Bezpłatny fragment - Żółty Motyl

Tę książkę dedykuję mojej Mamie.

— Zamknij oczy i otwórz serce, Mamo…

a ujrzysz to, co i ja widzę.

ROZDZIAŁ PIERWSZY

Początek wszystkiego

Wszystko zaczęło się, gdy miałam cztery lata.

Mała dziewczynka — bosa, rozmarzona, z jasnobrązowymi, lekko kręconymi włosami, które wiatr czesał po swojemu. Włosy wiecznie potargane, jakby były odbiciem mojej dziecięcej wolności. Nieświadoma. Niegotowa na to, co los już dla mnie zapisał.

Najlepiej będzie, jeśli zacznę od początku. Od pewnego wieczoru — pozornie zwyczajnego, a jednak na zawsze utkwił mi w pamięci.

Były lata dziewięćdziesiąte. Inny świat. Prostszy, spokojniejszy. Bez ekranów, które rozświetlają twarze. Życie płynęło wolniej, jak rzeka omijająca każdy kamień z szacunkiem. Czy było lepsze? Nie wiem. Ale z pewnością miało w sobie coś, co dziś trudno odnaleźć.

Stara Wiśniewka. Moje małe uniwersum. Niby miasteczko, ale dla mnie — wszechświat utkany z zapachów, dźwięków i dotyku natury. Na wzgórzu — trakcja kolejowa, którą co jakiś czas wstrząsał huk pociągu towarowego. Rzadziej — pociąg osobowy, jak zapomniany list w skrzynce pełnej reklam.

Naprzeciwko torów — dom babci. Szara, przedwojenna kamienica, osiem mieszkań, każde z własną historią. Niepozorny budynek, wtulony w czas. Dla mnie — cały świat. Tam wszystko miało kolor, nawet szarość ścian.

Między torami a domem rozciągały się ogródki — jak małe królestwa ziemi i zapachu. Lokatorzy uprawiali tu pomidory, marchewki, fasolkę, choć niektórzy pozwolili ziemi zarastać ciszą. Wtedy babcia — dobra dusza tego miejsca — przejmowała ich grządki. Bo ziemia była dla niej jak ciało: trzeba się nią opiekować z miłością.

Po lewej stronie domu — rząd szop. Mroczne, skrzypiące, jakby z innego wymiaru. Ściany z przegniłych desek, w których wiatr grał swoją smutną melodię. Pajęczyny wisiały jak zasłony, a zapach stęchlizny mieszał się z kurzem. Tam kryły się kury, kaczki, siano, a czasem nawet — według opowieści babci i mamy — świnie i kozy.

Był też trzepak. Miejsce śmiechu, siniaków i wyzwań. Tam nauczyłam się, że upadek nie kończy zabawy, a tylko uczy nowych ruchów.

Ale wróćmy do ogródka. Bo to tam wszystko się zaczęło.

To tam, wśród zapachu świeżo skopanej ziemi i aromatu dojrzewających pomidorów, przy śpiewie świerszczy i szeleście liści, wydarzyło się coś, co już na zawsze zmieniło mój sposób widzenia świata.

Tamten wieczór noszę w sercu jak klejnot.

Sierpień powoli dopalał się na niebie — niebo było różowo-pomarańczowe, jakby ktoś pociągnął je akwarelą. Dzień był duszny, ale w powietrzu czuć już było chłód, który mówił:,,Jesień nadchodzi…”.

Lasy wokół szeptały jak morze. Zamknij oczy — i naprawdę mogłabyś pomyśleć, że leżysz na plaży. W samotności. W błogiej ciszy, która nie przeraża, lecz koi.

W ramionach babci zawsze czułam się bezpieczna. Jej obecność była jak miękki koc — otulająca i pachnącą lawendą, ziemią i czymś, co potrafią dać tylko ludzie, którzy naprawdę kochają.

— Irenko, wracamy już do domu — powiedziała, jak co wieczór.

Ale ja nie chciałam jeszcze kończyć dnia.

— Babciu, jeszcze chwilkę! Zobacz, groszek tu rośnie! Posiedźmy jeszcze trochę…

Uśmiechnęła się tym swoim spokojnym, rozświetlającym świat uśmiechem. Krótkie, siwe włosy tańczyły wokół jej twarzy w rytm wiatru. Była dość niska, delikatna, a jednak miała w sobie siłę starego dębu. Może właśnie po niej mam te włosy. I to serce, które słyszy więcej niż słowa. Oraz oczy, które noszą w sobie coś niespotykanego.

Zawsze, gdy zamykam oczy — widzę ją, czuję. Jakby czas nie mógł nas rozdzielić.

Wiatr poruszył liście nad naszymi głowami, niosąc ze sobą zapach lasu i dymu z odległego ogniska.

— Babciu, pobawmy się jeszcze w auta! Do dziesięciu, obiecuję!

To była moja ulubiona gra.

Usiadłyśmy na naszej zielonej ławeczce — starej, z odpryskującą farbą, ale pięknej, bo była nasza. Obok — droga, cicha, biegnąca między ogródkami a lasem. Tam liczyłyśmy samochody. Dziesięć przejeżdżało — wtedy dopiero szłyśmy spać. Ale często czekałyśmy bardzo długo. Czasem jedno auto, potem cisza. Czas rozciągał się jak guma balonowa.

Tego wieczoru było nie inaczej. Babcia patrzyła na mnie uważnie. Jej oczy — jak dwa jeziora pełne wspomnień — miały w sobie coś, co wtedy zauważyłam po raz pierwszy.

Ujęła moją malutką dłoń — ciepłą, ufającą. Jej skóra pachniała mydłem i ogórkami z grządki.

— Irenko — powiedziała cicho, niemal szeptem. — Kiedyś, kiedy umrę… chcę, żebyś wiedziała jedno. Zawsze będę przy tobie. Będę wracać do Ciebie jako żółty motyl. Zawołaj — przylecę. Powiedz coś — usłyszę. Pomyśl o mnie — a ja będę przy tobie.

Spojrzałam na nią z dziecięcą pewnością:

— Babciu, ty nigdy nie umrzesz!

