Bezpłatny fragment - Wpływ organizacji harcerskich na kształtowanie systemów wartości ich członków na przykładzie 10 Drużyny Harcerskiej "Włóczykije" im. T. Łopuszańskiego w Dąbczu

Wstęp

W dzisiejszych czasach Związek Harcerstwa Polskiego, jest organizacją wychowującą dzieci i młodzież, wspierającą młodych ludzi w kształtowaniu ich wszechstronnego rozwoju oraz charakteru. Wyznaje wartości zamieszczone w Prawie i Przyrzeczeniu harcerskim, które przekazuje młodemu pokoleniu poprzez metodykę wychowania. Jedną z ważniejszych wartości jest chrześcijaństwo — służba Bogu oraz służba Ojczyźnie. Harcerstwo jest obecnie powszechną organizacją, cieszącą się popularnością, do której przystępuje coraz więcej dzieci i młodzieży.
Dzięki niej uczą się samodzielności, braterstwa, nabywają wiele wartości ważnych dla młodego człowieka.

Głównym celem badań jest sprawdzenie jaki wpływ mają organizacje harcerskie na kształtowanie systemów wartości harcerzy na przykładzie 10 Drużyny Harcerskiej „Włóczykije” z Dąbcza.

Niniejsza praca składa się z pięciu rozdziałów. W pierwszym rozdziale opisano historię harcerstwa, przedstawiono definicję Związku Harcerstwa Polskiego jako organizacji, scharakteryzowałam ZHP w okresie międzywojennym, powojennym oraz po transformacji ustrojowej. Zajęto się również omówieniem Przyrzeczenia i Prawa Harcerskiego.

W drugim rozdziale podjęto się charakterystyki współczesnego harcerstwa oraz jego metodyki. Przedstawiono wartości, jakie uznawane są przez harcerstwo i harcerzy, opisano strukturę ZHP. W ostatnim punkcie omówiono czym jest obrzędowość harcerska oraz zaprezentowano zwyczaje obrzędowe grupy harcerskiej.

W trzecim rozdziale skupiono się na genezie 10 Drużyny Harcerskiej „Włóczykije” im. Tadeusza Łopuszańskiego w Dąbczu. Opisano strukturę drużyny, przedstawiono charakterystyczną obrzędowość oraz umundurowanie harcerzy. Zamieszczono zdjęcia harcerzy w trakcie obrzędowości, obozów, wyjazdów, w mundurach.

Czwarty rozdział dotyczy metodologii badań własnych. W tym rozdziale przedstawiono przedmiot oraz cel badań, problemy badawcze, metody, techniki, narzędzie, jak również hipotezy i wskaźniki. Dokonano charakterystyki terenu badanej populacji oraz opisano cechy charakterystyczne organizacji oraz przebieg przeprowadzonych badań.

W piątym rozdziale zostały przedstawione i omówione wyniki badań własnych.
Podczas pisania książki korzystano z licznych źródeł m.in. Miejskiej Biblioteki Publicznej w Lesznie, Publicznej Biblioteki Pedagogicznej w Lesznie, zbiorów książek i kronik Szkoły Podstawowej w Dąbczu.

ZARYS HISTORYCZNY RUCHU HARCERSKIEGO W POLSCE

Fundamenty ruchu skautowego

Związek Harcerstwa Polskiego — ZHP jest charakterystycznym ruchem, który skupia się na młodzieży. To organizacja społeczna, która jest dobrowolna, niezależna i łączy instruktorów i młodzież do współpracy na rzecz Polski.

Harcerstwo jako ruch charakteryzuje hasło zdobycia ideału, poznanie i doświadczenie „ducha harcu”. Wiąże się z poszukiwaniem przygód, pokonywaniem przeszkód, zdobywaniem szczytów, pokonywaniem trudności i radzenia z porażkami. „Harcerstwo zaczyna się tam, gdzie młody człowiek zaczyna szukać własnych dróg, a kończy wtedy, gdy przestaje nabierać sił, gdy w życiu siłą się już nie zaznacza”.

Jedną z najważniejszych postaci polskiego harcerstwa był generał Robert Baden-Powell, który początkowo pełnił służbę
w armii brytyjskiej jako zwykły żołnierz.
W trakcie swego dowództwa nastoletni chłopcy pomagali mu utrzymywać łączność, jak również śledzili poczynania przeciwników.
Byli zwiadowcami (scouts), a dzięki ich pomocy i sukcesie w owej operacji, stwierdzono, że szkolenie i przygotowanie wojskowe chłopców daje ogromne możliwości.

