atque eos rerum penuria premere. Ex illis quippe novem regionibus Chazaris omnia ad victum necessaria suppeditantur.

10. Chazarowie, jak i przez kogo wypowiadać im wojnę

Mieszkańcy Uzes mogą zaatakować Chazarów, ponieważ są oni ich sąsiadami, tak samo jako może to zrobić władca Alanii.

Dziewięć regionów Chazarii przylega do Alanii, a ludność Alanii może, jeśli tego zapragnie, splądrować te tereny i w ten sposób spowodować poważne zniszczenia oraz głód pośród Chazarów: ponieważ z tych dziewięciu regionów pochodzą wszystkie zapasy żywności Chazarów.

11. Περί τοῦ ϰάστρου Χερσῶνος ϰαί τοῦ ϰάστρου Βοσπόρου

Ὅτι τοῦ ἐξουσιοϰράτορος Ἀλανίας μετά τῶν Χαζάρων μή εἰρηνεύοντος, ἀλλά μᾶλλον προτιμοτέραν τιϑεμένου τήν φιλίαν τοῦ βασιλέως Ῥωμαίων, ἐάν οἱ Χάζαροι οὐ βούλωνται τήν πρός τόν βασιλέα φιλίαν ϰαί εἰρήνην τηρεῖν, δύναται μεγάλως αὐτούς ϰαϰοῦν, τάς τε ὁδούς ἐνεδρεύων ϰαί ἀφυλάϰτως αὐτοῖς ἐπιτιϑέμενος ἐν τῷ διέρχεσϑαι πρός τε τό Σάρϰελ ϰαί τά ϰλίματα ϰαί τήν Χερσῶνα. Καί εἰ ποιήσηται σπουδήν ὁ τοιοῦτος ἐξουσοϰράτωρ τοῦ ϰωλύειν αὐτούς, μεγάλης ϰαί βαϑείας εἰρήνης μετέχουσιν ἥ τε Χερσών ϰαί τά ϰλίματα· φοβούμενοι γάρ οἱ Χάζαροι τήν τῶν λανῶν ἐπίϑεσιν ϰαί μή εὑρίσϰοντες ἂδειαν μετά φοσστου ἐπιτίϑεσαι τῇ Χερσῶνι ϰαί τοῖς ϰλίμασιν, ὡς μή πρός ἀμφοτέρους ἐν ταὐτῷ πολεμεῖν ἐξισχύοντες, εἰρηνεύειν ἀναγϰασϑήσονται.

11. De castro Chersone, et de castro Bosporo

Alaniae principe cum Chazaris pacem non habente, sed imperatoris Romani amicitiam potiorem ducente, si illi in amicitia et pace perseverare nolint, potest ille ingenti Chazaros damno afficere, in viis excabando et ex improviso illos aggrediendo dum ad Sarcel et ad regiones Chersonemque proficiacuntur. Quodsi princeps ille operam ponat ut illis aditum prohibeat, alta sane pax erit in Chersone et in regionibus. Chazari quippe Alanoram irruptionem reformidantes, neque facultate data Charsonem et regiones cum exercitu invadendi, quia simul utrisque bellum inferre nequeunt, in pace degere cogentur.

11. O miastach Chersoń i Bosfor

Jeśli władca Alanii nie zawarł pokoju z Chazarami, ale utrzymuje przyjaźń z rzymskim władcą, wtedy, jeśli Chazarowie nie zamierzają utrzymać pokoju ani przyjaźni z cesarzem [rzymskim], on, Alan, może wyrządzić im ogromną krzywdę poprzez zasadzkę na ich ścieżkach oraz ich zaatakowanie, kiedy się tego nie spodziewają, podczas ich marszu do Sarkel, oraz regionu Chersonia. A jeśli władca będzie działał gorliwie w celu ich sprawdzenia, wówczas Chersoń oraz okolice będą cieszyć się pokojem; ponieważ Chazarowie, obawiający się ataku ludności Alanii, w konsekwencji nie będą mogli swobodnie zaatakować Chersonia oraz regionu wojskiem, ponieważ nie są oni wystarczająco silni, aby walczyć z oboma na raz, będą zmuszeni do utrzymania pokoju.

12. Περί τῆς μαύρης Βουλγαρίας ϰαί τῆς Χαζαρίας

Ὅτι ϰαί ἡ μαύρη λεγομένη Βουλγαρία δύναται τοῖς Χαζάροις πολεμεῖν.

12. De nigra Bulgaria et Chazaria

Bulgaria, quam nigram vocant, potest Chazaros bello infestare.

12. O czarnej Bułgarii i Chazarach

Mieszkańcy tak zwanej czarnej Bułgarii, również mogą atakować Chazarów.

13. Περί τῶν πλησιαζόντων ἐϑνῶν τοῖς Τούρϰοις

Ὅτι τοῖς Τούρϰοις τά τοιαῦ τα ἔϑνη παράϰεινται· πρός μέν τό δυτιϰώτερον μέρος αὐτῶν ἡ Φραγγία, πρός δέ τό βορειότρον οἱ Πατζιναϰῖται, ϰί πρός τό εσημβρινόν μέρος ἡ μεγάλη Μοραβία, ἤτοι ἡ χώρα τοῦ Σφενδοπλόϰου, ἤτις ϰαί παντελῶς ἠφανίσϑη παρά τῶν τοιούτων Τούρϰων, ϰαί παρ᾽ ατῶν ϰατεσχέϑη. Οἱ δέ Χρωβάτι πρός τά ὅρη τος Τούρϰοις παάϰεινται.

Ὅτι δύναντα ϰαί οἱ Πατζιναϰῖτα τοῖς Τούρϰοις ἐπιίϑεσϑαι ϰαί μεγάλως πραιδεύειν ϰαί παραβλάπτειν αὐτούς, ϰαϑώς ϰαί ἐν τῷ περί Πατζιναϰιτῶν ϰεφαλαίῳ προείρηαι.

Ἐπίστησον, υἱέ, διανοίας ὄμμα τῆς σῆς λόγοις ἐοῖς, ϰαί γνῶϑι, ἅ σοι ἐντέλλομαι, ϰαίἕξεις ἐν ϰαιρῷ ὡς ἐϰ πατριϰῶν ϑησαυρῶν προφέρειν πλοῦτον φρονσεως ϰαί ἐπιδείϰνυσϑαι χύμα συνέσεως. Ἴσϑι οὗν, ὅτι τοῖς βορείοις ἅπασι γένεσι φύσις ὥσπερ ϰαϑέστηϰεν τό ἐν χρήμασι λίχνον ϰα ἂπληστον ϰαί μηδέποτέ ϰορεννύμενον, ὅϑεν πάντα ἐπιζητεῖ ϰαί πάντων ἐφίεται, ϰαί οὐϰ ἔχει τάς ἐπιϑυμίας ὅρῳ περιγραφομένας, ἀλλ᾽ ἀεί τοῦ πλείονος ἐπιϑυμεῖ, ϰαί ἀντί μιϰρᾶς ὠφελείας μεγάλα ϰέρδη προσπορίζεσϑαι βούλεται. Διό δεῖ τάς τούτων ἀϰαίρους αἰτήσεις ϰαί παρρησιαστιϰάς ἀξιώσεις διά λόγων πιϑανῶν ϰαί φρονίμων ϰαί συνετῶν ἀπολογιῶν ἀνατρέπειν ϰαί ἀποϰρούεσϑαι, αἵτινες, ὅσον ἀπό τῆς πείρας ἡμεῖς ϰαταλαβεῖν ἠδυνήϑημεν, ὡς ἐν τύπῳ περιλαβεῖν, τοιαῦταί τινες ἔσονται.

Εἰ ἀξιώσουσί ποτε ϰαί αἰτήσονται εἲτε Χάζαροι, εἲτε Τοῦρϰοι, εἲτε ϰαί Ῥῶς, ἢ ἕϑερόν τι ἕϑνος τῶν βορεων ϰαί Σϰυϑιϰῶν, οἷα πολλά συμβαίνει, ἐϰ τῶν βασιλείων ἐσϑήτων ἢ στεμμάτων ἢ στοῶν ἕνεϰά τινος δουλείας ϰαί ὑπουργίας ὐτῶν ἀποσταλῆναι αὐτοῖς, οὕτως χρή σε ἀπολγήσασϑαι, ὂτι· <<Αἱ τοιαῦται στολαί ϰαί τά στέμματα, ἂ παρ᾽ ὑμῶν ϰαμελαύϰια ὀνμάζεται, οὔτε παρά ἀνϑρώπων ϰατεσϰευάσϑησαν, οὔτε ἐξ ἀνϑρωπίνν τεχνῶν ἐπενοήϑησαν ἢ ἐξηργάσϑησαν, ἀλλ᾽ ὡς ἀπό παλαιᾶς ἱστορίας ἐν ἀπορρήτοις λόγοις γεγραμμένον εὑρίσϰομεν, ἡνίϰα Θεός βασιλέα ἐποίησεν ωνσταντῖνον ἐϰεῖνον τόνμέγαν, τόν πρῶτον Χριστιανόν βαιλεύσαντα, δι ἀγγέλου αὐτῷ τάς τοιαύτας στολάς ἐξαπέστειλεν ϰαί τά στέμματα, ἅπερ ὑμμεῖς ϰαλαύϰια λέγετε, ϰαί διωρίσατο αὐτῷ δεῖναι ταῦτα ἐν τῇ μεγάλῃ τοῦ Θεοῦ ἁγίᾳ ἐϰϰλησίᾳ, ἥτις ἐπ᾽ ὀνόματι αὐτῆς τῆς ἐνυποστάτου σοφίας Θεοῦ Ἁγία Σοφία ϰατονομάζεται, ϰαί μή ϰαϑ᾽ ἐϰάστην αὐτά ἀμφιέννυσϑαι, ἀλλ᾽ ὅτε δημοτελής ϰαί μεγάλη τυγχάνῃ δεσποτιϰή ἑορτή. Διό δή Θεοῦ προστάγματι ταῦτα ἀπέϑετο, ἅτινα ϰαί ἅνωϑεν τῆς ἁγίας τραπέζης ἐν τῷ ϑυσιαστηρίῳ τοῦ αὐτοῦ ναοῦ ἀποϰρέμαται, ϰαί εἰς ϰόσμον τῆς ἐϰϰλησίας ϰαϑέστηϰεν. Τά δέ λοιπά ἱμάτια ϰαί σαγία ασιλιϰά τῆς ἱερᾶς ταύτης τραπέζης ἂνωϑεν ἐπίϰεινται ἐφαπλούμενα. Ἡνίϰα έ ϰαταλάβῃ τοῦ Κυρίου μῶν ϰαί Θεοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἑορτή, ἀναλαμβάνεται ἐϰ τῶν τοιούτων στολῶν ϰαί στεμμάτων τά πρός τόν ϰαιρόν ἐιτήδεια ϰαί ἁρμόζοντα ὁ πατριάρχης, ϰαί ἀποστέλλει πρό τόν βασιλέα, ϰαί ἀμφιέννυται αὐτά ἐϰεῖος, ὡς ὑπηρέτης Θεοῦ ϰαί διάϰονος, ἐν τῇ προελεύσει ϰαί μόνον, ϰαί πάλιν μετά τήν χρείαν ἀντιστρέφει αὐτά πρός τήν ἐϰϰλησίαν, ϰαί ἀπόϰειται ἐν αὐτῇ. Ἀλλά ϰαί ϰατάρα τοῦ ἁγίου ϰαί μεγάλου βασιλέως Κωνσταντίνου ἐστίν ἐν τῇ ἁγίᾳ ταύτῃ τραπέζῃ τῆς τοῦ Θεοῦ ἐγγεγραμμένη, ϰαώς αὐτῷ διά τοῦ ἀγγέλου ὁ Θεός δωρίσατο, ἵνα, ἐάν βουληϑῇ βασιλεύς διά τιναχρείαν ἢ περίστασιν ἢ ἐπιϑυμίαν ἂϰαιρον ἐξ αὐτός ϰαταχρήσασϑαι ἢ ἑτέροις χαρίσασϑαι, ὡς πολέμιος ϰαί τῶν τοῦ Θεοῦ προσταγμάτων ἐχϑρός, ἀναϑεματίζεται ϰαί τῆς ἐϰϰλησίας ἀποϰηρύττεται εἰ δέ ϰαί αὐτός ἕτερα ὅμοια ϰαμεῖν ουληϑῇ, ἵνα ϰαί αὐτά ἡ τοῦ Θεοῦ ἐϰϰλησία ἀναλαμβάνηται, τῶν ἀρχιερέων πάντων εἰς ταῦτα παρρησιαζομένων ϰαί τῆς συγϰλήτου· ϰαί μή ἕχειν ἐξουσίαν μήτε τόν βασιλέα, μήτε τόν πατριάρχην, μήτε ἕτερόν τινα άς τοιαύτας ἀναμβάνεσϑαι στολάς ἢ τά στέμματα ἀπό τῆς ἁγίας τοῦ Θεοῦ ἐϰϰλησίας. Καί φόβος μέγας ἐπήρτηται τοῖς βουλομένοις ἀνατρέπειν τι τῶν τοιούτων ϑεϊϰῶν διατάξεων. Εἷς γάρ τις τῶν βασιλέων, Λέων ὀνματι, ὂς ϰαί ἀπό Χαζαρίας γυναῖϰα ἠγάγετο, ἀβούλῳ τόλμῃ χρησάμενος ἒν τῶν τοιούτων ἀνελάβετο στεμμάτων, δεσποτιϰῆ μή παρούσης ἑορτῆς, ϰαί δίχα γνώμης τοῦπατριαρχου τοῦτο περιεβάλετο. Καί εὐϑέως ἄνϑραϰ ἐπί τοῦ μετώπου ἐϰβαλών ϰαί ταῖς ἐϰ τούτου ὀϑύναις ϰατατρυχόμενος ϰαϰιγϰάϰως ἀπέρρηξεν τό ζῆν, ϰαί πρό ϰαιροῦ τόν ἐπεπάσατο. Καί τοῦ τοιούτου συντόμως ἐϰδιϰηϑέντος τολμήματος, ἔϰτοε τύπος ἐγένετο, ὥστε ἐν τῷ μέλλειν στέφεσϑαι τόν βασιλέ πρότερον ὀμνύειν ϰαί ἀσφαλίζεσϑαι, ὅτι οὐδέν ἐναντίον τῶν προστεταγμένων ϰαί ἐϰ παλαιοῦ φυλαττομένων τολμήσει ποιήσειν ἣ ἐννοήσαϑαι ϰαί οὕτως ὑπό τοῦ πατριάρχου στέφεσϑι ϰαί τά ἁρμόζοντα τῇ ϰαϑεστώσῃ ἑορτῇ ἐπιτελεῖν τε ϰαί διαπράττεσϑαι.>>

Ὡσαύτως χρή σε ϰαί περί τοῦ ὑγροῦ πυρός, τοῦ διά τῶν σιφώνων ἐφερομένου μεριμνᾶν τε ϰαί μελετᾶν, ὡς εἴπερ ποτέ τολμήσωσί ινες ϰαί αὐτό ἐπιζητῆσαι, ϰαϑώς ϰαί παρ᾽ ἡμῶν πολλάϰις ἐζήτησαν, τοιούτοις αὐτούς ἒχεις ἀποϰρούεϑαι ϰαί ἀποπέμπεσϑαι ῥήμασιν, ὅτι· <<Καί αὐτό ἀπό τοῦ <Θεοῦ> δι᾽ ἀγγέλου τῷ μεγάλῳ βασιλεῖ Χριστιανῷ, ἁγίῳ Κωνσταντίνῳ ἐφανερώϑη ϰαί ἐδιδάχϑη. Παραγγελίας δέ μεγάλας ϰαί περί τούτου παρά τοῦ αὐτοῦ ἀγγέλου ἐδέξατο, ὡς παρά πατέρωνϰαίπάππων πιστωϑέντες πληροφορούμεϑα, ἵνα ἐν μόνοιςτοῖς Χριστιανοῖς αί τῇ ὑπ᾽ αὐτῶν βασιλευομένῃ πόλει ϰατασϰευάζηται, ἀλλαχοῦ δέ μηδαμῶς, μήτε εἰς ἔτερον ἔϑνος τό οἱονδήποτε παραπέμπηται, μήτε διδάσϰηται. Ὅϑεν ϰαί τοῖς μετ᾽ αὐτόν ὁ μέγα οὗτος βασιλεύς ἐξασφαλιζόμενος περί τούτου ἐν τῇ ἁγίᾳ τραπέζῃ τῆς τοῦ Θεοῦ ἐϰϰλησίς ἀράς ἐγγραφῆναι πεποίηϰεν, ἵνα ὁ ἐϰ τοῦ τοιούτου πυρός εἰς ἕτερον ἕϑνος δοῦναι τολμήσας μήτε Χριστιανός ὀνομάζεται, μήτε ἀξίας τινός ἢ ἀρχῆς ἀξιοῦται· ἀλλ᾽ εἲ τινα ϰαί ἔχων τύχῃ, ἀπό ταύτης ἐϰβάληται ϰαί εἰς αἰώναςαἰώνων ἀναϑεματίζηται ϰαί παραδειγματίζηται, εἴτε βασιλεύς, εἴτε πατριάρχης, εἴτε τις ἂλλος ὁ οἱοσοῦν ἂνϑρωπος, εἴτε ἄρχων, εἴτε ἀρχόενος τγχάνοι ὁ τήν τοιαύτην ἐντοήν παραβαίνειν πειρώμενος. Καί προετρέψατο πάντας τούς ζῆλον ϰαί φόβον Θεοῦ ἔχοντας, ὡς ϰοινόν ἐϑρόν ϰαί παραβάτην τῆς μεγάλης ταύτης ἐντολῆς, τόντοιοῦτον ἐπιχειροῦντα ποιεῖν ἀναιρεῖν σπουδάζειν, ϰαί ἐχϑίστῳ <ϰαί> χαλεπῷ παραπέμπεσϑαι ϑανάτῳ. Συνέβη δέ ποτε, τς ϰαϰίας ἀεί χώραν εὑρισϰούσης, τινά τῶν ἡμετέρων στρατηγῶν δῶρα παρά τινων ἐϑνιϰῶν πάμπολλα εἰληφότα μεταδοῦναι αὐτοῖς ἐϰ τοῦ τοιύτου πυρός, ϰαί μή ἀνεχομέου τοῦ Θεοῦ ἀνεϰδίϰητον ϰαταλιπεῖν τήν παράβασιν, ἐν τῷ μέλλειν ἀτόν ἐν τῇ ἁγίᾳ τοῦ Θεοῦ εἰσιέναι ἐϰϰλησίᾳ πῦρ ἐϰ τοῦ ορανοῦ ϰατελϑόν τοῦτον ϰατέφαγε ϰαί ἀνάλωσεν. Καί ἀπό τότε φόβος μέγας ϰαί τρόμος ἐν ταῖς ἁπάντωνἐνετέη ψυχαῖς, ϰαί οὐϰέτι οὐδείς τοῦ λοιποῦ, οὕτε βασιλεύς, οὕτε ἰδιτης οὕτε στρατηγός, οὕτεὁ οἱοσοῦν ὅλως ἅνϑρωπος ϰατεόλμησέ τι τοιοῦτον ἐνϑυμηϑῆναι, μήτι γε ϰαί ἕργῳ ἐπιχειρῆσαι ποιῆσαι ἢ διαπράξασϑαι.>>

