Bezpłatny fragment - Biochemia szczęścia i miłości

1. Wstęp

Nasze życie nierozerwalnie łączy się z biochemią mózgu, która ma pośredni wpływ na nasze samopoczucie, zachowania i relacje interpersonalne. Nierzadko stawiamy sobie pytania — dlaczego odczuwamy szczęście, dlaczego się zakochujemy i dlaczego pragniemy stworzyć udaną relację? Jakie czynniki biochemiczne i molekularne odpowiadają za to? Odpowiedzi na te pytania poszukujemy nie tylko ze względu na naszą ciekawość, ale też w kontekście zastosowań w leczeniu psychologicznym i medycznym, a zwłaszcza w celu promocji zdrowia psychicznego. Kwestie te stanowią również klucz do przeciwdziałania niektórym problemom współczesnego świata — m.in. częstemu występowaniu zaburzeń nastroju, słabnącym więziom interpersonalnym czy społecznym, izolacji jednostek i ich wycofaniu się z życia społecznego. W niniejszej pracy omówione zostaną aspekty biochemii związane z emocjami szczęścia oraz miłości. Celem pracy będzie poszukiwanie odpowiedzi na pytanie badawcze: jakie czynniki biochemiczne i molekularne warunkują emocje szczęścia i miłości?

W publikacji przedstawiona została rola neuroprzekaźników, takich jak serotonina, dopamina i endorfiny, oraz hormonów, w tym oksytocyny, wazopresyny, fenyloetyloaminy i hormonów płciowych, w tworzeniu motywacji, nastroju, więzi międzyludzkich, w postrzeganiu i przeżywaniu szczęśliwych relacji. Analizie został poddany również wpływ białek (np. czynników neurotroficznych), alkaloidów (np. kofeiny i nikotyny) oraz toksyn środowiskowych na procesy biologiczne oraz psychiczne człowieka. Ponadto zawarto informacje o czynnikach genetycznych oraz środowiskowych, takich jak dieta i styl życia, które mają również znaczenie w interpretacji zróżnicowanych reakcji psychicznych. Analiza z zastosowaniem powyższych kryteriów służy znalezieniu konkretnych interwencji psychologicznych i profilaktycznych.

Niniejszy diagram Venna (Rys. 1.) wizualizuje interdyscyplinarne podejścia niezbędne do kompleksowego zrozumienia miłości, integrując perspektywy chemiczno-biologiczne, społeczno-środowiskowe i psychologiczne. Te zbieżne perspektywy są przedmiotem szczegółowej analizy w niniejszej pracy.

Interdyscyplinarne podejścia do rozumienia miłości, podkreślające wzajemne oddziaływanie perspektyw chemiczno-biologicznych, społeczno-środowiskowych i psychologicznych w pełnym zrozumieniu fenomenu emocji.

Zróżnicowane badania potwierdzają, że serotonina i dopamina biorą udział w regulacji nastroju, podczas gdy oksytocyna i wazopresyna regulują budowanie więzi. Większość publikacji przedstawia istotną rolę endorfin w poprawie nastroju, ale kontrowersje wzbudza związek endorfin z odczuwaniem szczęścia. Wpływ czynników neurotroficznych, takich jak BDNF, peptydów oraz stresu na zdrowie psychiczne jest udowodniony i potwierdzany przez różne badania, ale wciąż brakuje materiałów analizujących oddziaływanie alkaloidów (np. kofeiny, nikotyny) oraz toksyn na zdrowie psychiczne. Odkrywanie czynników molekularnych i neuroprzekaźników warunkujących powstawanie i utrzymanie się pozytywnego stanu psychicznego, związanego z szczęściem oraz miłością, wciąż stanowi wyzwanie. Zagadnienia związane z oddziaływaniem interakcji genu oraz środowiska, diety, stylu życia i ogólnego funkcjonowania na zmienne psychiczne (m.in. zmienność nastroju) wciąż stanowią wyzwanie dla badaczy z różnych dziedzin.

