Bezpłatny fragment - Ciekawostki historyczne o Ciechocinku

Wstęp

Książka, którą oddaję w ręce czytelnika jest swego rodzaju kompendium wiedzy na temat Ciechocinka. Każdy kto interesuje się historią uzdrowiskowego miasta znajdzie w niej informacje o najistotniejszych miejscach związanych z dziejami miasta Ciechocinek.

W 1983 r. wyszła monografia, stworzona przez zespół autorów związanych swoją pracą lub działalnością z uzdrowiskiem. Publikacja pt. „Uzdrowisko Ciechocinek zarys monograficzny” pod red. Danuty Iwanowskiej-Jaske stała się fundamentem do stworzenia „Ciekawostek historycznych”. Cykl wydawniczy o miastach na Kujawach i Wielkopolsce cieszy się sporym zainteresowaniem, dlatego postanowiłem opracować historię ciechocińską, w nieco odświeżonej odsłonie.

Książka zawiera ilustracje Ciechocinka. Większość fotografii współczesnych jest zrobiona przez moją osobę, w czasie pobytu w tym pięknym miejscu.

W Ciechocinku można odpocząć. Turystę otacza dużo zieleni i kwiatów. Prawie co krok, na drodze między obiektami zabytkowymi, znajduje się fontanna, pomnik, lub tablica upamiętniająca ważne wydarzenie historyczne.

Autorzy monografii stwierdzili, że ich praca nie wyczerpuje wszystkiego o uzdrowisku Ciechocinek. Jakże oczywiste stwierdzenie, gdyż nie da się w jednym opracowaniu zamieścić wszystkiego. Badania na terenie miasta nadal prowadzą historycy, archeolodzy i regionaliści, przyczyniając się do rozwoju tej dziedziny nauki. Odkrywają kurtyny nieznanych dziejów miasta.

Dziś wiemy, że historia Ciechocinka to nie tylko Uzdrowisko ale też budynki urzędu, poczty, straży pożarnej, a także kino, teatr, muzeum, biblioteka, obiekty sportowe i oświatowe.

W latach 70-tych XX w. na terenie Ciechocinka działały: Teatr Letni, Kino „Warszawianka” i Kino „Zdrój”. Aktywny był Klub Związku Zawodowego Pracowników Służby Zdrowia „Promień”, przy Parku Zdrojowym. Można było wypożyczyć książkę w Miejskiej Bibliotece Publicznej, na ul. Traugutta lub Mickiewicza w przypadku literatury dziecięcej. Ciechocinek działał sportowo. Istniały obiekty: Stadion Sportowy CKS „Zdrój” przy ul. Tężniowej i Basen Termo-Solankowy w Parku Zdrojowym.

Wyżywienie zapewniały restauracje: „Dworcowa” przy ul. Kopernika, „Kujawska” przy ul. Żelaznej, „Przy Grzybie” na ul. Zdrojowej i „Zdrojowa” przy ul. Nieszawskiej. Było też kilka barów: „Ania” na Zdrojowej, „Coctail-bar” również na Zdrojowej i „Pod Pawiem” na ul. Kopernika. Głodny turysta mógł skorzystać z punktów gastronomicznych „Przy Tężniach”, działały także jadłodajnie prywatne, które były prowadzone w okresie sezonowym. Ciechocinek drugiej połowy XX w. oferował obsługę ruchu turystycznego. Funkcjonowały w mieście biura: „Orbis”, PTTK, BORT, OST „Gromada”, SPT „Turysta” i WWPT. Noclegi zapewniał: Dom Wycieczkowy PTTK, Ośrodek Pensjonatowy PBP „Orbis”, Włocławskie Przedsiębiorstwo Turystyczne, a także teren campingowy. W Ciechocinku nie brakowało szpitali i sanatoriów, prewentorium, przychodni, aptek, domów wczasowych. Wiek XX dał silne fundamenty pod kształtowanie się miasta uzdrowiskowego dzięki przemyślanej strategii turystycznej. Wszystko razem czyni to młode miasto atrakcyjnym miejscem dla zwiedzających. Miasto rozwija się prężnie. Dzięki licznym inwestycją stanie się wkrótce głównym punktem turystycznym na mapie Kujaw. Należy spisywać skrupulatnie dzieje Ciechocinka i ludzi z nim związanych. Historia musi być stawiana na równi z rozwojem miasta. Łącząc historiograficzne aspekty miasta z jego rozbudową, Ciechocinek przyciągnie rzesze turystów, co przyczyni się do dalszego rozwoju tego atrakcyjnego regionu.

Zabytki i rys historyczny miasta

Skąd wzięła się nazwa miasta? Badacze nie mówią na ten temat jednoznacznie. Możliwe, że wywodzi się od imienia założyciela lub właściciela Ciechoty lub od zdrobnienia nazwy starej wsi Ciechocin leżącej nad rzeką Drwęcą, której mieszkańcy mieli podobno osiedlić się na terenie obecnego uzdrowiska i nazwali swoje nowe osiedle od zdrobnienia rodzinnej wsi. Istnieje również lokalna legenda o Ciechu i Cinie — zakochanych, którzy mieli dać nazwę miejscowości.

Faktem jest, że pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1379 r. (Ciechocino). Nazwa „Ciechocinek” po raz pierwszy pojawiła się w 1520 r.