Uśmiechnęła się delikatnie. Dotknęła mojego małego, ziemniaczanego noska — tak jak zawsze, kiedy chciała mnie rozśmieszyć. Przytuliła mocno. Jej ramiona pachniały ciepłem, miłością i czymś, co można poczuć tylko raz — i już nigdy nie zapomnieć.

— Zapamiętaj, Irenko. Ja zawsze będę wracać do ciebie jako żółty motyl.

Te słowa spłynęły z jej ust, jak zaklęcie. Nie było w nich ani cienia wątpliwości — tylko czułość i jakaś tajemnicza moc, która przebiła się przez wieczorne powietrze i trafiła wprost w moje serce. Poczułam to niemal fizycznie — jakby gorąca iskra przeszyła moje małe ciało i zapaliła coś, co miało już nigdy nie zgasnąć.

To jedno słowo — „zapamiętaj” — wybrzmiało jak echo, które odbija się od ścian duszy. Jak szept, który zostaje na zawsze. Jak światło, które nigdy nie gaśnie.

I kiedy dziś, po tylu latach, wracam myślami do tamtego wieczoru — słyszę to słowo tak wyraźnie, jakby wypowiadała je właśnie teraz, siedząc tuż obok. „Zapamiętaj”. Niesie w sobie coś więcej niż prośbę. To było jak ślubowanie, jak nić, która połączyła nas na zawsze. Wyryte nie tylko w pamięci, ale głęboko, nieodwracalnie — w sercu.

Babcia wciąż trzymała mnie za rękę. Jej dłoń była ciepła i silna, a zarazem delikatna jak płatki jaśminu.

Siedziała ze mną na naszej starej, zielonej ławeczce, tej z łuszczącą się farbą, i otuliła mnie ramieniem. Pachniała ogrodem, latem i czymś nieuchwytnym, co tylko ona miała.

I tak siedziałyśmy.

W ciszy, która nie była pusta, tylko pełna rzeczy najważniejszych. W szumie drzew, który koił jak kołysanka. W blasku ostatnich promieni słońca, które tańczyły na jej twarzy.

Czekałyśmy długo, licząc na głos każde przejeżdżające auto. Raz, dwa… potem długie nic… cisza… może znowu jedno… sześć, siedem… i znów cisza.

Ale wtedy nie liczyło się, kiedy dojdziemy do dziesięciu.

Liczyło się tylko to, że byłyśmy razem. Ja — mała dziewczynka z ziemią pod paznokciami. I ona — moja babcia, mój świat.

A słowo „zapamiętaj” pulsowało gdzieś we mnie, jak serce, które od tamtej pory biło już inaczej.

***

I w tym momencie mój film się urywa. Nie potrafię już odtworzyć kolejnych chwil w całości, tak jakby coś się rozpadło. Zostały tylko skrawki. Ułamki historii. Niektóre bardziej wyraźne, inne zamglone — ale zawsze tylko fragmenty.

Od tamtego dnia było jeszcze kilka sytuacji, które wtedy wydawały się zupełnie zwyczajne. Drobne. Ale dziś, dziś te chwile mają ogromne znaczenie. Może nie zmieniają mojego życia w sposób spektakularny, ale przypominają mi — niemal na każdym kroku — że babcia coś mi dała. Coś więcej niż wspomnienia. Że babcia jest tu. Że noszę kawałek jej samej w sobie.

Jeden z tych dni nie zapowiadał się niczym szczególnym. Ot, zwykły poranek u babci. A jednak — kapusta. Kapusta, która do dziś nie daje mi spokoju. Kapusta, która stała się symbolem czegoś większego. Myślę czasem, że babcia miała poczucie humoru — i to ona mnie tak urządziła.

Ale zacznijmy od początku.

Babcia doskonale wiedziała, że nienawidzę zimna. W domu bez centralnego ogrzewania poranki były jak z bajki o Królowej Śniegu — lodowate. Trzeba było wstać wcześnie i rozpalić w piecu. A ten piec — ogromny, kaflowy kolos, który my nazywaliśmy „kaflok” — fascynował mnie. Miał w sobie coś magicznego. Ten ogień, który w nim buzował, budził moją dziecięcą wyobraźnię.

Babcia, jak zwykle, wstała pierwsza i rozżarzyła ogień w kafloku. Zanim zdążyłam otworzyć oczy, w kuchni już pachniało ciepłem, herbatą i planami na obiad.

— Herbatka, Irenko — powiedziała z uśmiechem.

Rozpromieniona od samego rana, uśmiechnęłam się szeroko i odpowiedziałam z radością:

— Dziękuję! A zjemy dzisiaj placki na blasze?

Babcia spojrzała na mnie z rozbawieniem, pokręciła głową i rzuciła przez śmiech:

— Ty to byś tylko te placki na blasze jadła… Nie kochanie, dziś będą gołąbki.

Gołąbki. Brzmiało poważnie. Wiedziałam już, że to danie wymagało przygotowań, składników, kapusty. Właśnie — kapusty.

Skrzywiłam się delikatnie, jak każde zawiedzione dziecko, które miało nadzieję na coś słodkiego. Usiadłam na wysokim stole obok okna i popijając herbatę, wyczekiwałam, aż na trakcji pojawi się jakiś wielki towarowy pociąg.

Tak minął poranek.

Po jakimś czasie babcia powiedziała:

— Irenko, pójdziesz do sklepu? Tu do tego małego… Kup kapustę. Masz tu pieniążek i idź do pani po ładną główkę kapusty.

Wzięłam monetę jak relikwię. Czułam, że dostałam bardzo ważną misję. I że jestem wystarczająco duża, żeby ją wypełnić.

Sklepik był dosłownie kilka kroków od domu babci. Wychodziło się przez przedsionek, skręcało w lewo, mijało z lekka zagrażające szopy, za którymi często czaiły się koty, i już było się przy bramie. Za nią, po prawej stronie, mieścił się mały sklepik — tych już dziś prawie nie ma.

Sklepik był… maleńki. To nie był sklep w klasycznym sensie, bardziej — drewniana budka z pochylonym dachem, którą w letnie dni osączało słońce, a zimą otulał szron. Ale była magiczna.