Polski skauting powstawał w czasach zaborów, kiedy polskie ziemie były okupowane przez zaborców. W młodym pokoleniu budziła się chęć życia w organizacjach, której celem było dążenie do niepodległości.
Poszukiwali sposobów, aby osiągnąć wyznaczony cel, czego skutkiem było łączenie się w grupy. Początek ruchu skautowego zaobserwowano w Anglii, w roku 1907 zorganizowano pierwszy skautowy obóz. Głównym priorytetem obozu było przygotowanie młodzieńców do dorosłego życia wpajając im dyscyplinę i patriotyzm, brali udział w ćwiczeniach paramilitarnych, a co najważniejsze uczono samodzielności i zaradności. Wprowadzono system zastępowego, który polegał na tym, iż najstarszy chłopiec opiekował się resztą grupy. Ruch skautowy zyskał popularność,
zaczęły do niego przynależeć również dziewczęta- skautki oraz dzieci –wilczęta.

Informacja na temat tworzącego się skautingu w Anglii została zamieszczona w warszawskim tygodniku „Świat” 2 października 1909 roku. Jednak najważniejszymi artykułami, które zostały zamieszczone w listopadzie Bi-pi oraz Bi-es przedstawiały informacje z relacji Baden-Powella o powstałym zgrupowaniu harcerstwa.
W okresie I wojny światowej wielu harcerzy stanęło do walki naprzeciw siebie z bronią. Baden-Powell będąc wojskowym powinien wrócić do czynnej służby, jednak jako skaut apelował do pokoju. Pozostał w Anglii, gdzie wykonywał pracę z harcerzami. Pokładał nadzieję, iż po wojnie grupa skautów nawiąże porozumienie pomiędzy znienawidzonymi narodami. Co cztery lata miało miejsce „Jamboree” czyli międzynarodowy zlot harcerzy, dzięki temu młodzież ma możliwość poznania i zrozumienia tradycji narodów. Te podróże nazywane były przez generała „krucjatami pokoju”. Mundur harcerski wprowadził Naczelny Skaut Świata, po to, aby chłopcy z biedniejszych czy bogatszych rodzin nie wyróżniali się. Chciał aby każdy był taki sam. Ten strój miał oznaczać członkostwo we wspólnocie braterstwa.

Drugą ważną postacią dla polskiego skautingu był Andrzej Małkowski. Podczas swojej służby żołnierz złamał pewne zasady dyscypliny, nie wywiązywał się ze swoich obowiązków, czego skutkiem było nałożenie na niego kary przez Sąd Wojskowy w postaci domowego aresztu oraz przetłumaczenie książki Baden-Powella pt. „Scouting for boys”.

Po otrzymaniu książki traktował ją bardzo poważnie, była dla niego priorytetem, odkrywał w niej wskazówki, dzięki którym Polska odzyska wolność. Postanowił nie tylko przetłumaczyć książkę, ale również ją przekształcić w taki sposób, aby była dla innych żołnierzy motywacją do walki o ukochany kraj.

26 lutego 1911 r. Małkowski udał się na spotkanie „Sokoła-Macierzy”, na którym przedstawił ideę skautową. Postanowiono przyjąć uchwałę na mocy której zorganizowano pierwszą drużynę harcerską pod opieką ”Sokoła”.

W pierwszym zorganizowanym kursie wzięło udział dwustu ochotników.

Za oficjalny początek harcerstwa w Polsce uznano moment, w którym powołano do życia drużyny lwowskie- 22 maja 1911 r. oraz Naczelną Komendę Skautowąwe Lwowie. Ruch skautowy wychowywał i przygotowywał młodzież do walki o Niepodległość Polski.

A. Małkowski wydał rozkaz, dzięki któremu utworzono pierwsze cztery drużyny harcerskie we Lwowie. Ten dzień jest uznawany za „symboliczny dzień powstania harcerstwa”. Naczelna Komenda Skautowa powstała nielegalnie w zaborze rosyjskim i skupiała powstałe drużyny działające wraz z różnymi organizacjami w Poznaniu w 1912 roku. W miejscowości Birmingham w lipcu 1913 r. odbył się zlot skautów, na który udali się polscy harcerze pod opieką Małkowskiego ze wszystkich zaborów reprezentując nasz kraj. Było to dla nich ważne wydarzenie.

H. Bagiński komendant oddziałów ćwiczebnych w swojej publikacji przedstawia genezę powstania ZHR (Związek Harcerstwa Rzeczpospolitej).

Ruch skautowy powstał w warunkach wojennych w otoczeniu Młodzieży Niepodległościowej Zarzewiackiej (nazwa pochodzi od wydawanej gazety „Zarzewie”). Owy ruch postawił sobie za cel utworzenie sił zbrojnych do walki z wrogiem.