Na obszarze dzisiejszego Ciechocinka istniały niegdyś osada i gród kasztelański Słońsk, po raz pierwszy wymieniony w falsyfikacie mogileńskim z 1065 r. Zakłada się, że początki Słońska jako prasłowiańskiego opola mogą sięgać VIII — IX wieku, a parafii słońskiej — wieków X — XI. Kasztelania słońska obejmowała tereny położone na prawym brzegu Wisły. Książę Konrad I mazowiecki utrzymywał w Słońsku warzelnie soli (pierwsza wzmianka pochodzi z 1235 r.). Przypuszcza się, że duże powodzie XIII wieku, które niszczyły nisko położone części Płocka i Torunia przyczyniły się do zniszczenia Słońska.

Znani właściciele Ciechocinka to: pisany w XIV wieku Przedpełk ze Służewa herbu Pomian; po jego śmierci właścicielami zostali Oporowscy herbu Sulima (w latach 1489 r. do 1550 r.), następnie Siemikowscy herbu Oksza (1550 r. do ok. 1580 r.), Sobiesierscy herbu Poraj (ok. 1580 r.), Służewscy ze Służewa herbu Sulima. Po śmierci Jana Służewskiego, wojewody brzeskokujawskiego — właścicielami zostali Potuliccy herbu Grzymała (od ok. 1639 r. do 1810 r.), i Niemojewscy herbu Rola.

Istnienie folwarku w Ciechocinku jest poświadczone od roku 1670 r. Wcześniej Ciechocinek był małą osadą bez folwarku. Napływ osadników holenderskich na przełomie XVI i XVII wieku oraz przejście wsi w ręce Niemojewskich stały się dla Ciechocinka i okolic ważnymi momentami rozwoju — osuszano bagna, karczowano lasy, odwadniano zalewane tereny, zasiedlano nieużytki.

XVIII wiek to czas powiększania się Ciechocinka — dane z roku 1779 r. mówią o 50 mieszkańcach Słońska oraz 105 mieszkańcach Ciechocinka z Rozkoszem.

W czasie zaborów Austria zagarnęła żupy solne w Wieliczce i Bochni. Podjęto poszukiwania nadających się do eksploatacji źródeł solanki i największe odkryto właśnie w Ciechocinku. Na mocy „ustawy solnej” z 5 marca 1791 r. zamierzano wybudować warzelnię soli, lecz późniejsze burzliwe wydarzenia nie sprzyjały realizacji projektu. Do czasu rozbiorów Ciechocinek był w województwie inowrocławskim. Po 23 stycznia 1793 r. jako osada w powiecie radziejowskim znalazł się pod zaborem pruskim. W latach 1807–1815 był w departamencie bydgoskim Księstwa Warszawskiego, a później na mocy Ustawy Konstytucyjnej Królestwa Polskiego z 27 czerwca 1815 r. został włączony do województwa mazowieckiego Królestwa Polskiego, pozostając w powiecie radziejowskim obwodu kujawskiego.

Po śmierci w 1810 r, ostatniego z Niemojewskich — Ksawerego, lokalne dobra przeszły w ręce jego córek — Barbary i Ksawery. Barbara wyszła za mąż za Józefa Zawadzkiego, a ten 20 maja 1823 r. sprzedał dwie włóki ziemi ze źródłami solankowymi Konstantemu Wolickiemu. Rok później Wolicki przekazał nabyty majątek bezinteresownie Skarbowi Królestwa Polskiego. Na mocy kontraktu z 10 czerwca 1824 r. przejął na siebie obowiązek wybudowania na koszt Skarbu Królestwa warzelni soli. Zgodnie z treścią ukazu cara Mikołaja I z 10 października 1827 r. Skarb Królestwa wykupił od Józefa Zawadzkiego dobra ciechocińskie. Stało się tak dzięki intensywnym staraniom Stanisława Staszica i Franciszka Ksawerego Druckiego-Lubeckiego. Pod tężnie, warzelnię i plantacje cierni wykupiono obszary należące do Słońska i Wołuszewa. W latach 1824–1829 wybudowano tężnie I i II (tężnia nr III powstała w 1859 r.), które zaprojektował sprowadzony z Saksonii prof. Jakub Graff, natomiast w 1830 roku ukończono budowę warzelni. Z lat 1828–1829 pochodzi też pierwsza wzmianka o leczniczym działaniu tutejszych źródeł — przebywały tu dzieci Franciszka Ksawerego Druckiego-Lubeckiego oraz rodzina Ludwika Platera. Te pierwsze odnotowane kąpiele miały się odbywać w starej oberży folwarcznej ulokowanej przy obecnej ulicy Józefa Bema 32. Nowym inwestycjom towarzyszył napływ mieszkańców. Statystyki za rok 1827 podają istnienie w Ciechocinku 10 domów zasiedlonych przez 91 osób, zaś w kolonii Ciechocinek 13 domów i odpowiednio 128 osób.

Wybuch powstania listopadowego przeszkodził w uruchomieniu warzelni. Wolicki, uznany za sprawą uczestnictwa w powstaniu za zdrajcę, przeniósł się do Francji, więc pełną eksploatację zakładu rozpoczęto w 1832 r. po powołaniu Banku Polskiego na jego nowego komisarycznego zarządcę. Od 1836 r. solanki zaczęto komercyjnie wykorzystywać do celów leczniczych. W miejscowej austerii rządowej położonej w obecnym Parku Zdrojowym oraz karczmie na Starym Ciechocinku zainstalowano po cztery miedziane wanny — powstał zalążek zakładu leczniczego i do Ciechocinka zaczęli przybywać kuracjusze. Tę datę przyjmuje się za oficjalne powstanie uzdrowiska w Ciechocinku.