Zanim weszło się do środka, trzeba było przedrzeć się przez kolorowe paski — wąskie plastikowe taśmy, które wisiały od góry, aż po ziemię. Trzeba było je rozchylić jak teatralną kurtynę. Dla mnie to było jak wejście do tajemniczego świata — takiego, który istniał tylko dla tych, którzy wiedzieli, jak przez te paski przejść.

Wewnątrz uderzało mnie ciepło. Nie tylko fizyczne — choć faktycznie było tam przyjemnie — ale też to drugie ciepło: znajome, domowe, bliskie.

Drewniane ściany tłumiły dźwięki, nie niosło się echo. Było cicho, miękko, trochę jak w szafie z opowieści z Narnii. Zapach był niepowtarzalny — mieszanina świeżych warzyw, ogórków kiszonych, cukierków i czegoś przypominającego skórzaną torebkę.

Aż trudno uwierzyć, ile tam się mieściło! Półki uginały się pod towarem, wszystko na siebie zachodziło. Tu ziemniaki, tam cebula, trochę jabłek. Obok paczki z mąką, cukrem, woreczki z ryżem, zapałki, mydła, świece, kalendarze ścienne i worki na śmieci.

I słodycze. Zawsze mnie przyciągały. Stały w dwóch niskich koszach tuż przy kasie: lizaki w kształcie serca, landrynki zawinięte w błyszczące papierki, kilka rodzajów gum do żucia i — moje ulubione — oranżadki w proszku. Bywały też chipsy, choć ich wybór był skromny. Ale zawsze znalazła się jakaś „perełka”, coś, co miało smak przygody.

Pani sprzedawczyni była zawsze ta sama — starsza, spokojna, z siwym koczkiem i pogodnymi oczami.

Znała mnie bardzo dobrze — w tak małej wsi nie dało się nie znać dziecka, które biegało codziennie obok ogrodzenia.

Uśmiechnęła się na mój widok i powiedziała ciepło:

— Cześć, Irenko! Jesteś sama? Gdzie zgubiłaś babcię?

Wyprostowałam się jak struna, wypięłam pierś z dumą i odpowiedziałam:

— Babcia wysłała mnie po kapustę. Samą!

Byłam przepełniona poczuciem wielkości. Oto ja — taka dorosła. Sama, z misją. Byłam z siebie niesamowicie dumna. Sama! Do sklepu! Po kapustę!

Kobieta kiwnęła głową z uznaniem, odwróciła się do skrzynki i wybrała największą, najbardziej zieloną kapustę. Podała mi ją z uśmiechem, a ja wyciągnęłam po nią ręce jak po wielką piłkę.

— Proszę bardzo — powiedziała.

Podałam jej pieniążek i otrzymałam resztę. I wtedy…

Pani zmarszczyła lekko nos, spojrzała na mnie z czułością i sięgając do koszyka, wręczyła mi lizaka w kształcie serduszka.

Serce mi podskoczyło. Taka nagroda! Takie zaufanie! Czułam się jak bohaterka książki o odwadze i dobrych uczynkach. Nie mogłam uwierzyć w swoje szczęście — Dzień pełen sukcesów!

Lizak, kapusta, pieniążki — to wszystko w moich małych dłoniach układało się jak dzieło sztuki, ale nie było to wygodne. Kapusta ślizgała się, a lizak przeszkadzał, ale nie oddałabym go za nic.

Z trudem objęłam rękami kapustę, resztę z wydanych pieniędzy i prezent w postaci słodkości. Moje małe dłonie ledwo to wszystko ogarniały. Ale ruszyłam szybko w stronę domu — bo przecież ten lizak trzeba było jak najszybciej skosztować!

Z każdym krokiem kapusta wydawała się cięższa i bardziej nieporęczna.

W końcu dotarłam do drzwi wejściowych. Jeszcze tylko otworzyć, wejść, wspiąć się po schodach…

Ale jak tu otworzyć drzwi, mając w jednej ręce ciężką jak kamień kapustę, w drugiej resztę i lizaka?

Wykonałam jakąś dziwną, lekko pokraczną, dziecięcą akrobację. I wtedy — pach! Kapusta wypadła mi z rąk i potoczyła się po ziemi, kilkanaście centymetrów. Patrzyłam na nią, leżącą na chodniku, jakby była roztrzaskaną wazą z porcelany. Miałam wrażenie, że zniszczyłam wszystko. Cały wysiłek, całą dorosłość, cały plan babci.

A ja — zdruzgotana, sparaliżowana — wybuchłam płaczem. Zawiodłam. Zawiodłam w tak ważnej misji, którą powierzyła mi babcia!

Byłam święcie przekonana, że kapusta nie nadaje się już do niczego. Spadła na ziemię, jest brudna, więc z pewnością będzie trzeba ją wyrzucić do kosza. I co ja teraz powiem babci?!

Szybko rozejrzałam się dookoła, czy ktoś widział moją porażkę. Z podkulonym ogonem i ogromnym poczuciem winy nachyliłam się, żeby ją podnieść, ręce mi drżały. Wydawało mi się, że kapusta mogła się uszkodzić — zbrudzić, pęknąć, może nawet w środku zgnieść?

Myśli galopowały. Przecież to najważniejszy składnik na gołąbki! Babcia będzie musiała gotować wszystko od nowa! Będzie zła! Może smutna? A może… rozczarowana mną?

Zapłakana weszłam do przedsionka. Schody wydawały się wyższe niż zwykle.

Płacząc, wspinałam się po schodach, a w głowie kłębiły się czarne myśli: „Co ja teraz powiem babci? Może lepiej nic nie mówić? A może zrzucę winę na coś innego?”

Ale wyrzuty sumienia zjadały moją małą duszyczkę.

Weszłam do domu, minęłam łazienkę i usłyszałam głos babci — szczęśliwy, ciepły:

— I co, Irenko? Kupiłaś?

Nie odpowiedziałam. Weszłam do kuchni cała we łzach. Babcia spojrzała na mnie zaniepokojona:

— Hej, co się stało?

Wzięła ode mnie kapustę, położyła ją na blacie obok innych składników. Szybko opłukała ręce, wytarła je w fartuch i uklękła przy mnie, biorąc mnie za ramiona.

