Bezpłatny fragment - Współczesna demokracja w Unii Europejskiej.

Wstęp

Demokracja jest ustrojem, w którym nadrzędną władzę sprawuje naród. Według Arystotelesa, demokracja uznawana za ustrój antynomiczny do politei (ustroju kierującym się dobrem wspólnym obywateli), podlega ewolucji poprzez reformy mające na celu usprawnienie prawnych uregulowań funkcjonowania państwa. Kryteria podziału demokracji wynikają ze sposobu sprawowania władzy przez naród i stosowanych w tym celu środków. Demokracja bezpośrednia wymaga udziału ogółu ludności uprawnionej w sprawowaniu władzy bez instytucji pośredniczących. Zdaniem G. Sartori, demokracja bezpośrednia nie jest tożsama ze sprawowaniem władzy poprzez referendum, które nie cechuje bezpośredność wzajemnych interakcji, a które może zostać instrumentem demokracji przedstawicielskiej. Demokrację pośrednią, in. przedstawicielską charakteryzuje sprawowanie władzy przez przedstawicieli narodu. Odmianą demokracji pośredniej jest demokracja wyborcza polegająca na wybieraniu przedstawicieli ludu do instytucji ustawodawczych państwa w drodze wyborów. Demokracja parlamentarna zawiera elementy demokracji elektorskiej, tj. wyłanianie reprezentantów do parlamentu. Poprzez wybór swoich przedstawicieli nadaje się im mandat polityczny. Niektórzy badacze wyróżniają demokrację deliberatywną jako rodzaj demokracji, w którym władzę sprawuje się poprzez ciągłą debatę opartą na zasadach racjonalności, dostępności, konkluzywności i dynamiczności. Współczesna demokracja jest złożonym ustrojem politycznym opartym na myśli politologicznej i socjologicznej, a przede wszystkim — na praktyce historycznej. Współcześnie ustroje demokratyczne przeżywają swój kryzys, do czego w pierwszej kolejności przyczynia się sytuacja polityczna. Unia Europejska jest przekształconym z Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali związkiem 27 państw położonych na terytorium Europy. Unia Europejska za priorytet stawia wspieranie pokoju, wolności i demokracji na świecie (Art.2, Art.3,ust.1 Traktatu Unii Europejskiej).

Demokracja wyborcza. Działania Unii Europejskiej na rzecz wspierania demokracji

Współcześnie Unia Europejska wspiera ideę demokracji wyborczej poprzez nadzorowanie wyborów w krajach rozwijających się. Przez kraje rozwijające się rozumie się kraje dotknięte kryzysem społeczno-gospodarczym, zarówno jak i kraje klasyfikowane jako systemy hybrydowe lub reżimy autorytarne przez The Economic Unit odpowiedzialny za stworzenie wskaźnika demokracji. Wskaźnik demokracji ma na celu analizę działania systemu demokratycznego poprzez ocenę stanu przestrzegania zasad państwa demokratycznego w skali 0—10. Ocena jest średnią arytmetyczną punktów uzyskanych w następujących kryteriach: proces wyborczy i pluralizm polityczny, przestrzeganie wolności obywatelskich, funkcjonowanie rządu, udział w życiu politycznym oraz kultura polityczna.

Wysyłane przez Komisję Europejską misje obserwacyjne mają uprawnienia do sporządzania stosownych zaleceń dla państw rozwijających się, w których odbyły się wybory.

Europejski Fundusz na Rzecz Demokracji

W 2012 r. powstał Europejski Fundusz na rzecz Demokracji w celu wspierania procesów demokratyzacyjnych w krajach sąsiadujących z Unią Europejską. Powołanie Europejskiego Funduszu na rzecz Demokracji było jednym z elementów modyfikacji dotychczasowego instrumentarium UE w dziedzinie demokracji i praw człowieka, zarówno jak i celem polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej w roku 2011. Europejski Fundusz na Rzecz Demokracji wspiera organizacje non-profit i aktywistów działających w państwach autorytarnych i państwach będących w trakcie demokratyzacji. Europejski Fundusz na rzecz Demokracji jest częściowo finansowany przez Unię Europejską, lecz zachowuje niezależność w ramach przyznanej mu autonomii. Komisja Europejska w budżecie na lata 2014—2020 przeznaczyła na instrumenty wspierania demokracji, pokoju, stabilności kwotę 96 249,4 mln euro. W budżecie na lata 2021—2027 na wszystkie instrumenty promocji wartości, na których opiera się Unia Europejska, przeznaczono 97 179 152 euro.