W latach 1837–1842 Ciechocinek włączono do powiatu włocławskiego guberni warszawskiej. Pozostawał w niej aż do roku 1866, kiedy to przeniesiono go do powiatu nieszawskiego tej samej guberni.

Dostępność do uzdrowiska wzrosła po uzyskaniu w 1867 r. połączenia kolejowego. W 1869 r. powstała stacja kolejowa, a murowany dworzec kolejowy wg projektu Cz. Domaniewskiego wybudowano w 1902 r. W związku z ułatwioną od tamtego czasu komunikacją Ciechocinek nazywano niekiedy „przedmieściem Warszawy”. Pod koniec XIX wieku Ciechocinek był największym uzdrowiskiem w Królestwie i jednym z najmodniejszych na ziemiach polskich.

Z chwilą wybuchu I wojny światowej ogłoszono stan wojenny, a 3 sierpnia 1914 r. przejął władzę Tymczasowy Komitet Bezpieczeństwa Publicznego mający za przewodniczącego dra Leonarda Lorentowicza. We wrześniu 1915 Ciechocinek został zajęty przez wojska niemieckie i austriackie. Decyzją z 23 marca 1916 osadę włączono do powiatu włocławskiego guberni warszawskiej. 11 listopada 1916 reskryptem szefa administracji guberni nadano osadzie prawa miejskie. Miasto przybrało charakter wojskowego uzdrowiska i szpitala polowego zarazem, a lata wojny doprowadziły do dewastacji i rozkradzenia mienia.

Dnia 4 lutego 1919 r. dekret Rządu Polskiego „O zarządzie miejskim” potwierdził prawa miejskie Ciechocinka. W latach międzywojennych nastąpił dalszy rozwój i rozbudowa uzdrowiska, m.in. odwiercono pierwszą cieplicę. W 1922 r. miasto na mocy ustawy zostało włączone do uzdrowisk państwowych, a w 1924 r. przyłączono wieś Aleksandrówkę oraz części wsi: Wola-Raciążek, Słońsk, Wołuszewo, Nowy Ciechocinek z gminy Raciążek. W 1927 r. Rada Miejska i magistrat miasta Ciechocinka nadały Józefowi Piłsudskiemu tytuł pierwszego honorowego obywatela miasta Ciechocinka. Do rozwoju Ciechocinka można także zaliczyć wybudowanie basenu termalno-solankowego wg planu Romualda Gutta i inż. Aleksandra Szniolisa. Uroczystego otwarcia dokonał Ignacy Mościcki 4 czerwca 1932 r. W 1939 r. miasto liczyło 5200 mieszkańców.

Już 1 września 1939 r. zorganizowano w Ciechocinku Szpital Wojskowy nr 801 obliczony na 120 łóżek, który działał od rozpoczęcia działań wojennych aż do ewakuacji 8 i 9 września. Dnia 12 września miasto zostało zajęte przez brygadę „Netze” Wehrmachtu pod dowództwem generała-majora Eccarta von Gablenza wspomaganą przez oddziały operacyjne służby bezpieczeństwa Einsatzkommando I z Einsatzgruppe III. Tego samego dnia doszło w mieście do pierwszych aresztowań i zabójstw. Niemieckie oddziały zamordowały 20 rannych żołnierzy Armii „Pomorze” i opiekującą się nimi pielęgniarkę oraz trzech przypadkowo wybranych w mieście cywili. Do 26 września władza w mieście należała do komendantury wojskowej. Za organizację niemieckiej administracji cywilnej odpowiedzialny był szef zarządu administracji cywilnej przy dowództwie 4 Armii Wehrmachtu, SS-Oberführer Fritz Hermann. Osoby, którym nadawano stanowiska, rekrutowały się z szeregów Selbstschutzu, na czele którego w mieście stał Gustaw Tober — podległy dowódcy na powiat SS-Sturmbannführerowi Leo Patinie. Pierwszym burmistrzem okupowanego miasta został na kilka dni kowal ze Słońska Fryderyk Elgert, a po nim nauczyciel Otto Leschner, dyrektorem uzdrowiska zaś Stefan Adam.

Dnia 26 października 1939 r. na mocy decyzji Hitlera z dnia 8 października Ciechocinek został wraz z całym powiatem nieszawskim włączony do rejencji inowrocławskiej Kraju Warty, a 22 grudnia zmieniono nazwę miasta na Hermannsbad i uczyniono je stolicą powiatu z władzami powiatowymi rezydującymi w Aleksandrowie Kujawskim. Od 1 czerwca 1940 r. rozpoczął się pierwszy sezon kuracyjny w Hermannsbad — z zabiegów mogli korzystać wyłącznie obywatele niemieccy. W II połowie 1940 roku nowym burmistrzem został dyrektor uzdrowiska Reichsdeutsch Willy Scholz. Po nim rządzili jeszcze Mohrlock i od roku 1943 — Lindenberg.