Ἀλλ᾽ ἄγε σή μετάβηϑι, ϰαί πρός ἔτερον εἷδος αἰτήσεως παραλόγου ϰαί ἀπρεποῦς εὐπρεπεῖς ϰαί ἁρμόζοντας λόγους ἀναζήτει ϰαί ἀναμάνϑανε. Εἰ γάρ ποτε ἔϑνος τι ἀπό τῶν ἀπίστων τούτων ϰαί ἀτίμων βορείων γενῶν αἰτήσηται συμπενϑεριάσαι μετά τοῦ βασιλέως Ῥωμαίων ϰαί ἢ ϑυγατέρα αὐτοῦ εἰς νύμφην λαβεῖν ἢ ἐπιδοῦναι οἰϰείαν ϑυγατέρα εἰς γυναῖϰα χρηματίσαι βασιλέως ἢ βασιλέως υἱοῦ, χρή σε τοιούτοις ῥήμασι ϰαί τήν τοιαύτην αὐτῶν παράλογον ἀποϰρούσασϑαι αἲτησιν, λέγοντ, ὅτι· <<Καί περί ταύτης τῆς ὑποϑέσεως παραγγελία ϰαί διάταξις φοβρά ϰαί ἀπαραποίητος τοῦ μεγάλου ϰαί ἁγίου Κωνσταντίνου ἐναπογέγραπται ἐν τῇ ἱερᾷ τραπέζῃ τῆς ϰαϑολιϰῆς τῶν Χριστιανῶν ἐϰϰλησίας τῆς Ἁγίας Σοφία· τοῦ μηδέποτε βασιλέα Ῥωμαων συμπεϑεριάσαι μετά ἔϑνους παρηλλαγμένοις ϰαί ξένοις ἔϑεσι χρωμένου τῆς Ῥωμαϊϰῆς ϰαταστάσεως, μάλιστα δέ ἀλλοπίστου ϰαί ἀβαπτίστου, ε μή μετά μόνων τῶ Φράγγων· τούτους γάρ μόνους ὑπεξείλετο ὁ μέγας ἐϰεῖνος ἀνήρ, Κωνσταντῖνος ὁ ἅγιος, ὅτι ϰαί ὐτός τήν γένεσιν ἀπό τῶν τοιούτων ἔσχε μερῶν, ὡς συγγενείας ϰαί ἐπιμιξίας πολλῆς τυγχανούσης Φράγγοις τε ϰαί Ῥωμαίοις. Καί διά τί μετά τούτων μόνων προετρέψατο συνιστᾶν γαμιϰά συναλλάγια τούς βασιλεῖς Ῥωμαίων; Διά τήν ἄνωϑεν τῶν μερῶν ἐϰείνων ϰαί γενῶν περιφάνειαν ϰαί εὐγένειαν. Μετ᾽ ἅλλου δέ του οἱουδήποτε ἔϑνους μή δυναμένους τοῦτο ποιεῖν, ἀλλ᾽ ὁ τοῦτο ποιῆσαι τολμήσας ἵνα, ὡς παραβάτης πατριϰῶν εἰσηγήσεων ϰαί βασιλείων ϑεσμῶν, ἀλλότριος ϰρίνοιτο τῶν Χριστιανῶν ϰαταλόγων ϰαί τῷ ἀναϑέματι παραδίδοιτο. Ὁ δέ προμνημονευϑείς Λέων ἐϰεῖνος ὁ βαδιλεύ, ὁ ϰαί τό στέμα, ϰαϑώς ἀνωτέρω προείρηται, παρανόμως ϰαί τολμηρῶς ἀπό τῆς ἐϰϰλησίας ίϰ, χα γνώμης τοῦ τότε πατριαρχοῦντος λαβών ϰαί περιϑέμενος ϰαί τήν δίϰην σουτόμως δούς ἀξίαν τῆς αὐτοῦ πονηρᾶς ἐγχειρήσεως, ἐτόλμησε ϰαί τήν τοιαύτην ἐντολήν τοῦ ἁγίου βασιλέως ἐϰείνου, ἥτις, ὡς ἥδη δεδήλωται, ἐν τῇ ἀγίᾳ τραπέζῃ ἀναγεγραμμένη ϰαϑέστηϰε, παρά φαῦλον ϑέσϑαι ϰαί ὡς μηδέν λογίσασϑαι, ϰαί ὡς ἅπαξ τοῦ ϑείου φόβου ϰαί τῶν ἐντολῶν αὐτοῦ πεποίηϰενἑαυτόν, συνεστήσαο ϰαί μετά τοῦ χαγάνου Χαζαρίας γαμιϰόν συναλλάγιον, ϰαί τήν ϑυγατέρα αὐτοῦ εἰς γυναῖϰα ἐδέξατο, ϰαί μέγα ἐϰ τούτου ὄνειδος ϰαί τῇ Ῥωμαων ἀρχῇ ϰαί ἑαυτῷπροσετρίψατο, ὡς τά προγονιϰά παραγγέλματα ἀϰυρώσας ϰαί παρ᾽ οὐδέν λογισάμενος· πλήν οὐδέὀρϑόδοξος ἐϰεῖνος Χριστιανός ἧν, ἀλλ᾽ αἱρετιϰός ϰαί εἰϰονομάχος. Διό χάριν τῶν τοιούτων αὐτοῦ παρανόμων ἀσεβημάτων ἐν τῇ τοῦ Θεοῦ ἐϰϰλησί διηεϰῶς ἀποϰηρττεται ϰαί ἀναϑεματίζεται, ὡς ϰαί τῆς τοῦ Θεοῦ ϰαί τῆς τοῦ ἁγίου ϰαί μεγάλου βασιλέως Κωνταντίνου διατάξεως παραβάτης ϰαί ἀνατροπεύς. Πῶς γάρ ἐστι τῶν ἐνδεχομένων Χριστιανούς μετά ἀπίστων γαμιϰάς ϰοινωνίας ποιεῖν ϰαί συμπενϑεριάζειν, το ϰανόνος τοῦτο ϰωλύοντος ϰαί τῆς ἐϰϰλησίας ἁπάσης ἀλλότριον αὐτό λογιζομέης ϰαί ἔξω τῆς Χριστιανιϰῆς ϰταστάσεως; Ἢ τίς τῶν ἐγϰρίτων ϰαί εὐγενῶν ϰαί σοφῶν βασιλέων Ῥωμαίων ϰατεδέξατο;>> Εἰ δέ ἀντείπωσιν· <<Πῶς ὁ ϰύρις Ῥωμανός ὁ βασιλεύς μετά Βουλγάρων συνεπενϑερίασεν, ϰαί τήν ἰδιαν ἐϰγόνην δέδωϰεν τῷ ϰυρῷ Πέτρῳ τῷ Βουλγάρῳ;>> δεῖ ἀπολογήσασϑαι, ὅτι· <<Ὁ ϰύρις Ῥωμανός, ὁ βασιλεύς, ἰδιώτης ϰαί ἀγράμματος ἄνϑρωπος ἧν, ϰαί οὕτε τῶν ἄνωεν ἐν βασιλείοις τεϑραμμένων, οὔτε τῶν παρηϰολουϑηϰότων ἐ ἀρχῆς τοῖς Ῥωμαϊϰοῖς ἐϑισμοῖς, οὔτε ἀπό γένους βασιλείου ϰαί εὐγενοῦς, ϰαί δι τοῦτο αὐϑαδέστερον ϰαί ἐξουσιαστιϰώτερον τά πολλά ϰατεπράττετο, ϰαί ἐν τούτῳ οὔτε τῇ ἐϰϰλησίᾳ ἀπαγορευούσῃ ὑπήϰουσεν, οὔτε τῇ ἐντολῇ ϰαί διαταγῇ τοῦ μεγάλου Κωνσταντίνου ϰατηϰολούϑησεν, ἐϰ γνώμης αὐϑάδους ϰαί αὐτοβούλου ϰαί τῶν ϰαλῶν ἀμαϑοῦς ϰαί μή βουλομένης ἕπεσϑαι τῷ πρέποντι ϰαί ϰαλῷ, μηδέ ταῖς πατρπαραδότοις στοιχεῖν διατάεσιν τοῦτο ποιῆσαι τετόλμηϰεν, ταύτην μόνην εὔλον δηλονότι προβαλλόμενος πρόφασιν, τοσοῦτον πλῆϑος αἰχμαλώτων Χριστιανῶν διά τῆς πράξεως ἀναρρύεσϑαι, ϰαί τό Χριστιανός εἷναι ϰαί τούς Βουλγάρους <ϰαί> ὁμοπίστους ἡμῶν, ἄλλως τε ϰαί ὅτι οὐδέ αὐτοϰράτορος ϰαί ἐνϑσμου βασιλέως ϑυγάτηρ ἡ ἐϰδιδομέη ἐτύγχανεν, ἀλλά τρίτου ϰαί ἐσχάτου ϰαί ἔτι ὑποχειρίου ϰαί μηδεμίαν ἐν τοῖς τῆς ἀρχῆς μετέχοντος πράγμασι· ϰαί οὐδέν διέφερεν τό τοιοῦτον τοῦ ϰαί ἄλλην τινά τῶν βασιλιϰῶν συγγενίδων, τῶν πορρωτέρω τε ϰαί ἐγγύς τῆς βασιλείας εὐγενείας τυγχανουσῶν, ϰαί διά τινα ϰοινωφελῆ δουλεία, ϰαί τοῦ ἐσχάτου ϰαί μηδέν σχεδόν ἐξουσιάζοντος. Ἐπεί ἔξω τοῦ ϰανόνος ϰαί τῆς ἐϰϰλησιαστιϰῆς παραδόσεως ϰαί τῆς τοῦ μεγάλου ϰαί ἁγίου βασιλέως, Κωνσταντίνου διαταγῆς τε ϰαί ἐντολῆς τῦτο πεποίηϰεν, πολλά ϰαί ζῶν ὠνειδίσϑη ὁ προρρηϑείς ϰύρις Ῥωμανός, ϰαί διεβλήϑη ϰαί ἐμισήϑη παρά τε τῆς συγϰλήτουβουλῆς ϰαί τοῦ δήμου παντός ϰαί τῆς ἐϰϰλησίας αὐτῆς, ὡς ϰαί τό μῖσος ἀπό τοῦ τέλους γενέσϑαι ϰαταφανές, ϰαί μετά ϑάνατον ὁμοίως ἐξουϑενεῖται ϰαί διαβάλλεται ϰαί ὑπό ϰαταγνώμην τίϑεται ϰαί οὗτος, ἀνάξιον πρᾶγμα ϰαί ἀπρεπς εἰς τήν εὐγενῆ πολιτείαν Ῥωμαίων ϰαινοτομήσς.>> Ἕϰαστον γάρ ἔϑνος διάφορα ἔχον ἔϑη ϰαί διλλάττονταςνόμους τε ϰαί ϑεσμούς ὀφείλει τά οἰϰεῖα ϰρατύνειν ϰαί ἀπό τοῦ αὐτοῦ ἔϑνους τάς πρός ἀνάϰρασιν βίου ϰοινωνίας ποιεῖσϑαι ϰαί ἐνεργεῖν. Ὥσπερ γάρ ἕϰαστον ζῶον μετά τῶν ὁμογενῶν τάς μίξεις ἐργάζεται, οὕτω ϰαί ἕϰρστον ἕϑνος οὐϰ ἐξ ἀλλοφύλων ϰαί ἀλλογλώσσων, ἀλλ᾽ ἐϰ τῶν ὁμογενῶν τε ϰαί ὁμοφώνων τά συνοιϰέια τῶν γάμων ποιεῖσϑαιϰϑέστηϰεν δίϰαιον. Ἐντεῦϑεν γάρ ϰαί ἡ πρός ἀλλήλους ὁμοφροσύνη ϰαί συνομιλία ϰαί προσφιλής συνδιατριβή ϰαί συμβίωσς περιγίνεσϑαι πέφυϰεν· τά δέ ἀλλότρια ἔϑη ϰαί διαλλάττοντα νόμιμα ἀπεχϑείας μᾶλλον ϰαί προσϰρούσεις ϰαί μίση ϰαί στάσεις εἲωϑεν ἀπογεννᾶν, ἅπερ οὐ φιλίας ϰα ϰοινωνίας, ἀλλ᾽ ἔχϑας ϰαί διαστάσεις φιεῖ ἀπργάζεσϑαι. Καί ὅτι μή δεῖ τά ϰαϰῶς παρά τινων ἐξ ἀμαϑείας ἢ αὐϑαδείας ϰαταπραχϑέντα τούς ἐννόμωςἄρχει βουλομένους μιμεῖσϑαί τε ϰαί ζηλοῦν, ἀλλά τῶν ἐννόμως ϰαί διϰαίως βεβασιλευϰότων τάς ἀιδίμους πράξεις ἔχειν ὡς εἰϰόνς ἀγαϑάς εἰς παρδειγμα προϰειμένας μιμήσεως, ϰαί ϰατ᾽ ἐϰείνας πειρᾶσϑαι ϰαί αὐτόν ἀπευϑύνειν πάντα τά παρ᾽ αὐτοῦ ἐνεργούμενα, ἐπεί ϰαί τό διά τάς τοιαύτας αὐτοβούλους πράξεις αὐτοῦ ἐπελϑόν αὐτῷ τέλος, φημί δή τῷ ϰυρῷ Ῥωμανῷ, ϰανόν ἐστιν πρός σωφρονισμόν παράδειγμα τῷ βουλομένῳ τά ϰαϰῶς παρ᾽ ἐϰείνου πραχϑέντα ζηοῦν.

Χρεών δέ μετά τῶν ἄλλω ϰαί ταῦτά σε γινώσϰει, υἱέ πολυέραστε, ἅττε τῆς τούτων γνώσεως μεγάλα σοι συμβαλέσϑαι δυναμέης ϰαί ϑαυμαστότερον ἀποδεῖξαι. Τά δέ ἐστιν περί διαφορᾶς πάλιν ἑτέρω ἐϑνῶν, γενελογίας τε αὐτῶν ϰαί ϑέσεως ϰαί ϰράσεως τῆς παρ᾽ αὐτῶν ϰατοιϰουμένης τῆς ϰαί περιηγήσεως αὐτῆς ϰαί σταδιασμοῦ, ϰαϑώς ἑξῆς πλατύτερον διηρμήνευται.

13. De gentibus quae Turcis finitimae sunt

Turcis hac gentes conterminae sunt. Ad occidentem Francia, ad septentrionem Patzinacitae, ad meridiem magna Moravia sive Sphendoploci regio, quae omnio a Turcis vastata est et ab ipsis iam obtinetur. Chrobati vero ad montes Turcis adiacent.

Possunt autem Patzinacitae Turcas bello impetere, depopulari magnamque praedam agere ipsosque ingenti damno afficere, quemadmodum in eo quod de Patzinacitis instituimus capite declaratum est.

Intende, o fili, sermonibus meis oculos mentis tuae, ac praecepta mea considera, atque opportune poteris divitias prudentiae quasi ex paternis thesauris proferre magnamque prudentiam exhibere. Scito itaque borealibus omnibus populis quasi a natura insitam esse divitiarum cupidinem insatiabilem, quamborem omnia quaerunt, omnia expetunt, neque concupiscentiam termino ullo circumscriptam habent, sed plura semper cupiunt, ac pro exigua opera maximam mercedem referri postulant. Ideoque importunas illorum petitiones ac impudentes postulationes suasione ac prudenti excusatione subvertere atque inhibere oportet; quae quidem, quantum usu et experimento percepi, ut compendio dicam, huiusmodi futurae sunt.

Si quando sive Chazari sive Turcas sive Russi sive aliae quaepiam boreales et Scythicae gentes, ut plerumque accidit, imperiales vestes coronas aut stolas, cuinsdam praebiti ministerii causa, sibi transmitti postulent, ita te excusatm oportet. Huiusmodi stolae et coronae, quae nos camelaucia vocamus, neque hominum opera confecta neque humana industria excogitata sune. Sed ut ab historia veteri in libris arcanis scriptum reperimus, quando deus Constantinum ilum magnum imperatorem effecit, qui primus Christianorum imperium tenuit, illi per angelum tales stolas et coronas, quas nos camelaucia vocamus, misit, iussitque ea deeponere in magna sancta dei ecclesia, quae de nomine sapientiae dei enhupostatae S. Sophia appellatur; nec quotidie illis uti praecepit, sed tantum in publico et magno dominico festo: quare ex iussu dei haec deposita et supra sacram mensam in altari ipsius templi suspensa manent, et in ornatum ecclesiae deputata sunt. Reliqua autem indumenta et saga imperialia supra hanc sacram mensam extensa iacent. Cum porro domini et dei nostri Iesu Christi festum inciderit, ex huiusmodi stolis et coronis ea accipiuntur a patriarcha quae tum opportuna et convenientia sunt, qui ea ad imperatorem mittit, isque illis tanquam minister det in processu tantum induitur; atque rursum postquam illis est usus, ea remittit in ecclesiam, ubi reponuntur de more. Quin etiam sancti et magai Constantini in dei ecclesiae sacra mensa maledicto scripta est, ut ipsi per angelum deus mandavit, ut si quis imperator pro quacunque necessitate aut rerum condicione, sive ex intempestiva cupidine, ex iis quaedam auferat ac ipse iis utatur aut aliis praebere audeat, quasi hostis et dei iussorum inimicus anathemate feriatur et ab ecclesia expellatur. Si vero ipse quoque alia illis similia efficere velit, ea quoque ecclesia recipiat, libera voce petentibus episcopis omnibus et senatu; neque vel imperatori vel patriarchae vel cuiquam hominum facultas sit rerum huiusmodi quampiam ex sancta dei eclesia exportare, sive stolae cae sint sive coronae. Sane iis qui ex huiusmodi dei mandatis quodquam evertere velint, magna impendent formido. Nam quidam imperator, Leo is vocabulatur, qui etiam ex Chazaria uxorem duxerat, cum inconsalto ansu quodpiam ex hisce stemmatibus abstulisset, dominico non occurrente festo, atque praeter patriarche voluntatem, hunc sibi orantum imposuit; ac subito carbone in faciem erumpente, magnis inde cruciatus doloribus misere periit ac sibi ante tempus mortem maturavit. Atque ex subitanea illa huiusmodi audaciae ultione is exinde mos inductus est, ut imperator coronam accepturus iuret et profitetur se nihil mandatis et consuetudinibus antiquis huiusmodi adversum aggressurum aut cogitaturum esse, atque ita a patriarcha coronetur, et statuae solemnitati congruentia peragat et absolvat.

Ita quoque de Graeco igne, qui per siphones emittitur, curam habeas et sollicitudinem oportet, ut si quando hunc petere audeant, ut a nobis plerumque petierunt, huiusmodi eos verbis repellere et amandare possis. Istud quoque per angelum magno et primo Christiano imperatori S. Constantino ostensum est, qui monita et praecepta gravia ea de re ab eodem angelo accepit (id quod a maioribus certo testimonio edidicimus), ut apud solos Christianos et in imperatoria tantum urbe paretur, et non alibi; neque ad aliam quamcunque gentem transmittatur vel tradatur. Quamobrem magnus idem imperator, ut hac re successorum fidem obstringeret, in sacra dei ecclesiae mensa diras inscribi curavit, ut qui ex huiusmodi igne aliis gentibus dare praesumpserit, ne Christianus quidem vocentur neque dignitate aliqua vel magistratu dignus habeatur, sed et si quem teneat ab illo deiiciatur, et in secula seculorum anathemate feriatur et traducatur, sive imperator sive patriarcha sice alius quispiam, sive princeps sive subditus fuerit, qui tale praeceptum violare aggressus fuerit; omnesque zelo et timore dei instructos hortatus est ut talem hominem tanquam hostem publicum magnique huius praecepti transgressorem de medio tolli satagant statimque dira morte afficiant. Accidit antem aliquando, malitia semper locum inveniente, aliquem e ducibus nostris, acceptis gentilium quorundam muneribus quamplurimis, hunc ipsis ignem tradidisse: at deo hoc scelus iaultum non relinquente, cum sanctam dei ecclesiam ingressurus esset, ignis caelitus delapsus ipsum devoravit et absumpsit. Hinc metus tremorque magnus animos omnium invasit; et iam inde nemo, vel imperator vel princeps vel privatus vel militiae praefectus vel alius quispiam mortalium, quid simile in animum inducere, multoque minus rem aggredi aut perficere ausus est.