W czasach zaboru rosyjskiego do lwowskiej uczelni napływało coraz więcej uczniów, a to z kolei powodowało chęć wali z rządem. Silniejszy wpływ zaboru na Polaków oraz przymus podjęcia pracy w wojsku doprowadziło do powstania organizacji młodzieży narodowej. Hasłem organizacji „Zarzewiacy” było zachęcanie do walki zbrojnej o niepodległy kraj, a wszyscy członkowie zobowiązani są do udziału w ćwiczeniach wojskowych. Miało to powodować w Polakach siłę i chęć walki w każdej chwili.

Utworzony został Polski Związek Wojskowy, który zmienił nazwę na Organizacja Armii Polskiej, w której skład wchodzą polskie Drużyny Strzeleckie. We Lwowie powstała Komisja Wychowania Fizycznego, której zadaniem było utworzenie i kierowanie tajną pracą fizyczno-wojskową dla uczniów szkół średnich oraz dla Organizacji Młodzieży Niepodległościowej Zarzewiackiej. Utworzone Oddziały Ćwiczebne szkoliły wszystkich członków, którzy obowiązkowo brali udział w zajęciach. Zarzewiacy podczas przygotowań do bitwy o niepodległość zajmowali się swoimi młodszymi kolegami, a zwłaszcza ich wychowaniem.

W czasie, gdy powstały Oddziały Ćwiczebne została zawarta umowa z Wydziałem Związku „Sokoła”, która pozwalała na organizację nowych drużyn we Lwowie w „Sokole — Macierzy”. Ogromna liczba młodzieży chciała należeć do „Sokoła”, zastanawiano się, co należy zrobić z tak dużą liczbą ochotników.

Postanowiono, że wszyscy będą brali udział w ćwiczeniach doskonalących musztrę, orientację w terenie, odczytywaniu mapy, długich marszach i wycieczkach, patrolowaniu i obozowaniu. Podczas kursu, który odbywał się we Lwowie, komendant kursu instruktorskiego omawiał sprawę skautingu na podstawie książki „Scouting for boys”. Na szkolenie spóźnił się A. Małkowski, dlatego komendant zlecił mu przetłumaczenie tej książki. Wiedział, że zna język angielski i nie będzie miał kłopotów z tłumaczeniem.

Z. Pilarczyk nie tylko zastanawiał się nad powstaniem skautingu w Polsce, ale również nad tym, dlaczego właśnie w tym kraju pojawił się ruch harcerski. Według niego było to powiązane z sytuacją społeczno-polityczną Polski podczas zaborów. Polacy byli określani w trzech kategoriach: „wiecznego i niepoprawnego powstańca z zaboru rosyjskiego, ugodowca gotowego za margines swobód obywatelskich pójść na współpracę z austriackim zaborcą oraz budującego społeczeństwo na bazie nowoczesnego rolnictwa i przemysłu ale również bogatego w dorobek polskiej kultury”.

Mimo tych określeń w pozostałych zaborach Polacy chcieli walczyć o wolne państwo, ale to nie było ich priorytetem. To pokolenie nie rozpamiętywało przyczyn rozbicia kraju, chcieli odbudować państwo na trwałych fundamentach, a historia miała odgrywać ważną rolę. Autor tekstu zastanawiał się, dlaczego rząd pruski wyraził zgodę na powstanie organizacji harcerskiej, gdy w tych czasach pilnowano, aby owe ugrupowania nie powstawały. Poszukiwał odpowiedzi skupiając się na terenie Wielkopolski, który należał do zaboru pruskiego. W tym czasie większa część Polaków zamieszkiwała Wielkie Księstwo Poznańskie, nie przeszkadzało im to jednak w utrzymywaniu kontaktów z innymi rodakami z pozostałych zaborów.

Rząd próbował temu zapobiec poprzez wysiedlenie Polaków, którzy nie posiadali pruskiego obywatelstwa. Utworzona została twierdza, która miała ich odstraszać od podejmowania działań związanych z wymierzeniem ataku na Prusy.

Nie przyniosło to jednak skutku i dało odwrotny efekt. Powstałe organizacje tworzyły programy, które wpływały na młodych ludzi, spełniały ich oczekiwania w sferze fizycznej i umysłowej, zawierały koncepcje niepodległościowe. Jednym z poglądów skautingu było założenie, że powinien być modelem systemu wychowawczego, a więc powinien przygotowywać młode pokolenie do bycia wzorowym obywatelem.

Dla Małkowskiego taki powinien być skauting, pisał, że „fałszywie jednak sądziłby, kto by twierdził, że skauting rozwija tendencje militarne. Rzecz ma się wprost przeciwnie. Skauting wyrabia na dzielnych fizycznie i zdrowych moralnie obywateli. Harcerze Baden-Powella to nie harcerze podczas wojny ale podczas pokoju… Ale kiedy Ojczyzna do synów swych o pomoc zawoła to znajdzie ich dobrze przygotowanych”.