Równolegle do prowadzonych na terenie Ciechocinka akcji eksterminacji i wysiedleń zmierzających do utworzenia z uzdrowiska „wzorcowego niemieckiego miasta” otoczonego „odwiecznie niemieckimi wsiami osadników” zawiązywały się lokalne grupy oporu, w których działalność zaangażowanych było ok. 100 osób. Najwcześniej, bo jeszcze w 1939 r. powstały lokalne agendy Komendy Obrońców Pokoju i Polskiej Organizacji Zbrojnej „Znak”, natomiast w kolejnym roku Kujawskiego Związku Polityczno-Literackiego i Narodowej Organizacji Wojskowej. Na przełomie 1940 i 1941 r. powstał rejon ZWZ-AK Ciechocinek, krypt. „Cerelis”, „N-0-115”. Od 1941 r. działały Organizacja Wojskowa Związek Jaszczurczy oraz Szare Szeregi. W 1942 r. zorganizowano Wojskową Służbę Kobiet.

Około 700 Żydów zamieszkałych w Ciechocinku Niemcy zamknęli w getcie, część z nich wysiedlili w 1940 do Generalnego Gubernatorstwa, a pozostałych wymordowali w obozie zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem. Szacunkowe i niepełne obliczenia dotyczące natomiast polskich ofiar (grudzień 1945) zamykają się w liczbie 35. Polacy byli pozbawiani mienia i sukcesywnie wysiedlani przez Niemców w głąb Rzeszy na roboty przymusowe. W ich miejsce sprowadzono ok. 1000 Niemców z krajów nadbałtyckich, Besarabii, Wołynia, Generalnego Gubernatorstwa oraz z obszaru samej Rzeszy. Wraz z postępującymi klęskami wojsk niemieckich miasto z uzdrowiska przemieniało się w wojskowy szpital, a okres niemieckiej ewakuacji przypłaciło dewastacją i grabieżą mienia. Niemcy opuścili Ciechocinek między 18 a 20 stycznia 1945 r. Dnia 19 stycznia podpalili magazyny żywnościowe w warzelni soli, dworcu kolejowym, budynku przy dworcu oraz Łazienki nr 2, „Świteziankę” i „Warszawiankę”.

Miasto zostało zdobyte 23 stycznia 1945 roku przez oddziały 125 korpusu armijnego 47 armii I Frontu Białoruskiego. W zdobywaniu Ciechocinka brała również udział 3. Dywizja Piechoty im. Romualda Traugutta (po wojnie poległym w czasie zdobywania miasta wzniesiono Pomnik Braterstwa Broni na pl. Gdańskim).

Po wkroczeniu Sowietów władzę przejęła radziecka Komenda Miasta z naczelnikiem porucznikiem Mordowcewem. Utworzono punkt zborny dla powracających przymusowych robotników oraz jeńców wojennych, wśród których przeważali obywatele ZSRR. Punkt istniał do 25 lipca 1945 r., ale Sowieci zatrzymali niektóre obiekty do marca 1946 r., a wojskowi zarządzali poniemieckimi majątkami aż do 1950 r. Część zasiedlających okolice Niemców nie ewakuowała się przed inwazją sowiecką — zostali oni skierowani do obozu utworzonego w budynku miejscowej szkoły podstawowej. Obóz podlegał PUBP w Aleksandrowie Kujawskim. Straż obozową stanowili funkcjonariusze spontanicznie powstałej Milicji Obywatelskiej. Na terenie obozu dochodziło do maltretowania więźniów i morderstw. Obóz istniał do czasu skierowania części uwięzionych do prac przymusowych na terenie powiatu, innych skoncentrowano w obozie w Potulicach, gdzie wielu z nich nie doczekawszy się przesiedlenia poniosło śmierć. W dniu 7 lutego 1945 r. wybrano Radę Miejską. Pierwszym powojennym burmistrzem został działacz PPS Adam Drużyński, zaś przewodniczącym Miejskiej Rady Narodowej inny członek PPS — Beniamin Kościelecki. Później coraz wyraźniej zaznaczała się dominacja PPR. Po wojnie Ciechocinek wszedł w obszar powiatu nieszawskiego, wchodzącego w skład województwa pomorskiego. Statystyki za rok 1946 podawały liczbę 4130 mieszkańców. W 1948 r. decyzją Rady Ministrów powiat przemianowano na aleksandrowski. W latach 1950–1975 Ciechocinek był w województwie bydgoskim z 5000 liczbą mieszkańców w roku 1956 r., a w latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa włocławskiego z 10500 mieszkańcami w 1980 r.

Pierwszy powojenny sezon kuracyjny rozpoczął się 20 maja 1945 r., a zamknął 31 października. Dyrektorem Państwowego Zakładu Zdrojowego został Jan Hajduk, a lekarzem uzdrowiskowym Bolesław Janczewski. Reaktywowano Komisję Zdrojową (rozwiązaną w 1967 r., kiedy jej funkcje przejęły miasto i PPUC). Z zabiegów skorzystało 2600 osób. Miasto dysponowało 2425 łóżkami w 62 obiektach. Od 1954 r. pozostawano przy nazwie Przedsiębiorstwo Państwowe Uzdrowisko Ciechocinek. Od roku 1955 r. datuje się rozwój budownictwa sanatoryjnego — do roku 1989 r. zbudowano 5 szpitali uzdrowiskowych, 21 sanatoriów, 1 prewentorium, 1 dom wczasów leczniczych.

W 1974 r. miasto podłączono do sieci gazowej, a w 1975 r. otwarte zostało Muzeum Uzdrowiska.

Pierwsze wolne wybory samorządowe 27 maja 1990 r. przyniosły zwycięstwo miejskiemu Komitetowi Obywatelskiemu „Solidarność”. Przewodniczącą Rady Miejskiej została lekarka Maria Wronka, a burmistrzem — Andrzej Soborski.