— Co się stało, dziecko?

Słowa grzęzły mi w gardle. Ale już nie mogłam dusić tego w sobie.

I wtedy pękłam. Łzy spłynęły jak rwąca rzeka. Zaczęłam opowiadać wszystko, trzęsącym się głosem: że spadła, że się potoczyła, że może się zniszczyła, że ja nie chciałam, że się starałam, przepraszałam, obiecywałam, że kupię nową, że zapracuję, podleję wszystkie kwiatki w ogródku…

Babcia spojrzała na mnie uważnie, po czym… zaczęła się śmiać.

Śmiała się głośno, serdecznie, z całego serca.

Byłam zdezorientowana. Dlaczego się śmieje? Przecież zawiodłam. Przecież kapusta się zniszczyła. Czy nie rozumie, jak bardzo jest to poważne?

Zamilkłam, próbując zrozumieć. Babcia pochyliła się, ujęła moją dłoń i palcem drugiej dotknęła jej środka.

— Niech każda kapusta spada ci z rąk, kochanie. I niech zawsze daje ci tyle śmiechu, co teraz dała mnie. — Pocałowała mnie w czoło.

— Irenko… — powiedziała łagodnie, przyciągając mnie do siebie. — Kapusty nie da się zepsuć tak łatwo. Można ją umyć. A najważniejsze, że ty się tak starałaś.

— Można ją umyć? — zapytałam z niedowierzaniem. — Naprawdę się nie popsuła?

Ale babcia już tylko się uśmiechała. Otarłam łzy i usiadłam na rozkładanej wersalce w kuchni.

Odwinęłam lizaka i zaczęłam go lizać — w ciszy, pełna ulgi, szczęścia i… czegoś, czego jeszcze nie potrafiłam nazwać. Nie popsuła się… Nie zawiodłam… Wciąż nie potrafiłam w to uwierzyć.

Od tamtego dnia, za każdym razem, gdy biorę kapustę w ręce, czuję… szczęście.

I choć nie jestem już dzieckiem, kapusta nadal często wypada mi z rąk. Nie wiem, jak to możliwe, ale za każdym razem wywołuje to we mnie radość. Śmiech. Spokój.

Bo może właśnie tak babcia chce mi przypomnieć, jak ważny w życiu jest śmiech.

Twarz ukryta za skrzydłami motyla

Zanim opowiem Wam resztę tej niezwykłej historii — o znakach, które zaczęły pojawiać się w moim życiu i zmieniać je niepostrzeżenie — chciałabym na chwilę zatrzymać się tu, w tym miejscu, i opowiedzieć Wam o osobie, która jest sercem tej opowieści.

Nie znajdziecie tu zbyt wielu dat, metryk czy suchych biograficznych faktów. Nie opowiem Wam dziś o babci tak, jak mówi się o dorosłych — bo ja pamiętam ją oczami dziecka. Nie znam jej młodości, nie wiem, jakie miała marzenia, gdy miała dwadzieścia lat, co ją martwiło, co ją wzruszało, gdy jeszcze mnie nie było na świecie. Ale wiem, jaka była dla mnie — dla tej małej dziewczynki, która siadała z nią na ławce pod domem i razem z nią liczyła przejeżdżające samochody.

I wierzcie mi — to wystarczy, by napisać o tej kobiecie całą książkę.

Z rzeczy materialnych nie zostało mi po niej wiele. Kilka zakurzonych zdjęć w starej szafie. Pozytywka z melodyjką, która do dziś rozbrzmiewa mi w głowie, choć jej mechanizm już dawno zardzewiał. I zegarek — ten sam, który dostałam na komunię, a którego teraz dotykam z taką czułością, jakby był samą nią. Tyle. I aż tyle.

W tamtych czasach aparat fotograficzny był luksusem. Nie było tak jak teraz — tysiąca zdjęć zrobionych w jedno popołudnie, dziesiątek nieudanych selfie zrobionych tylko po to, by jedno „wyszło”. Każde zdjęcie miało wagę. Było wydarzeniem. Uchwyconą na zawsze chwilą, która miała zostać w rodzinie na pokolenia.

Dziś mam przed sobą zaledwie trzy fotografie. Jedną z czasów jej młodości — babcia ma na niej spojrzenie dziewczyny, która jeszcze nie zna wszystkich życiowych trudności, ale już nosi w sobie dojrzałość. Drugą — z czasów, gdy była elegancką, dojrzałą kobietą, z wyprostowaną sylwetką i powagą w oczach. I wreszcie trzecią — kolorową, współczesną. Na niej jest już moją babcią. Tą babcią, którą pamiętam.

I kiedy patrzę na te zdjęcia, mam wrażenie, że ona patrzy na mnie. Tak prawdziwie. Jej oczy — mądre, uważne, czułe — jakby przenikały mnie do środka. Jakby znały moje myśli, zanim jeszcze je wypowiem. Jakby mówiły: „Wiem, co czujesz. Jestem przy Tobie”.

Uśmiecha się na każdym z nich lekko, niemal nieśmiało. Ma ciemne, falowane włosy, zazwyczaj spięte w elegancki kok. Jej twarz była smukła, lekko pociągła, bardzo delikatna. A skóra — jasna, niemal porcelanowa. Wszystko to razem tworzyło obraz niezwykle pięknej kobiety — takiej, która nie musiała nic mówić, by świat zwalniał przy niej kroku.

Nazywała się Monika.

Urodziła się 4 maja — w 1927 albo 1930 roku. Nie jestem pewna — jak wiele w mojej rodzinie, i ta data owiana jest mgłą. Ale wiem na pewno, że zmarła 29 stycznia 2000 roku.

I celowo mówię: zmarła. Bo słowo „odeszła” po prostu tu nie pasuje.

Babcia nie odeszła. Babcia zmarła i powróciła.

Zamieniła swoje ciało w coś ulotnego, zostawiła fizyczną obecność, ale została ze mną. I choć nie słyszę już jej kroków w kuchni, nie czuję zapachu jej pieczonych placków, nie słyszę jej głosu wołającego moje imię — to wiem, że jest.

Zawsze była. I będzie.