Verum ad aliam petitionis speciem transeas, sane irrationabilem et indecoram; ac congruentem honestamque responsionem excogites et ediscas. Si enim unquam natio quaedam ex infidelibus et inhonoratis borealibus affinitatem cum Romano imperatore contrahere voluerit, et vel filiam eius sponsam accipere vel suam illi elocare, ita ut vel imperatoris vel filii eius uxor sit, huiusmodi te verbis absurdam hanc petitionem propulsare oportet. Hac item de re interdictum, ac terribilis immutabilisque constitutio a magno et sancto Constantino in sacra mensa catholicae Christianorum ecclesiae S. Sophiae descripta est, ne unquam imperator Romanus affinitatem contrabat cum gente quae peregrinis et a Romano statu alienis moribus utatur, maximeque si alienae fidei et baptizata non sit, Francis tantum exceptis: hos quippe solos excepit magnus ille et sanctus Constantinus, quia illis ex partibus originem duxerat: cognatio enim et commercia magna erant inter Francos et Romanos. Ideoque cum iis solis matrimonia inire Romanis imperatoribus permisit, propter antiquam gentium nationumque illarum claritatem nobilitatemque. Cum alia vero quacunque natione id agere vetuit, ita ut etiam si quis id facere ausus fuerit, tanquam paternarum traditionum imperialiumque legum transgressor Christianorum catalogo alienus censeatur dirisque devoveatur. Certe supra memoratus Leo imperator, qui coronam, ut iam diximus, improbe ac temere absque patriarchae consensu ex ecclesia accepit sibique imposuit ac condignas subito sceleris poenas dedit, ausus item hoc sancti illius imperatoris praeceptum, quod, ut iam declaratum est, in sacra mensa descriptum eat, vilipendere et pro nihilo habere, ubi semel dei legumque divinarum metum omnem excusserat, cum Chazariae chagano matrimonialem contractum instituit filiamque ipsius uxorem accepit, cum magno tam suo quam imperii Romani opprobrio, quod avita praecepta violasset ac pro nihilo habuisset, praeterquam quod ne Christianus quidem orthodoxus esset, sed haereticus et imaginum hostis. Ideo, harum scilicet impietatum causa, in sancta de ecclesia assidue excommunicatur et anathemate damnatur, utpote qui dei et sancti magni imperatoris Constantini constitutionem violaverit et everterit. Quomodo enim fas esse possit Christianos cum infidelibus matrimonia inire affinitatesque contrahere, id canone prohibente et universa ecclesia indignym illud et a Christiano statu alienum esse arbitrante? Aut quis ex conspicius generosis et sapientibus imperatoribus Romanis rem huiusmodi admisit? Quodsi reponant “cur dominus Romanus imperator cum Bulgaris affinitate iunctus est, neptemque propriam domino Petro Bulgaro elocavit?” Ita respondendum est: quia dominus Romanus imperator vir indoctus et illiteratus erat, neque in regia educatus, neque a principio Romanis legibus et moribus obsecutus, neque ex imperatorio et nobili genere ortus, ideo audacius et liberius multa peragebat; atque in hac re neque prohibenti ecclesiae morigerus fuit neque magni Constantini decreto obtemperavit, sed pro lubito et arbitratu suo, honesti ignarus, honestum et bonum respuens paternasque traditiones vilipendens, id aggredi ausus est; hoc tantum usus rationabili obtentu, isto modo ingentem captivorm Chrisianorum multitudinem liberari; Christianos item esse Bulgaros et eiusdem fidei; praetera neque vere principis et legitimi imperatoris filiam esse, sed tertii postremi atque subiecti, qui nullam in rebus imperii potestatem haberet. Sed nihil referebat sive remotiore sive propinquiore cognatione ad imperatoriam stirpem illa accederet; nec referebat item summam hinc publicis rebus utilitatem obvenire, aut ultimum esse patrem nec quidquam fere potestatis habere, quandoquidem contra ecclesiasticae traditionis canonem ac magni sanctique Constantini decretum id agebat: nam multis, dum superstes esset, idem dominus Romanus contumeliis oneratus est, et calumniae atque odio obnoxius fuit, cum apud senatum cum apud plebis multitudinem et ipsam ecclesiam, quod tandem odium in apertum prorupit, ita ut etiam mortuus vilipendatur traducatur etcondemnetur, quod rem indecoram ac illustri Romanorum imperio indignam inceptaverit. Singulae namque gentes, cum diversos mores, diversas item leges et constitutiones habeant, ea retinere debent quae sibi prropria sunt, et ab ipsa gente pro condicione proprii status consortia inire. Quemadmodum enim singul animalia cum iis quae eiusdem sunt generis commiscentur, sic et singulas gentes non ex alienigenis neque ex diversae linguae nationibus, sed ex contribulibus et eiusdem linguae connubia iungere consentaneum est. Inde quippe mutua concordia et amabilis consuetudo atqueconvictus oriri solet: mores autem diversi et diversae leges inimicitias potius, discordiam, odia et seditiones gignere solent, quae non amicitias aut communionem sed inimicitias ac divortia efficere consueverunt. Neque illos qui legitime imperare volunt, ea quae perperam a quibusdam sive ex inscitia sive ex arrogantia peracta sunt imitari oportet, sed illorum qui secundum leges et ius imperaverunt landabilia gesta veluti bonas imagines ad sequendum propositas habere, carareque ut ad eas omnia facta sua dirigant, siquidem vel is qui ipsum dominum Romanum propter illa ex libito perpetrata oppressit exitus, ad exemplum iis qui improbas eius actiones imitari velint satis superque est.

Haec porro te, carissime fili, una cum aliis scire opus est, quorum notitia magno tibi usui esse et admirabilem te praebere possi. Haec vero quae sequuntur, de discrimine aliarum gentium pertractant, de genealogia earum, de moribus et vivendi instituto, de situ et temperie regionum quas inhabitant, item de finibus et dimensionibus earum, ut in sequentibus latius explicabitur.

13. O ludach sąsiadujących z Turkami

Z Turkami sąsiadują następujące ludy: po ich zachodniej stronie znajduje się państwo frankijskie, na północy Pieczyngowie, a na południu Wielkie Morawy — kraj Świętopełka I — które zostały całkowicie spustoszone i zajęte przez Turków. Po stronie gór Chorwaci graniczą z Turkami.

Pieczyngowie również mogą atakować Turków, grabić ich oraz ranić znacząco, jak to zostało powiedziane już w rozdziale o Pieczyngach.

Zważaj, synu, na moje słowa i ucz się rzeczy, które nakazuję, a w odpowiednim czasie będziesz mógł, jak z rodowych skarbów, przynieść bogactwo mądrości i ukazać bystrość. Wiedz więc, że wszystkie plemiona północy mają, jak to wszczepiono w nich z natury, olbrzymią chciwość do pieniędzy, nigdy nie są nasyceni, a więc żądają wszystkiego, pragną wszystkiego i mają takie pragnienia, których nie da się zaspokoić, a jednak zawsze chcą więcej i pragną wielkich zysków w zamian za niewielką przysługę. Tak więc te natarczywe żądania i bezczelnie zgłaszane roszczenia muszą zostać odrzucone i obalone przez wiarygodne przemówienia oraz rozważne i sprytne wymówki, które będą — na tyle na ile nasze doświadczenie pozwoliło nam dotrzeć do nich — brzmieć mniej więcej w następujący sposób:

Jeśli kiedykolwiek będą wymagać i żądać, czy to Chazarowie, Turkowie czy Rosjanie, lub jakikolwiek inny naród północy lub Scytowie, jak to często bywa, że niektóre z cesarskich szat, diademów lub szat szlacheckich powinny zostać im wysyłane w zamian za jakąś usługę lub pracę wykonaną przez nich, to w następujący sposób wymówisz się z tego: „Te szaty szlacheckie i diademy, o których mówicie kamelaukia, nie zostały zaprojektowane przez ludzi, ani przez rozmyślną sztukę ludzką, ale jak to zostało zapisane w opowieściach o dawnej historii, gdy Bóg uczynił cesarzem słynnego Konstantyna Wielkiego, który to był pierwszym chrześcijańskim cesarzem, On przekazał mu te szaty szlacheckie poprzez ręce Jego anioła oraz diademy, o których mówicie kamelaukia, To On nakazał mu złożyć je w wielkim i świętym kościele Boga, który — po nazwie tej mądrości, która jest cechą Boga -nazywa się Hagia Sophia i zabronił ubierać się w nie każdego dnia, by mogły być noszone tylko wtedy, gdy jest wielkie święto Pana. I tak z polecenia Boga położył je i wiszą nad świętym stołem w prezbiterium tego kościoła i są jego ozdobą. A reszta cesarskich szat i peleryn leży rozłożona na tym świętym stole. A gdy przyjdzie święto Pana naszego i Boga Jezusa Chrystusa, patriarcha bierze z tych szat szlacheckich i diademów te, które są odpowiednie do tej okazji i wysyła je do cesarza, a on zakłada je na procesję i tylko na nią, jako sługa Boży, i po zakończeniu zwraca je do kościoła, gdzie ponownie są układane. Co więcej, na tym świętym stole w kościele Bożym została wyryta klątwa dotycząca świętego i wielkiego cesarza Konstantyna; jako że otrzymał on nakaz od Boga poprzez anioła, że jeśli cesarz postanowi wziąć te szaty i wykorzystać na jakąś okazję lub z nierozsądnego pragnienia i będzie ich nadużywał albo przekaże je innym, zostanie przeklęty jako wróg przykazań Boga i usunięty z kościoła. Co więcej, jeśli on sam ma zamiar sprawić, że inni będą tacy jak on, to również i ich kościół Boży musi przyjąć z wyrazem zgody od wszystkich arcybiskupów i senatu. I nie będzie też w mocy cesarza, patriarchy lub kogoś innego, aby wziąć te szaty lub diademy ze świętego kościoła Bożego. I potężny strach wisi nad tymi, którzy są gotowi by naruszyć którekolwiek z tych boskich rozporządzeń. Jeden z cesarzy, zwał się Leon, który to również pojął za żonę kobietę z Chazarii, z własnej głupoty i pochopności wziął jeden z tych diademów, gdy nie było święta Pana i bez zgody patriarchy założył go sobie na głowę. I od razu na jego czole pojawił się karbunkuł, tak że w męczarniach z bólu opuścił swój żywot i spotkała go przedwczesna śmierć. I ten gwałtowny czyn został natychmiast uwieczniony, następnie ustanowiono zasadę, że ten, który ma zostać koronowany na cesarza musi najpierw przysiąc, że nie zrobi, ani nie wymyśli sobie niczego przeciw temu, co zostało ustanowione i utrzymywane od czasów starożytnych, a dopiero potem może być koronowany przez patriarchę i wykonać obrzędy właściwe dla ustanowionego święta”.

Podobna troska i myśl zostaną podjęte w sprawie płynnego ognia, który jest wystrzeliwany przez rury, tak, że jeśli ktokolwiek i kiedykolwiek odważy się wymagać również i tego — ponieważ często stawiają nam takie żądania — możesz odrzucić je takimi słowami: „To też zostało objawione i przekazane wielkiemu i świętemu Konstantynowi — pierwszemu chrześcijańskiemu cesarzowi — poprzez anioła wysłannika Boga, a także w związku z tym otrzymał on ważny nakaz od tego samego anioła — o czym zapewnia nas wierne świadectwo naszych ojców i dziadów — że ten płynny ogień powinien być produkowany tylko wśród chrześcijan i tylko mieście rządzonym przez nich i nigdzie indziej; nie powinien być on rozprzestrzeniany do innych ludów. I tak, w celu potwierdzenia tego pośród tych, którzy zechcą przyjść po niego, wielki cesarz utworzył przekleństwa, które mają być wyryte na świętym stole w kościele Bożym, aby ten, kto odważy się przekazać ten ogień innemu narodowi, nie powinien być nazywany chrześcijaninem, ani nie będzie godzien do zajmowania jakiejkolwiek rangi czy urzędu. A jeśli ten, kto naruszył to przykazanie, jest już na takiej pozycji, zostanie z niej wyrzucony, przeklęty i będzie przykładem na wieki wieków — bez względu na to czy był cesarzem, patriarchą lub jakimkolwiek innym człowiekiem, czy to władca czy poddany. I zaklął on wszystkich, którzy mieli pieczęć i bojaźń Bożą, aby natychmiast zabili tego, który próbował sprzeciwić się nakazowi — jako że był on wspólnym wrogiem i przestępcą wobec wielkiego przykazania — i poprowadzili go na śmierć najbardziej nienawistną i okrutną. I raz miało to miejsce, jako że niegodziwość zawsze gdzieś się czai; jeden z naszych dowódców wojskowych, który był najbardziej przekupywany przez niewiernych, przekazał im część tego ognia. A ponieważ Bóg nie mógł znieść tego, by pozostawić niepomszczonym to przestępstwo, kiedy miał już wkroczyć do świętego kościoła Bożego, ogień zleciał z niebios, pożarł go i pochłonął całkowicie. A wtedy potężny strach i groza wypełniły serca wszystkich ludzi i od tamtego czasu nikt nigdy nie odważył się powtórzyć podobnego czyny — bez względu na to czy był to cesarz, szlachcic, zwykły obywatel, dowódca wojskowy czy też jakikolwiek inny człowiek.

Jeśli którekolwiek z tych przebiegłych i nieuczciwych plemion północy kiedykolwiek zażąda przymierza małżeńskiego z cesarzem Rzymian — albo by wziąć jego córkę na żonę lub dać ich własną córkę, być została żoną cesarza lub jego syna — to potworne żądanie również odrzucisz, mówiąc: „W tej sprawie zarówno lęk jak i prawdziwe rozporządzenie wielkiego i świętego Konstantyna zostały wygrawerowane na świętym stole kościoła chrześcijan, Hagia Sophia, mówiące, że cesarz Rzymian nigdy nie sprzymierzy się poprzez małżeństwo z narodem, którego obyczaje różnią się od rzymskich, szczególnie z tymi, którzy są niewiernymi i nieochrzczonymi, chyba że dotyczy to samych Franków, albowiem tylko oni stanowią wyjątek z rozkazu wielkiego człowieka, świętego Konstantyna, gdyż on sam wywodził się z tych terenów. Tak więc jest dużo małżeństw i traktatów między Frankami a Rzymianami. A czemuż rozkazał, aby właśnie z nimi rzymscy cesarze zawierali małżeństwa? Jest to ze względu na tradycyjną sławę tych ziem oraz szlachtę z tych plemion. Jednak nie stosowało się to do jakiegokolwiek innego narodu, a ten, który odważył się to uczynić, miał być potępiony jako ktoś obcy w szeregach chrześcijan i stać się tematem hymnów jako przestępca praw dziedzicznych i obrzędów cesarskich. Wcześniej wspomniany cesarz Leon, który również — jak to zostało opisane powyżej — bezprawnie i pochopnie, bez zgody tego, który był wówczas patriarchą, wziął z kościoła diadem, założył go na głowę i ostatecznie został ukarany za swą nikczemną próbę, umniejszanie i lekceważenie tego przykazania świętego cesarza, które — jak już to zostało wyraźnie zaznaczone — jest wyryte na świętym stole. A kiedy zlekceważył bojaźń Bożą i przykazania boskie, zawarł przymierze małżeńskie z kaganem Chazarii i pojął jego córkę za żonę, a tym samym sprowadził wstyd na imperium Rzymian i samego siebie, ponieważ unieważnił i zlekceważył rodowe nakazy. Jednak nie był on nawet ortodoksyjnym chrześcijaninem, lecz heretykiem i niszczycielem obrazów. Tak więc z powodu tych wyrazów braku szacunku jest na stałe wykluczony z kościoła Bożego i przeklęty jako przestępca i zdrajca nakazów Boga oraz świętego i wielkiego cesarza Konstantyna. Bo jak można dopuścić to tego, że chrześcijanie zawierają związki małżeńskie i zdobywają sojuszników poprzez małżeństwo z niewiernymi, podczas gdy kanon zabrania tego, a cały kościół uważa to za coś obcego w chrześcijańskim porządku? Lub który ze znamienitych, szlachetnych czy też mądrych rzymskich cesarzy przyzna rację temu?” Ale jeśli odpowiedzą: „Jak więc władca Roman I, cesarz, sam wstąpił w sojusz małżeński z Bułgarami i oddał swą wnuczkę Piotrowi bułgarskiemu?”, należy to obronić następującymi słowami: „Cesarz Roman był prostym, niepiśmiennym człowiekiem, nie pochodził z tych, którzy wychowali się w pałacu i podążali za rzymskimi zwyczajami od samego początku, nie pochodził też z cesarskiego i szlachetnego rodu i z tego powodu w większości swoich działań był zbyt arogancki i despotyczny i również w tym przypadku nie posłuchał zakazu kościoła i nie przestrzegał przykazania wielkiego Konstantyna. I z powodu tej arogancji i upartości, niewyuczony w cnocie i odmawiający przestrzegania tego, co słuszne i dobre, lub poddania się nakazom wydanym przez naszych przodków, odważył się to uczynić. Oferując to, jako zwodniczą wymówkę, że przez to działanie tylu chrześcijańskich więźniów zostało wykupionych, a Bułgarzy też są chrześcijanami i dzielą z nami wiarę, i że w każdym przypadku ta, która została wydana w małżeństwie, nie była córką monarchy i prawowitego cesarza, ale podwładnego, który wciąż był podporządkowany i nie miał władzy w sprawach rządowych. Jednak nie różniło się to od wydania innej z kobiet pochodzących z rodziny cesarskiej, czy to bardziej lub mniej spokrewnionej z cesarską szlachtą; nie miało też znaczenia to, że została oddana za jakąś przysługę dla dobra publicznego, albo to, że była córką pochodzącą z najniższej klasy społecznej, która nie miała nic do powiedzenia. I dlatego, że zrobił on to wbrew kanonowi i tradycji kościelnej oraz wbrew nakazom i przykazaniu wielkiego i świętego cesarza Konstantyna, wspomniany wcześniej władca Roman w ciągu swojego życia był często znieważany, oczerniany i nienawidzony przez radę senatu i wszystkie wspólnoty oraz przez sam kościół, tak że ich nienawiść stała się oczywista i była taka do jego końca. Nawet po śmierci jest on w ten sam sposób znieważany, oczerniany i potępiany, jako że wprowadził on także niegodną i nieprzyzwoitą nowość do ustroju Rzymian.” Ponieważ każdy naród ma inne zwyczaje i rozbieżne prawa oraz instytucje, powinny one scalać te rzeczy, które są odpowiednie do tego i winny tworzyć i rozwijać w tym samym narodzie związki łączące ich życie. Tak jak każde zwierzę parzy się z własnym rodzajem, tak więc prawdą jest, że każdy naród także powinien wstępować w związek małżeński i mieszkać nie z tymi, którzy mają odmienny język i rasę, ale z tymi, z którymi dzielą plemię i język. Dlatego też powstaje naturalna harmonia myśli i współżycia między nimi oraz przyjacielska rozmowa i wspólne życie. A obce zwyczaje i rozbieżności w prawie wręcz przeciwnie — mogą być źródłem wrogości i kłótni oraz nienawiści i awantur, które nie sprzyjają rozwojowi przyjaźni i towarzystwa, ale złośliwości i podziałowi. Zważ również, że nie jest to dla tych, którzy chcą rządzić zgodnie z prawem, by naśladować czyny tych, którzy postępowali źle z powodu swojej niewiedzy lub arogancji, ale raczej by naśladować chwalebne czyny tych, którzy rządzili zgodnie z prawem, jako szlachetne wyobrażenia stanowiące przykład do naśladowania. Koniec, który go spotkał, mowa oczywiście o władcy Romanie oraz jego działaniom, jest wystarczającym ostrzeżeniem, aby powstrzymać każdego, kto miałby chęć naśladować jego złe uczynki.

Ale teraz, musisz wiedzieć mój ukochany synu, co po tym następuje, gdyż wiedza ta może ci bardzo pomóc i sprawić, że staniesz się obiektem większego podziwu. Jest to, znowu, wiedza o różnicy między innymi narodami, ich pochodzeniu, zwyczajach i sposobie życia, a także położenie i klimat ziemi, którą zamieszkują, oraz jej opis geograficzny i rozmiar, jako że dalej zostają one szerzej objaśnione.