Dnia 5 listopada 1994 r. z ulicy Zdrojowej 11 rozpoczęło nadawanie lokalne Radio Las Vegas, które działało na obszarze Ciechocinka i okolic. Właścicielem radia był lokalny biznesmen Janusz Ceglewski. Program nadawany był na częstotliwości 69,83 MHz (pasmo OIRT), a od 2000 r. z wieży ciśnień na częstotliwości 92,8 MHz. Radio emitowało głównie utwory disco polo, słynęło też z organizacji pikników rodzinnych. Z przyczyn finansowych stacja została sprzedana spółce medialnej Ad. Point i 16 czerwca 2002 r. zaprzestała nadawania, po czym została przekształcona w Radio Brawo, emitujące głównie przeboje z poprzednich dekad. Dnia 1 czerwca 2006 r. Radio Brawo zostało przyłączone do sieci katolickich rozgłośni Radia Plus, zaś rok później studio i nadajnik przeniesiono do Torunia. W 2025 r. radio zostaje reaktywowane, ale już jako Radio Zdrój.

Ciechocinek jest miastem o charakterze uzdrowiskowym. W mieście praktycznie nie ma przemysłu, znajdują się tu m.in. szpitale uzdrowiskowe, sanatoria, prewentorium, ośrodki wypoczynkowe (wczasowo-turystyczne), hotele, zakłady przyrodolecznicze, pijalnia wód mineralnych, restauracje, warzelnia soli. Część uzdrowiskowa bogata jest w zieleń parków, skwerów, kwietników i dywanów kwiatowych. Co roku przyjeżdża wielu kuracjuszy i turystów (60 tys. w 1970 r., 52 tys. w 1980 r., 85 tys. w 1987 r.). Podstawą rozwoju są wody lecznicze: chlorkowo-sodowe, bromkowe, jodkowe, żelaziste, borowe, które pochodzą z licznych na tym terenie źródeł solankowych. Leczy się tutaj choroby narządów ruchu, reumatyczne, ortopedyczno-urazowe, ginekologiczne, układu oddechowego, nerwowego i krążenia. W tym celu stosuje się wiele zabiegów m.in. kąpiele solankowe, jodobromowe, siarkowe, zawijania borowinowe, balneoterapie (fizykoterapia, inhalacja, irygacja, klimatoterapia, kuracja pitna), gimnastykę i masaże.

Dzięki bogactwu naturalnemu Ciechocinek stał się jedną z bardziej znanych miejscowości uzdrowiskowych w Polsce i Europie. Obecnie w mieście znajduje się kilkanaście zakładów lecznictwa uzdrowiskowego.

W północnej części uzdrowiska znajduje się Park Zdrojowy, założony w latach 1872–1875 w stylu krajobrazowym z licznymi gatunkami drzew i krzewów, także egzotycznymi. Jego projektantem i twórcą był Hipolit Cybulski. W parku rosną m.in. kłęk kanadyjski, korkowiec amurski, miłorząb dwuklapowy. Ciechocinek posiada również oryginalny rezerwat florystyczny — stanowisko słonorośli (m.in. soliród zielny, mlecznik nadmorski, aster solny) ujęte od kwietnia 1963 r. w 1,88 ha rezerwatu Ciechocinek w pobliżu tężni III.

W okolicach Ciechocinka, ze względu na potrzebę ochrony jego specyficznego mikroklimatu, stworzono Obszar Chronionego Krajobrazu Niziny Ciechocińskiej o powierzchni 38 236,34 ha.

Ciechocinek posiada zabytki, które przyciągają turystów. Do ciekawszych należy Park Zdrojowy; w nim pijalnia wód mineralnych (tzw. Kursaal) w drewnianym pawilonie w stylu szwajcarskim według projektu Edwarda Cichockiego (1880), muszla koncertowa w stylu zakopiańskim według projektu Piotra Feddersa (1909) i fontanna „Jaś i Małgosia” (1926).

Miasto jest słynne za sprawą tężni projektu Jakuba Graffa. Uznane za zabytek myśli technicznej (tężnie I i II z lat 1824–1828, tężnia III z 1859). Znajdziemy także „Grzybek” (fontanna projektu Jerzego Raczyńskiego), zbudowana w 1925 r. (lub 1926) jako nadbudowa źródła o głębokości 415 m, z którego solanka płynie na tężnie. Fontanna pełni funkcję naturalnego inhalatorium i jest jednym z najbardziej charakterystycznych obiektów w uzdrowisku. Dnia 3 kwietnia 2018 r. na skutek drgań pochodzących od przejeżdżających pojazdów doszło do pęknięcia czaszy do czego wcześniej dochodziło już kilkukrotnie, co około 20 lat. Obecna, uruchomiona w maju 2019 r. wersja fontanny bazuje na projekcie z 1962 r. i jest jej szóstą mutacją. Koszt rekonstrukcji wyniósł 600 tys. zł.

Do innych interesujących obiektów zabytkowych należą hotel Karola Müllera, szachulcowy, według projektu Franciszka Tournelle’a (1848–1851, 1878, uległ pożarowi 9 września 2008). Dumnie prezentuje się neogotycki kościół św. św. Piotra i Pawła z lat 1874–1884 według projektu Edwarda Cichockiego; w pobliżu kościoła stoi postać Matki Boskiej w białej szacie z niebieską chustą.

Zwiedzić należy również cerkiew polowa pw. św. Michała Archanioła, wzniesiona w 1894 r. według projektu Piotra Feddersa w stylu drewnianego budownictwa rosyjskiego (obecnie siedziba prawosławnej parafii wojskowej).