***

Tak jak już wspominałam — niewiele wiem o młodzieńczym życiu mojej babci. Były to trudne czasy — wojenne i powojenne — a z takich okresów rzadko wyciąga się wspomnienia na światło dzienne. W mojej rodzinie mówiło się o przeszłości oszczędnie, jakby z szacunkiem dla tego, co zostało przemilczane, a może i trochę zapomniane. Dzieci nie zadawały wtedy tylu pytań, a dorośli nie mieli w zwyczaju dzielić się wszystkim, co nosili w sercu.

Nie wiem, jaki był jej ulubiony kolor. Ale w duchu wierzę, że to był żółty. W końcu to żółtego motyla wybrała, by do mnie wrócić. Nie wiem, jakiej muzyki słuchała, jakie kwiaty lubiła najbardziej, ani po jakie książki sięgała, gdy miała czas tylko dla siebie. Te wszystkie detale, które dziś tak chętnie kolekcjonujemy i zapisujemy jak drogocenne notatki — przepadły gdzieś w biegu jej życia.

Ale znam jedno. Jedno marzenie, które było dla niej najważniejsze. Marzenie, które nosiła w sercu jak najcenniejszy klejnot. Marzenie, które — niestety — nigdy się nie spełniło.

Babcia zawsze pragnęła mieć własny dom. Swój. Cichy. Spokojny. Dom, który nie byłby niczyją przystanią tymczasową, tylko jej miejscem na ziemi. Dom z ogrodem może z ławeczką pod drzewem, z firankami w oknach, za którymi tliłoby się ciepłe światło wieczornych opowieści. Marzyła o miejscu, gdzie mogłaby zamieszkać na zawsze, otoczona tymi, których kocha — w zgodzie, w cieple, bez niepokoju o jutro.

Ale wtedy niewielu mogło pozwolić sobie na taki luksus. Ludzie cieszyli się, gdy po prostu mieli gdzie mieszkać. Gdy dach nie przeciekał, gdy ściany trzymały ciepło, a w garnku coś się gotowało — to już był powód do wdzięczności. Marzenia musiały ustąpić miejsca przetrwaniu.

A jednak… mimo to — babcia wciąż je nosiła. I myślę, że właśnie dlatego w jej oczach zawsze była odrobina tęsknoty. Cichej, nieuchwytnej. Tęsknoty za miejscem, którego nigdy nie miała, ale które istniało w niej — jak dom duszy.

Czasy były trudne. Przytłaczające. Zimne. Wypełnione ciszą, która mówiła więcej niż jakiekolwiek słowa. Ludzie żyli tak, jak wszyscy — nie za głośno, nie za wyraziście, bez wychylania się poza ramy, które życie samo wyrysowało. Dom, praca, dzieci — a w niedzielę obowiązkowo do kościoła. Taki był rytm dnia, tygodnia, istnienia. Wszystko w cieniu tego, co było kiedyś. W cieniu wojny. Tej wojny, o której się nie mówiło, ale która wciąż była obecna — w spojrzeniach, w milczeniu przy stole, w gwałtownym szeleście gazety, który przerywał ciszę jak krzyk.

Czuję, że babcia głęboko wierzyła. Może nie tak, jak dzisiaj to rozumiemy — bez dewocji, bez obrazków w portfelu. Ale gdzieś w środku niej tlił się płomyk, cichy i nieugaszony. Nie mam żadnych dowodów, żadnych modlitewników ani zapisków z nabożeństw. Ale była w niej jakaś uważność, jakaś czystość gestu, kiedy podawała komuś talerz, i jakaś wdzięczność w oczach, kiedy mówiła „dziękuję”. Być może ten rodzaj wiary nie potrzebował słów.

Nadszedł czas zamążpójścia. Monika — jak wiele dziewcząt wtedy — wyszła za mąż. Bo tak trzeba było. Bo takie były czasy. Nikt nie mówił o miłości jak z książek. Życie nie było romansem, tylko drogą — krętą, błotnistą, pełną zakrętów, które trzeba było pokonywać nie z uczuciem w sercu, ale z zaciśniętymi zębami. Mężczyźni tamtej epoki byli jak cienie. Niby obecni, a jakby nie do końca tu. Nosili w sobie wojenne obrazy — wykrzywione twarze, świst bomb, ogień, który zostawał w oczach już na zawsze.

Każda rodzina miała swoją opowieść. Najczęściej taką, której nie dało się wypowiedzieć na głos. Historie duszone w gardle, zamykane w słoiku razem z powidłami, zamurowywane razem z fundamentami domu. A gdy już coś się wymknęło, wypadało z ust w gniewie, w bólu, w milczeniu dłuższym niż noc. Większość tych historii trafiała tam, gdzie bolało najbardziej — do czterech ścian. Do kuchni, do przedpokoju, do łazienki. A za zamkniętymi drzwiami tylko dziecięce oczy, pełne strachu, patrzyły z ukrycia. Milczące świadectwa codziennych dramatów.

Nie chcę jednak, byście myśleli, że moja babcia żyła w smutku. Nie. Ona umiała oszukać rzeczywistość. Moja babcia i moja mama dbały o to, by moje uszy słyszały tylko to, co buduje, a nie to, co rani. By moja dziecięca głowa mogła spać spokojnie. Oszczędziły mi tych opowieści, okryły je ciszą — ciepłą, miękką, ochronną.

Życie Moniki nie było usłane różami. Ale mimo wszystko, doczekała się dwóch pięknych córek. Jedną z nich była moja mama. Równie silna. Równie piękna. I dziś już wiem, że to piękno, które nosi w sobie, to światło w spojrzeniu, ta cisza, która sprawia, że ludzie przystają — to wszystko przyszło z kobiecej linii. Z babci. Bo kiedy moja mama wchodziła do pokoju pełnego ludzi, rozmowy cichły. Czuło się jej obecność — jakby wnosiła ze sobą coś więcej niż tylko siebie. Coś głębokiego. Czystego. Mocnego.

Ale o niej opowiem wam trochę później. Bo bez niej ta historia nie będzie kompletna. Teraz — wróćmy do Moniki.

