Charakterystyka systemu i instytucji Wielkiej Brytanii

1. Geneza ustroju Wielkiej Brytanii

Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, to pełna nazwa kraju, którego ustrój i struktura są czymś zupełnie odmiennym od znanych z kontynentu Europejskiego rozwiązań. Wszystko wskazuje pozornie na strukturę federalną, skoro od roku 1998 funkcjonuje Parlament Szkocki oraz Walijskie Zgromadzenie Narodowe. Kraj ten tworzą cztery kraje, Anglia, Walia, Szkocja, Irlandia Północna, natomiast Wyspa Man oraz Wyspy Normandzkie nie należą stricte do Wielkiej Brytanii, mimo iż Królowa oraz Parlament mają również tam wiele kompetencji. Ich status jest określany, jako królewska posiadłość, ich mieszkańcy nie wybierają swoich przedstawicieli do parlamentu, Królową reprezentują tam specjalnie powołani gubernatorzy. Istotnie geneza funkcjonującego tutaj ustroju jest swoistym rodzajem konsensusu między monarchią a demokracją parlamentarną. Walia została podbita jeszcze w XIII w. przez Anglię, podobnie rzecz ma się w przypadku Irlandii Północnej, tereny te jeszcze w XVI w. zostały inkorporowane do Królestwa Anglii. W przypadku Irlandii natomiast Henryk VIII mianował się jej królem, w roku 1541. Jest to de facto rodzaj kolonii. Z kolei związki ze Szkocją, notabene bardzo skomplikowane przez wiele stuleci, zostały zintensyfikowane wówczas, kiedy król tego kraju został królem Anglii w 1603 r., zapoczątkowując dynastię Stuartów. W 1707 r. funkcjonował wspólny dla obu krajów Parlament.Pułło A., Ustroje państw współczesnych, Warszawa 2007 r., s. 38.

W 1782 w związku z sytuacją polityczną powstał parlament irlandzki, który funkcjonował wówczas do 1800 r. Jednak od tamtego czasu reprezentanci Irlandii również wybierani są do Parlamentu w Londynie. Zmiany zaszły w 1922 r., kiedy utworzona została niepodległa Republika Irlandii, jej część, gdzie zamieszkiwały rodziny protestantów i osadników angielskich pozostała przy Wielkiej Brytanii. W 1973 i 1974 r. odbyły się pierwszez proporcjonalne wybory do Zgromadzenia Irlandii Północnej. Ostatecznie po wielu sporach i problemach wewnętrznych w roku 1998 zostały powołane na powrót do życia parlamenty w Szkocji i Walii odrębnie. Największe koncesje przyznano Szkocj, w zakresie polityki wewnętrznej, niemniej Londyn zachował prawo do unieważniania uchwał. Parlament Szkocki jest wybierany na 4 lata, w systemie mieszanym. Z kolei w 2006 r. kompetencje Zgromadzenia Narodowego Walii poszerzono, przyznając mu prawo stanowienia ustaw w pewnym ograniczonym zakresie. Z kolei w przypadku Zgromadzenia Irlandii Północnej należy stwierdzić, iż otrzymał on również prawo powoływania lokalnego rządu. Jednak brak porozumienia doprowadził czasowo do zawieszenia jego działalności w 2003 r.

System państwowy Wielkiej Brytanii ma jeszcze inną specyfikę. Wynika ona z faktu, iż prawo tego kraju jest regulowane w nieco inny sposób, niż ma to miejsce na kontynencie Europejskim. Aktami, które tworzą jego konstytucję są z jednej strony akty historyczne, jak Magna Carta z 1215 r. czy Deklaracja Praw, która z kolei pochodzi z 1689 r. oraz ustawa regulująca kwestie następstwa tronu z roku 1701 r. Ustawy regulujące funkcjonowanie Parlamentu pochodzą z kolei z roku 1911 i 1946. Drugim istotnym źródłem prawa jest tzw. common law, które stanowi prawo zwyczajowe. Jest to, odmiennie niż w innych systemach prawnych, prawo, które tworzą precedensy wynikające z funkcjonowania sądownictwa. Regulują one również istotne kwestie w zakresie stosunków zachodzących między najwyższymi organami państwa. Kolejnym źródłem istniejącego systemu prawno-politycznego są tzw. konstytucyjne konwenanse, jak reguła rezygnacji gabinetu, który nie posiada poparcia w Izbie Gmin. W odróżnieniu od znanego nam porządku prawnego zasady te nie są sformułowane w jakimś jednym akcie prawnym regulującym ustrój państwa. Co jeszcze bardziej interesujące, źródłem prawa konstytucyjnego są tutaj również opinie autorytetów w dziedzinie prawa jak V. Dicey.Sarnecki P.(red.), Ustrój Unii Europejskiej i ustroje państw członkowskich, WoltersKluwer, Warszawa 2007 r., s. 445—447.

Stworzony i sprawnie funkcjonujący w ten sposób system rządów określany jest, jako rządy parlamentarno-gabinetowe. Faktycznie jednak w ostatnim czasie model ten wyewoluował w takim kierunku, iż gabinet, który posiada poparcie partii rządzącej w Izbie Gmin istotnie kieruje jej pracami, posiadając de facto kontrolę nad zasiadającą w niej większością. Dość specyficzne są również różne inne elementy, jak na przykład sposób obrad izby gmin, który z naszego punktu widzenia przypomina czasami bardziej targ lub giełdę, niż organ publiczny.Sarnecki P.(red.), op. cit., s. 446—447. Jak piszą w tym zakresie przedstawiciele literatury przedmiotu „(…) W odróżnieniu od obywateli wielu innych demokracji, nie jesteśmy zdolni wskazać jednego dokumentu, który byłby naszą konstytucją. Nie oznacza to, iż nie mamy konstytucji, jako takiej, lub iż jest ona niespisana. Wiele jej źródeł może być klasyfikowanych, jako formalne dokumenty o tym charakterze, inne stanowią ustawy, jeszcze inne zaś niepisane zwyczaje”.Henig S., Modernising British Government. Constitutional challenges and federal solutions, Federal Trust for Education and Research, IB Tauris, Londyn 2002 r., s. 21. Jest to zatem system specyficzny, szczególny, posiadający ten szczególny charakter, nadawany przez postać monarchy, który kojarzy się z ponad tysiącletnią historią naszego kontynentu.

2. Funkcjonowanie rządu