Według drugiego poglądu w latach 1909—1912 coraz bardziej myślano o odzyskaniu niepodległości. Skauting zaczął powstawać w okresie wojny, ale jego głównym elementem nie miał być wątek militarny, dlatego też ulegał zmianie i przekształcał militarność w wychowanie.

Dnia 15 tycznia 1919 roku do harcerstwa trafiła smutna wiadomość — nie żyje A. Małkowski. Będąc na misji jego statek wpłynął na minę tym samym wylatując w powietrze. Nikt z załogi nie przeżył. Harcerstwo zawdzięcza mu pracę i trud jaki włożył w organizację pierwszego skautowego kursu, opracowanie książki dla skautów, stworzył pismo „Skaut”, które cieszyło się ogromnym zainteresowaniem.

Pierwsze Prawo i Przyrzeczenie Skautowe pojawiło się w numerze 2 pisma „Skaut”. Zawierało dziewięć punktów:

„1.Na słowie skauta można polegać jak na słowie Zawiszy.

2.Skaut jest wierny Ojczyźnie.

3.Skaut jest obowiązany być pożytecznym i pomagać innym.

4.Skaut jest przyjacielem wszystkich, a bratem każdego innego skauta.

5.Skaut jest rycerski.

6.Skaut jest przyjacielem zwierząt.

7.Skaut jest karny i posłuszny.

8.Skaut śmieje się i gwiżdże w najcięższym nawet położeniu.

9.Skaut jest oszczędny”.

Obecne Prawo Harcerskie oparte jest na Prawie Skautowym, które opracował gen. R. Baden-Powell, natomiast w 1911 roku zostało przetłumaczone na język polski. Kiedy zakończyła się II wojna światowa zaczęto opracowywać Prawo Harcerskie zmieniając je na różne wersje. Odbiegały one od prawa przedwojennego.

Słowo Bóg starano się zmienić na słowo socjalizm, jednak w dalszym ciągu używano tradycyjną wersję. Harcerze w latach osiemdziesiątych wrócili do przedwojennej wersji, ponieważ tekst jest tradycyjnym odzwierciedleniem idei harcerstwa.

Tekst Prawa Harcerskiego wygląda następująco:

„1.Harcerz służy Bogu i Polsce i sumiennie spełnia swoje obowiązki.

2.Na słowie harcerza polegaj jak na Zawiszy.

3.Harcerz jest pożyteczny i niesie pomoc bliźnim.

4.Harcerz w każdym widzi bliźniego, a za brata uważa każdego innego harcerza.

5.Harcerz postępuje po rycersku.

6.Harcerz miłuje przyrodę i stara się ją poznać.

7.Harcerz jest karny i posłuszny rodzicom i wszystkim swoim przełożonym.

8.Harcerz jest zawsze pogodny.

9.Harcerz jest oszczędny i ofiarny.

10.Harcerz jest czysty w myśli, mowie i uczynkach, nie pali tytoniu i nie pije napojów alkoholowych”.

Pierwszy punkt prawa oznacza, że gdziekolwiek znajduje się harcerz pamięta cały czas o Bogu, jego woli oraz jakie oczekiwania ma od niego Ojczyzna.

Drugi punkt mówi o tym, że harcerz nigdy nie kłamie, zawsze mówi prawdę, nie łamie danego słowa. Trzeci punkt dla harcerza jest bardzo ważny, zawsze powinien zawsze pomagać innym, biorąc pod uwagę to, co jest lepsze dla drugiego człowieka.

Czwarty punkt — w chwili, gdy harcerz spotka innego nieznajomego harcerza powinien traktować go jak znajomego, pomóc mu, udzielić rad. Dla niego, każdy człowiek jest równy, nie patrzy na statut materialny. Następny punkt „Harcerz postępuje po rycersku” oznacza, że jest on uprzejmy dla wszystkich, a zwłaszcza dla kobiet, opiekuje się dziećmi, wspiera starsze i chore osoby, broni słabszych, jego pomoc jest bezinteresowna. „Harcerz miłuje przyrodę i stara się ją poznać” oznacza, że staje w obronie zwierząt, nie krzywdzi ich, bez powodu nie zabija nawet owadów, dba o przyrodę nie niszcząc roślin i drzew. Siódme prawo — bezzwłocznie musi wykonywać każdy rozkaz zarówno dobry jak i zły, szanuje swoich rodziców i przełożonego, nie pozwala mówić o nich złego słowa.