Zakończenie wstępu opisuje strukturę publikacji. W rozdziale pierwszym wprowadzone zostały informacje na temat zakresu biochemii, z naciskiem na emocje, a następnie omówiony został cel i treść pracy. Rozdział drugi prezentuje informacje na temat regulacji nastroju i funkcji neuroprzekaźników, takich jak serotonina, dopamina i endorfiny. Rozdział trzeci przybliża znaczenie hormonów miłości — oksytocyny oraz wazopresyny — dla relacji partnerskich. Rozdział czwarty przedstawia rolę neurochemiczną i biologiczną związaną z miłością romantyczną. Rozdział piąty prezentuje natomiast rolę białek i peptydów, zwłaszcza czynników neurotroficznych, w aspekcie biochemii szczęścia i miłości. Rozdział szósty stanowi opracowanie o wpływie alkaloidów (np. kofeiny, nikotyny) i toksyn na neuroprzekaźniki i na stany emocjonalne człowieka. Rozdział siódmy dostarcza informacji na temat oddziaływania czynników genetycznych na zróżnicowanie stanu szczęścia. Rozdział ósmy to charakterystyka czynników zewnętrznych (m.in. styl życia, odżywianie się, techniki radzenia sobie ze stresem) wpływających na psychologiczny aspekt szczęścia. Na zakończenie została zawarta podsumowująca analiza zebranych materiałów z literatury.

1.1 Dlaczego biochemia szczęścia i miłości?

Biochemia szczęścia i miłości jest dziedziną nauki, która łączy badania mechanizmów molekularnych wpływających na emocje, szczególnie te związane z odczuwaniem szczęścia i motywacją. Za te stany odpowiadają neuroprzekaźniki i hormony, takie jak serotonina, dopamina, oksytocyna i wazopresyna, które, według badań Gargula i Głąb (2023), kontrolują stany mózgu, mające związek z emocjami i zachowaniem. Związek biochemii emocji i codziennego życia wpływa na zachowania społeczne, budowanie więzi z ludźmi i podejmowanie interwencji farmakoterapeutycznych.

Według badań neurobiologicznych różnice w regulacji emocji odgrywają ważną rolę w odczuwaniu empatii, budowaniu przywiązania i ogólnym poczuciu szczęścia. Osoby, u których jest wysoka aktywność oksytocyny, są empatyczne i tworzą głębokie więzi społeczne, zaś ci, których serotonina jest obniżona, mogą cierpieć na zaburzenia nastroju, takie jak stany depresyjne czy lękowe (Carter, 2017). Terapia farmakologiczna, na przykład w oparciu o leki, takie jak SSRI (selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny), pomaga w normalizacji stanu psychicznego pacjenta (Kao, 2024).

Neuroprzekaźniki i hormony kontrolują również zachowania społeczne, takie jak budowanie zaufania i więzi, komunikację werbalną i niewerbalną, a także motywację do działania. Poziomy neuropeptydów wpływają na interakcje między ludźmi oraz zachowania prospołeczne. Przyłączenie hormonów i neuroprzekaźników do konkretnych receptorów w mózgu, opisane przez Gargula i Głąb (2023), przyczynia się do regulacji odczuwania emocji. Natomiast psychoedukacja i techniki relaksacyjne stymulują neuroprzekaźniki wpływające na zachowanie.

Różnice genetyczne i środowiskowe kontrolują ekspresję i funkcje neuroprzekaźników i hormonów. Przewlekły stres zakłóca poziomy hormonów regulujących nastrój, wpływa na poziom neuropeptydów, doprowadza do problemów ze snem, nadciśnienia, obniżonej odporności i zaburzeń nastroju (Loonen & Ivanova, 2016). Indywidualne różnice w poziomie neurotransmiterów są źródłem podatności na depresję, stany lękowe oraz różnej reakcji na leczenie farmakologiczne (Singh et al., 2023). Badanie biochemiczne mózgu jest dobrym narzędziem predykcyjnym problemów psychicznych oraz podejmowania właściwych interwencji terapeutycznych.

Hormony płciowe, takie jak oksytocyna i wazopresyna, kontrolują poziom zaufania i intymności w relacjach międzyludzkich. W budowaniu przywiązania i tworzeniu rodziny u samic nornic preriowych oraz u ludzi uczestniczy oksytocyna, zaś u samców wazopresyna (Carter, 2017). U kobiet wpływ na poziom tego hormonu ma estrogen, zaś u mężczyzn, na skutek wydzielania wazopresyny, testosteron. Z tego powodu są różnice w zachowaniach kobiet i mężczyzn, takich jak pociąg do budowania relacji czy skłonność do zaufania i intymności. Według Gargula i Głąb (2023) interakcje zachodzą pomiędzy wazopresyną i wazopresynowymi receptorami 1A w bocznej przegrodzie oraz pomiędzy oksytocyną i oksytocynowymi receptorami. Natomiast długotrwała interakcja między hormonami a konkretnymi receptorami i w różnych miejscach w mózgu ma wpływ na wzmocnienie więzi w relacji partnerskiej.