Współcześnie EED udziela grantów aktywistom i organizacjom działającym w krajach należących do Partnerstwa Wschodniego, Bliskiego Wschodu, Afryki Północnej, Bałkanach Zachodnich (w tym w Kosowie) i Turcji. EED stosuje również inne metody wspierania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego na obszarze swego działania, m.in. organizuje debaty dla ekspertów, sponsoruje niektóre wydarzenia poświęcone demokracji organizowane przez rządy państw UE i niezależne organizacje społeczne. Do ostatnich działań Funduszu w tym zakresie zalicza się organizacja webinaru „Czy dialog moze przynieść zmianę? W jaki sposób think tanki i społeczeństwo obywatelskie mogą wpływać na władze publiczne” 24 lutego 2021 roku czy objęcie patronatem Warszawskiego Dialogu na rzecz Demokracji.

Europejski Fundusz na rzecz Demokracji posiada własny statut i organizację. Na czele Funduszu stoi Zarząd złożony z reprezentantów ministerstw spraw zagranicznych państw UE, przedstawiciela Komisji Europejskiej, osoby wyznaczonej przez Wysokiego Przedstawiciela UE do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, 9 przedstawicieli Parlamentu Europejskiego, 3 osób posiadających doświadczenie w zakresie wspierania demokracji lub demokratyzacji w obszarze działania Funduszu. Prezes Zarządu jest wybierany spośród członków Zarządu na okres 3 lat z możliwością jednokrotnej reelekcji. Posiedzenia Zarządu odbywają się co najmniej 2 razy w roku i są zwoływane przez Prezesa lub na wniosek 1/3 członków. Decyzje są podejmowane większością kwalifikowaną 2/3 głosów, z wyjątkiem decyzji w sprawach zmian statutu, które są podejmowane jednomyślnie. Do kompetencji Zarządu należy mianowanie Dyrektora Wykonawczego i pozostałych członków Komitetu Wykonawczego, ustalanie kierunków działania Komitetu Wykonawczego, zatwierdzanie zasad monitoringu i audytu wewnętrznego, ustalanie strategii i priorytetów działania Funduszu, zatwierdzanie planów pracy, systemów RBM (results-based management), planów finansowych przedstawionych przez Komitet Wykonawczy, zatwierdzanie rocznego budżetu przedstawionego przez Komitet Wykonawczy. Komitet Wykonawczy jest naczelnym organem wykonawczym Funduszu. W skład Komitetu Wykonawczego wchodzi 7 osób, w tym 1 osoba wybrana przez Parlament Europejski, 2 osoby wyznaczone przez wszystkie państwa członkowskie, 3 osoby mające doświadczenie we wspieraniu procesu demokratyzacji lub demokracji na obszarze działania Funduszu i Dyrektor Wykonawczy. Członkowie Komitetu są powoływani na trzyletnią kadencję i mogą być powołani ponownie. Natomiast kadencja Dyrektora Wykonawczego kończy się wraz z zakończeniem przewidzianego w umowie okresu zatrudnienia. Przewodniczący Komitetu jest wybierany spośród członków Komitetu i ma prawo do zwoływania posiedzeń w porozumieniu z dyrektorem Wykonawczym. Komitet Wykonawczy jest zobowiązany do przeprowadzania konsultacji publicznych z instytucjami UE, przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego w oparciu o założenia opracowane przez Zarząd Funduszu.

Strategia ochrony demokracji w Europie. Europejski plan na rzecz demokracji