Ósme prawo — jeżeli zdarzy mu się jakaś porażka nie zniechęca się, nie wybucha gniewem, nie przeklina, uspokaja się i uśmiecha. Dziewiąte prawo- harcerz jest oszczędny przez przezorność, chce być samowystarczalny i pomagać innym. Dla niego niedopuszczalne jest niepotrzebne wydawanie pieniędzy — jest to narodowy grzech.

Ostatni punkt w Prawie Harcerskim dotyczy tego, że harcerz unika nieodpowiedniego towarzystwa, nie używa brzydkich słów, nie spożywa alkoholu, stara się zdrowo odżywiać, daje przykład innym.

Z Prawem Harcerskim powiązane jest przyrzeczenie harcerskie, które składa się świadomie, w obecności drużynowego lub drużynowej wyrażając chęć pełnienia służby. Jego tekst brzmi:

„Mam szczerą wolę całym życiem pełnić służbę Bogu i Polsce, nieść chętną pomoc bliźnim i być posłusznym Prawu Harcerskiemu”.

Po złożeniu przyrzeczenia, harcerz stara się przestrzegać wszystkich praw przez całe życie, podejmując słuszne wybory podczas służby w mundurze, w gronie rodziny i przyjaciół, w pracy i szkole. Życie harcerskie jest związane z osobistym, popełniając błędy stara się je naprawić. W ZHP ważna jest również symbolika taka jak:

— krzyż harcerski,

— lilijka,

— zawołanie „Czuwaj!”,

— trójramienna koniczynka,

— mundur,

— sztandar.

Każdy z nich ma swoją symbolikę istotną dla ruchu harcerskiego.

Krzyż harcerski wzorowany jest na jednym z najistotniejszych odznaczeń żołnierzy krzyżu Virtuti Militari, który był przypisywany za bohaterstwo. Dostają go harcerze raz na całe życie po złożeniu przyrzeczenia, jest przypinany do munduru na lewej stronie na wysokości serca.

A. Małkowski ogłosił konkurs na polską odznakę skautową. Z nadesłanych prac wybrano jedną, w której wprowadzono zmiany i tak powstała odznaka.

Ramiona krzyża oplata wieniec z liści dębu i lauru. Liść lauru oznacza zwycięstwo, natomiast dębu męstwo. Do góry wieniec nie jest połączony, to puste miejsce oznacza miejsce dla tych, którzy odeszli na Wieczną Wartę. Harcerze siedząc w kręgu zostawiają również wolne miejsce. Powitanie CZU WAJ ma swoje miejsce na ramionach i oznacza gotowość do walki, służby Ojczyźnie, pomocy innym.

W miejscu, gdzie przecinają się ramiona widnieje okrąg — oznaka doskonałości, natomiast w środku umiejscowiona jest lilijka, od której wychodzą promienie — wszyscy harcerze powinni swoim przykładem wpływać na innych. We wszystkich ramionach znajduje się piasek — symbol wielkiej rodziny harcerskiej lub kamieni znajdujących się na drodze życia. Krzyż oznacza trudną drogę, jaka czeka na harcerza. Każdy jest numerowany i wpisywany do harcerskiej książki. Jest noszony wyłącznie na mundurze.

Lilijka harcerska oznacza piękno, czystość oraz niewinność. Jest wzorowana na igle kompasu i świadczy o stałej drodze do ideału, którą przebywa każdy przyszły harcerz. W naszym kraju pojawiła się najpierw na krzyżu. Jest noszona na nakryciu głowy lub w miejscu krzyża na mundurze. Noszą ją ci, który nie złożyli przyrzeczenia. Na ramionach lilijki znajdują się trzy litery ONC oraz napis ZHR. Oznaczenie liter jest następujące:

O- Ojczyzna, N- Nauka, C-Cnota.

Trójramienna koniczynka — jest symbolem skautek. Oznacza trzy części przyrzeczenia skautowego. Płomień jest symbolem miłości do bliźniego, gwiazdy to symbol przyrzeczenia i prawa skautowego, żyłka, która jest skierowana ku górze oznacza igłę kompasu wskazującą dobrą drogę w życiu, krąg jest stowarzyszeniem skautowym, natomiast złota koniczynka na niebieskim tle to oznaka świecącego słońca nad dziećmi z całego świata.

Mundur harcerski — to symbol służby ZHP względem narodu w czasie trwania wojny oraz w okresie pokoju, poświęcenia dla kraju, jak również prezentuje patriotyzm, honor, odwagę, szlachetność.

Zawołanie „Czuwaj” powstało dzięki I Lwowskiej Drużynie Żeńskiej — jej drużynową była O. Drahanowska — Małkowska, która wprowadziła tę tradycję opierając się o powitanie „Czołem” — oznacza uchylić komuś czoła. Czuwaj ma przypominać o braterstwie i równości jak również służbie Ojczyźnie, pracy nad sobą, jest powiązany z symboliką rycerską. Zostało oficjalnie przyjęte i stosuje się je przy powitaniu lub pożegnaniu.