Zaburzona regulacja działania oksytocyny i wazopresyny ma związek z czynnikami genetycznymi oraz wpływem otoczenia. Związki biochemiczne odpowiadają za stany emocjonalne i reakcję na stres. Obniżona aktywność i niedobór oksytocyny odpowiada za lęk i zaburzone relacje społeczne (Carter, 2017). Badania osób w populacji z częstym występowaniem PTSD (posttraumatic stress disorder — stres pourazowy) i lęku wykazały zakłócony system wydzielania oksytocyny i wazopresyny (Carter, 2017). Inne badania natomiast pokazują, że neuroprzekaźniki, takie jak oksytocyna i dopamina, wpływają na tworzenie więzi i zaburzenia nastroju, jednak nie wpływają bezpośrednio na doświadczanie odczuwania szczęścia. Według Gargula i Głąb (2023) istnieją również kompensacyjne mechanizmy pomiędzy układami dopaminy i oksytocyny w kontroli stanów emocjonalnych.

Poniższy schemat (Rys. 2.) przedstawia złożone obwody mózgowe, które leżą u podstaw regulacji przyjemności i szczęścia, wizualizując wzajemne zależności między kluczowymi strukturami mózgu wspomnianymi w kontekście neurobiochemii emocji.

Rysunek 2. Przedstawia schematyczne połączenia między kluczowymi obszarami mózgu, takimi jak kora przedniego zakrętu obręczy, jądro półleżące i VTA, zaangażowanymi w regulację przyjemności i szczęścia.

Badania neurobiologiczne wskazują, że różnice w poziomach neuroprzekaźników i hormonów wpływają na predyspozycje do odczuwania empatii, przywiązania czy radości. Przykładowo, wysoka aktywność oksytocyny sprzyja budowaniu więzi społecznych, podczas gdy obniżony poziom serotoniny może prowadzić do zaburzeń nastroju, takich jak depresja czy stany lękowe (Carter, 2017). Mechanizmy te mają nie tylko znaczenie teoretyczne, ale również praktyczne, ponieważ ukierunkowane interwencje farmakologiczne, takie jak stosowanie selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), pokazują skuteczność w stabilizacji nastroju (Kao, 2024). To dowodzi, jak ważne jest zrozumienie funkcjonowania tych substancji w kontekście zdrowia psychicznego.

Miłość romantyczna to doświadczenie, którego kontrolę mają fenyloetyloamina, dopamina i hormony płciowe, najsilniej doznawana podczas pierwszej fazy zakochania (Dec & Czech, 2025). Na ten stan wpływają biochemiczne zmiany zachodzące w organizmie. Dopamina i fenyloetyloamina wydzielają się wtedy, gdy zakochanym w myślach pojawia się osoba partnera. Ich wysoki poziom wywołuje stan euforii, odczuwanie przyjemności, wysoki poziom energii, zawroty głowy, selektywność w odbieraniu informacji oraz motywację. Wpływają na odczuwanie wczesnego zakochania, które jest najmocniejsze, kiedy poziom hormonu, który ma wpływ na odczuwanie szczęścia, jest w organizmie najwyższy. Odczuwane jest wówczas tzw. zakochanie na zabój, silny pociąg i pożądanie, motyle w brzuchu i przyspieszone tętno. Fazy zakochania i początek tworzenia związku to proces budowy mózgowych obwodów zakochania. Dopamina, fenyloetyloamina i hormony płciowe silnie wpływają na układ limbiczny i wzbudzają nagrodę oraz oczekiwanie nagrody. W trakcie zakochiwania wzrasta poziom kortyzolu, testosteronu, adrenaliny, spadają poziom hormonów stresu i zmienia się ilość oksytocyny i wazopresyny, wzrasta też aktywność w tych obszarach mózgu, które są odpowiedzialne za doświadczanie nagrody (Gargula & Głąb, 2023).

