Bezpłatny fragment - Atlas Dinozaurów

Adrian Ciepał

Wadowice

28.12.2020r.

Przedmowa Autora

Książka opisuje niektóre do tej pory poznane prehistoryczne gady żyjące w epoce triasu i kredy.

Nazwa dinozaury oznacza „straszne jaszczurki”, dlatego też może wprowadzać w błąd — dinozaury nie były jaszczurkami, ani nie były z nimi blisko spokrewnione. Reprezentują natomiast oddzielną grupę „gadów”, oprócz ptaków ich najbliższymi współczesnymi krewniakami są krokodyle. Jak wiele wymarłych form, nie wykazują one cech tradycyjnie uznawanych za „gadzie”, jak zmiennocieplność, czy poruszanie się na kończynach odwiedzionych na boki.

Pierwszy rozdział opisuje wybrane gady drapieżne.

Drugi rozdział opisuje gady roślinożerne.

Trzeci rozdział opisuje dinozaury „ptasiopodobne”.

Dinozaury drapieżne

Poniższy rozdział przedstawia najbardziej znane drapieżne dinozaury, których głównym pożywieniem były mniejsze roślinożerne gady i zwierzęta. Dzięki swym rozmiarom i idealnie dopasowanym szczęką otrzymały miano idealnych zabójców, które bezlitośnie potrafiły upolować i zabić każdą mniejszą napotkaną zwierzynę. Były to silne zwinne drapieżniki potrafiące osiągać prędkość nawet do 45 kilometrów na godzinę.

Albertozaur

Nazwa tego gada odnosi się do kanadyjskiej prowincji Alberta, miejsca, w którym po raz pierwszy odnaleziono szczątki tego dinozaura. Zawiera ona również greckie słowo-sauros („jaszczur”).

Jak wszystkie tyranozaury, ten osobnik był dwunożnym drapieżnikiem z niewielkimi górnymi kończynami zakończonymi w dwa ostre szpony i ogromną głową z potężnymi szczękami, uzbrojonymi w ponad pół setki wielkich, ostrych zębów.

Jak większość teropodów, albertozaur poruszał się na dwóch kończynach, a jego ciężka głowa i tułów równoważone były dzięki długiemu ogonowi. Kończyny tylne były długie i zakończone czteropalczastą stopą. Prawdopodobnie był dominującym drapieżnikiem w swoim ekosystemie. Mimo, że nie był wyjątkowo wielkim jak na teropoda drapieżnikiem, ponieważ jego rozmiar się znacznie różnił od swego bliskiego krewnego tyranozaura. Zapewne ważył mniej niż dwie tony.

Typowy osobnik dorosły osiągał 9 metrów długości, jednak najstarsze mogły osiągać nawet do 10 metrów długości. Kilka niezależnych szacowań masy ciała, badanych różnymi metodami, wykazują, że dorosły osobnik tego gatunku ważył pomiędzy 1,3 a 1,7 tony.

Allozaur

Był wielkim gadem z rodziny teropodów żyjący w późnej jurze

około 155–145 milionów lat temu. Jego nazwa (Allosaurus) oznacza dosłownie „inny jaszczur”.

Allozaur był wielkim drapieżnikiem dwunożnym z dużą czaszką, wyposażoną w bardzo ostre zęby. Osiągał on rozmiary oscylujące w granicach dziewięciu metrów długości. jednak niektóre odnalezione w późniejszym okresie szczątki tego gada świadczą o tym, że mógł osiągać rozmiary przekraczające nawet dwanaście metrów długości, a jego waga mogła osiągać nawet cztery tony. W porównaniu z masywnymi tylnymi kończynami trójpalczaste kończyny przednie były dość niewielkie, a całe ciało tego ogromnego drapieżnika stabilizował długi, ciężki ogon.

Był on zbudowany w sposób typowy dla dużych teropodów, miał masywną czaszkę osadzoną na krótkiej szyi oraz długi ogon i niewielkich rozmiarów kończyny przednie.

Niektórzy paleontolodzy twierdzą, że ten gatunek dinozaura prowadził stadny tryb życia i polował wyłącznie w gromadach składających się z kilku do kilkunastu drapieżników, jednak gdy inni badacze twierdzą, że osobniki dorosłe wobec siebie bywały agresywne, a odnajdowane duże ilości szczątków drapieżnika tego samego rodzaju w jednym miejscu dowodzą jedynie temu, że samotne zwierzęta miewały skłonności do kanibalizmu lub żywiły się zdobyczami upolowanymi przez osobniki tej samej rasy.