Sztandar jest dla drużyny najwyższym wyróżnieniem, harcerze zabierają go na ważne wydarzenia zwłaszcza na uroczystość Przyrzeczenia Harcerskiego, święta narodowe. Jednostka przechowuje go na honorowym miejscu w gablocie, powinien wzbudzać szacunek, do jego używania upoważnieni są członkowie drużyn, którzy zostali wybrani do pocztu sztandarowego, hufiec, chorągiew i mianowane w nich poczty sztandarowe. Sztandar chorągwi, drużyny harcerskiej lub hufca powinien mieć na prawej stronie na czerwonym tle białego orła wraz z napisami Ojczyzna, Nauka, Cnota. W narożnikach mogą znaleźć się również Krzyż Harcerski, nazwa jednostki. Dookoła są przyszyte frędzle, sztandar chorągwi ma złote frędzle, sztandar hufca ma szare lub srebrne, sztandar drużyny ma frędzle koloru swoich barw. W każdym sztandarze drzewce składają się z dwóch części i mają lilijkę na samym końcu.

Harcerstwo okresu międzywojennego

W czasie okresu międzywojennego ZHP, który był powołany w 1918 roku został jedną z największych organizacji gromadzących młodzieży.

Przez wiele lat spierano się o to, jakie wartości w wychowywaniu powinno przekazywać harcerstwo, pomimo tego harcerze służyli społeczeństwu i pomocy drugiej osobie.

W trakcie trwania I Wojny Światowej organizacja harcerska nie miała odpowiedniej liczby instruktorów, ponieważ część z nich wraz z harcerzami wstąpiła do armii zaborczych oraz Legionów Polskich. W Warszawie skauci zorganizowali zjazd zjednoczeniowy, podczas którego utworzono nową organizację Związek Harcerstwa Polskiego (ZHP), a jego odznaką były krzyż harcerski i lilijka. ZHP było jedną z samodzielnych organizacji. Gdy zakończyła się I Wojna Światowa harcerze od razu przystąpili do walki o granice odrodzonej Polski. Uczestniczyli w obronie Lwowa, powstaniu wielkopolskim, wojnie polsko-bolszewickiej. W latach XX harcerstwo musiało postawić sobie nowe cele, ponieważ ich początkowe postanowienie — odzyskanie niepodległości zostało spełnione oraz znaleźć swoje miejsce o nowej ojczyźnie. W latach 1921—1923 powstało Wolne Harcerstwo, które nie chciało wiązać się z militaryzmem oraz Czerwone Harcerstwo, które rozpoczęło swoją działalność od 1926 roku i działało wśród robotników.

Twórcą Czerwonego Harcerstwa był Stanisław Dubois, który twierdził, że istotne jest powstanie tej organizacji pracującej z robotniczą młodzieżą.

W styczniu 1926 roku powstała Organizacja Młodzieży, powołana jako „ogólnopolskie stowarzyszenie oświaty socjalistycznej”. Grupa opierała swoją pracę na trzech kierunkach: sportowym, artystycznym oraz oświatowo- kulturalnym.

Organizowali koła samokształceniowe, czytelnictwo, kursy, wycieczki, chóry, zespoły muzyczne, kluby sportowe. W socjalistycznej Polsce powstały pierwsze Robotnicze Gromady Harcerskie i na I Konferencji Gromad Harcerskich ich prace oceniono pozytywnie, czego skutkiem było złączenie ich w grupę Czerwone Harcerstwo Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego. Do tej organizacji należała młodzież robotnicza między 12 a 16 rokiem życia, od 1935 roku grupa wiekowa między 8 a 12 rokiem życia nazwana Czerwonymi Sokołami. Jednostki, które należały do Czerwonego Harcerstwa (gromady) gromadziły osobno dziewczęta i chłopców. Hufiec tworzyło kilka gromad pracujących na jednym obszarze, natomiast okręg tworzyło kilka hufców.

Związek Harcerstwa Polskiego poszukując nowych pomysłów na rozwój postanowił utworzyć następną organizację — ruch zuchowy i wędrowniczy.

Gromada zuchowa zaczęła tworzyć się w drugiej połowie lat 20, twórcą damskiej grupy były J. Falkowska (była nauczycielką, harcerską instruktorką oraz harcmistrzynią RP), J. Ziemkiewiczówna i J. Zwolkowska, natomiast grupy męskiej był A. Kamiński (harcmistrz, współtwórca metodyki zuchowej, pedagog).