Uczucie zakochania wzbudza zachowania, których kontrolę mają różne obszary w mózgu (Zeszyty edukacyjne UM, 2018). Podstawowym zadaniem miłości romantycznej i rodzicielskiej jest przetrwanie gatunku. Celem miłości partnerskiej jest spłodzenie i wychowanie potomstwa, zaś zadaniem rodzicielskiej — zapewnienie bezpieczeństwa dzieciom i potomstwu. Hormony płciowe i neurotransmitery, w tym dopamina, kontrolują te zadania. Wszystkie stany zakochania wiążą się z ogromną różnicą w poziomach neurotransmiterów i hormonów, a kiedy stany się stabilizują, zmiany są mniej dramatyczne (Carter, 2017; Fisher, 2022). Pozwala to profilaktyce i terapii celować w wyzwania, takie jak budowanie trwałych relacji, wychowywanie dzieci, radzenie sobie z żalem czy radzenie sobie w samotności.

Poznanie procesów molekularnych szczęścia i miłości wpłynęło na tworzenie strategii budowania psychicznego dobrostanu w psychoterapii. Badania Nowosielskiego i współpracowników (2018) pokazują, że aktywność fizyczna, pozytywne relacje, interakcje społeczne i medytacja, czyli mindfulness, stymulują wydzielanie oksytocyny. Dieta wzmacniająca serotoniny i dopaminy stymuluje aktywność fizyczną i redukuje stany lękowe. Zjedzenie np. banana, fasoli i tuńczyka podwyższa serotoniny i dopaminy. Również kontakt ze słońcem wpływa na ich wydzielanie. Natomiast dieta bogata w orzechy brazylijskie i ciemny ryż bogata jest w endorfiny, które obniżają odczuwanie bólu. Utrzymywanie takich zachowań w programach profilaktycznych pozwala na obniżenie ryzyka zachorowania na problemy psychiczne i polepszenie poziomu dobrostanu, a to w znacznym stopniu poprawia jakość życia ludzi. Związek biochemii szczęścia i miłości ma bezpośredni wpływ na życie ludzi, co potwierdza znaczenie znajomości ich mechanizmów działania. Dlatego istotna jest edukacja w zakresie procesów biochemicznych odpowiedzialnych za zachowania ludzi.

Biorąc pod uwagę, że za procesy chemiczne w mózgu odpowiedzialne są różnice genetyczne i otoczenie, Loonen i Ivanova (2016) podkreślają potrzebę tworzenia w profilaktyce i leczeniu badań zarówno klinicznych, psychologicznych, jak i genetycznych.

2. Neuroprzekaźniki szczęścia: Serotonina, dopamina i endorfiny

Serotonina jako neuromodulator spełnia istotne zadanie w regulacji nastroju i emocji, co zawdzięcza jej dużej dystrybucji w mózgu, a szczególnie w jego układach limbicznych odpowiedzialnych za przeżywanie uczuć (Hensler, 2010). Osoby zdrowe, z rosnącą neurotransmisją serotoniny, łatwiej rozpoznają pozytywne bodźce i materiał emocjonalny (Hensler, 2010). Związek ten wpływa na podwyższenie nastroju, zmniejszenie negatywnych emocji, pobudza do działania i ułatwia przystosowywanie się do zmian zachodzących w życiu (Hensler, 2010). Brak lub spadek serotoniny powoduje pogorszenie nastroju, obniżone stężenie energii, nasilenie lęku, drażliwość i zmęczenie. Dobre działanie leków takich jak selektywne inhibitory wychwytu serotoniny (SSRI) w leczeniu depresji świadczy o ich roli w regulacji emocji (Melville, 2023; Kao, 2024). Leki, które modulują przekaźnictwo serotoninowe, wpływają nie tylko na spadek depresji, ale również na polepszenie pamięci emocjonalnej i przypominanie pozytywnych informacji, wyostrzenie uwagi w kierunku pozytywnych informacji oraz poprawę procesu podejmowania decyzji (Hensler, 2010). Serotonina wchodzi również w interakcje z układem dopaminergicznym oraz noradrenericznym, co sprawia, że działanie serotoniny ma wpływ na regulację zachowań społecznych i przystosowawczych. Regulacja stężenia serotoniny zapobiega zarówno euforii, jak i depresji, co uwidacznia jej wpływ na nastroje (Jiang et al., 2022).