Babcia była panią domu. Tak jak większość kobiet w tamtym czasie. Jednak miała też coś jeszcze. Coś, co czyniło ją wyjątkową. Coś, co czyniło życie piękniejszym. Szyła.

I kiedy szyła — świat się zmieniał.

Na zewnątrz był szary, gdzie wszystko pachniało kurzem, gotowaną kapustą i zmęczeniem. Gdzie popękane dłonie ściskały ściereczki, a garnki gotowały więcej wody niż jedzenia. Świat, w którym marzenia były zbyt kosztowne, by je głośno wypowiadać. Ale kiedy babcia siadała przy swojej maszynie — ten świat znikał.

Wystarczyło jedno „klik” pedału, by zadziała się magia. Światło z okna wpadało na jej dłonie, a igła zaczynała śpiewać swoją cichą pieśń. Materiały — błyszczące, szeleszczące, jedwabiste — przesuwały się płynnie między jej palcami. Wokół unosił się zapach krochmalu, kredy krawieckiej i lekkiego kurzu, który opadał jak brokat z nieba.

Byłam wtedy mała, ale pamiętam, że gdy babcia szyła, wszystko stawało się możliwe. W powietrzu krążyły kolory — fiolety, głębokie zielenie, pudrowe róże, złoto i granat. Sznurki, tasiemki, koronki i guziki błyszczały jak drogocenne kamienie. Każdy ścieg był jak zaklęcie. Każdy fragment materiału — jak fragment baśni, którą tylko ona potrafiła opowiedzieć.

To nie była tylko praca. To był rytuał. To był jej własny, mały świat. Świat, który tworzyła od nowa za każdym razem, gdy siadała do maszyny. A ja — mała dziewczynka z szeroko otwartymi oczami — mogłam w nim być. Patrzyłam, jak spod jej rąk wychodzą sukienki jak z bajki, koszule lekkie jak piórka, zasłony, które tańczyły na wietrze.

W tym świecie nie było bólu, nie było wojny, nie było cieni. Była tylko ona, ja, i śpiew maszyny, który do dziś brzmi mi gdzieś w duszy, jak ukołysanie.

Kiedy złote nici połączyły nasze dłonie

Tamtego dnia jeszcze nie wiedziałam, jak bardzo odmieni się moje życie. Nie przeczuwałam nawet, że wydarzy się coś, co z czułością i wzruszeniem będę wspominać przez kolejne dziesięciolecia. Byłam już trochę starsza niż czteroletnie dziecko — to były chwile poprzedzające moją Pierwszą Komunię.

W mojej głowie od zawsze powstawały bajkowe obrazy długich, powłóczystych sukien, które szeptały historie o księżniczkach i balach, o światach nieznanych, lecz tak bliskich sercu. Nie potrafiłam się powstrzymać — w każdej wolnej chwili narzucałam na siebie prześcieradła, firanki, zasłony — wszystko, co przypominało długą, dostojną suknię lub welon. Kochałam to uczucie, kiedy materiał sunął po ziemi za mną jak tren królowej z dziecięcych marzeń.

Od zawsze marzyłam, by ktoś uszył dla mnie prawdziwą suknię. Nie jakąś tam spódniczkę do szkoły — tylko taką do ziemi, która „idzie za tobą”, kiedy się odwracasz. Czekałam i czekałam… aż w końcu zebrałam się na odwagę i zaczęłam nieśmiało prosić mamę. Ale w tamtych czasach rzeczywistość nie rozpieszczała — sklepy nie uginały się od ubrań, a każde większe zakupy były dobrze przemyślane.

Mama, oszczędzająca każdy grosz wypracowany ciężką pracą, wpadła na inny pomysł. Zamiast kupować coś gotowego, poprosiła babcię, by uszyła dla mnie wymarzoną spódnicę.

Pamiętam ten dzień jak dziś. Kiedy wysiadłyśmy z autobusu i wspinałyśmy się po znajomych schodkach, moje serce waliło z ekscytacji. Wbiegłam do babci jak burza, z włosami w nieładzie i oczami pełnymi planów.

Babcia jak zawsze czekała — z tym samym łagodnym uśmiechem, ciepłym spojrzeniem, z ramionami gotowymi, by objąć cały świat. Wciągnęła nas do środka, pachnącego ziołami i świeżym praniem, i zanim jeszcze zdążyła zamknąć drzwi, wypaliłam:

— Babciu, uszyjesz mi spódnicę? Proszę! Taką do ziemi, co się ciągnie, najlepiej z trenem jak księżniczka ma!

Mama zaśmiała się cicho i westchnęła:

— Mamo, ona już mnie tak długo prosi. Może byś jej coś uszyła? Chociażby na podwórko.

Babcia uśmiechnęła się lekko, jakby z dumą, i bez chwili zawahania skinęła głową. A potem… wydarzyła się magia.

Podeszła do maszyny — nie jakiejś nowoczesnej plastikowej, jaką można dziś kupić w sklepie. To było prawdziwe, ciężkie, drewniane biurko z ukrytą w nim potęgą. Maszyna wysuwała się z jego wnętrza niczym sekretne narzędzie czarodzieja. Pamiętam każdą jej linię: ciemne drewno wypolerowane latami pracy, złote litery wygrawerowane na metalu, ozdobne ornamenty jak z baśni. Ona nie tylko szyła ubrania — ona miała duszę.

Babcia przysunęła krzesło i sięgnęła do wielkiej skrzyni z materiałami. I wtedy… weszłam do innego świata.

Skrzynia była skarbnicą kolorów i faktur: brokaty jak pył wróżek, jedwabie gładkie jak aksamitne sny, halki lekkie jak pióra. Tyle zapachów, barw, wrażeń — moje oczy nie nadążały za zmysłami. Zaczęłam wszystko wyciągać, obejmować ramionami, ożywiać wyobraźnią.

— Młoda damo — przerwała babcia z uśmiechem. — Pooglądamy najpierw wszystkie. Potem wybierzemy, który będzie najbardziej odpowiedni.

Zamrugałam, nieco przygaszona, ale i podekscytowana jeszcze bardziej. Czekałam, aż powie mi to magiczne: „stań prosto”, i zacznie mnie mierzyć.