Ruch wędrowniczy powstał w latach 30, do którego należała starsza młodzież.

W roku 1937 pojawiła się książka pt. „Wędrownicy”. Rok później ukazał się naramiennik wędrowniczy. W 1939 roku wydano książkę pt. „Harcerki — wędrowniczki”, która była podsumowaniem pracy wędrowniczej.

Pod koniec lat 30 najmocniejsze drużyny harcerskie zaczęły przeradzać się w szczepy harcerskie. Ich zadaniem było prowadzenie drużyn harcerskich od gromady zuchowej do wędrownika. Innowacyjna działalność ZHP objawia się poprzez tworzenie specjalnościowych drużyn, które propagują turystykę, baloniarstwo, szybownictwo, narciarstwo, łucznictwo. Jedną z najsilniejszych drużyn specjalnościowych była grupa żeglarska. Jacht „Zawisza Czarny” został przebudowany w Gdyni. „ZHP składał się z trzech części: Organizacji Harcerzy, Organizacji Harcerek i Ruchu Przyjaciół Harcerstwa. Osobne były drużyny, hufce, chorągwie oraz Główne Kwatery. Naczelnictwo z Przewodniczącym ZHP było wspólne”.

Państwo od samego początku opiekowało się ZHP, a opiekunem był Józef Piłsudski, a po nim prezydenci Rzeczpospolitej Polskiej. Pod koniec lat 30 liczyło ponad 200 tys. harcerzy i harcerek. Jednym z ważnych wydarzeń był zorganizowany w lipcu 1935 r. Jubileuszowy Zlot 25-lecia w Spale, w którym wzięło udział ponad 25 tys. osób. O. Małkowska była jednym z członków tworzenia wspólnoty skautek.

Rok 1938 był rokiem, w którym młodzież Związku Harcerstwa Polskiego przygotowywała się do działań w czasie wojny i klęsk żywiołowych. Władzom państwa spodobał się ten pomysł i uznali, że ta organizacja może odegrać wielką rolę

we wsparciu kraju podczas wojny. Dziewczęta, które należały do Polskiego Czerwonego Krzyża, brały udział w ćwiczeniach medycznych oraz sanitarnych.

Wraz z wkroczeniem Wojska Polskiego na Zaolzie powołano PWH — Pogotowie Wojenne Harcerek. Z upływem miesięcy powoływano PWH w całym kraju w każdej chorągwi, do którego należały harcerki w wieku od 16 roku życia.

Organizowano szkolenia, na których dziewczęta zdobywały wiedzę teoretyczną w zakresie sanitarnym, w jaki sposób mają nawiązywać łączność, obrony przeciwlotniczej, sposoby opieki nad dziećmi i osobami starszymi.

Wiedzę praktyczną doświadczały poprzez udział w obozach, które współorganizowało Przysposobienie Wojskowe Kobiet. Niestety Pogotowie Wojenne Harcerzy, które powstało przed wybuchem wojny nie zdążyło zdobyć wszelkiej wiedzy zarówno praktycznej jaki i teoretycznej. W Poznaniu ta organizacja została najwięcej rozbudowana, dzięki czemu harcerze z Chorągwi Wielkopolskiej odegrali istotną rolę w przejściu Związku do pracy spiskowej. We wrześniu 1939 roku harcerze wraz z harcerkami czekali w gotowości współpracując z wojskiem i władzami cywilnymi realizując zlecone rozkazy, stali na warcie, pomagali cywilom w ucieczce przed niemieckimi żołnierzami, na rowerach patrolowali wyznaczone obszary kontrolując połączenia telefoniczne. W miastach brali udział w obronie przeciwlotniczej, obserwowali wrogie samoloty, budowali, poprawiali schrony.

Harcerki pracujące w punktach sanitarnych oraz szpitalach, szykowały i podawały posiłki, doręczały wodę. Ochotnicy pracowali w każdej części kraju, często opuszczając swoje rodzinne miasta. W szeregach Wojska Polskiego walczyli pełnoletni harcerze, którzy trafiali do obozów niemieckich i sowieckich, z których większość z niech nie powróciła.

Gdy III Rzesza wraz z ZSRR przejęła tereny kraju, ZHP zaczęło podejmować działania spiskowe. Nastąpiło to w Warszawie przy ul. Polnej, gdzie miało miejsce spotkanie członków Rady Naczelnej ZHP. Ogromny wpływ na rozwój spiskowego harcerstwa miał Florian Marciniak „Nowak”. Po schwytaniu przez Niemców i licznych torturach nie wydał swych kolegów po czym wywieziono go do obozie koncentracyjnego, w którym zginął.