14. Περί τῆς γενεαλογίας τοῦ Μουχούμετ

Γενεαλογεῖται ὁ δυσσεβής ϰαί ἀϰάϑαρτος Μουχούμετ ὂν λέγουσιν οἱ Σαραϰηνοί προφήτην αὐτῶν εἷναι, ἐϰ φυλῆς γενιϰωτάτης Ἰσμαήλ, υἱοῦ Ἀβραάμ, ϰαταγόμενος. Ζιναρός γάρ, ὁ τοῦ Ἰσμαήλ ἀπόγονος, πατήρ ἀναγορεύεται άντων. Οὖτος οὖν γεννᾷ υἱούς δύο, Μούνδαρον ϰαί Ῥαβίαν, ὁ δέ Μούνδαρος τίϰτει Κούσαρον ϰαί Κϊσον ϰαί Θεμίμην ϰαί Ἄσανδον ϰαί ἅλλους τινάς ἀνωνύμους, οἲ ϰαί τήν Μαδιανῖτιν ἔρημον ϰληρωσάμενοι, ἐϰτηνοτρόφουν ἐν σϰηναῖς ϰατοιϰοῦντες. Εἰσί δέ ϰαί ἐνδότεροι τύτων οὐϰ ἐϰ τῆς φυλῆς αὐτῶν, ἀλλά τοῦ Ἰεϰτάν, οἱ λεγόμενοι Ὁμηρῖται, ουέστιν Ἀμανῖται. Ἀναδείϰνυται δέ οὕτως. Ἀπόρου ὂντος αὐτοῦ τοῦ Μουχούμετ ϰαί ὀρφανοῦ, ἔϑοξεν αὐτῷ μισϑωτεύσασϑαι υναιϰίτνι πλουσίᾳ ϰαί συγγενεῖ αὐτοῦ, ϰλουμένῃ Χαδιγᾷ, πρός τό ϰαμηλεύειν ϰαί πραγματεύεσϑαι ἐ Αἰγπτῳ μετά τῶν ἀλοφύλων ϰαί ἐν Παλαιστίνῃ. Εἷτα ϰατά μιϰρόν παρρησιασάμενος ϰαί ὑπελϑών τῇ γυναιϰί χήρᾳ οὔσῃ λαμβάνει αὐτήν εἰς γυναῖϰα. Καί δή ἐπιχωριάζων ἐν Παλαιστίνῃ ϰαί συναναστρεφόμεννος Ἰουδαίοις τε ϰαί Χριστιανοῖς, ἐϑηρᾶτο λόους ϰαί γραφιϰάς λύσεις τινάς. Ἔχων δέ τό πάϑος τῆς ἐπιληψίας, ἐλυπεῖτο σφόδρα ἡ γυνή αὐτοῦ, ὡς περιφανής ϰαί πλουσία ϰαί τῷ τοιούτῳ ἀνδρί συναφϑεῖσα, οὐ μόνον ἀπόρῳ, ἀλλά ϰαί ἐπιληπτιϰῷ, ἢν ϰαί τροπωσάμενος φάσϰων, ὅτι· <<Φοβεράν ὀπτασίαν ἀγγέλου ϑεωρῶ Γαβριήλ ὀνόματι, ϰαί μ ὑποφέρων αὐτοῦ τήν ϑέαν ὀλιγωρῶ ϰαί πίπτω>> ἐπιστεύϑη, συμψευδομαρτυροῦντος αὐτῷ Ἀρειανοῦ τινος μοναχοῦ ψευδωνύμου δι᾽ αἰσχροϰέρδειαν. Καί οὔτως ἡ γυνή πλανηϑεῖσα ϰαί ἄλλαις γυναιξίν ὁμοφύλαις ϰηρύξασα προφήτην αὐτόν εἷναι, προῆλϑν τό ψεῦδος τῆς ἀπάτης ϰαί εἰς ἄνδρα φύλαρχον τοὒνομα Βουβάχαρ. Ἡ οὗν γυνή ϑανοῦσα ϰαί τοῦτον διάδοχον ϰαί ϰληρονόμον ϰαταλείψασα ττῶν ἑαυτῆς, ἐγένετο περιφανής ϰαί ἄγν ὑπερούσιος, ϰαί ϰατέσχεν ἡ πονηρά πλάν τε ϰαί αἵρεσις αὐτοῦ τά μέρη τῆς Αἰϑρίβου. Καί ἐδίδαεν οὗτος ὁ παράφρων ϰαί πεφεναϰισμένος τούς αὐτῷ πειϑομένους, ὅτι ὁ φονεύων ἐχϑρόν ἢ πό ἐχϑροῦ φονευόμενος εἰς τόν παράδεισον εἰσέρχεται ϰαί ἄλλα, ὅσα φλυαρεῖ. Προσεύχονται δέ ϰαί εἰς τό τῆς Ἀφροδίτης ἄστροον, ὃ ϰαλοῦσι Κουβάρ, ϰαί ἀνρφωνοῦσιν ἐν τῇ προσευχῇ αὐτῶν οὒτως· <<Ἀλλά οὐά Κουβάρ>> ὅ ἐστιν ῾ὁ ϑεός ϰαί Ἀφροδίτη᾽. Τόν γάρ ϑεόν ῾Ἀλλά᾽ προσονομάζουσι, τό δέ ῾οὐά᾽ ἀντί τοῦ ῾ϰαί᾽ συνδέσμου τιϑέασιν, ϰαί τό ὂ ῾Κουβάρ᾽ ϰαλοῦσι τό ἂστρον, ϰαί λέγουσιν οὕτως· <<Ἀλλά οὐά Κοβάρ.>>

14. De genealogia Mahometis

Iam ad genealogiam improbi et impuri Mahometis veniatur, quem prophetam esse suum dicunt Saraceni, ex amplissima tribu Ismaelis Abrahami filii deductum. Zenarus enim Ismaelis pronepos ipsorum omnium pater dicitur. Hic igitur filios duos suscepit, Mundarum et Rhabiam. Mundarus autem Cusarum genuit, Caisum item, Thymimen, Asandum et alios eiusdem nominis; qui sane Madianiticam solitudinem sortiti pastorem agebant in tentoriis habitantes. Interiores vero partes occupant, non ex eadem tribu, sed ex Iectanis, qui Homeritae dicuntur, id est Amanitae. Isto autem modo narratur. Cum pauper et orphanus esset Mahomet, mulieri cuidam diviti et consanguineae, cui nomen Chadiga, operam suam locavit ad camelos agendos negotiandumque cum alienigenis in Aegypto et Palestina. Deinde paulatim confidentior evadens, mulieris, quae vidua erat, gratiam captans, eam duxit uxorem. Palestinam autem cum freqentaret ac cum Iudaeis et Christianis viveret, sermones aliquot et solutiones scripturae investigavit. Cum autem comitiali morbo laboraret, hinc dolor ingens uxori, quod illustris et opulenta cum esset tali nupsisset viro, non solum egeno sed etiam epileptico; quam ut placaret, dicebat se angeli nomine Gabrielis terribilem visinem videre, cuius spectaculum cum ferre non posset, deficere se ac humi decidere. Huic vero fides habita est, falsum testimonium addente Ariano quodam monachi nomen ementiente, turpis lucri gratia. Sic decepta muliere, contribulibusque suis prophetam ipsum esse depraedicante, hoc callidum mendacium ad phylarchum quendam nomine Bubacharum emanvit. Cum porro mulier obiens heredem ipsum instituisset, conspicuus admodum et carus fuit, nefariusque error eius atque haeresis in partes Aethribi propagata est; docebatque amens hic impostor credulos quosque, si quis aut inimicum occideret aut ab eo occideretur, in paradisum ingressurum, et alias multas huiusmodi nugas. Veneris quoque sidus invocat, quod Cubar appellant, et inter orandum ita clamant “alia ova Cubar,” id est deus et Venus. Deum sidus denotat. Et ita dicunt alla ova Cubar.

14. Genealogia Mahometa

Korzenie bluźnierczego i nieprzyzwoitego Mahometa, którego Saraceni uznają za swojego proroka, sięgają do najbardziej rozpowszechnionej rasy lzmaela, syna Abrahama. Nizaros, potomek Izmaela, został ogłoszony ojcem wszystkich. Spłodził teraz dwóch synów: Moundarosa i Rabiasa; Moundaros spłodził Kousarosa, Kaisosa, Themimesa i Asandosa oraz wielu innych, których imiona nie są znane, którzy zamieszkiwali madianicką pustynię i hodowali tam swoje stada, mieszkając w namiotach. Są jeszcze inni w głębi kraju, którzy nie pochodzą z tego samego plemienia, lecz z lektan, tak zwanych Himjarytów (Homerytów), czyli Amanitów. Mahomet ten, będący sierotą bez środków do życia, uznał za stosowne, by zatrudnić się u pewnej bogatej kobiety, swojej krewnej, która zwała się Chadidża; miał on dbać o jej wielbłądy i handlować w jej imieniu w Egipcie wśród cudzoziemców oraz w Palestynie. Od tamtej pory małymi kroczkami stawał się coraz lepszy w rozmowach i przypodobał się kobiecie, która była wdową, tak więc wziął ją za żonę. Podczas swoich wizyt w Palestynie i przez kontakty z Żydami i chrześcijanami, podążał za niektórymi z ich doktryn oraz za interpretacjami pism świętych. Ponieważ jednak chorował na epilepsję, jego żona, szlachetna i zamożna kobieta, zawiodła się niezmiernie z powodu zjednoczenia się z tym mężczyzną, który był nie tylko pozbawiony środków do życia, ale także miał padaczkę, tak więc oszukał ją, powołując się na to: „Ujrzałem przerażającą wizję anioła zwanego Gabrielem i nie mogąc znieść jego wzroku, zemdlałem i upadłem”. I uwierzono mu, ponieważ pewien arianin, który udawał mnicha, zeznał fałszywie i potwierdził jego słowa jedynie z pragnienia zysku. Kobieta w ten sposób została obciążona i oznajmiając innym kobietom z własnego plemienia, że jest on prorokiem, kłamliwe oszustwo dotarło także do uszu wodza o imieniu Boubachar.

Kobieta zmarła i pozostawiła swojego męża, który ją zastąpił i odziedziczył cały jej majątek ziemski. Stał się bardzo bogatym i godnym uwagi człowiekiem, a jego niegodziwe oszustwo i herezja zakorzeniły się dzielnicy zwanej Ethribos.

I tak obłąkany i będący pod wpływem urojeń człowiek nauczał tych, którzy w niego wierzyli, że ten, kto zabija wroga lub zostaje zabity przez niego, wstępuje do raju, i po tym następowała cała reszta jego bzdur. Co więcej, modlą się oni do gwiazdy Afrodyty, którą nazywają Koubar, i w swych błaganiach wołają: Alla wa Koubar, to znaczy Bóg i Afrodyta. Boga zwą Alla, natomiast wa używają jako spójnika i, a gwiazda to Koubar, tak więc w całości brzmi to Alla wa Koubar.

15. Περί τοῦ γένους τῶν Φατεμιτῶν

Ἰστέον, ὅτι ἡ Φατέμ ϑυγάτηρ ἧν τοῦ Μουχούμετ, ϰαί ἀπ᾽ ἐϰείνης γενῶνται οἱ Φατεμῖται. Οὐϰ εἰσί δέ οὗτοι ἐϰ τοῦ Φατέμη ἀπό τῆς Λιβύης χώρας, ἀλλά ϰατοιϰοῦσι πρός τά βορειότερα μέρη τοῦ Μέϰε, βαϑύτερα τοῦ τάφου τοῦ Μουχούμετ. Εἰσί δέ ἔϑνος Ἀραβιϰόν, προς πολέους ϰαί μάχας ἀϰριβῶς ἐξησϰημένον· μετά γάρ τοῦ τοιούτου γένους ἐπολέμησεν ὁ Μουχούμετ, ϰαί χώρας ἐπόρϑησεν ϰαί ϰαϑυπέταξεν. Εἰσί γάρ ἠνδρειωμένοι ϰαί πολεμισταί, ὅτι εἰ εὑρεϑῶσι μέχρι μιᾶς χιλιάδος εἰς φοσσᾶτον, τό τοιτοῦτον φοσσᾶτον ἀήττητον ϰαί ἀϰαταμάχητον γίνεται. Οὐ ϰαβαλλιϰεύουσι δέ ἵππους, ἀλλά ϰαμήλους, ἐν δέ τῷ ϰαιρῷ τοῦ πολέμου οὐϰ ἐνδύονται ϑώραϰας, οὔτε ϰλιβάνια, ἀλλά περιβόλαια ῥοδωτά, ϰαίἔχουσι δόρατα μαϰρά ϰαί ἀσπίδας ἀνδρομήϰεις ϰαί τόξα ξύλινα παμμεγέϑη, σχεδόν μή δυνάμενα τείνεσϑαι παρ᾽ ὀλίγων ἀνδρῶν.

15. De genere Phatemitarum

Sciendum est Phatem filiam fuisse Mahometis, et ab illa Phatemitas originem ducere, non autem a Phateme quae Libyae regio est, siquidem boreales partes Mecae ultra sepulorum Mahometis ipsi incolunt. Est autem gens Arabica conserendo praelio et bello admodum exercitata. Nam herum ope bellum gessit Mahomet multasque urbes regionesque vastavit atque subegit: sunt enim robusti et bellatores, ita ut si vel mille in castris agane, huiusmodi castra inexpugnabilia et insuperabilia sint. Non equis vebuntur, sed camelis; et belli tempore non loricas vel elibania induunt, sed amicula corrugata; habentque hastas oblongas, et scuta quae totum hominem obtegant, arcusque ligneos praegrandes, quos qui minoris staturae sunt vix tendere valeant.

15. O Fatymidach

Fatima była córką Mahometa, i to od niej pochodzą Fatymidzi. Nie pochodzą oni z Fatemi, z państwa Libii, ale mieszkają oni w rejonie na północ od Mekki, z dala za grobem Mahometa. Są oni ludem arabskim, starannie przeszkolonym do prowadzenia wojen i walk; to z pomocą tego plemienia Mahomet udał się na wojnę, i zdobył wiele miast oraz podbił wiele krajów. Ponieważ są oni dzielnymi mężczyznami i wojownikami, nawet jeśli ich armia będzie liczyć tysiąc mężczyzn, armia ta nie zostanie pokonana ani pobita. Nie jeżdżą na koniach, ale na wielbłądach, a podczas wojny nie zakładają zbroi ale różowe kaftany, oraz noszą długie włócznie i tarcze, tak wysokie jak człowiek oraz ogromne drewniane łuki, które tylko nieliczni mogą wygiąć, i to z trudnością

16. Ἐϰ τοῦ ϰανόνος, οὗ ἐϑεμάτισεν Στέφανος ὁ μαϑηματιϰός περί τῆς τῶν αραϰηνῶν ἐξόδου, ἐν ποίῳ χρόνῳ τῆς τοῦ ϰόσμου συστάσεως ἐγένετο, ϰαί τίς ὁ τά σϰῆπτρα τῆς βασιλείας Ῥωμαίων διέπω

Ἐξῆλϑον οἱ Σαραϰηοί μηνί Σεπτεμβρίῳ τρίτῃ, ἰνδιϰτιῶνος δεϰάτης, εἰς τό δωδέϰατον ἔτος Ἡραϰλείου, ἔτος ἀπό ϰτίσεως ϰόσμου ͵ςρλ΄. Τό δέϑεμάτιν τῶν αὐτῶν Σαραϰηνῶν ἐγένετο εἰς μῆνα Σεπτέμβριον τρίτην ἡμέρᾳ πέμπτῃ. Εἰς τούς αὐτούς χρόνους πρτος ἀρχηγός τῶν Ἀράβων Μουάμεϑ, ὃν οἱ Ἄραβες ϰαλοῦσι Μουχούμετ, ὁ ϰαί προφήτης αὐτῶν χρηματίσας, ἐϰράτησε δέ τῆς ἀρχῆ τῶν Ἀράβων ἔτη ἐννέα.

16. Ex canone, quem vaticinando ex astris posuit Stephanus Mathematicus de Saracenorum expeditione, et quo anno ab orbe condito fuerit, et quo Romanorum imperatore

Egressi sunt Saraceni die tertia mensis Septembris indictionis decimae, anno Heraclii duodecimo, mundi 6130. Vaticinatio autem ex astris haec de ipsis Saracenis facta fuit die tertia mensis Septembris, feria quinta. Hoc ipso tempore primus Arabum princeps fuit Muameth, quem ipsi Muchumet appellant, qui et propheta eorum exstitit. Imperium Arabum tenuit annis novem.

16. Z kanonu, który Stefan Matematyk przez wróżenie z gwiazd ustanowił w sprawie wyprawy Saracenów, w którym roku od stworzenia świata i kto był cesarzem Rzymian

Saraceni wyszli trzeciego września dziesiątej indykcji, w dwunastym roku panowania Herakliusza, w 6130 roku od stworzenia świata. A ta przepowiednia z gwiazd dotycząca samych Saracenów została dokonana trzeciego września, w czwartek. W tym samym czasie pierwszym arabskim przywódcą był Muameth, którego nazywają Muchumet, który również istniał jako ich prorok. Rządził imperium arabskim przez dziewięć lat.

17. Ἐϰ τοῦ Χρονιϰοῦ τοῦ μαϰαρίου Θεοφάνους

Τούτῳ τῷ ἒτει, ἤγουν ͵ϛρλϑ΄, ἀπεβίω Μουάμεϑ, ὁ τῶν Σαραϰηνῶν ἀρχηγό ϰαί ψευδοπροφήτης, προχιρισάμενος ἀντ᾽ αὐτοῦ Ἀβουβάχαρον, τόν ϰαί Βουπάϰτωρα, συγγενῆ αὐτοῦ. Οἱ δέ πεπλανημένοι Ἑβραῖοι ἐν ἀρχῇ τῆς παρουσίας αὐτοῦ ἐνόμισαν εἷναι τοῦτον τόν παρ᾽ αὐτοῖς προσδοϰώμενον Χριστόν, ὡς ϰαί τινας τῶν προυχόντων αὐτῶν προσελϑεῖν αὐτῷ, ϰαί έξασϑαι τήν αὐτοῦ ϑρησϰείαν, ϰαί ϰαταλιπεῖν τήν τοῦ ϑεόπτου Μωσέως. Θεωρήσαντες δέ αὐτόν ἐσϑίοντα ἀπό ϰαμήλου, ἔγνωσαν, ὅτι οὐϰ ἔστιν, ὂν ἐόμισαν. Ἐδίδασϰον δέ αὐτόν ἀϑέμιτα ϰατά τῶν Χριστιανῶν, ϰαί διῆγον σύν αὐτῷ. Οὗτοί εἰσιν οἱ διδάξαντες αὐτόν παραδέχεσϑαι μέρη τινά τοῦ νόμου, τήν τε περιτομήν ϰαί ἄλλα τινά, ἅπερ παραφυλάττονται ο Σαραϰηνοί. Πρῶος ὖν Ἀβουβάχαρ ἠϰολούϑησεν αὐτόν ϰαί προφήτην ἐϰήρυξεν, διό ϰαί διάδοχον αὐτόν ϰατέλιπεν. Ἐϰράτησεν δέ ἡ αἵρεσις αὐτοῦ τά μέρη τῆς Αἰϑρίβου, πρώην μέν ἐν ϰρυπτῷ ἕτη δέϰα, τό δέ ἕσχατον διά πολέμου ὁμοίως ἔτη δέϰα, ϰαί φανερῶς ἔτη ἐννέα. Ἐδίδαξεν δέ τούς ἑαυτοῦ ὑπηϰόους, ὅτι ὁ ἀποϰτείνας ἐχϑρόν ἢ ἀπό ἐχϑροῦ ποϰτεννόμενος ἀϰλύτως εἰς τόν παράδεισον εἰσέρχεται, τόν δέ παράδεισον σαρϰιϰῆς βρώσεως ϰαί πόσεως ϰαί πόσεως ϰαί μίξεω γυναιϰῶν ἔλεγεν, ποταμόν δέ οἴνου ϰαί γάλαϰτος ϰαταρρεῖν, ϰαί γυναιϰῶν τήν ὅρασιν ἀσύγϰριτον, οὐ τῶν παρόντων, ἀλλ᾽ ἅλλων, ϰαί τήν μῖξιν πολυχρόνιον ἔφασϰεν ϰαί διαρϰῆ τήν ἡδονήν ϰαί ἄλλα τινά ἀσωτίας ϰαί μωρία ἔμπλεα, συμπαϑεῖν τε ἀλλήλοις ϰαί βοηϑῖν ἀδιϰουμένοις.

17. Ex chronico beati Theophanis

Hoc ipso anno, id est 6139, vita functus est Mahomet Saracenorum princeps et pseudopropheta, postquam in sui locum Abubacharum, qui etiam Butactor nuncupatur, cognatm suum constituisset. Hebraei autem errore ducti initio adventus eius, eum quem ipsi exspectabant, Christum esse arbitrabantur, ita ut etiam quidam ex optimatibus eorum ad eius parte accederent cultumque eius amplecterentur, relicta Moysis qui deum viderat, religione. Cum autem vidissent eum e camelo comedentem, cognoverunt non esse eum quem putaverant. Docebant autem ipsum nefaria conra Christianos, et cum eo conversabantur. Hi sunt qui illi auctores fuerunt, ut partes quasdam legis acciperet, circumcisionem et alia quaedam, quae observant Saraceni. Primus igitur Abubachar secutus ipsum est et prophetam praedicavit, quamobrem ipsum sibi successorem reliquit. Secta porro eius partes Aethribi occupavit, primo quidem occulte serpens annis decem, postremo cum belli tumultu annis pariter decem, ac demum publice annis novem. Subditos vero suos edocuit, eum, qui vel hostem occidisset vel ab hoste occisus esset, nullo obice in paradisum introire. Paradisum autem dicebat locum esse carnalis cibi et potus atque mulierum coitus; fluvium autem vini mellis et lactis ibi manare, mulierumque speciem incomparabilem, non quales nunc sunt, sed aliarum; diuturnum coitum dicebat et voluptatem singularem, itemque alia nonnulla luxuriae et amentiae plenissima. Condolere item mutno iussit, et iniuria affectis opem ferre.

17. Z kroniki błogosławionego Teofana

W tym właśnie roku, to jest 6139, zakończył się żywot Mahometa, przywódcy Saracenów i pseudo-proroka, po tym jak wyznaczył na swoje miejsce swego kuzyna Abubachara, zwanego też Butaktorem. Ale Hebrajczycy, prowadzeni przez błąd na początku jego przyjścia, myśleli, że ten, na którego czekali, był Chrystusem, tak że nawet niektórzy z ich dostojników przeszli na jego stronę i przyjęli jego cześć, porzucając religię Mojżesza, który widział Boga. Ale kiedy zobaczyli jak je mięso wielbłąda, zdali sobie sprawę, że nie był tym, za kogo go uznali. I nauczali chrześcijan bardzo złych rzeczy i rozmawiali z nim. To oni byli odpowiedzialni za to, że zaakceptował pewne części prawa, obrzezanie i inne rzeczy, których przestrzegają muzułmanie. Abubachar był zatem pierwszym, który poszedł za nim i ogłosił prorokiem, z tego powodu został jego następcą. Jego sekta nadal zajmowała części Aethribs, najpierw potajemnie przez dziesięć lat, w końcu także przez dziesięć lat w zgiełku wojny, a ostatecznie przez dziewięć lat publicznie. Ale uczył swoich poddanych, że ten, kto zabił wroga lub został zabity przez wroga, powinien wejść do raju bez żadnych przeszkód. Ale raj, powiedział, jest miejscem cielesnych przyjemności, jedzenia i picia oraz obcowania z kobietami; i płynie w nim rzeka wina z miodem i mlekiem, i kobiety niezrównanej piękności, nie takie, jakie są teraz, ale inne, piękniejsze; oraz że muszą oni sobie wzajemnie wybaczać oraz pomagać w potrzebie.