I wtedy wybrała go. Materiał, który zapamiętam na całe życie. Białe tło, a na nim brązowe liście — jakby jesień zamieszkała w tkaninie. Delikatny w dotyku, otulał moją dziecięcą skórę jak ciepły szept. Owinęłam się nim od razu, kręcąc się w kółko, marząc, że już mam na sobie swoją upragnioną suknię.

Babcia zdjęła miarę i zasiadła do maszyny. Jej dłonie poruszały się szybko, pewnie, z czułością. Maszyna zaczęła turkotać: tuk-tuk-tuk, a moje serce biło z nią w rytmie.

W końcu — gotowe.

Wskoczyłam w spódnicę jak w marzenie. Zaczęłam wirować. A materiał wirował razem ze mną. Byłam najpiękniejszą księżniczką w tej części wszechświata.

Babcia spojrzała na mnie i bez słowa podała mi rękę. Zaczęłyśmy tańczyć po pokoju, udając, że to wielka sala balowa, że gra muzyka, że patrzy na nas cały dwór.

Zrobiłam kilka piruetów i ukłoniłam się jak należy. Ale to nie wystarczyło.

— Babciu — powiedziałam z wypiekami na twarzy — jeśli to zajęło ci tylko chwilkę, to może uszyjemy jeszcze jedną? Taką z brokatu! A potem jedną z jedwabiu! I jeszcze taką z cekinami! I…

Paplałam jak nakręcona, a babcia chwyciła mnie za obie dłonie.

— Irenko — powiedziała z czułością — kiedyś ty będziesz szyła moimi rękami.

Spojrzałam na nią zaskoczona.

— Babciu… ale ja nie chcę szyć tych sukni. Ja chcę je nosić! Chcę je mieć — dużo, dużo! W garderobie, w każdym kolorze świata!

Babcia tylko się uśmiechnęła. Pogłaskała maszynę dłonią, jakby pieściła coś żywego, i cicho szepnęła:

— Kiedyś będzie należeć do ciebie.

Gdybym wtedy tylko wiedziała…

Że to, co powiedziała babcia, nie było tylko chwilowym żartem ani czule rzuconym zdaniem na uspokojenie mojego dziecięcego szaleństwa. Że między słowami schowała coś znacznie większego, znacznie poważniejszego, a może… coś, co przyszłość już wtedy szeptała jej do ucha.

Dziś, kiedy sięgam pamięcią do tamtej chwili, mam wrażenie, że czas się wtedy zatrzymał. Że ta stara maszyna z głośnym tuk-tuk-tukiem przędła nie tylko nici materiału, ale i nici przeznaczenia, których jeszcze nie potrafiłam dostrzec.

Rzecz kiedyś… nie wydaje się dziś wcale taka odległa. Minęło tyle lat, ale ten dzień jest we mnie nadal tak żywy, jakby wydarzył się zaledwie wczoraj. I często zastanawiam się, czy gdybym rozumiała, co naprawdę znaczyło to, co babcia powiedziała… czy zareagowałabym inaczej?

Może tak. A może nie.

Bo czego można się spodziewać po małym dziecku? Po dziecku, które jest w euforii, bo właśnie dostało swój wymarzony prezent? Dziecku, które całym ciałem tańczyło w długiej spódnicy i śmiało się tak głośno, że zagłuszało wszystkie przyszłe smutki, wszystkie,,kiedyś”.

Nie wiem. Naprawdę nie wiem, czy powiedziałabym wtedy coś innego. Może dalej wirowałabym w tańcu i w marzeniach. Może jeszcze mocniej wtuliłabym się w babcię i powiedziała, że chcę, żeby żyła wiecznie. Może…

Ale wiem jedno — tamta chwila była jak zamknięta w szkle bańka czasu. Jak maleńka kapsuła, która przetrwała wszystkie burze i teraz noszę ją głęboko w sobie. W mojej pamięci, w dłoniach, które dziś potrafią szyć, choć kiedyś miały tylko nosić.

Bo czas płynie. Płynie nieubłaganie. I nie da się go zatrzymać.

Ale niektóre chwile… trwają. I zostają z nami na zawsze. Jak złote nici, które pewnego dnia połączyły nasze dłonie.

Dzień, w którym wszystko zamilkło

To był parszywy dzień. Dzień, który zaczął się jak każdy inny, ale zakończył się jak żaden dotąd. I choć byłam wtedy jeszcze dzieckiem — może nawet zbyt małym, by w pełni rozumieć wagę wydarzeń — to obrazy, dźwięki, a nawet zapachy z tamtego wieczoru nieustannie krążą w mojej głowie. Przypływają falami, raz delikatnymi, raz brutalnymi, ale nigdy nie cichną. Nie ostrzegały. Nie dawały żadnych znaków.

Wieczór był zwyczajny aż do bólu — nie wyróżniał się niczym, nie zapowiadał tragedii. Pamiętam zadziwiająco wiele, jak na tak pozornie spokojny czas. Mama wzięła kąpiel — jej mały rytuał po ciężkim dniu pracy. Woda szumiała za zamkniętymi drzwiami łazienki, unosząc się delikatnie jak para, która potem osiadała na zimnych lustrach. Ojciec wciąż był w pracy — pamiętam, że odbywała się jakaś uroczystość, z której nie mógł się wywinąć. Oficjalna, ważna, odległa… jakby z innego świata.

I w tej chwili pojawia się mój brat… Tak, mój brat. Zawsze skryty, cichy, ale z sercem, które pomieściłoby cały wszechświat. To on był tamtego wieczoru z babcią. On usłyszał jej ostatnie słowa. I on był świadkiem momentu, który do dziś pozostaje tajemnicą — tej granicy, gdzie ciało zostaje, ale dusza… dusza postanawia odejść. Czy wtedy już stała się motylem? Czy może jeszcze unosiła się przez jakiś czas bez formy, zawieszona między światami? Nie wiem. I chyba nie chcę wiedzieć. Tę przestrzeń zostawię Wam. Ale wiem jedno: tamtego mroźnego wieczoru babcia opuściła swoje ciało, lecz nie odeszła. Nie na zawsze. Jeszcze nie.