Dopamina jest neuroprzekaźnikiem istotnym w regulacji funkcjonowania układu nagrody. Wpływa na przyjemność, motywację do działania i zaangażowanie w związek interpersonalny. Podczas myślenia o osobie, którą lubimy, wydziela się więcej dopaminy, co wzmacnia uczucie przyjemności, a dodatkowo, selektywnie uwaga zostaje skupiona na danej osobie (Dec & Czech, 2025). Spadek dopaminy prowadzi do anhedonii, czyli braku odczuwania przyjemności, apatii, utraty motywacji i chęci do życia, co z kolei stanowi charakterystyczny objaw depresji (Melville, 2023). Oksytocyna i wazopresyna, wpływające na więź, współdziałają z dopaminą podczas budowania stabilnej więzi emocjonalnej, a więc układ nagrody oraz więź emocjonalna odgrywają kluczową rolę w regulacji stosunków międzyludzkich (Gargula & Głąb, 2023). Przy braku kontroli nad układem dopaminergicznym, tak jak dzieje się to w stanie zakochania lub pod wpływem substancji psychoaktywnych, powstają tendencje do zachowań obsesyjnych, ryzykownych i podejmowanych pod wpływem emocji. Zbyt niska aktywacja dopaminy z kolei naraża na problemy nastroju oraz adaptacji do codziennych zadań i wymagań emocjonalnych (Dec & Czech, 2025). Neuroprzekaźnik, jakim jest dopamina, działa pobudzająco na neuron i nie może być aktywowany zbyt długo, gdyż w konsekwencji doprowadzi to do stanu uszkodzenia neuronu. Właśnie mechanizmy adaptacyjne zapobiegają sytuacjom ciągłego pobudzenia i zapobiegają ekstremalnym zmianom emocji (Dec & Czech, 2025).

Endorfiny są endogennymi opioidami wytwarzanymi przez organizm. Odpowiedzialne są za obniżanie progu bólu, zapobieganie i redukowanie stresu oraz wywoływanie euforii, co tłumaczy dlaczego ludzie czują się szczęśliwsi podczas aktywności fizycznej, kontaktu interpersonalnego i oglądania wzruszającego filmu (Melville, 2023). Wydzielanie się endorfin podczas odczuwania przyjemności lub ekspozycji na negatywny bodziec emocjonalny, np. intensywny trening, ilustruje związek pomiędzy dobrostanem mentalnym i fizycznym. Spadek ich wydzielania wiąże się z obniżeniem nastroju, podwyższeniem progu bólu oraz osłabieniem energii, co dodatkowo podkreśla ich rolę w zdrowym i dobrym samopoczuciu. Endorfiny pomagają kontrolować odpowiedź organizmu na stres, tłumią doznania bólowe i strach, dlatego długotrwały stres i niektóre choroby psychiczne przyczyniają się do nieprawidłowego funkcjonowania tego neuroprzekaźnika (Melville, 2023). Ponadto endorfiny współdziałają z dopaminą, która oddziałuje na system nagrody, co powoduje, że efekt pozytywnych emocji staje się intensywniejszy. Schemat obwodów noradrenergicznych, serotoninergicznych i dopaminergicznych w mózgu ludzkim przedstawia rysunek 3.

Monoaminowe neuroprzekaźniki, takie jak serotonina, dopamina i noradrenalina, uważane są za elementy patogenezy depresji i innych zaburzeń nastroju (Jiang et al., 2022). Aktualne dane uwzględniają również stan zapalny, stres oksydacyjny, zmiany neurotrofin, takich jak BDNF (neurotroficzny czynnik pochodzenia mózgowego), a także czynniki psychiczne, genetyczne, socjalne i stresory, które regulując zachowania neuronalne, uwidaczniają powiązania z monoaminami (Jiang et al., 2022). Na poziomie komórkowym podstawową rolę w regulacji zachowań monoaminowych odgrywa aktywność glejowa oraz neurony regulujące proces neurogenezy i plastyczność synaptyczną, wpływające na wydajność neurotransmisji monoaminowej oraz regulacji adaptacji emocjonalnej, zachowań poznawczych i odporności na stres (Jiang et al., 2022). Oddziaływanie farmakologiczne, które z kolei reguluje neurotransmisję serotoniny oraz noradrenaliny w obniżeniu objawów zaburzeń lękowych, potwierdza kluczową rolę, jaką serotonina odgrywa w mechanizmach regulacji emocji (Kao, 2024). Dochodzi do tego zapobieganie zapaleniom i stymulowanie procesów neuroprotekcyjnych, co może prowadzić do bardziej efektywnych strategii w leczeniu depresji oraz zapobiegać różnorodnym zmianom neuronalnym (Jiang et al., 2022).