18. Δεύτερος ἀρχηγός τῶν Ἀράβων, Ἀβουβάχαρ, ἔτη τρία

Οὗτος ὁ Ἀβουβάχαρ πρῶτος λαμβάνει τήν πόλιν Γάζαν ϰαί πᾶσαν αὐτῆς τήν περίχωρον. Τελευτᾷ δέ ὁ αὐτός Ἀβουβάχαρ ἀμηρεύσας ἔτη τρία, ϰαί παραλαμβάνει τήν ἀρχήν Οὔμαρ, ϰαί ϰρατεῖ τῶν Ἀράβων ἔτη δώδεϰα.

18. Secundus Arabum princeps Abubachar annis tribus

Hic Abubachar primus cepit urbem Gazam, universamque adiacentem regionem. Diem autem obiit idem Abubachar, cum imperasset annis tribus; et hunc excepit Umar, qui Arabum principatum obtinuit annis duodecim.

18. Drugi arabski książę, Abubachar panował przez trzy lata

Ten Abubachar był pierwszym, który zdobył miasto Gaza i cały sąsiedni kraj. Tego samego dnia zmarł Abubachar, panując przez trzy lata; i to [dziedzictwo] otrzymał Omar, który uzyskał przywództwo Arabów na dwanaście lat.

19. Τρίτος ἀρχηγός Ἀράβων, Οὔμαρ

Ὁ αὐτός οὖν Οὔμαρ ἐπεστράευσε ϰατά τῆς Παλαιστίνης, ϰαί παραϰαϑίσας ἐν αὐτῇ ἐπολιόρϰησεν τήν Ἱερουσαλήμ διετῆ χρόνον, ϰαί παρέλαβεν αὐτήν δόλῳ. Σωφρόνιος γάρ, ὁ Ἱεροσολύμων ἐπίσϰοπος, ϑείῳ ϰινούμενος ζήλῳ ϰαί ἀγχινοίᾳ διαπρέπων, λόγον ἔλαβεν παρ᾽ αὐτοῦ ὑπέρ τῶν ἐϰϰλησιῶν τῆς πάσης Παλαιστίνης ἀσφαλέστατον, ὤστε ἀϰαϑαιρέτους μεῖναι τάς ἐϰϰλησίας ϰαί ἀπορϑήτους. Τοῦτον ἰδών ὁ Σφρόνιος ἔφη· <<Ἐπ᾽ ἀληϑείας τοῦτό ἐστιν τό βδέλυγμα τῆς ἐημώσεως, τό ῥηϑέν διά Δανιήλ τοῦ προφήτομ ἑστός ἐν τόπῳ ἁγίῳ.>> Οὗτος τόν ναόν ἐζήτησεν τῶν Ἰουδαίων, ὃν ᾠϰοδόμησε Σολομών, πρός τό ποιῆσαι αὐτόν προσϰυνητήριον τῆς αὐτοῦ βλασφημίας. Καί ἔστι ἕως τῆς σήμερον.

19. Tertius Arabum princeps Umar

Ipse igitur Umar experitionem fecit in Palestinam, ibique consideus Hierosolymam bienuio obsedit doloque cepit. Sophronius vero Hierosolymorum episcopus divino permotus zelo et perspicacitate praestans fidem ab illo accepit eamque certissimam de conservandis totius Palestinae eclesiis, ita ut nes diruerentur nec vastarentur. Hunc cum videret Sophronius dixit “haec profecti est abominatio desolationis, stans in loco sancto, praedicta a Daniele propheta.” Hic templum Iudeorum quaesivit a Salomone exstructum, ut blasphemiae suae adorandae locum efficeret, qui hodieque saperest.

19. Omar, trzeci arabski książę

Ten sam Omar wyruszył przeciwko Palestynie, dokonał jej oblężenia oraz zablokował Jerozolimę na okres dwóch lat, oraz przejął ją podstępem. Według Sofroniusza, biskupa Jerozolimy, poruszał się on z boską gorliwością i doskonałą mądrością, otrzymał od niego polecenie dotyczące kościołów w całej Palestynie, aby kościoły te nie zostały zniszczone ani splądrowane. Kiedy Sofroniusz go zobaczył, rzekł: „Jest to odraza spustoszenia o której wspomniał prorok Daniel, stojąc w miejscu świętym.” Zarządzał on, aby świątynia Żydów, którą wybudował Salomon, stała się miejscem kultu jego bluźnierstwa. I ma to miejsce po dziś dzień.

20. Τέταρτος Ἀράβων ἀρχηγός, Οὐϑμάν

Οὗτος λαμβάνει τήν Ἀφριϰήν πολέμῳ, ϰαί στοιχήσας φόρους μετά τῶν Ἄρων ὑπέστρεψεν. Τούτου στρατηγός χρηματίζει Μαυίας, ὁ παραλύσας τόν ϰολοσσόν Ῥόδου ϰαί πορϑήσας Κύπρον τήν νῆσον ϰαί πάσας τάς πόλεις αὐτῆς. Οὗτος παραλαμβάνει ϰαί νῆσον τήν Ἄραδον, ϰαί τήν πόλιν αὐτῆς ἐνέπρησεν, ϰαί τήν νῆσον ἀοίϰητον ϰατέτησν ἕως τοῦ νῦν. Οὗτος τήν νῆσον Ῥόδον ϰαταλαβών ϰαϑεῖλε τόν ἐν αὐτῇ ϰολοσσόν μετά χίλια τξ΄ ἔτ τῆς αὐτοῦ ἱδρύσεως, ὂν Ἰουδαῖός τις ἔμορος ὠνησάμενος Ἐδεσσηνός, ϡ᾽ ϰαμήλους ἐφόρτωσεν αὐτοῦ τόν χαλϰόν. Οὗτος ὁ Μαυίας ἐπεστράτευσε ϰαί ϰατά Κωνσταντινουπόλεως, ϰαί ἐλυμήνατο τήν τε Ἔφεσον ϰαί Ἁλιϰαρνασσόν ϰαί Σμύρνην ϰαί τάς λοιπάς πόλεις Ἰωνίας, ὂς ϰαί γέγονεν τῶ Ἀράβων ἀρχηγός πέμπτος μετά τήν Οὐϑμάν τελευτήν ἔτη εἴϰοσι τέσσαρα.

20. Quartus Arabum princeps Uthman

Hic bello Africam expugnavit, et pactione tributi cum Afris inita reversus est. Eius militiae praefectus Mavias dictus colossum Rhodium destruxit, Cypro insula cum universis eius urbibus devastata. Hic insuper Aradum insulam cepit, eiusque urbem incendit, et insulam in hodiernum usque diem habitatoribus desertam reddidit. Hic insula Rhodo capta colossum eius sustulit, post mille trecentos sexaginta annos quam erectus fuerat; quem Iudaeus quidam mercator Edessenus cum emisset, nongentos camelos aere ipsius oneravit. Hic quoque Mavias contra Cpolim castra posuit, ac Ephesum Halicarnassum Smyrnam et reliquas Ioniae urbes devastavit. Arabum item quintus princeps fuit post Uthmanis obitum, imperavitque annis viginti quattuor.

20. Czwarty przywódca Arabów, Outhman

Przejął on Afrykę wojną, nałożył na Afrykanów podatki, oraz powrócił. Jego dowódcą wojskowym był Mauias, który rozebrał Kolosa z Rodos oraz przejął wyspę Cypr i wszystkie jej miasta. Przejął on również wyspę Arados oraz spalił jej miasta, przez co wyspa stoi opuszczona po dziś dzień. Kiedy przybył na wyspę Rodos, wyburzył kolosa, 360 lat po tym, jak został on zbudowany, a Żydowski kupiec z Edessa go zakupił i załadował brąz uzyskany z niego na 900 wielbłądów. Mauias wyruszył również na wyprawę przeciwko Konstantynopolowi i spustoszył Efez, Halikarnas oraz Smyrnę, a także całą resztę miast Jonii, a po śmierci Outhmana został piątym przywódcą Arabów na kolejne dwadzieścia cztery lata.

21. Ἐϰ τοῦ Χρονιϰοῦ Θεοφάνους· ἔτος ἀπό ϰτίσεως ϰόσμου ͵ςροα΄

Ἰστέον, ὅτι πρός τῇ τελευτῇ Μαυίου, τῶν Ἀράβων ἀρχηγοῦ, εἰσῆλϑον οἱ Μαρδαῗτα εἰς τόν Λίβανον, ϰαί ἐϰράτησαν ἀπό τοῦ Μαύρου ὄρους ἔως τῆς ἁγίας πόλεως, ϰαί ἐχειρώσαντο τάς τοῦ Λιβάνου περιωπάς·΄ ϰαί πολλοί δοῦλοι ϰαί αὐτόχϑονες πρός αὐτούς ϰατέφυγον, ὥστε δι᾽ ὀλίγου χρόνου εἰς πολλάς χιλιάδας γενέσϑαι. Καί τοῦτο μϑών αυίας ϰαί οἱ σύμβουλοι αὐτοῦ, ἐφοβήϑησαν σφόδρα. Καί ἀποστλλει πρέσβεις πρός τόν αὐτοϰράτορα Κωνσταντῖνον ζητῶν εἰρήνην. Ἐπί ταύτῃ τῇ προφάσει πέμπεται παρά τοῦ βασιλέως Κωνσταντίνου, τοῦ ὀρϑοδόξου, υἱοῦ τοῦ Πωγωνάτου, Ἰωάννης ὁ ἐπίϰλην Πιτζηϰαύδης. Τούτου δέ ϰαταλαβόντος ἐν Συρίᾳ, Μαυίας ἐδέξατο αὐτόν μετά μεγάλης τιμῆς, ϰαί συνεφωνήϑη πρός ἀμφοτέρους ἔγγραφον γενέσϑαι εἰρήνης μεϑ᾽ ὅρϰου λόγν ἐπί συμφώνου ἐτησίου πάϰτου, παρέχεσϑαι τῷ τῶν Ῥωμαίων βασιλεῖ παρά τῶν Ἀγαρηνῶν χρυσίου χιλιάδας τρεῖς ϰαί ἄνδρας αἰχμαλώτους ω ϰαί ἵππους εὐγενεῖς ν΄. Ἐπί τούτου διῃρέϑη ἡ τῶν Ἀράβων ἀρχή εἰς μέρη δύο. Καί εἰς μέν τήν Αἴϑριβου ἐϰράτησε τήν ἀρχήν ὁ Ἀλή, τήν δέ Αἴγυπτον ϰαί Πλαιστίνην ϰαί Δαμασϰόν ἐϰράτει ὁ Μαυίρς. Καί οἱ μέν ήν Αἴϑριβον οἰϰοῦντες μετά τῶν υἱῶν τοῦ Ἀλή ἐστράτευσαν ϰατά τοῦ Μαυίου. Ὁ δέ Μαυίας ἀνϑωπλίσατο ϰτ᾽ αὐτῶν, ϰαί συνῆψεν πόλεμον παρά τόν ποταμόν Εὐφράτην, ϰαί ἡττήϑη τό μέρος Ἀλή, ϰαί παρέλαβεν ὁ Μαυίας τήν Αἴϑριβν ϰαί πᾶσαν τήν γῆν ῆς Συρίας. Ἐϰράτησεν δέ ἡ αὐτοῦ γενεά ἔτη πε΄. Καί μετ᾽ αὐτόν ἐξῆλϑον οἱ λεγόμενοι Μαυροφόροι ἀπό Περσίδος, οἱ ϰρατοῦντες ἕως τῆς σήμερον, ϰαί ἐπολέμηαν τήν γενεάν τοῦ Μαυίου ϰαί ἠφάνισαν αὐτήν. Ἔσφαξαν δέ ϰαί Μαρουάμ, τήν ϰεφαλήν αὐτῶν. ϓπελείφϑησαν δέ ὀλίγοι τοῦ Μαυίου, ϰαί ἐδιώχϑησαν παρά τῶν Μαυροφόρων ἔως τῆς Ἀφριϰῆς ετά ϰαί ἑνός ἐϰγόνου τοῦ Μαυίου. Ὁ δέ αὐτός ἔϰγονο τοῦ Μαυίου μετ᾽ ὀλίγων τινῶν διεπέρασεν εἰς τήν Ἱσπανίαν ἐν ταῖς ἡμέραις Ἰουστινιανοῦ τοῦ Ῥινοτμήτου, οὐχί δέ τοῦ Πωγωνάτου. Τοῦτο δέ παρά τοῖς ἡμετέροις ἱστοριϰοῖς οὐ γέγραπται. Ἀφ᾽ οὗ γάρ παρελήφϑη ἡ μεγάλη Ῥώμη παρά τῶν Γότϑων, πξατο ἀϰρωτηριάζεσϑαι τά Ῥωμαϊϰά πράγματα, ϰαί οὐδεί τῶν ἱστοριϰῶν τῶν τῆς Ἱσπανίας μερῶν ἐποιήσατο μνείαν, οὒτε τῆς γενεᾶς τοῦ Μαυίου. Ἔχει έ τοῦ μαϰαρίου Θεοφάνους ἡ ἱστορία οὕτως. Ἀπεβίω οὗν ὁ Μαυίας, ὁ τῶν Σαραϰηνῶν ἀρχηγός, γεγονώς στρατηγός ἔτη ϰς΄, ἀμηρεύσας δέ ἔτη ϰδ΄. Καί ϰράτησεν τῆς ἀράβων Ἰζίδ, ὁ ἱός αὐτοῦ, ἔτη ς΄. Τούτου τελευτήσαντος, ἐταράχϑησαν οἱ Ἄραβες τῆς Αἰϑρίβου, ϰαί διεγερϑέντες ϰατστησαν ἑαυτοῖς ἀρχηγόν Ἀβδελᾶν, τόν υἱόν Ζουβέρ. Τοῦτο ἀϰούσαντες οἱτήν Φοινίϰην ϰαί Παλαιστίνην ϰαί Δαμασϰόν ϰατοιϰοῦντες Ἀγαρηνοί, ἔρχονται πρός Οὐσάν, ἀμηρᾶν Παλαιστίνης, ϰαί προβάλλονται Μαρουάμ, ϰαί ἱστῶσιν αὐτόν ἀρχηγόν, ϰαί ϰρατεῖ τῆς ἀρχῆς μῆνα ϑ΄. Τούτου δέ τελευτήσαντος, Ἀβιμέλεχ, ὁ υἱός αὐτοῦ διαδέχεται τήν ἀρχήν, ϰαί ϰρατεῖ ἔτη ϰβ΄ ϰαί μῆνας ς΄. Καί χειροῦται τούς τυράννους, ϰαί ἀποϰτέννει τόν Ἀβδελᾶν, υἱόν Ζουβέρ ϰαί διάδοχον. Ἐν τούτοις τελευτᾷ Κωνσταντῖνος ὁ βασιλεύς, ὁ υἱός τοῦ Πωγωνάτου, ϰρατήσας τῆς Ῥωμαίων ἀρχῆς ἔτη ιζ΄· ϰαί ἐβασίλευσεν ἀντ᾽ αὐτοῦ Ἰουστινιανός, ὁ υἱός αὐτοῦ.

Ἰστέον, ὅτι ὁ τῶν Ἀράβων ἀρχηγός, <ὂς> πέμπτος ἀπό τοῦ Μουάμεϑ ἐϰράτησεν τῆς ἀρχῆς τῶν Ἀράβων, οὐϰ ἐϰ τοῦ γένους ἧν τοῦ Μουάμεϑ, ἀλλ᾽ ἐξ ἑτέρας φυλῆς. Καί πρῶτον μέν ἐχειροτονήϑη στρατηγός ϰαί ναύαρχος παρά Οὐϑμάν, ἀρχηγοῦ τῶν Ἀράβων, ϰαί ἀπεστάλη ϰατά τῆς Ῥωμαίων πολιτείας μετά χειρός ἰσχυρᾶς ϰαί ϰαταφράϰτων νηῶν ͵ασ΄. Καί εἰσῆλϑεν ἕως τῆς Ῥόδου, ϰἀϰεῖϑεν ἐξοπλισάμενος ἀνῆλϑεν ἕως Κωνσταντινούπολιν, ϰαί διατρίψα χρόνον ἱϰανόν, λεηλατσας τε τά ἕξω τοῦ Βυζαντίου, ὑπέστρεψεν ἄπραϰτος. Ἐλϑών δέ ἐν τῇ Ῥόδῳ ϰαϑεῖλεν τόν ϰολοσσόν τόν ἐν αὐτῇ ἱστάμενον. Ἄγαλμα δέ ἧν τοῦ ἡλίου χαλϰῦν, ϰεχρυσωμένον ἀπό ϰεφαλῆς ἕως ποδῶν, ἕχον ὕψος πήχεις π΄ ϰαί πλάτος ἀναλόγως τοῦ ὕψους, ϰαϑώς μαρτυρεῖ τό ἐπίγραμμα τό πρός τήν βάσιν τῶν ποδῶν αὐτοῦ γεγραμμένον, ἔχον οὕτως·

Τόν ἐν Ῥόδῳ ϰολοσσόν ὀϰτάϰις δέϰα

Λάχης ἐποίει πηχέων, ὁ Λίνδιος.