Leżałam wtedy na sofie, jak co wieczór, z nogami podwiniętymi pod siebie. Oglądałam bajkę — tę, którą znałam już na pamięć, a mimo to śledziłam z taką uwagą, jakby za każdym razem mogła się skończyć inaczej. W ręku trzymałam kanapkę z szynką i żółtym serem. Była ciepła, pachnąca — świeży chlebek, prosto z piekarni, z chrupiącą skórką. Ten smak… nie wiem, czy kiedykolwiek potem coś smakowało mi tak dobrze. Może dlatego, że później wszystko już było inne. Żaden chleb, żadna bajka, żaden wieczór — nic już nigdy nie było takie samo.

I wtedy rozbrzmiał dźwięk telefonu. Tego starego, drewnianego aparatu wiszącego na ścianie w przedpokoju. Miał ogromną, zawiniętą słuchawkę położoną na jego czubku i drugą, mniejszą, która zwisała z boku na metalowym haczyku. Jego dźwięk był przenikliwy, ostry, niemal agresywny — jakby z innej epoki. Nie pasował do naszego domu, do wieczorynki, do zapachu chleba. Wrył mi się w pamięć tak mocno, że do dziś, gdy słyszę stary telefon, ściska mi się żołądek.

Zza drzwi łazienki dobiegł głos mamy — stłumiony przez parę i zamknięcie.

— Irenko, odbierz telefon!

Westchnęłam głośno. Nie miałam ochoty. Przerwałam bajkę z niechęcią i podniosłam się z sofy jak ktoś, kto właśnie traci coś najważniejszego w życiu. Podeszłam do telefonu, który wydawał się większy i cięższy niż zwykle. Wysunęłam słuchawkę z oporem i przycisnęłam ją do ucha.

— Kto tam? — zapytałam.

W odpowiedzi usłyszałam głos mojego brata. Znałam go. Ale tego wieczoru brzmiał inaczej. Był napięty, przyspieszony. Drżał w nim jakiś niepokój, którego nie umiałam jeszcze nazwać.

— Irka? Daj mamę do telefonu.

— Mama się kąpie. Mów co chcesz, to jej powiem.

— Nie. Powiedz, żeby podeszła do telefonu. Już!

To „już” uderzyło mnie jak pchnięcie. Pierwszy raz usłyszałam w jego głosie coś bliskiego panice. Nie zadałam już więcej pytań. Nie musiałam. Drzwi łazienki uchyliły się z lekkim skrzypnięciem, a mama wyszła w pośpiechu, jeszcze w ręczniku.

— Daj mi słuchawkę- powiedziała.

Bez słowa podałam jej telefon. Czułam, jak robi się zimno — nie tylko w mieszkaniu, ale wewnątrz mnie.

— Halo? Rysiu? Co się dzieje?

Na moment zapadła cisza. Widziałam, jak twarz mamy zmienia się w sekundach — jak uśmiech znika, zastąpiony czymś ciężkim i pustym.

— Ale taty nie ma… co się… co się dzieje?

Kolejna pauza. Kolejna zmiana w jej oczach.

— Jest tam ktoś z tobą?

Moje serce zaczęło bić szybciej. Chleb, który wciąż trzymałam w ręce, był już zimny. Nagle stracił smak. Gardło zacisnęło mi się tak mocno, że nie mogłam przełknąć nawet śliny. W brzuchu czułam supły, które skręcały się z każdym słowem.

— Nigdzie się nie ruszaj! Słyszysz?! Już jedziemy!

Brzdęk odkładanej słuchawki był jak wystrzał. Ten dźwięk na zawsze stał się dla mnie znakiem złych wiadomości.

— Ubieraj się! — krzyknęła mama, już sięgając po telefon po raz drugi. Wybierała numer z nerwowością, a obrotowe cyferki zdawały się kręcić w zwolnionym tempie, jakby kpiły z nas, jakby same nie chciały dopuścić do tego, co miało się wydarzyć.

— Po co mam się ubierać? — Zapytałam.

— Nie dyskutuj, tylko się ubieraj! — odpowiedziała nerwowo.

— Dobry wieczór, tu Maria. Z mężem poproszę… Tak, wiem, ale to nie może czekać. To bardzo ważne.

W jej głosie słychać było strach, jakiego nigdy wcześniej u niej nie słyszałam.

Pobiegłam do pokoju. Zakładałam ubrania na piżamę, nie zwracając uwagi, czy pasują. Rękawy były za długie, buty niedopięte. Ale nie miało to żadnego znaczenia. Liczyła się tylko ta jedna rzecz, która wisiała w powietrzu jak niewidzialna mgła: coś się stało.

Później wspomnienia zaczynają skakać. Migawki. Klatka schodowa. Ślizgające się buty. Mróz. Ciche auto. Jazda bez słowa. Śnieg padający z nieba jak biała cisza.

Dojeżdżamy. Brama. Znam ją, to ta sama brama, przez którą tyle razy biegłam z babcią do sklepu albo na grzyby do lasu. Tym razem jednak nikt się nie śmieje. Z naprzeciwka wyjeżdża auto. Karetka. Mama wyskakuje z naszego samochodu i biegnie.

Ciemność. Tylko śnieg oświetla wszystko dookoła. Mama wali dłonią w karetkę. Płacze. Jej łzy są jak krople zamarzające na policzkach. Ja siedzę z tyłu, przyklejona do szyby, i patrzę, jak świat się wali.

— Powiedzieli, że już nic nie dało się zrobić… — wyszeptała, wracając do auta.

Ojciec milczy. Podjeżdżamy pod blok. Mama wybiega, znika w ciemnej klatce schodowej. Ojciec pomaga mi wysiąść. Wchodzimy. Na schodach słyszę głośny, melancholijny płacz mamy. Niski, przeciągły, jak śpiew, który rozdziera duszę.

W mieszkaniu widzę babcię. Leży spokojnie na sofie, z zamkniętymi oczami. Wygląda, jakby spała. Mama trzyma ją za rękę, płacze i gładzi jej twarz. Podchodzę, ale mama mnie zatrzymuje.

— Zaprowadź ją do Rysia.- Mówi do ojca, nawet na mnie nie spoglądając.