Neuroprzekaźniki wzajemnie na siebie oddziałują, podobnie jak hormony i peptydy. Brak GABA, będącego inhibitorem neurotransmisji, może spowodować niepokój, drażliwość oraz zwiększone prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzeń lękowych (Kao, 2024). Rolą tego neuroprzekaźnika jest równoważenie czynności nerwowych i utrzymywanie prawidłowego funkcjonowania OUN (Kao, 2024). Noradrenalina reguluje poziom energii, uwagę i koncentrację, ale w sytuacjach z nią związanych, jakimi są spadek oraz utrata energii, doprowadza to do występowania objawów depresyjnych, co występuje u osób z depresją i w ogólnej populacji (Kao, 2024). Integracja regulacji emocji przez neuroprzekaźniki oraz badania nad biologiczną etiologią stresu, genetyki i środowiska mogą dokładniej opisać mechanizmy regulacji emocji.

Rola neurotransmiterów, takich jak serotonina, dopamina czy endorfiny, z jednej strony jest bardzo różnorodna i ma swoje określone cechy w regulacji emocji, z drugiej strony nie da się jej zignorować jako ważny czynnik modulujący procesy psychiczne.

3. Hormony miłości: Oksytocyna i wazopresyna

Oksytocyna i wazopresyna to neurohormony, które są kluczowe do tworzenia i utrzymywania więzi, przywiązania partnerskiego i zachowań prospołecznych. Wiąże się to z występowaniem receptorów w obszarach mózgu, które związane są z ośrodkiem nagrody i procesem afektywnym, np. w jądrze półleżącym, w ciele migdałowatym, w hipokampie i wielu innych, dzięki temu hormony te przyczyniają się do występowania uczucia przyjemności, zaufania i troski. Mechanizmy, które leżą u podstaw powyższych działań hormonów, bezpośrednio związane są z układem dopaminergicznym, który wzmacnia zachowania afiliacyjne. Oznacza to, że współdziałanie oksytocyny, wazopresyny i dopaminy pomaga w tworzeniu silnych więzi oraz wzmacnia relacje (Gargula & Głąb, 2023). Dokładne mechanizmy interakcji, które umożliwiają tworzenie oraz utrzymanie więzi, jak również czynniki indywidualne i środowiskowe, które pośredniczą w tym procesie, wymagają dalszych badań.

Aby lepiej zrozumieć złożoność tych interakcji neurohormonalnych i neuronalnych, poniższy diagram (Rys. 4.) przedstawia schemat połączeń nerwowych związanych z jądrem przykomorowym (PVN), które jest centralnym ośrodkiem integracji sygnałów oksytocyny i wazopresyny z kluczowymi strukturami limbicznymi i nagrody.

Działanie oksytocyny i wazopresyny wiąże się z różnicami płciowymi oraz indywidualnymi, które są efektem ekspresji receptora danego neurohormonu oraz polimorfizmu genów, które odpowiadają za czułość receptora danego neurohormonu. Uwarunkowania płciowe i indywidualne receptorów neurohormonów wpływają na wrażliwość danego osobnika na bodźce społeczne i tworzenie silnych więzi emocjonalnych. Jak twierdzą Wójciak i wsp. (2012), osoby z deficytem receptorów oksytocynowych bądź wazopresynowych charakteryzują się słabszą zdolnością do tworzenia relacji oraz niższym poziomem zaufania. Co ciekawe, brak ekspresji receptora może być spotęgowany przez chroniczny stres, czego skutkiem jest niższa jakość relacji interpersonalnych. Wspomniany wyżej polimorfizm genów może być również przyczyną tendencji do rozwoju zaburzeń afektywnych. Oznacza to, że regulacja poziomu oksytocyny i wazopresyny powinna być regulowana indywidualnie, ponieważ wspomniany polimorfizm może być podstawą strategii leczenia zaburzeń afektywnych.