Ἔλαβεν δέ τόν χαλϰόν αὐτοῦ ϰαί διεπέρασεν αὐτόν ἐν Συρίᾳ, ϰαί ἔστησεν αὐτόν εἰς ἀγοράν παντί τῷ βουλομένῳ· ὠνήσατο δέ αὐτόν Ἑβραῖος Ἐδεσσηνός, ἐπιφορτώσας αὐτόν ἀπό ϑαλάσσης ϰαμήλους ϡπ΄. Τελευτήσαντος οὗν τοῦ Οὐϑμάν, διεδέξατο τήν τῶν Ἀράβων ἀρχήν αὐτός ὁ Μαυίας. Ἐϰράτησεν δέ τῆς ἁγίας πόλεως ϰαί τῶν τῆς Παλαιστίνης μερῶν, τήν τε Δαμασϰόν ϰαί Ἀντιόχειαν ϰαί πάσας τάς τῆς Αἰγύπτου πόλεις. Ὁ δέ Ἀλήμ, ὃς ἧν γαμβρός τοῦ Μουάμεϑ ἐπί ϑυγατρί, ϰαλουμένῃ Φατιμέ, ἐϰράτησεν τῆς Αἰϑρίβου ϰαί πάσης τῆς τραχείας Ἀραβίας. Ἐν ταταις οὖν ταῖς ἡμέραις διηγέρϑησαν πρός πόλεμον ϰατ᾽ ἀλλήλων ὅ τε Ἀλήμ ϰαί ὁ Μαυίας ἐρίζοντες περί τῆς ἀρχῆς, τίς αὐτῶν ϰυριεύσει πάσης Συρίας. Συνήχϑησαν δέ παρά τόν Εὐφράτην ποταμόν, ϰαί συνάπτουσι πόλεμον ἰσχυρόν μετ᾽ ἀλλήλων. Τοῦ δέ πολέμου ϰρατοῦντος, ϰαί πολλῶν ἐξ ἀμφοτέρων πιπτόντων, ἔϰραξαν τά πλήϑη τῶν Ἀγαρηνῶν ἀμφοτέρων τῶν {δύο} μερῶν· <<Τίνι τρόπῳ σφάζομεν ϰαί σφαζόμεϑα, ϰαί ἀφανίζεται τό γένος ἡμῶν ἐϰ τῆς τῶν ἀνϑρώπων βιοτῆς; Ἀλλά χωρισϑήτωσαν δύο γέροντες ἐξ ἀμφοτέρων τῶν μερῶν, ϰαί ὂν ἃν προϰρίνωσιν, ἐχέτω τήν ἀρχήν.>> Ὁ δέ Ἀλήμ ϰαί ὁ Μαυίας ἠρέσϑησαν ἐπί τῷ λόγῳ αὐτῶν, ϰαί ἐϰβαλόντες ἐϰ τῶν χειρῶν τούς ἑαυτῶν δαϰτυλίους, δεδώϰασι τοῖς δυσί γέρουσιν, ὅπερ ἐστί σημεῖον τῆς ἀρχῆς τῶν Ἀγαρηνῶν, ϰαί παρέσχον τήν ἐξουσίαν αὐτῶν εἰς τήν ϑέλησιν τῶν δύο γερόντων, τό πρᾶγμα ἔνορϰον ποιησάμενοι ϰαί τοῦτο στοιχήσαντες, ἵνα ὂν ἃν προϰρίνωσιν οἱ γέροντες, ἐϰεῖνος ἔσται ϰύριος ϰαί ἀρχηγός πάντων τῶν Σαραϰηνῶν. Καί εἰσελϑόντων τῶν δύο γερόντων ἀναμέσον τῆς παρεμβολῆς τοῦ πολέμου ῶν δύο μερῶν ϰαί σταϑέντων ἐν τῷ μεταιχμίῳ τοῦ στρατοπέδου ἀντιπροσώπων, τοῦ μέν Ἀλήμ ὁ γέρων ὑπῆρχεν ϰατά τό τῶν Σαραϰηνῶν ἔϑνος εὐλαβής, οἵους ἐϰεῖνοι λέγουσι ϰαδῆς, τουτστιν πιστούς ϰαί ἡγιασμένους· ὁ δέ τοῦ Μαυίου γέρων ἐν σχήματι μόνῳ ἧν εὐλαβής, τά δ᾽ ἄλλα δολερός ϰαί αὐϑάδης ϰαί πονηρίᾳ πάντας ὑπερβάλλων ἀνϑρώμους. Εἷπεν δέ ὁ τοῦ Μαυίου γέρων πρός τόν γέροντα τοῦ Ἀλήμ, ὅτι· <<Σύ πρῶτος εἰπέ, ὅπερ βούλῃ, ὃς εἷ τε φρόνιμος ϰαί εὐλαβής ϰαί μαϰρά τούς ἐμούς χρόνους ὑπερβαλλόμενος.>> Καί ἀπεϰρίϑη ὁ γέρων τοῦ Ἀλήμ τοῦτο, ὅτι· <<Ἐξέβαλον τόν Ἀλήμ ἐϰ τῆς ἀρχῆς, ὡς ἐξήγαγον τόν δαϰτύλιον αὐτοῦ ἐϰ τῆς χειρός αὐτοῦ ϰαί εἰσήγαγον εἰς τόν ἐμόν δάϰτυλον· ἐϰβάλω ϰαί τόν δαϰτύλιον τοῦ Ἀλήμ ἐϰ τοῦ δατύλο ου, συνεϰβαλών αὐτόν ϰαί τῆς ἀρχῆς αὐτοῦ.>> Καί ἀνταπεϰρίϑη ὁ τοῦ Μαυίου γέρων, ὡ ὅτι· <<Εἰσήγαγον τόν Μαυίαν εἰς τήν ἀρχήν, ὥσπερ εἰσήγαγον τόν δαϰτύλιον αὐτοῦ εἰς τόν δάϰτυλόν μου· εἰσαάγω ϰαί τόν Μαυίου εἰς τόν δάϰτυλον αὐτοῦ.>> Καί τότε διεχωρίσϑσαν ἀπ᾽ ἀλλήλων. Καί τότε διεχωρίσϑησαν ἀπ᾽ ἀλλήλω. Παραλαμβάνει οὗν ὁ Μαυίας πᾶσαν τήν ἐξουσίαν Συρίας, ἐπειδή ὀμωμόϰεσαν ἀλλήοις οἱ ἀμηραῖοι πάντες, ὡς· <<Ὅ τι ἃν εἴπωσιν οἱ γέροντες, ἴνα ἑπώμεϑα εἰς τούς λόγους αὐτῶν.>> Ὁ γοῦν Ἀλήμ παραλαών τόν λαόν αὐτοῦ ἀπῆλϑεν εἰς τά μέρη Αἰϑρίβου μετά πάσης τῆς συγγενείας αὐτοῦ, ϰἀϰεῖσε τελευτᾷ αὐτῶν.>> Ὁ γοῦν Ἀλήμ παραλαβών τόν λαόν αὐτοῦ, ἀπῆλϑεν εἰς τά μέρη Αἰϑίβου μετά πάσης τῆς συγγενείας ατοῦ, ϰἀϰεῖσε τελευτᾷ τόν βίον. Μετά δέ τόν ϑάνατο τοῦ Ἀλήμ λῆρον ἡγησάμενοι οἱ τούτου υἱοί τήν τοῦ πατρός αὐτῶν βολήν, ἐπανέστησν ϰατά τοῦ Μαυίου, ϰαί συνῆψαν πόλεμον ἰσχυρν μετά τοῦ Μαυίου, ϰαί ἡττηϑέντες ἔφυγον ἀπό προσώπου αὐτοῦ, ϰαί ἀποστείλας Μαυίας ἀπέϰτεινεν ἅπαντας. Καί ἔϰτοτε ἦλϑε πᾶσα ἡ ἀρχή τῶν Ἀράβων εἰς τόν Μαυίαν.

Ἰστέον δέ, ὅτι οὗτος ὁ Μαυίας ἔϰονος ἦν τοῦ Σοφιάμ. Ἔϰονος δέ τῦ Μαυίου ὑπῆρχεν ὁ Μάσαλμας, ὁ ϰατά Κωνσταντινουπόλεως ἐϰστρατεύσας, οὗτινος ϰαί δι᾽ αἰτήσεως ἐϰτσϑη τό τῶν Σαραϰηνῶν μαγίσδιον ἐν τῷ βασιλιϰῷ πρατωρίῳ. Οὐϰ ἦν δέ οὖτος ἀρχηγός τῶν Ἀράβων, ἀλλά Σουλεϊμάν ὑπῆρχεν ἀρχηγός τῶν Σαραϰηνῶν, ὁ δέ Μάσαλμας ἐν τάξει στρατηγοῦ ἐχρημάτιζεν. Ἦλϑεν δέ Σουλεϊμάν μετά τοῦ στόλο αὐτοῦ ϰατά Κωνσταντινουπόλεως, ὁ δέ Μάσαλμας διά ξηρᾶς, ϰαί διετέρασεν ἐν Λαμψάϰῳ ἐπί τά μέρη τῆς Θρᾁϰης, ἄγων μεϑ᾽ ἑαυτοῦ στρατιώτας χιλιάδας π΄. Καί διά τῆς τοῦ Θεοῦ προνοίας ὅ τε σόλος Σουλεϊμάν, τοῦ ἀρχηγοῦ τῶν Ἀράβων ϰαί ὁ πεζός στρατός τοῦ Μάσαλμα ὑπέστρεψαν ἅπαντες μετ᾽ αἰσχύνης, ἡττηϑέντες ϰαί ϰαταπολεμηϑέντες παρά τε τοῦ στόλου ϰαί τῶν στρατιωτῶν τοῦ βασιλέως. Καί εἰρήνευσεν ἡ ϰαϑ᾽ ἡμᾶς πολιτεία ἐπί μήϰιστον χρόνον, σρατηγούσης ϰαί ἀειπαρϑένου Μαρίας τῆς Θεοτόϰου τήνδε τήν πόλιν, ἧς ϰαί τήν ἄχραντον ϰαί ἁγίαν εἰϰόνα ϰαί αὐτός <ὁ> Σουλεϊμάν ᾐδέσϑη ϰαί ἐνετράπη ϰαί τοῦ ἵππου ϰατπεσεν.

21. Ex chronico Theophanis: anno ab orbe condito 6171

Sciendum est paulo ante obitum Maviae, quinti Arabum principis, Mardaitas in Libanum ingressos et a Nigro monte usque ad sanctam urbem occupasse, omnesque Libani speculas cepisse, multosque servos et indigenas ad illos confugisse, ita ut exiguo tempore ad multa milia aucti sint. Re comperta Mavias einsque consiliarii timore magno perculsi sunt, misitque ipse legatos ad imperatorem Constantinum pacis expetendae gratia. Qua de causa ab imperatore Constantino Pogonato, orthodoxo filio, mittitur Ioannes cognomento Pitzecaudes. Is cum in Syriam advenisset, perhonorifice a Mavia exceptus est, et de pace inter utrosque convenit, per scriptam pactionem iureiurando confirmatam, Agarenos ex pacto imperatori quotannis daturos esse auri libras ter mille, captivos octingentos et equos generosos quinquaginta. Tum divisus fuit Arabum principatus duas in partes sic: Aethribum quidem Ale, Aegyptum vero Palestinam et Damascum Mavias sub dicione habuit. Aethribi autem incolae cum filiis Ale contra Maviam bellum moverunt. Mavias instructo adversum exercitu praelium conseruit fluvium Euphratem, victaque pars Ale fuit, Aethribumque Mavias cum tota Syria cepit. Eius porro posteritas annos septuaginta imperavit.

Postmodum vero ex Perside egressi sunt Maurophori, ut vocant, qui etiam hodie imperant, bellumque Maviae posteritati intulerunt, ipsamque deleverunt, caeso Maruam ipsorum capitae. Pauci autem ex gente Maviae residini fuerunt, quos una cum unico Maviae nepote in Africam usque inseculi sunt Maurophori. Ille porro nepos Maviae cum paucis asseclis in Hispaniam traiecit temporibus Iustiniani Rhinotmeti, non vero Pogonati. Id vero ab historicis nostris scripto consignatum non est. Ex quo enim a Gotthis capta magna Roma fuit, Romanorum res labefactari et minui coeperunt; nec quispiam historicorum Hispaniae mentionem fecit, neque Maviae posteros memoravit. Bati antem Theophanis historia sic habet. Extinctus itaque est Mavias Saracenorum princeps, postquam exercitum duxerat annis viginti sex et ameras fuerat annis viginti quattuor. Arabumque imperium tenuit filius eius Izid anos 6. quo mortuo tumultuati sunt Arabes Aethribi, atque insurgentes ducem sibi constituerunt Abdelam filium Zaber. Quibus auditis ii qui Phoenicem Palaestinam et Damascum incolunt Agareni, vaniunt ad Usam Pralestinae ameram ac Maruam promovent in exercitusque ducem cooptant qui imperium tenuit mensibus novem. Illo autem defuncto Abimelech filius eius imperium excipit, et obtinet annis viginti duobus, mensibus sex. His tyrannos capit, et occidit Abdelam Zuberis filium et successorem. Inter haec moritut Constantinus imperator filius Pogonati, postquam Romanorum imperium tenuerat annis decem et septem; cui Iustinianus filius successit.

Sciendum autem Maviam Arabum principem, qui a Mahomete quintus imperium tenuit, non ex genere Mahometis fuisse sed ex alia tribu. Et primo quidem dux exercitus et classis praefectus constitutus ab Uthmano Arabum principe missus fuerat contra Romanos cum praevalida manu et cataphractis navibus mille ducentis; et penetravit usque Rhodum, indeque cum copiarum apparatu Cpolim usque progressus est, ubi multo tempore, septem videlicet annis, moratus, omai circa Cpolim agro devastato, re infecta reversus est. Rhodum autem cum venisset, colossum illic stantem sustulit. Erat vero statua solis aenea, deaurata a capite usque ad pedes, altitudine cubitorum 80 et latitudine congruenti, ut testificatur epigramma ad basim pedum eius descriptum, quod sic habet:

Rhodo colossum bis quater cubitis decem

superbientem Lindius fecit Laches.

Aes autem, ex quo confectus erat, abstulit transportavitque in Syriam et cuiliber venale proposuit. Emit vero illud Hebraeus quidam Emesenus, qui a mari advehendum imposuit camelis nongentis et octoginta. Mortao igitur Uthmane Arabum principatum suscepit Mavias, ac sub imperio suo habuit sanctam urbem, Palaestinae partes, Damascum, Antiochiam et omnes Aegypti urbes. Alim vero qui Mahometis filiam Phatimen uxorem duxerat, tenuit Aethribum et Arabiam Petraeam universam. His itaque diebus de Syriae imperio mutuo disceptantes Alim et Mavias in apertum bellum proruperunt, atroxque praelium ad Euphartem conseruerunt. Durante conflictu, ac multis hinc inde cadentibus, ex utraque Agarenorum parte conclamatum est “quare mutuam in caedem ruimus, genusque nostrum ex hominibus tollitur? Verum duo senes deligantur ex utraque parte, et is participatum obtineat quem ipsi alteri praetulerint.” Placuit consilium Alim et Maviae, detractosque de manibus annulos duobus senibus dederunt quod quidem apud Agarenos principatus signum est, potestatemque suam senum duorum voluntati commiserunt, sacramento prius edito se, quemcunque senes deligerent, pro domino ac principe omnium Saracenorum habituros. Senibusque ambobus in medium castrorum progressis et in spatio inter duas acies interposito consistentibus, qui a partibus Alim stabat senex, vir pius a Saracenis habebatur ex illorum numero, quos ipsi cades appellant, hoc est fideles et sanctos. Maviae autem senex habitu tantum pietatem praeferebat, cetera dolosus contumaxque malituaque mortalibus omnibus superior. Qui Alemi senem ita compellavit: “tu” inquit “prior sententiam dicito, utpote prudens, pius ac me multis annis provectior.” Respondit senex Alemi “ut Alim principatu deieci, cum annulum manu eius extractum digito meo circumdedi, ita eiicio Alemi annulum e digito meo, atque una ipsum e principatu.” Cui reponit senex Maviae “ut Maviam in principatum introduxi, cum annulum eius digito meo inserui, ita annulum Maviae in digitum eius induco.” Et tunc ab invicem discesserunt. Assumit igitur Mavias Syriae principatum, quod amiraei omne iurassent senum se dictis obsecuturos esse. Alim igitur cum suis et tota cognatione in Aetheribi partes abscessit, ibique diem obiit supremum. Post mortem Alim filii eius consilium patris pro nugis et deliramentis habentes, bellum moverunt contra Maviam, atocique conserto praeli superati in fugam se dederunt; mistique Mavias qui eos internecione delerent. Exinde vero totum Arabum imperium Maviae cessit. Sciendum autem est hunc Maviam nepotem fuisae Sophiami, Maviae nepotem fuisse Masalman, qui adversus Cpolim exercitum duxit, cuiusque rogalu Saracenorum sacellum in praetorio imperatoris struktum est. Hic vero non era princeps Arabum, sed Suleeman; Masalmas vero ducis exercitus partes obtinebat. Suleeman autema classem contra Cpolim duxit: Msalmas terrestri itinere venit et Lampsaco in partes Thraciae traiceit, ducens secum militum milia octoginta. Deique providentia et classis Suleemania Arabum principis et exercitus Masalmae pedestris a classe et militibus imperatoris superati ac debellati cum pudore ac dedecore redierunt; imperiumque nostrum diuturno tempore pacem habuit, ductu et praesidio dominae nostrae et semper virginis Mariae deiparae hanc urbem protegentis; cuius inviolatam et sanctam imaginem ipse etiam Suleeman reveritus et confusus equo decidit.

21. Z Kroniki Teofana: rok od utworzenia świata 6171

Pod koniec życia Mauiasa, przywódcy Arabów, Mardaici wkroczył do Libanu i go przejęli, od Czarnej Góry do świętego miasta, i ogłosili się władcami szczytów Libanu; wielu niewolników i tubylców udało się do nich w celu uzyskania schronienia, w ilościach które wkrótce zbliżyły się do wielu tysięcy. Mauias, kiedy się o tym dowiedział, był bardzo zaniepokojony, tak samo jak jego doradcy. Wysłał on wysłanników do władcy Konstantyna, próbując zawrzeć pokój. Tak więc, władca Konstantyn, który był prawosławny, syn Pogonatosa, wysłał Johna Pitzikaudisa. A kiedy przybył on do Syrii, Mauias przyjął go z wielką czcią, i obie strony uzgodniły, że należy przygotować na piśmie oraz przyjąć traktat pokojowy, oparty na rocznym hołdzie, na mocy którego Agarenes miał płacić władcy Rzymian trzy tysiące złota oraz 800 niewolników oraz 50 rasowych koni. W tym czasie, imperium Arabów zostało podzielone na dwie części. Ali objął władzę w Ethribos, ale Mauias zatrzymał Egipt, Palestynę i Damaszek. A mieszkańcy Ethribos wyruszyli wraz z synami Alego przeciwko Mauiasowi. Mauias natomiast uzbroił się przeciwko nim i dołączył do walki w pobliżu rzeki Eufrat, Ali został pokonany, Mauias przejął Ethribos oraz całe terytorium Syrii. Jego rodzina sprawowała władzę przez 85 lat. Po nim nastały rządy Persów, którzy sprawują władzę do dziś dnia, oraz którzy walczyli z klanem Mauiasa oraz całkowicie go pokonali. Pokonali oni również Maruama, który nimi dowodził. Pozostało tylko kilka osób z grupy Mauiasa, oni, wraz z jednym wnukiem Mauiasa, byli ścigani aż do Afryki. Ten sam wnuk Mauiasa z kilkoma ludźmi udali się do Hiszpanii podczas dni panowania Justyniana Rhinotmetusa. Ale nie zostało to opisane przez naszych historyków. Ponieważ od czasu przejęcia Rzymu przez Gotów, władza Rzymska zaczęła słabnąć, i żaden historyk nie wspomniał o regionie Hiszpanii, ani o klanie Mauiasa. Ale historyk Teofan opisał co następuje: I tak, Mauias, przywódca Saracenów, zmarł, był on dowódcą przez 26 lat, a jako emir sprawował rządy przez 24 lata. A Izyd, jego syn, sprawował władzę nad Arabami przez 6 lat. Po jego śmierci, Arabowie z Ethribos byli zaniepokojeni, zebrali się oni wobec Abedlasa, syna Zoubera, który miał zostać ich przywódcą. Kiedy się o tym dowiedzieli Arabowie którzy mieszkali w Fenicji, Palestynie oraz Damaszku przybyli do Osasa, emira Palestyny, i wyznaczyli Maruama na przywódcę, który sprawował władzę przez 9 miesięcy. Po jego śmierci, władzę przejął jego syn Abimelech, który sprawował ją przez 22 lata i 6 miesięcy. Pokonał on buntowników, i zabił Abdelasa, syna i następcę Zoubera. W międzyczasie, władca Konstantyn, syn Pogonatusa, zmarł, sprawując władzę nad Rzymianami przez 17 lat; a panowanie po nim przejął jego syn, Justynian.

Przywódca Arabów, który jako piąty po Mahomecie sprawował władzę nad Arabami, nie pochodził z rodziny Mahometa, ale z innego plemienia. Najpierw, został on wybrany na dowódcę i admirała przez Outhmana, przywódcę Arabów, i został wysłany przeciwko państwu Rzymskiemu z silną armią oraz 1200 statkami. Udał się do Rodos, i stamtąd, po wyposażeniu armii, powrócił do Konstantynopola, i pozostał tam na długi czas, ale powrócił bez osiągnięcia swojego celu. Kiedy przybył do Rodos, zdemontował Kolosa, który się tam znajdował. Był to posąg z brązu, pozłacany od stóp do głów, wysoki na 80 łokci oraz proporcjonalnie szeroki, o czym świadczy napis zapisany na podstawie u jego stóp:

Kolos z Rodos, osiem na dziesięć łokci wysokości,

wykonany przez Laches z Lindos.

Zabrał z niego brąz i zawiózł go do Syrii, i wystawił na sprzedaż temu, kto był chętny go kupić; kupił go żyd z Odessy i odebrał go od niego z morza przy pomocy 980 wielbłądów. Po śmierci Outhmana, Mauias przejął władzę nad Arabami. Panował on nad świętym miastem oraz regionem Palestyny, Damaszkiem i Antiochią oraz nad wszystkimi miastami Egipskimi. Ale Ali, który był zięciem Mahometa, poślubiwszy jego córkę Fatimę, panował nad Ehtribos oraz całą Arabią. Teraz, Ali i Mauias wyruszyli na wojnę przeciwko sobie, kwestionując władzę oraz to, który z nich powinien być władcą Syrii. Spotkali się oni przy rzece Eufrat, oraz stoczyli zażartą walkę ze sobą. Ale kiedy walka miała się ku końcowi, i wielu żołnierzy już poległo, ogromne ilości Agarenów z obu stron wykrzyknęły: „Dlaczego jest tak, że to my zabijamy i jesteśmy zabijani, i nasze plemię znika spośród żywych? Wybierzmy dwóch mędrców z każdej strony i niech oni zdecydują, kto będzie sprawował władzę.” Ali i Mauias byli z tego radzi, zdjęli pierścienie z dłoni, które były symbolem władzy Agarenów, przekazali je dwóm mędrcom, oraz złożyli swoje rządy w rękach dwóch mędrców, potwierdzając to przysięgą oraz zgadzając się, że ktokolwiek zostanie wybrany przez mędrców, będzie władcą i przywódcą wszystkich Saracenów. Dwóch mędrców stanęło po środku pola bitwy dwóch stron, stanęli naprzeciwko siebie między dwoma armiami; mędrzec Alego był człowiekiem pobożnym pośród narodu Saracenów, którego nazywali kadim, to znaczy, wierny i uświęcony; ale mędrzec Mauiasa był pobożny tylko z wyglądu, był on zwodniczy, arogancki i złośliwy. Mędrzec Mauiasa powiedział mędrcowi Alego:

„Czy chcesz zabrać głos jako pierwszy, z racji swojej rozwagi i pobożności, oraz sędziwszego wieku.” Mędrzec Alego odrzekł: „Odbieram władzę Alemu, zdejmując pierścień z jego dłoni i wkładając go na mój palec; teraz zdejmę pierścień Alego z mojego palca, tym samym zdejmując siebie z jego tronu.” Mędrzec Mauiasa ponownie odpowiedział: Przyjmuję władzę Mauiasa, poprzez włożenie jego pierścienia na mój palec; teraz założę pierścień Mauiasa na jego palec.” Następnie odeszli. Tak więc, Mauias przejął panowanie nad całą Syrią, ponieważ wszyscy emirowie złożyli przysięgę, mówiąc: „Cokolwiek orzekną mędrcy, będziemy posłuszni ich słowom.” Tak więc, Ali zabrał swoją armię i wyruszył do regionu Ethribos z całą swoją rodziną, i tam zakończył swój żywot. Po śmierci Alego, jego synowie, uznawszy słowa jego rady za całkowitą bzdurę, zbuntowali się przeciwko Mauiasowi, i złączyli się z nim w zażartej walce, uciekli z pola bitwy po tym jak zostali pokonani, a Mauias wysłał za nimi pogoń i wszystkich ich zgładził. Po tym, całkowita władza nad wszystkimi Arabami przeszła w ręce Mauiasa.