Powoli odzyskuje dawną świetność zespół dworca kolejowego — stary konstrukcji szachulcowej z 1870 r. i nowy z lat 1901–1902 (proj. Cz. Domaniewski).

Nie da się przejść obojętnie obok obiektów: Łazienki I z lat 1845–1849 (proj. H. Marconi, Fryderyk Rojewski i J. Gay; wnętrza Franciszek Tournelle); Łazienki II z lat 1910–1912 w stylu neoromańskim (proj. P. Fedders); Łazienki III z lat 1898–1900 (proj. J. Majewski); Łazienki IV z lat 1900–1906 (proj. J. Majewski).

Interesujące zabytki to także: drewniany Teatr Letni z 1891 r., rozbudowany w 1901 r., odrestaurowany w 1998 r. (proj. Adolf Schimmelpfennig); pływalnia solankowo-termalna z 1932 r., od września 2001 r. zamknięta (proj. Romuald Gutt i Aleksander Szniolis); budynek poczty, 1932–1934 (proj. Romuald Gutt); Dworek Prezydenta RP 1932–1933 i 1999–2006.

Spore zainteresowanie budzi warzelnia soli z 1830 przy ul. Solna 6, od 2020 r. część obiektu zajmowana jest przez Muzeum Warzelni Soli i Lecznictwa Uzdrowiskowego, które zastąpiło dotychczasową skromną wystawę i w którym przedstawione zostały historia lecznictwa uzdrowiskowego i proces wytwarzania produktów zdrojowych. Solanka do warzelni pobierana jest ze źródła Grzybek, przesyłana na tężnie, a po stężeniu pompowana do warzelni.

Warte zobaczyć także: pałacyk przedsiębiorstwa „Uzdrowisko Ciechocinek” S.A. 1910 r. (proj. A. Mazurkiewicz); wieża ciśnień — zabytek techniki z I połowy XX wieku i dawne „Casino Europa” z 1932 r., obecnie restauracja „Zdrojowa” Europa.

Przedpełk ze Służewa

Majątek sędziego kaliskiego Mikołaja herbu Nałęcz był dość duży, sięgał Żnina. Mikołaj Krwawiec nie doczekał się potomstwa męskiego i całe jego rozległe majętności wraz z ręką córek przejęli jego zięciowie. Jednym z nich był Przedpełk ze Służewa i Warzymowa z rodu Pomianów, który poślubił Elżbietę Nałęczównę.

Przedpełka należy uznać za protoplastę rodziny Pomianów piszącej się ze Służewa. Po raz pierwszy wzmiankowany 8 lutego 1368 r. Ostatnie źródłowe wystąpienie Przedpełka nosi datę 20 sierpnia 1404 r.

Dnia 16 lipca 1411 r. syn Przedpełka i Elżbiety, córki sędziego kaliskiego, Mikołaj sprzedał, wspólnie z matką, wójtostwo we Wenecji koło Żnina. Mikołaj z Warzymowa był wybitną postacią kujawską, piął się po szczeblach hierarchii ziemskiej, osiągając kujawskie kasztelanie.

Do Pomianów z gałęzi służewsko-grabskiej w powiecie bydgoskim w XV w. należało też Żołędowo. W 1368 r. starosta bydgoski Mściwój rozgraniczył majątki cystersów byszewskich od Żołędowa, które było dziedzictwem Pomianów ze Służewa: Jana Bogatki, Wojciecha, Jarosława i Przedpełka. Wieś tę w XV w. posiadał syn Jarosława — Maciej, w którego ręku znajdowało się jeszcze Ośno w parafii Służewo. Maciej, używając przydomka Figa, niejednokrotnie pisał się z Żołędowa; był podsędkiem inowrocławskim w latach 1429-około, 1434 oraz sędzią inowrocławskim w latach 1434—1445.

Ciechocinek zarys historyczno-administracyjny do 1919 r.

Ciechocinek — kujawskie miasteczko, leży na lewym brzegu Wisły. Miasto słynie z uzdrowiska i licznych obiektów leczniczych. Samo Uzdrowisko Ciechocinek powstało w XIX w. jednak dzieje miasta sięgają średniowiecza, gdy było małą osadą w pobliżu Słońska, który od VIII — IX w. stanowił najprawdopodobniej ośrodek grodowy — centrum opola, wspólnoty terytorialnej. Z czasem Słońsk utracił swoje znaczenie, głównie z powodu powodzi nękających te tereny.

Pierwsza wzmianka o Ciechocinku pochodzi z 1379 r. Obecna nazwa miejscowości pojawia się w 1520 r. Nazwę kojarzy się z Ciechocinem nad Drwęcą, prawdopodobnie migrująca z tej miejscowości ludność założyła nową osadę — Mały Ciechocin, inaczej Ciechocinek. Z kolei Ciechocin pochodzi od słowiańskiego imienia Ciechota przypuszczalnie pierwszego właściciela wsi.

W XVI i pierwszej połowie XVII w. Ciechocinek był jedynie niewielką osadą szlachecką bez folwarku. Powodzie, zarazy i wojny spowodowały wyludnienie okolicy, aż do przybycia osadników olenderskich, a później Niemców. Kiedy kolonizacja objęła Ciechocinek, właścicielami wsi była rodzina Niemojewskich. Rejon zaczął się rozwijać, pojawiły się nowe infrastruktury, a do osady przybyli nowi osadnicy w poszukiwaniu pracy. Olendrzy zasiedlili nieużytki i grunty wcześniej zalewane, które były z czasem osuszone. Postawili piętrowe domy i zagrody.