Jak już wspomniano na początku rozdziału, działanie oksytocyny i wazopresyny w tworzeniu oraz utrzymywaniu relacji badane było w modelu zwierzęcym, wykorzystując do tego nornice preriowe. Okazuje się, że podawanie oksytocyny, jak i wazopresyny wzmaga u samców i samic partnerstwo. Ciekawy wydaje się fakt, iż w przypadku oksytocyny oraz wazopresyny w modelu nornic preriowych pojawiają się różnice płciowe w mechanizmach działania hormonów. Okazuje się, że wazopresyna wzmaga preferencję dla danego partnera, a oksytocyna wzmaga zachowania kontaktowe. U samic zaś działanie wazopresyny i oksytocyny staje się widoczne dopiero po podaniu większej dawki, co może być spowodowane słabszą ekspresją receptorów oksytocynowych i wazopresynowych oraz interakcjami pomiędzy hormonami płciowymi (Cho i in., 1999). Potwierdza to fakt, iż w budowaniu relacji partnerskiej działanie oksytocyny i wazopresyny przebiega odmiennie oraz zależne jest od zmiennych biologicznych, takich jak płeć i dawka. Co ciekawe, blokowanie jednego z receptorów skutkuje brakiem wzbudzania zachowań partnerskich przez receptory drugiego hormonu. Oznacza to, że niezwykle istotne jest zbalansowane pobudzanie receptorów oksytocyny i wazopresyny, aby więź mogła zaistnieć.

Istotną cechą działania oksytocyny u człowieka jest poprawa zdolności poznawczych w zakresie odczytywania emocji na twarzach oraz wywoływania poczucia empatii i współodczuwania w stosunku do innych. Powyższe potwierdzają badania, które udowodniły, że donosowe zażywanie oksytocyny wpływa na aktywność ciała migdałowatego (u kobiet aktywność jest spotęgowana, u mężczyzn obniżona, co również wiąże się z różnicą płciową w procesie tworzenia relacji). Ponadto istotną rolę w kształtowaniu się przywiązania odgrywają kontakty fizyczne między opiekunem a dzieckiem, ponieważ skutkują wzmacnianiem działania oksytocyny. Oznacza to, że dotyk, zabawa i bliskość fizyczna z dzieckiem istotnie wpływają na tworzenie się więzi emocjonalnej oraz zaufania pomiędzy matką/opiekunem a dzieckiem. Ważnym czynnikiem tworzenia więzi jest także poczucie bezpieczeństwa u dziecka, którego poziom może być istotnie obniżony, jeżeli matka ma deficyty oksytocynowe. Jest to również istotny aspekt ze względu na wpływ na późniejsze relacje romantyczne. Związek pomiędzy nieadekwatnym kontaktem emocjonalnym z dzieckiem a niedoborem oksytocyny podkreśla konieczność wspierania rozwoju psychologicznego w okresie wczesnego dzieciństwa. Innym czynnikiem niedoboru oksytocyny w rozwoju społecznym oraz emocjonalnym człowieka są uwarunkowania genetyczne (polimorfizm genu oksytocyny oraz genu wazopresyny), które zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzeń nastroju. Badania wskazują na znaczną poprawę w regulacji zachowań społecznych, szczególnie w aspektach psychologicznych i neurologicznych, po przyjęciu dawki oksytocyny w przypadku osób chorujących na schizofrenię. Jednakże niezbędne są dalsze badania, które mają na celu poszerzenie wiedzy na temat korzyści stosowania oksytocyny oraz określenie długotrwałych skutków w kontekście społecznym i emocjonalnym, jak również w kontekście poznawczym (Wójciak i in., 2012).

Nadmiar lub niedobór oksytocyny oraz wazopresyny, zarówno ze względów genetycznych, jak i środowiskowych, mają istotny wpływ na emocje i związki z innymi. Deprywacja emocjonalna, czyli brak poczucia bezpieczeństwa i miłości u dziecka, skutkuje problemami emocjonalnymi oraz chorobami neurologicznymi i somatycznymi. Tego typu problem częściej dotyczy dziewczynek niż chłopców, co związane jest z odmiennościami hormonalnymi i genetycznymi (Carter, 2017). Wyniki badań przeprowadzonych na zwierzętach pokazują, że podawanie oksytocyny i wazopresyny we wczesnym dzieciństwie wywiera długotrwały wpływ na zachowanie społeczne i przywiązanie w dorosłości. Jednakże ze względu na ograniczenia w przenoszeniu rezultatów badań z poziomu zwierzęcego na człowieka w aspekcie psychopatologii oraz rozwoju poznawczego konieczne są dalsze badania dotyczące skutków wczesnego niedoboru oksytocyny i wazopresyny oraz możliwości ich terapeutycznego wykorzystania.