Mauias był wnukiem Sofiana. Wnukiem Mauiasa był Masalmas, który wyruszył na wyprawę przeciwko Konstantynopolowi, i na jego prośbę wybudowano meczet Saracenów w cesarskim mieście. Nie był on przywódcą Arabów; Sulejman był przywódcą Saracenów, a Masalmas był generałem. Sulejman przybył ze swoją flotą do Konstantynopola, a Masalmas udał się lądem, przekroczył Lampsacus do regionu Tracji, zabierając 80 tysięcy wojsk. I pod opatrznością Boga, zarówno flota Sulejmana, jak i piechota Masalmas wycofała się z hańbą, została pokonana i całkowicie wypchnięta przez flotę i żołnierzy cesarza. Nasz kraj był w stanie pokoju przez wiele lat, ponieważ miasto to było strzeżone i ochraniane przez Naszą Panią Dziewicę Maryję, Matkę Boga, której święty obraz olśnił samego Sulejmana sprawiając, że spadł on ze swego konia.

22. Ἐϰ τοῦ Χρονογράφου τοῦ μαϰαρίου Θεοάνους περί τῶν αὐτῶν ϰαί πεί Μαυίου ϰαί τῆς γενεᾶς αὐτοῦ, ὅπως διεπέρασεν ἐν Ἱσπανίᾳ. Ῥωμαίων βασιλεύς Ἰουστινιανός ὁ Ῥινότμητος

Αὕτη ἐστίν ἀρχή τῆς βασλείας αὐτοῦ, ϰαί μετά ταῦτα ἐξεβλήϑη ὑπό Λεοντίου, ϰαί πάλιν ἀντεισῆλϑεν ἐϰβαλών τόν Λεόντιον ϰαί Ἀψίμαρον, ϰαί ἀμοτέρους αὐτούς ἐν τῇ ἱπποδρομίᾳ ϑριαμβεύσας ϰαί ἀποϰτείνας. Τούτῳ τῷ ἕτει ἀποστέλλει Ἀβιμέλεχ πρός Ἰουστινιανόν βεβαιῶσαι τήν εἰρήνην οὕτως, ἵνα ὁ βασιλεύς παύσῃ τό τῶν Μαρδαϊτῶν τάγμα ἐϰ τοῦ Λιβάνου ϰαί διαϰωλύσῃ τάςἐπιδρομάς αὐτῶν, ϰαί Ἀβιμέλεχ δώσῃ τοῖς Ῥωμαίοις ϰαϑ᾽ ἑϰάστην νομίσματα χίλια ϰαί ἵππον εὐγενῆ ἕνα ϰαί Αἰϑίοπα δοῦλου ἕνα, ϰαί ἵνα ἕχωσι ϰοινά ϰατά τό ἶσον τούς φόρους τῆς Κύπρου ϰαί Ἀρμνίας ϰαί Ἰβηρίας. Καί ἔπεμψεν ὁ βασιλεύς Παῦλον τόν μαγιστριανόν πρός Ἀβιμέλεχ ἀσαλίσασϑαι τά στοιχηϑέντα, ϰαί γέγονεν ἔγγραφος ἀσφάλεια μετά μαρτύρων. Καί φιλοτιμηϑείς ὁ μαγιστριανός ὑπέστρεψεν. Καί πέμψας ὁ βασιλεύς προσελάβετο τούς Μαρδαΐτας χιλιάδας ιβ΄, τήν Ῥωμαϊϰήν δυναστείαν ἀϰρωτηιάσας. Πᾶσαι γάρ αἱ νῦν οἰϰούμεναι παρά τῶν Ἀράβων εἰς τά ἄϰρα πόλεις ἀπό Μομουεστίας ϰαί ἕως τετάρτης Ἀρμενίας ἀνίσχυροι ϰαί ἀοίϰητοι ἐτύγχανον διά τήν ἔφοδον τῶν Μαρδαϊτῶν, ὧν παρασταλέντων, πάνδεινα ϰαϰά πέπονϑεν ἡ Ῥωμανία ὑπό τῶν Ἀράβων μέχρι τοῦ νῦν. Τῷ δ᾽ αὐτῷ ἔτει εἰσελϑών ὁ βασιλεύς εἰς Ἀρμενίαν, ἐϰεῖ ἐδέξατο τούς ἐν τῷ Λιβάνῳ Μαρδαΐτας, χάλϰεον τεῖχος διαλύσας. Παρέλυσε δέ ϰαί τήν μετά τῶν Βουλγάρων παιωϑεῖσαν εἰρήνην, διαταράξας τούς ὑπό τοῦ οἰϰείου πατρός ἐνορδίνους γεγονότας τύπους.

Ἔτι ϰρατοῦντος τοῦ Ἀβιμέλεχ, ἐπεστράτευσαν οἱ Ἄραβες τῇ Ἀφριϰῇ ϰαί ταύτην παρέλαβον, ϰαί ἐϰ τοῦ οἰϰείου στρατοῦ ταξατιῶνα ἐν αὐτῇ ϰατέστησαν. Λεόντιος δέ ἦν τῷ τότε χρόνῳ ἐϰβαλών Ἰουστινιανόν τς Ῥωμαίων ἀρχῆς, ϰαί ἐξορίσας αὐτόν ἐν Χερσῶνι, τῆς βασιλείας ἐϰράτησεν. Ἀψιμάρου δέ τοῦ Τιβερίου τόν Λεόντιον διαδεξαμένου τῆς βασιλείας ϰαί τά τῶν Ῥωμαίων σϰῆπτρα ϰρατήσαντος, τέϑνηϰεν Ἀβιμέλεχ, ὁ τῶν Ἀράβων ἀρχηγός, ϰαί ἐϰράτησεν Οὐαλί, ὁ υἱός αὐτοῦ, ἔτη ἐννέα. Τῷ δ᾽ αὐτῷ ἔτει πάλιν ὑπέστρεψεν Ἰουστινιανός εἰς τήν βασιλεία, ϰαί ῥᾳϑύμως ϰαί ἀμελῶς ταύτην διαϰυερνῶν, τῆς Ἀφριϰῆς ἐπεϰράτησαν ὁλοσχερῶς οἱ Ἀγαρηνοί. Τότε ὁ τοῦ Μαυίου ἔγγονος μετά ὀλιγοστοῦ τινος λαοῦ διεπέρασεν ἐν Ἱσπανίᾳ, ϰαί ἐπισυνάξας πάντας τούς ἐϰ τοῦ γένους αὐτοῦ, ἐϰράτησεν τήν Ἱσπανίαν μέχρι τῆς σήμερον, ὅϑεν οἱ τήν Ἱσπανίαν ϰατοιϰοῦντες Ἀγαρηνοί Μαυιᾶται ϰατονομάζονται. Τούτων ἀπόγονοι τυγχάνουσιν οἱ τήν Κρήτην οἰϰοῦντες Ἀγαρηνοί. Ὅτε γάρ Μιχαήλ ὁ Τραυλός τῆς τῶν Ῥωμαίων ἀρχῆς ἐπεϰράτησεν, ϰαί ἡ τοῦ Θωμᾶ ἀνταρσία ἐγένετο μέχρι τριετοῦς χρόνου ἐπιϰρατήσασα, τότε τοῦ βασιλέως ἀσχολουένου ἐπί τοῖς συμβεβηϰόσι πράγμασιν, εὑρόντες διωρίαν οἱ τήν Ἱσπανίαν οἰϰοῦντες Ἀγαρηνοί, στόλον ἱϰανόν ἐξαρτσντες ϰαί ἀπό τῶν τῆς Σιϰελίας μερῶν πάσας τάς Κυϰλάδας νήσους ἠρήμωσαν, ϰαί ἐλϑόντες ἐν Κρήτῃ ϰαίταύτην εὕϰαιρον ϰαί ἀειμένην εὑρόντες, μηδενός ἀνταίροντο ἢ μαχομένου, ταύτην παρέλαβον, ϰαί διαϰρατοῦσιν ἕως τήν σήμερον. Τόν δέ Οὐαλίδ διαδέχεται Σουλεϊμάν, ϰαί ϰρατεῖ ἕτη τρα. Ἐπί τούτου ἐπεστράτυσε Μάσαλμας, ὁ στρατηγός Σουλεϊμάν, μετά στρατοῦ διά ξηρᾶς, Οὔμαρ δέ διά ϑαλάττης, ϰαί τῇ τοῦ Θεοῦ συνεργείᾳ ἄπραϰτοι μετ᾽ αἰσχύνης ὑπέστρεψαν. Τόν δέ Σουλεϊμάν διαδέχεται Οὔμαρ, ϰαί ϰρατεῖ τῆς τῶν Ἀράβων ἀρχῆς ἔτη δύο. Τόν δέ Οὔμαρ διαδέχεται Ἀζίδ, ϰαί ϰρατεῖ τῆς ἀρχῆς ἐπί ἐνιαυτούς τέσσαρας. Τοῦτον δέδιαδέχεται Ἰσάμ, ϰαί ϰρατεῖ τῆς ἀρχῆ ἐπί ἔτη ιϑ΄. Τούτου τελευτήσαντος, ϰρατεῖ τῆς ἀρχῆς Μαρουάμ ἔτη ἕξ. Μαρουάμ δέ τελευτήσαντος, Ἀβδελᾶς τῆς τῶν Ἀράβων ἀρχῆς ϰύριος γίνεται, ϰαί ϰρατεῖ ἔτη ϰα΄. Τούτου τελευτήσαντος, Μαδίς ἀρχηγός Ἀράβων γίνεται, ϰαί ϰρατεῖ τῆς ἀρχῆς ἕτη ἐννέα. Τούτου παρελϑόντος, Ἀαρών τῆς τῶν Ἀραάβων ἀχῆς ϰύριος γινεται, ϰαί ϰρατεῖ τῆς ἀρχῆς ἔτη ϰγ΄.

Ἐν τούτῳ τῷ χρόνῳ, ἤγουν τῆς τῶν Ῥωμαίων ἀρχῆς Εἰρήνης ϰαί Κωνσταντίνου, ἔτους ἀπό ϰτίσεως ϰόσμου ͵ϛσπη΄. Τῷ δ᾽ αὐτῷ ἔτει Ἀαρών, ὁ τῶν Ἀράβων ἀρχηγός, τέϑνηϰεν εἰς τήν ἐνδοτέραν Περσίδα, τήν ϰαλουμένην Χωρασάν, ϰαί διεδξατο τήν ἀρχήν Μοάμεδ, ὁ υἱός αὐτοῦ, ἀφυής ϰατά πάντα ϰαί ἀσυάρτητος ὑπάρχων, πρός ὃν Ἀβδελᾶς, ὁ ἀδελφός αὐτῦ, στασιάσας ἐϰ τῆς αὐτῆς χώρας τοῦ Χωρασάν ἅμα ταῖς πατριϰαῖς δυνάμεσιν, ἐφυλίου πολέμου γέγονεν αἲτιος. Κἀντεϑεν οἱ ϰατά τήν Συρίαν ϰαί Αἲγυπτον ϰαί Λιβύην εἰς διαφόρους ϰατατμηϑέντες ἀρχάς τά τε δημόσια πράγματα ϰαί ἀλλήλους ϰατέστρεψαν, σφαγαῖς ϰαί ἁρπαγαῖς ϰαί παντοίαις ἀτοπίαις πρός τε αυτούς ϰαί τού ὑπ᾽ αὐτούς Χριστιανούς συγεχυμένοι. Ἔνϑα δή ϰαί αἱ ϰατά τήν ἁγίαν Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν πόλιν ἐϰϰλησίαι ἠρήμωνται, τά τε μοναστήρια τῶνδύο μεγάλων λαυρῶν, τοῦ ἐν ἁγίοις Χαρίτωνος ϰαί Κυριαϰοῦ ϰαί τοῦ ἁγίου Σάβα, ϰαί τά λοιπά ϰοινόβια τῶν ἁγίων Εὐϑυμίου ϰαί Θεοδοσίου. Ἐπεϰράτησεν δέ τῆς τοιαύτης ἀναρχίας ἡ ϰατ᾽ ἀλλήλων ϰαί ἡμῶν μιαιφονία ἔτη πέντε.

Ἕως ὧδε ἐϰανόνίσεν τούς χρόνους τῶν Ἀράβων ὁ ἐν ἁγίοις Θεοφάνης, ὁ τήςν μονήν συστήσας τοῦ ϰαλουμένου μεγάλου Ἀγροῦ, μητρόϑειος τυγχάνων τοῦ μεγάλου ϰαί ἐσεβοῦς ϰαί χριστιανιϰωτάτου βασιλέως Κωνσταντίνου, υἱοῦ Λέοντος, τοῦ σοωτάτου ϰαί ἀγαϑοῦ βασιλέως ἐγγόνου δέ Βασιλείου, τοῦ ἐν μαϰαρίᾳ τῇ μνήμῃ τά σϰῆπτρα τῆς τῶν Ῥωμαίων βασιλείας ϰρατήσαντος.

22. Excerptum ex Beato Theophane chronographo de iisdem; ac de Mabia deque eius prosapia, et quomodo in Hispaniam teiecerit. Iustinianus Rhinotmetus Romanorum imperator

Hoc imperii eius initium est, postea vero a Leontion deiectus fuit, ac deinde iterum restitutus, deiectis Leontion et Apsimaro, quem utrumque in Hippodromum triumphane duxit et occidit. Hoc ipso anno mittit Abimelech ad Iustinianum legatos, qui ha condicione firmam pacem stabilirent, ut imperator Mardaitarum legionem in Libano monte compesceret excursionesque illorum prohiberet, Abimelech vero quotidie Romanis daret nomismata mille et equum generosum unum Aethiopemque servum unum, essentque Cypri Armeniae et Iberiae vectigalia communia. Mistique imperator ad Abimelech Paulum Magistranum, qui pacta firmaret; quae quidem adhibitis testibus scripto firmata fuere: Magistrianus muneribus exornatus domum rediit. Missi itaque sun ab imperatore, qui Mardaitarum duodecim milia sedibus abduxerunt; quae res Romanam potentiam minuit et labefecit. Omnes enim terrae quarum arces nunc obtinent Arabes, a Mopsuestia usque ad quartam Armeniam, ob Mardaitarum incursionem invalidae et desertae erant; quibus inhibitis atrocissima mala Orientale imperium ab Arabibus ad hoc usque tempus perpessum est. Eodem autem anno Armeniam ingressus imperator illic Mardaitas Libani suscepit, aeneo muro destructo. Pacem quoque cum Bulgaris firmatam dissolvit, iis perturbatis quae pater recte atque prudenter sanxerat. Imperante ipso adhuc Abimelech, Arabes admotis in Africam copiis eam subegerunt, et ex suo exercitu praesidium in ea posuerunt. Eodem vero tempore Iustinianum Romano imperio deiecit Leontius, eoque inChersonem relegato imperium tenuit. Tiberio Apsimaro Leontii successore imperium obtinente mortuus est Abimelech Arabum princeps, post quem filius Valid mperavit annos novem.

Eodem ipso anno in imperium restitutus est Iustinianus; quod cum negligenter ac supine administraret, Agareni universam Africam subiugarunt. Tunc Maviae nepos cum exiguis copiis in Hispaniam raiceit, collectisque consanguineis omnibus Hispaniam ad hanc usque diem occupavit. Quamobrem Agareni Hispaniam incolentes Maviatae vocantus; ab his vero prognati sunt Agareni qui Cretam incolunt. Cum enim Michael Balbus Romanorum imperium teneret ac Thomae rebellio ad usque trennium perseveraret, tum imperatore instantibus negotiis vacante Agareni Hispaniae incolae occasionem nacti, valida instructa classe, a Siciliae partibus initium facientes Cycladas omnes insulae vastarunt, et in Cretam appellentes, opportunam et praesidiis vacuam invenientes, nemine obsistente illam dicionis suae facerunt, et ad hoc usque tempus occupant.

Valid antem excipit Suleeman, et triennio omperat. Hoc principe Masalmas dux Suleemani terrestres copias, Umarus vero classem contra urbem duxerunt, deoque opitulante re infecta cum dedecore reversi sunt. Suleemanum excipit Umar, qui Arabum principatum annis duobis tenuit. Umaro succedit Azed, et quadriennio regnat; huic Isam, qui annis novemdecim imperium tenet. Hoc defuncto Maruam annis sex principatum gessit. Morto Maruam imperium Arabum excipit Abdelas quidam, qui annis viginti uno regnavit. Post cuius obitum Arabum principatum capessit Madis, et regnat annos novem. Hunc excepit Aaron, qui Arabicae dicionis imperium annos viginti tres occupavit. Hoc tempore, videlicet imperantibus Irene et Constantino, anno ab orbe condito 6288. Eodem ipso anno Aaron Arabum princeps in interiore Persia, Chorasan nuncupata, mortuus est; imperiumque suscepit Mahomet filius eius, iners et ineptus omnino; contra quem Abdelas eius frater seditione mota, ex eadem regine Chorasan cum paternis viribus erumpens civilis belli auctor fuit. Atque inde Syriae Aegypti et Libyae populi in varios principatus divisi, rem publicam et sese mutuo caedibus rapinis omnisque generis flagitiis possumdederunt, cum in se invicem tum in subditos Christianos confuse desaevientes. Hinc sane etiam templa circa urbem sanctam Christi dei nostri vastata et desolata sunt, monasteria item utriusque magnae Laurae SS. Charitonis et Cyriaci ac S. Sabae, ceteraque coenobia SS. Euthymii et Theodosii. Huiusmodi porro tumultus ac multus ac mutuae caedes inter se et nobis illatae annis quinque perdurarunt.

Hucusque Arabum tempora in ordinem digessit S. Theophanes, qui monasterium Magni Agri dictum constituit, avunculus magni pii et Christianissimi imperatoris Constantini, Leonis sapientissimi optimique imperatoris filii, Basilii autem Macedonis nepotis, cuius memoria ob praeclare administratum Romanorum imperium celebratur.

22. Z kroniki Teofana Wyznawcy o tych samych wydarzeniach; o Mauiasu i jego rodzinie, ucieczce do Hiszpanii i cesarzu Rzymian Justynianie Rhinotmetusie

To był początek jego panowania, ale potem został obalony przez Leontiona, a następnie ponownie przywrócony, by po obaleniu Leontiona i Apsimarusa, poprowadził ich triumfalnie na hipodrom i zabił. W tym samym roku Abimelech wysłał posłów do Justyniana, którzy mieli zawrzeć trwały pokój pod warunkiem, że cesarz będzie kontrolował rzesze Mardaitów na górach Libanu i powstrzymywał ich najazdy, w zamian Abimelech miał dawać Rzymianom tysiąc monet dziennie, i jednego szlachetnego konia i jednego etiopskiego niewolnika oraz aby podatki Cypru, Armenii i Iberii były wspólne [równo dzielone]. I wysłał cesarz do Abimeleka Pawła Nauczyciela, aby zatwierdził traktaty; co rzeczywiście zostało potwierdzone przez świadków na piśmie: Nauczyciel wrócił do domu przystrojony prezentami. Zostali więc wysłani [gońcy] przez cesarza, który przyjął z ich siedzib dwanaście tysięcy Mardaitów; które to wydarzenie osłabiło potęgę rzymską. Ponieważ wszystkie ziemie, których cytadele są obecnie w posiadaniu Arabów, od Mopsuestii do czwartej Armenii, zostały osłabione i porzucone przez najazd Mardaitów; pod którego kontrolą Arabowie do tej pory znosili najstraszliwsze nieszczęścia. W tym samym roku cesarz wkroczył do Armenii i przyjął tam Mardaitów z Libanu, którzy zniszczyli spiżowy mur. Zerwał także pokój zawarty z Bułgarami, ponieważ byli zaniepokojeni tym, co jego ojciec słusznie i roztropnie usankcjonował. Kiedy Abimelech był jeszcze dowódcą, Arabowie wkroczyli do Afryki, podbili ją wojskiem i umieścili w niej garnizon ze swojej armii. W tym samym czasie Leoncjusz obalił Justyniana w cesarstwie rzymskim i utrzymał imperatora na wygnaniu w Chersoniu. Tyberiusz Apsimarus Leontius został następcą władcy, a Abimelech, wódz Arabów, zmarł, a po nim jego syn Valid panował przez dziewięć lat.