Po pierwszym rozbiorze w 1772 r. poszukiwano nowych źródeł solnych, pod kierownictwem Stanisława Staszica.

Po drugim rozbiorze w 1793 r. Ciechocinek i Słońsk weszły w skład Prus i powiatu radziejowskiego w departamencie piotrkowskim.

Powiat radziejowski po trzecim rozbiorze przyłączono do departamentu poznańskiego (1795 r.), a od 1807 r. powiat stał się częścią departamentu bydgoskiego (dekret Fryderyka Augusta, utworzenie Księstwa Warszawskiego).

Dnia 27 czerwca 1815 r. powiat radziejowski znalazł się w granicach województwa mazowieckiego (za sprawą Aleksandra I). W kolejnych latach 1837—1842 Ciechocinek został włączony do powiatu włocławskiego guberni warszawskiej. Po powstaniu styczniowym, gdy likwidowano odrębność ustrojową Królestwa Polskiego, w 1866 r. Ciechocinek wszedł w skład powiatu nieszawskiego; siedziba powiatu została przeniesiona z Radziejowa do Nieszawy. Taka kolej rzeczy utrzymywała się do 1915 r. aż do zajęcia Królestwa Polskiego przez wojska niemieckie i austriackie. Zniesiono wówczas strukturę terytorialno-administracyjną. Powiat włocławski i nieszawski 23 marca 1916 r. połączone zostały w jeden powiat włocławski i znalazły się pod okupacją niemiecką. Nadano prawa miejskie w 1916 r., które potwierdzono 4 lutego 1919 r. dekretem rządu polskiego.

Powstanie Uzdrowiska w Ciechocinku 1836 r.

Ksawery Niemojewski był właścicielem Ciechocinka w XIX w. Po jego śmierci osada trafiła do rąk córek: Barbary i Ksawery. Barbarę pojął za żonę Józef Zawadzki członek Rady Obywatelskiej Księstwa Warszawskiego. Zawadzki w ramach posagu otrzymał połowę majątku Barbary, drugą część nabył od Ksawery, zamężnej z Celińskim.

W 1823 r. Konstanty Wolicki, mineralog, działacz społeczny, przedsiębiorca, zakupił od Zawadzkiego dwie włóki ziemi wraz ze źródłami solankowymi, które po dwóch latach przekazał Skarbowi Królestwa Polskiego. W ten sposób Królestwo stało się właścicielem ciechocińskich dóbr naturalnych. W 1824 r. Wolicki na mocy porozumienia zawartego z przewodniczącym Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu Królestwa Polskiego, księciem Konstantym Druckim-Lubeckim, rozpoczął budowę warzelni soli, którą finansował Skarb Państwa. Zakład warzelniczy wraz z tężniami uruchomiono w 1833 r.

Trzy lata później, w 1836 r., urządzono pierwsze łazienki w tzw. austerii rządowej, znajdującej się w dzisiejszym Parku Zdrojowym. Moment ten przyjmuje się za oficjalną datę powstania uzdrowiska.

Dworek Prezydenta RP

W 1932 r., podczas pobytu prezydenta Ignacego Mościckiego na kuracji w Ciechocinku, postanowiono o budowie dworku.

W lipcu 1933 r. na skraju parku Sosnowego stanął Dom Reprezentacyjny Państwowego Zakładu Zdrojowego nazywany krótko Dworkiem Prezydenta RP. Na otwarcie przybył minister pracy i opieki społecznej w rządzie Walerego Sławka, gen. Stefan Hubicki (1930—34), reprezentujący władze państwa. Razem z małżonką, senator Hanną Hubicką, byli pierwszymi lokatorami obiektu, w którym później bywało wiele znanych postaci. Legendą jest to, że nocował tu w 1934 r. marszałek Józef Piłsudski, który co prawda był wcześniej w Ciechocinku 18 czerwca 1932 r., ale złożył tylko kilkugodzinną wizytę prezydentowi Ignacemu Mościckiemu i nie nocował w uzdrowisku. Jego jedyny dłuższy pobyt pod tężniami odnotowany jest w 1892 r. (lub 1893), kiedy przebywał na leczeniu po zsyłce na Sybir.

Obiekt służył jako miejsce wypoczynku dla urzędników państwowych wyższych szczebli. W sierpniu 1939 r. wypoczywała tu również Maria Dąbrowska, która wspomina o tym w swoich dziennikach.

W czasie II wojny światowej obiekt służył gestapo. Po wojnie pozostawał do 1952 roku w gestii Kancelarii Prezydenta, potem należał do Kancelarii Rady Państwa. Wypoczywały tu różne osoby, ale ich pobyty owiane były tajemnicą. Dawni pracownicy dworku wspominają Konstantego Rokossowskiego, Jakuba Bermana i Mariana Spychalskiego.

W 1956 r. budynek został przekazany uzdrowisku. Stał się siedzibą Ośrodka Badawczo-Naukowego Kliniki Laryngologicznej Akademii Medycznej w Warszawie. W 1967 r. obiekt przejęła Wojewódzka Rada Narodowa w Bydgoszczy, a po zmianie podziału administracyjnego Polski w 1975 r. obiekt był w zasobach Wojewódzkiej Rady Narodowej we Włocławku jako ośrodek wypoczynkowy. Na początku lat 80. XX w. został przekazany władzom Ciechocinka. Został wówczas przekształcony w przedszkole, bowiem z powodu wyżu demograficznego zaistniała potrzeba utworzenia trzeciej placówki w mieście.