Znaczenie oksytocyny i wazopresyny w odniesieniu do zaburzeń psychicznych badane było przez Zhao i in. (2025), którzy udowodnili wpływ cytokin zapalnych na ekspresję receptora oksytocyny i wazopresyny. Z ich badań wynika, że osoby z przewlekłą schizofrenią mają niską ekspresję mRNA receptora oksytocyny, receptora wazopresyny 1a oraz receptora wazopresyny 1b. Stwierdzono także korelacje, gdzie stężenie IL-6 i IL-17A wpływa na nasilenie psychopatologii. Wspomniana wyżej leptyna u pacjentów ze schizofrenią jest związana z niskim stężeniem BDNF, a wysokie stężenie IL-17A wpływa na osłabienie odpowiedzi neurotroficznej, co ma wpływ na wzrost objawów psychopatologicznych (Zhao i in., 2025). Rezultaty badań w/w autorów sugerują, że interleukiny i leptyna zakłócają ekspresję neuropeptydów w mózgu, a zmiany cytokin zapalnych odzwierciedlają rozregulowanie funkcjonowania neuroprzekaźników oraz ekspresji genów związanych z emocjami, zachowaniem społecznym i funkcjami poznawczymi. Regulacja emocji to złożony proces, na który wpływa wiele czynników, między innymi neuroprzekaźniki, cytokiny, neurohormony oraz czynniki troficzne. Powyższe informacje odzwierciedlają biologiczną chemię miłości i szczęścia, która wymaga holistycznego i interdyscyplinarnego podejścia, aby móc skutecznie zrozumieć i leczyć emocje oraz zachowania.

Oddziaływanie czynników neurotroficznych z oksytocyną i wazopresyną może również przyczynić się do rozwijania adaptacji do trudnych warunków i odporności na zaburzenia nastroju. Istotne jest także to, jak poszczególne interleukiny wpływają na receptor oksytocynowy oraz receptor wazopresynowy i jak wpływają one na zaburzenia psychiczne. Regulacja emocji w zaburzeniach psychicznych zależy od balansu pomiędzy neurotransmisją, neuropeptydami, cytokinami oraz neurotrofinami. Powyższe informacje to dopiero początek badań nad biochemią emocji, szczególnie w kontekście psychopatologii.

4. Biochemia tańca

Taniec to wspaniała aktywność, która przynosi wiele korzyści dla ciała i umysłu. Jednym z najbardziej fascynujących aspektów tańca jest jego wpływ na nasze samopoczucie, a kluczową rolę odgrywają tu hormony szczęścia.

Endorfiny to naturalne związki chemiczne produkowane przez nasz mózg, które działają jak naturalne środki przeciwbólowe i poprawiają nastrój. Podczas tańca, zwłaszcza intensywnego, organizm uwalnia endorfiny, co prowadzi do uczucia euforii, zmniejszenia bólu i stresu. To właśnie dlatego po udanym treningu tanecznym często czujemy się tak dobrze i pełni energii.

Oprócz endorfin, taniec wpływa również na wydzielanie innych hormonów szczęścia:

— Dopamina: Jest związana z odczuwaniem przyjemności i motywacją. Taniec, zwłaszcza gdy uczymy się nowych kroków, osiągamy postępy lub występujemy przed publicznością, może zwiększać poziom dopaminy.

— Serotonina: Odgrywa ważną rolę w regulacji nastroju, apetytu i snu. Taniec może pomóc w zwiększeniu poziomu serotoniny, co przekłada się na poprawę samopoczucia i redukcję objawów depresji.

— Oksytocyna: Znana jako „hormon przywiązania”, jest uwalniana podczas interakcji społecznych i bliskości. Taniec w grupie, wspólne ćwiczenia i występy mogą stymulować wydzielanie oksytocyny, wzmacniając więzi społeczne i poczucie przynależności.