W tym samym roku Justynian został przywrócony na tron; ale że rządził niedbale i potulnie, Agareńczycy podbili całą Afrykę. Następnie siostrzeniec Mauiasa udał się do Hiszpanii z niewielkim oddziałem i zebrawszy wszystkich swoich krewnych, okupuje Hiszpanię do dziś. Dlatego Agareńczycy nazywali mieszkańców Hiszpanii Mausiae; ale od nich wywodzą się Agareńczycy, którzy zamieszkują Kretę. Kiedy bowiem Michał Balbus sprawował rządy nad Rzymianami, a bunt Tomasza trwał trzy lata, wówczas mieszkańcy Agarene, opuszczeni pilnymi sprawami cesarza, mając okazję, oraz silną flotę, wyruszając z części Sycylii, spustoszyli wszystkie wyspy Cyklad i przybyli na Kretę, uznając ją za dogodną i pozbawioną garnizonów, bez nikogo, kto by się jej sprzeciwiał, uczynili ją swoją domeną i aż do tego momentu ją zajmują.

Valid zanim zastąpił go Sulejman, rządził przez trzy lata. Z tym księciem Masalmas, wódz Sulejmana, poprowadził wojska lądowe, a Omar poprowadził flotę przeciwko miastu [Konstantynopolowi] i wrócił z hańbą, z boską pomocą nie osiągając celu [wyprawy]. Sulejmana zastąpił Omar, który sprawował arabskie przywództwo przez dwa lata. Omara zastąpił Azed i panował przez cztery lata; potem Isam, który dzierży rząd przez dziewiętnaście lat. Po jego śmierci Marua rządził przez sześć lat. Po śmierci Marui królestwo arabskie otrzymało niejakiego Abdelasa, który panował przez dwadzieścia jeden lat. Po którego śmierci Madis przejął przywództwo nad Arabami i panował przez dziewięć lat. Zastąpił go Aaron, który w wieku dwudziestu trzech lat objął królestwo Arabii. W tym czasie, to znaczy za panowania Ireny i Konstantyna, w roku od stworzenia świata 6288. W tym samym roku zmarł Aaron, książę arabski w głębi Persji, zwanej Chorasanem; a jego syn Mahomet objął rządy, będąc całkowicie bezwładnym i nieudolnym; przeciwko któremu Abdelas, jego brat, wznieciwszy bunt stał się autorem wojny domowej, wybuchając w tej samej części Chorasanu gdzie stacjonowały ojcowskie siły. Odtąd mieszkańcy Syrii, Egiptu i Libii, podzieleni na różne księstwa, zniszczyli wspólnotę i siebie nawzajem przez morderstwa, rabunki i wszelkiego rodzaju okrucieństwa, podczas gdy w zamieszaniu bili się nawzajem i swoich chrześcijańskich poddanych. Od tego oczywiście świątynie wokół świętego miasta Chrystusa naszego Boga były zrujnowane i opustoszałe, a klasztory zarówno wielkiej Laury świętych Charitona i Cyriaci i świętej Saby oraz inne klasztory świętych Eutymiusza i Teodozjusza. Przez pięć lat trwał taki zgiełk i wiele wzajemnych rzezi między nimi a nami.

Do tego momentu, historia Arabów jest przedstawiona chronologicznie przez świętego. Teofana, który założył klasztor tak zwany Megas Agros i był wujkiem, ze strony matki, wielkiego, pobożnego i najbardziej chrześcijańskiego cesarza Konstantyna, syna Leona, najmądrzejszego i cnotliwego cesarza, oraz wnuka Bazylego Macedończyka, którego pamięć jest czczona za roztropną władzę nad cesarstwem Rzymian.

23. Περί Ἰβηρίας ϰαί Ἱσπανίας

Ἰβηρίαι δύο· ἡ μέν πρός ταῖς Ἡραϰλείαις στήλαις, ἀπό Ἴβηος ποταμοῦ, οὗ μέμνηται Ἀπολλόδωρος ἐν τῇ Περί γῆς β΄· <<Ἐντός δέ Πυρήνης Ἴβηρ τ᾽ ἐστί μέγας ποταμός φερόμενος ἐνδοτέρω.>> Ταύτης δέ πολλά φασιν ἔϑνη διαιρεῖσϑαι, ϰαϑπερ † Ἡρόδοτος † ἐν τῇ ι΄ Τῇ ϰαϑ᾽ Ἡραϰλέα γέγραφεν ἱστορίᾳ οὕτως· <<Τό δέ Ἰβηριϰόν γένος τοῦτο, ὅπερ φημί οἰϰεῖν τά παράλια τοῦ διάπλου, διώρισται ὀνόμασιν ἒν γένος ἐόν ϰατά φῦλα· πρῶτον μέν οἱ ἐπί τοῖς ἐσχάτοις οἰϰοῦντες τά πρός δυσμέων Κύνητες ὀνομάζονται (ἀπ᾽ ἐϰείνων δέ ἤδη πρός βορέαν ἰόντι Γλῆτες)· μετά δέ Ταρτήσιοι· μετά δέ Ἐλευσίνιοι· μετά δέ Μαστινοί· μετά δέ Κελϰιανοί· ἔπειτα δέ † ἡδιορδανος †.>> Ἀρτεμίδωρος δέ ἐν τῇ β΄ τῶν Γεωγραφουμέων οὕτως διαιρεῖσϑαί φησιν· <<Ἀπό δέ τῶν Πυρηναίων ὀρῶν ἕως τῶν ϰατά Γάδειρα τόπων ἐνδοτέρω ϰαί συνωνύμως Ἰβηρία τε ϰαί Ἱσπανία ϰαλεῖται. Δᾑρηται δέ ὑπό Ῥωμαων εἰς δύο ἐπαρχίας διρτείνουσα ἀπο τῶν Πυρηνίων ὀρῶν ἅπασα ϰαί μέχρι τῆς Καινῆς Καρχηδόνος ϰαί τῶν τοῦ Βαίτιος πηγῶν, τῆς δέ δευτέρας ἐπαρχίας τά μέχρι Γαδείρων ϰαί Λυσιτανίας.>> Λέγεται δέ ϰαί Ἰβηρίτης. Παρϑένοις ἐν Λευϰαδίαις· <<Ἰβηρίτῃ πλεύσει ἐν αἰγιαλῷ.>> Ἡ δ᾽ ἑτέρα Ἰβηρία πρός έρσας ἐστίν. Τό ἔϑνος Ἴβηρες, ὡς Πίερες, Βύζηρες Διονύσιοσ· <<Ἀγχοῦ στηλάων μεγαϑύμων ἔϑνος Ἰβήρων.>> Καί Ἀριστοφάνης Τριφάλητι· <<Μανϑάνοντες τούς Ἴβηρας τούς Ἀριστάρχου πάλαι>> ϰαί <<Τούς Ἴβηρας, οὓς χορηγεῖς μοι, βοηϑῆσαι δρόῳ.>> Καί Ἀρτμίδωρος ἐν δευτέρῳ Γεωγραφουμένων· <<Γραμματιϰῇ δέ χρῶνται τῇ ῶν Ἰταλῶν οἱ αρά ϑάλατταν οἰϰοῦντες τῶν Ἰβήρων.>> Καί ἀπό τῆς Ἴβηρος γενιϰῆς Ἰβηρίς τό ϑηλυϰόν, <<Ἑλληνίς, οὐϰ Ἰβηρίς>> Μένανδρος Ἀσπίδι. Λγεται ϰαί Ἰβηριϰός· <<† Πρῶτος μέν πρός τινος † Ἰβηριϰός ἀρχομένοισι.>> Διῃρεῖτο δέ ἡ Ἰβηρία εἰς δύο, νῦν δέ εἰς τρεῖς, ὡς Μαρϰιανός ἐν Περίπλῳ αὐτῆς <<Πρότερον μέν οὗν ἡ Ἰβηρία δύο διῃρεῖτο ὑπό Ῥωμαίων, νυνί δέ τρεῖ· Βαιτιϰήν Σπανίαν ϰαί Σπανίαν ϰαί Ταρραϰωνησίαν.>> Ἀπό τῆς γενιϰῆς Ἴβηος εὐϑεῖαν Ἀπολλώνιος, ὡς τῆς φύλϰος ὁ φύλαϰος. Ἐν τοῖς Παρωνύμοις φησίν· <<Ἀπό γενιϰῶν εὐϑεῖαι παράγονται, † τό μέν ὕδωρ † δύο συλλαβάς ὁμοίως τῇ ὐϑείᾳ ϰατά τόν τόνον παροξυνόμενον, ϰαί ἣ ἐν ἁπλῷ σχήματι ἣ ἐν συνϑέτῳ. Ἁπλόν μέν οὖν <μάρτυρ>, μάρτυρος, ὁ μάρτυς, Χάροψ, Χάροπος, ὁ Χάροπος, ῾Χαρόποιό τ᾽ ἄναϰτος᾽, Τροίζην, Τροίζηνος, ὁ Τροίζηνος, ῾υἱός Τροιζήνοιο᾽, Ἴβηρ, Ἴβηρος, ὁ Ἴβηρος>> ἀφ᾽ οὗ παρά Κουαδράτῳ ἐν Ῥωαϊϰῆς χιλιάδος <ε΄> ἔστιν Ἰβήροισιν οὕτως· <<Καί τοι Λίγυσί ϑ᾽ ἅμα ϰαί Ἰβήροισι πολεμέοντες.>> Τό αὐτό ϰαί Ἅβρων ἐν Παρωνύμοις φησί. Καί <<αὐτό Ἴβηρος τραγοπώγων>> ἐν Μαλϑαϰοῖς εἲρηται Κρατίου. Λέγονται οἱ Ἴβηρες ὑδροποτεῖν, ὡς Ἀϑήναιος ἐν Δειπνοσοφιστῶν β΄ οὕτως· <<Φύλαρχος μέν ἐν τῇ ζ΄ ϰαί τούς Ἴβηράς φησι ὑδροποτεῖν πάντας, ϰαίτοι πλουσιωτάτους ϰαίτι πλουσιωτάτους πάντων ἀνϑρώπων τγχάνοντας (ϰέϰτηνται γάρ ϰαί ἄργυρον ϰαί χρυόν πλεῖστον), μονοσιτεῖν τε αὐτούς ἀεί λέγει διά μιϰρολογίαν, ἐσϑῆτάς τε φορεῖν πολυτελεστάτας.>>

23. De Iberia et Hispania

Iberiae duae sunt. Alera circa columnas Herculeas, ab Ibere flumine sic dicta, cuius Apollodorus libre secundo descriptionis terrae meminit: “intra Pyranaeos est Iberus magnus fluvius, qui in interiores fertur regiones.” Hanc in multas gentes divisam perhibet Herodorus libro suae historiae decimo, quam de Hercule consignavit, his verbis. “Gens haec Iberica, quam dico maritima traiecti habitare, quamvis una gens sit, diversis tamen nominibus secundum tribus distincta est. Primum quidem, qui ultimi versus occasum habitant, Cynetes appellantur. Ab his versus aquilonem tendenti occurrant Gletes, tunc Tartessii, deinde Elbysinii, post hos Mastieni, tum Calpiani, denique etiam Rhodanus.” Artemidorus vero libro secundae geographicorum ita divisam refert: “a Pyrenaeis mentibus uque ad mediterranea, quae sunt apud Gades, communi nominae Iberia et Spania nuncupatur. A Romanis in duas provincias divisa est: prima se extendit universa a Pyrenaeis montibus usque ad novam Carthaginem et fontes fluminis Baetis; secunda autem provincia occupat, quod superest ad Gades et Lusitaniam usque.” Dicitur et Iberites. Parthenius in Leucadiis “navigabit in littore Iberita” id est Iberico, altera vero Iberia apud Persas sita est. Gens ipsa Iberes vocatur, uti Pieres, Byzeres. Dionysius “prope columnas magnanimorum gens Iberorum.” et Aristophaes in Triphalete “ut cognoverunt Iberas illos, qui Aristrachi antiquitus.” Et rursum “Iberas quos publico lado exhibes, curriculo mihi auxilio fuisse.” Et Artemidorus libo secundo operis geographici “grammatica Italorum utuntur, qui ad mare habitant iberi.” A genetivo Ἴβηρος deducitur femininum Ἴβηρίς. Menander in Aspide ait “Ελληνίς, ουϰ Ἰβηρίς”: Graeca est, non Iberica. Dicitur quoque Ibericus. Dionysius “pontus quidem primus Ibericus incipientibus.” Divisa autem fuit Iberia in duas provincias, nunc autem in tres, ut Marcianus in eius Periplo perhibet: “primum quidem Iberia in duas provincias divisa erat, at nunc in tres, in Hispaniam Baeticam, Hispaniam Lusitaniam, et Tarrhaconesiam.” A genitivo Ἴβηρος casum rectum deducit Apollonius Iberus, uti a phlacis phylacus. In denominativis, inquit, casus recti a genitivis formantur. Iber quidem duas syllabas similes nominativo, quod ad accentrum in penultima, et in simplici forma et in composito habet. Simplex quidem est martyr martyrias, hic martyrus; Charops Charopis, hic Charopus, veluti “Charopique regis;” Troezen Troezenis, hic roezenus, ut “Troezeni filius.” Similiter quoque Iber Iberis, hic Iberus: und apud Quadratum libro quinto Romanae Chiliadis dativus Iberis hisce verbis: “cum Liguribus simul et Iberis belligerantes.” Idem Abro in denominativis tradit. Et apud Cratinum in Malthacis Iberus hircina barba appellatur. Dicuntur Iberes aquam potare apud Athenaeum libro secundo Deipnosophistarum hisce verbis: “Philarchus libro septimo ait Iberos omnes aquam potare, etiamsi ditissimi hominum sint: argenti quippe et auri plurimum possident: semel vero in die tantum cibum eos sumere parsimoniae causa ait, ac vastitu uti splendidissimo.”

23. O Iberii i Hiszpanii

Iberie są dwie. Alera, u słupów Herkulesa, tak zwana od rzeki Iberus, o której Apollodorus wspomina w drugiej księdze swojego opisu ziemi: „w Pirenejach jest wielka rzeka Iberus, która prowadzi do regionów wewnętrznych.” Herodot w dziesiątej księdze swojej historii, którą napisał o Herkulesie, w tych słowach pokazuje ją podzieloną na wiele ludów. Ten naród iberyjski, o którym mówię, zamieszkuje przeprawę morską, chociaż jest to jeden naród, to jednak wyróżnia się różnymi nazwami w zależności od plemion. Przede wszystkim ci, którzy mieszkają na skrajnym zachodzie, nazywani są Cynetes. Stamtąd, kierując się na północ, spotykają Gletów, potem Tartessów, potem Elbysinów, po nich Mastianów, potem Kalpijczyków, a na koniec także Rodanów. Artemidorus w drugiej księdze geografii podaje, że został [ten lud] podzielony w ten sposób: [teren] „od Pirenejów po Morze Śródziemne, które znajduje się w pobliżu Gades, nazywa się potocznie Iberią i Hiszpanią.” Rzymianie podzielili ją na dwie prowincje: pierwsza rozciągała się od Pirenejów po Nową Kartaginę i źródła rzeki Baetis; a druga prowincja zajmuje to, co pozostaje aż do Gades i Lusitanii. Nazywa się je również Iberiami. Parthenius w Leucadia [pisał]: „będzie pływał wzdłuż wybrzeży Iberi.” Ale druga Iberia znajduje się wśród Persów. Sam naród nazywa się Iberes, jak inne narody nazwane od regionów Pieres, Byzeres. Dionizy [pisał]: „w pobliżu filarów narodu Iberów o wielkim sercu” i Arystofaes w Triphaletus [pisał]: „tak, jak znali tych Iberów, którzy byli dawnymi Arystrachami,” i znowu: „Iberyjczycy, którzy przyszli mi z pomocą.” A Artemidorus w drugiej księdze swojego dzieła geograficznego [pisał]: „Ci z Iberyjczyków, którzy mieszkają na wybrzeżu, używają alfabetu włoskiego.” Od dopełniacza Ἴβηρος pochodzi rodzaj żeński Ἴβηρίς. Menander mówi w Aspida: „“Ελληνίς, ουϰ Ἰβηρίς”: to jest greckie, a nie iberyjskie.” Można wórnież znaleźć formę iberyjski. Dionizy [pisze, że]: „pierwszy most jest rzeczywiście nazywany iberyjskim.” A Iberia została [początkowo] podzielona na dwie prowincje, ale teraz [jest podzielona] na trzy, jak stwierdza Marcianus w swoim Periplo: „początkowo Iberia była rzeczywiście podzielona na dwie prowincje, ale teraz na trzy, na Baetic Hiszpania, Lusitania Hiszpania i Tarrhaconesia.” Z dopełniacza Ἴβηρος Apoloniusz uzyskuje nazwę mianownikową, przenosi akcent, niezależnie czy dotyczy to formy pojedynczej czy złożonej. Mówi, że w mianowniku właściwe przypadki powstają z dopełniacza. Rzeczywiście, Iber ma dwie sylaby podobne do mianownika, który ma akcent na przedostatni, zarówno w formie prostej, jak i złożonej. Formami prostymi są martyr, martyros, mianownikową martyros; Charops, Charopos, mianownikowa Charopos, „król Charopos”; Troezen, Troezenos, mianownik Troezenos, „syn Troezenosa”; Iber, Iberos, mianownik Iberos; natomiast w księdze Quadratus, piątej księdze rzymskiej Chiliady, pada Iberis w tych słowach: z Ligurami razem i walczącymi Iberami. Habro wspomina to samo w Paronymie. Mówi się, że Iberyjczycy piją wodę, jak wspomina Athenaeus w Deipnosophists: „Phylarchus w księdze VII wspomina, że wszyscy Iberyjczycy również piją wodę, chociaż są najbogatszym narodem, ponieważ posiadają ogromne ilości srebra i złota, i wspomina on, że nigdy nie jedzą częściej niż raz dziennie ze skąpstwa, i noszą najbardziej okazałe szaty.”

24. Περί Ἱσπανίας

Πόϑεν εἴρηται Ἱσπανία; Ἀπό Ἱσπάνου γίγαντος οὕτω ϰαλουμένου. Ἱσπανίαι δύο τῆς Ἰταλίας ἐπαρχίαι· ἡ μέν μεγάλη, ἡ δέ μιϰρά, Ταύτης ἐμνήσϑη Χάραξ ἐν ι΄ Χρονιϰῶν· <<Ἐν Ἱσπανίᾳ τῇ μιϰρᾷ τῇ ἔξω Λουτανῶν πάλιν ἀποστάντων, ἐπέμφϑη ὑπό Ῥωμαίων στρατηγός ἐπ᾽ αὐτός ούς Κύιντος.>> Ὁ αὐτός ὁμοῦ περί τῶν δύο· <<Κύιντος ὁ τῶν Ῥωμαίων πολέμαρχος ἐν ἀμφοτέραις ταῖς Ἱσπανίαις. Ἡσσώμενος δέ ὑπό Οὐιριάϑου σπονδάς πρός αὐτόν ἐποιήσατο.>> Ταύτην ϰεϰλῆσϑαί φησιν Ἰβηρίαν ἐν Ἑλληνιϰῶν γ΄· <<Τήν δέ Ἱσπανίαν Ἕλληνες τά πρῶτα Ἰβηρίαν ἐϰάλουν, οὔπω ξύμπαντος τοῦ ἔϑνους τήν προσηγορίαν μεμαϑηϰότες, ἀλλ᾽ ἀπό μέρους τῆς γῆς, ὅ ἐστιν πρός ποταμόν βηρα, ϰαί ἀπ᾽ ἐϰείνου ὀνομάζετι, τήι πᾶσαν οὕτω ϰαλοῦντες·>> ϓστερον δέ φασιν αὐτήν μεταϰεϰλῆσϑαι Πανωνίαν.

24. De Hispania