Barionyks

Jego nazwa oznacza „ciężki pazur”. (barys( „ciężki”), onyx( pazur). Odnosi się ona do pazura na pierwszym palcu kończyn przednich, mierzącego 35 cm. Szacuje się, że ten gad mierzył około 8,5 metra i osiągał wagę 1,7 tony. Wyróżniał się spośród teropodów długą, niską i wąską czaszką. Jego nozdrza oddalone były od czubka pyska o 10 centymetrów. W szczękach znajdowało się około 125 ostrych zębów. Jego szczątki znaleziono w deltach dawnych rzek, co wskazywać mogłoby na to, że był zwierzęciem rybożernym. Świadczą o tym również znalezione wraz z ze skamieniałościami rybie łuski oraz liczne małe, cienkie i spiczaste zęby, nadające się do chwytania śliskiej zdobyczy.

Dotychczas znalezione szczątki tego gada wydobyto w Anglii i w Portugalii. Jego czaszka była niska i wydłużona, z niewielkim guzem na czole. Długa żuchwa dopełniała niezwykłego wrażenia i była idealną bronią do chwytania potencjalnych ofiar. Tylne nogi były wystarczająco silne, żeby unieść ciężar ciała zwierzęcia. Przednie kończyny były lepiej rozwinięte niż u większości teropodów mimo, że również w porównaniu z tylnymi kończynami osiągały one dużo mniejsze rozmiary.

Celofyz

Mięsożerny teropod z rodziny Coelophysidae.

Nazwa tego drapieżnika oznaczała dosłownie pustą formę.

„Coelo” = pusta, „physis” = forma.

Zamieszkiwał tereny Ameryki Północnej w okresie górnego Triasu około 220 milionów lat temu. Z wyglądu przypominał ptaka, posiadał długą, smukłą szyję oraz wąską głowę. Długość jego ciała osiągała 3 metrów, a wysokość 1,5 metra. mógł ważyć około 45 kilogramów. Należał do gatunku jednego z najwcześniejszych, który posiadał puste kości co miało zasadniczy wpływ na obniżenie masy jego ciała.

W górnej szczęce dorosły gad miał od 27 do 30 zębów, a w dolnej 25 do 27. Z przodu pyska zęby były węższe, a z tyłu szersze. Oczy były duże. Ciało miał pokryte drobno łuskowatą skórą. Naukowcy przypuszczają, że mógł prowadzić życie stadne. Za to niektóre źródła również podają, że ten gatunek wykazywał skłonności kanibalistyczne w stosunku do swojego potomstwa.

Jego oczy przypominały budową drapieżne ptaki na przykład sokoły. Świadczą one o tym, że był zwinnym i szybkim drapieżnikiem. Pola widzenia jego oczu na siebie nachodziły dzięki czemu widział stereoskopowo jak dzisiejsze ptaki lub tyranozaur. Mógł on więc szybko ocenić odległość dzielącą go od potencjalnej ofiary. W nocy widział bardzo słabo, dlatego polował jedynie w dzień. Zachodzące na siebie kręgi usztywniały jego ogon. Mógł on wyginać ogon głównie na boki, co ułatwiało mu zmianę kierunku i balansowanie w czasie biegu. Nie ma wątpliwości, że ten drapieżnik był szybkim biegaczem.

Dilofozaur

Dilofozaur był myśliwym o lekkiej budowie ciała, potężnych kończynach tylnych i bardzo długim ogonie. Miał około 6 metrów długości i ważył około 0,5 tony. Charakterystyczną cechą budowy jego ciała były dwa półkoliste grzebienie, wyrastające ze szczytu czaszki, które były prawie tak cienkie jak papier i zaczynały się za linią nozdrzy a kończyły za oczami. Ich funkcja nie została jak dotąd wyjaśniona. Prawdopodobnie służył do rozróżniania płci. Inną cechą czaszki tego gada, spotykaną też u innych przedstawicieli tego gatunku, jest odstęp między kością szczękową, a kością przed szczękową, nadający głowie zwierzęcia kształt nieco podobny do głowy krokodyla. Zdaniem części naukowców, istnienie tego odstępu sprawiało, że połączenie szczęki i kości przed szczękowej u tego drapieżnika było zbyt słabe, żeby wytrzymać obciążenia powstające w czasie walki z dużą ofiarą. Jest to jednak kwestia, która pozostaje przedmiotem wielu sporów i hipotez naukowych. Innym argumentem, który jest głoszony przez część naukowców jako potwierdzenie słuszności powyższej tezy to fakt, że choć szczęki tego gada były wyposażone w długie, ostre i szpiczaste zęby, to ich budowa wskazuje na to, że nie mogły one przy ich pomocy polować na duże zwierzęta. Jest zatem prawdopodobne, że swoje ofiary uśmiercał dość długimi łapami zakończonymi pazurami. Mógł polować między innymi na młode roślinożerne dinozaury albo wręcz żywić się padliną.

Deinonych