W 2001 r. Rada Miasta Ciechocinka zwróciła się do Prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego z propozycją przywrócenia dworkowi historycznej roli. Staraniem Kancelarii Prezydenta RP w 2002 r. rozpoczęto gruntowne prace remontowe. Odrestaurowany Dworek Prezydenta RP został uroczyście otwarty 2 maja 2003 r. Wówczas przybyła do Ciechocinka para prezydencka — Jolanta i Aleksander Kwaśniewscy. Decyzją władz powstał ośrodek informacyjno-edukacyjny, który jest udostępniany bezpłatnie do zwiedzania. Znajduje się tutaj ekspozycja poświęcona prezydentom Polski. W jednej z sal urządzane są wystawy czasowe i konferencje. Można też zwiedzać bibliotekę. Na piętrze znajdują się trzy apartamenty. Obok nich jest również jadalnia z balkonem. Obiekt zmienił swój wygląd. Przebudowano wejście oraz wnętrze. W ogrodzie wtopionym w lasek sosnowy jest amfiteatr i kamienne ławki. Ozdobę stanowi rzeźba Zofii Wolskiej. Jest to jedna z atrakcji Ciechocinka. Od 2013 r. znajduje się tam ogólnodostępna wystawa dotycząca roli głowy państwa polskiego.

Dworzec kolejowy

Linia kolejowa Aleksandrów Kujawski — Ciechocinek należy do jednych z najstarszych w Polsce. Została uruchomiona 1 lipca 1867 r., jako boczne odgałęzienie od kolei warszawsko-bydgoskiej. Nieodłącznym elementem stacji kolejowej jest dworzec. I takowy został w Ciechocinku oddany do użytku w 1869 r. Jedne źródła podają, że powstał on w technologii szachulcowej a inne, że w technologii muru pruskiego. Szachulec i mur pruski różni się wypełnieniem ścian. W pierwszym przypadku jest to glina zarobiona z sieczką, trocinami lub witkami, w drugim wypełnienie stanowi cegła.

Budynek dworca został wzniesiony w stylu typowym dla dworców małej linii lokalnej z przełomu XIX i XX wieku — parterowy, murowany, z poddaszem użytkowym, z niewielką poczekalnią, kasą biletową i pomieszczeniami administracyjnymi. Znajdowały się tam również magazyny oraz rampa towarowa.

W budynku znajdowała się hala dworcowa dla podróżnych, kasy biletowe, sala restauracyjna, magazyn, komora celna oraz mieszkania dla obsługi. Rozwój uzdrowiska spowodował, że Ciechocinek potrzebował większego i pewnie bardziej reprezentacyjnego dworca. W latach 1901—1902 wzniesiono trzykrotnie większy obiekt z czerwonej cegły ceramicznej, z efektownym holem w kształcie rotundy, z dwoma poczekalniami, kasami biletowymi, sala restauracyjną, biurami oraz pocztą.

W okresie międzywojennym dworzec tętnił życiem, zwłaszcza w sezonie letnim, gdy do Ciechocinka przybywały tłumy gości. Wielu z nich korzystało z pociągów specjalnych, kursujących z największych polskich miast.

Dworzec służył nieprzerwanie do 19 stycznia 1945 r. Wtedy to wycofujący się z Uzdrowiska Niemcy chcąc wysadzić obiekt, wzniecili ogień na poddaszu magazynów wojskowych znajdujących się w budynku dworca. Pożar został ugaszony, a do wybuchu nie doszło. Jednak zniszczony został dach dworca oraz jego środkowa część.

Dworzec odbudowano w 1952 r. Znowu służył on podróżnym — głównie kuracjuszom i gościom tłumnie odwiedzającym uzdrowisko. W 1985 r. linia kolejowa na trasie Aleksandrów Kujawski — Ciechocinek została zelektryfikowana. Niestety stale zmniejszająca się liczba podróżnych i wysokie koszty utrzymania oraz zmieniające się prawo sprawiły, że linia została zlikwidowana. Ostatni pociąg odjechał z Ciechocinka 10 grudnia 2011 r. W budynku dworca znajduje się obecnie galeria staroci, restauracja i biuro turystyczne. Dworzec czeka na przywrócenie do świetności. Urząd Marszałkowski w Toruniu zapewnił, że pociągi wrócą na tory ciechocińskie.

Galeria Staroci

Dworzec kolejowy w Ciechocinku posiada ponad stuletnią historię. Niestety w grudniu 2011 r. Polskie Koleje Państwowe wstrzymały kursowanie pociągów do Ciechocinka i zamknęły go. Sytuacja ta trwała do czerwca 2014 r. kiedy to prywatna firma uruchomiła okresowe połączenia z Ciechocinka do Torunia. Stacja kolejowa znowu ożyła.

Jedną z atrakcji jaką może poszczycić się dworzec jest „Galeria Staroci”. To sklep, w którym możemy poczuć się jak w muzeum, ponieważ pełno tam rzeczy, od których aż iskrzy historią. Zegary, naczynia, lalki czy meble posiadają tam swoją duszę. Czar minionych lat świetności jaką był Ciechocinek zdaje się mieszkać w tym miejscu. A co najlepsze, możesz wszystkiego dotknąć, wziąć do ręki oraz oczywiście zakupić.