Harcerze przystąpili do organizacji pod kryptonimem „Szare Szeregi”, która za główny cel wychowania założyła sobie: Dziś(bieżąca walka spiskowa) –Jutro(powstanie przeciwko najeźdźcom) –Pojutrze (odbudowa wolnego kraju).

F. Marciniak, S. Broniewski oraz L. Marszałek byli naczelnikami Szarych Szeregów. Harcerki przystąpiły do organizacji o nazwie „Związek Koniczyn”, nazwa uległa zmianie na „Bądź Gotów”. Ich zadaniem była pomoc wojsku, były łączniczkami, pomagały sanitarnie i pomagały w wyprawach zwiadowczych.

Opiekowały się więźniami, dziećmi, rozprowadzały podziemną prasę oraz uczyły.

J. Łapińska była Komendantką Wojennego Pogotowia Harcerek.

Szare Szeregi zaczęto kojarzyć tylko z organizacją spiskową, która w okresie międzywojennym funkcjonowała z powodzeniem. Do tej organizacji należało 20 chorągwi nazwanych „ule”, hufcom nadano nazwę „roje”, drużyny to „rodziny”, zastępy „pszczoły”, natomiast Komendę Główną nazwano „pasieką”.

Komenda kontaktowała się z kierownikami hufców poprzez korespondencję.

W 1944 roku do Szarych Szeregów należało 8,5 tys. harcerzy, nie jest znana liczba harcerek.

Ich celem było wychowanie polskiej młodzieży na najlepszych obywateli, po to aby po przegranej Niemiec mogli przyłączyć się odbudowania kraju.

Założeniem spiskowego ZHP było przyjmowanie młodzieży od 18 roku życia, jednak plan nie powiódł się i przyjęto do drużyny Zawiszy chłopaków od 12 do 14 roku życia. Podziemne harcerstwo wzięło udział w Powstaniu Warszawskim, była to najbardziej bohaterska walka batalionów „Zośka”, „Parasol”, „Wigry”, oraz „Gustaw”.

W Harcerskiej Poczcie Polowej w roli listonoszy działali najmłodsi harcerze.

Ruch harcerski w czasach powojennych

Gdy ziemie polskie zostały odzyskane zaczęły powstawać drużyny harcerskie. Instruktorzy, którzy działali w ZHP w okresie wojny wrócili do swych zadań. Coraz więcej osób wyrażało chęć wstąpienia do organizacji harcerskiej i przystąpiło do pomocy odbudowy zrujnowanego kraju. Stworzono nowy program Harcerska Służba Polsce, którego zadaniem było odbudowanie i zagospodarowanie ziem Polski. W nowopowstałych drużynach obowiązywały stare zasady i regulaminy.

Od sierpnia 1944 roku, kiedy zakończyła się okupacja niemiecka oraz czas, gdy ziemie były zajęte przez sowietów na obszarze Polski tworzyły się harcerskie drużyny wraz z komendami harcerskimi. Instruktorzy, którzy byli związani z konspiracyjnym harcerstwem ukazywali ugrupowania, które zajmowały się spiskiem i na ich podstawie tworzyli nowe, legalne drużyny lub starali się przywrócić przedwojenne grupy. Konsultowali się z drużynowymi, formowali komendy harcerskie. Podczas zajęć w plenerze harcerze wiedzieli, kto i na jakim stanowisku się znajduje. Jeżeli ktoś chciałby zostać przywódcą, musiał mieć ukończoną służbę instruktorską. „Harcerstwo odradzało się w naturalny sposób w przedwojennym kształcie[…] w pamięci Polaków zachował się utrwalony obraz harcerstwa Rzeczpospolitej Niepodległej. Innego harcerstwa nie znano”. Harcerstwo rozwijało się prężnie i spontanicznie co zauważyły władze sowieckie wraz z Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego (PKWN). Starali się za wszelką cenę przejąć w posiadanie harcerstwo. W dniu 1 października 1944 r. powołano Naczelnika Harcerzy, który miał kierować nieistniejącą organizacją. Chciano zmylić ludność mówiąc im, że jest Naczelnikiem ZHP. Zwrócił się do harcerzy i harcerek aby zarejestrowali się i powrócili do służby. Nie podano im żadnych informacji na temat ugrupowania, do którego mieliby należeć. Władze komunistyczne w taki oto sposób oszukali społeczność harcerską. Mieli myśleć, że powróciło przedwojenne harcerstwo. W 1945 roku przyjęto deklarację ideową popierającą władze komunistyczne. W styczniu uchylono tekst Przyrzeczenia i Prawa Harcerskiego, które obowiązywały od roku 1936 i wprowadzono nowy tekst. Wprowadzone zmiany dotyczyły słów „służba Bogu” (zostało to wymazane), a dodano „Polska demokratyczna”. Pozbyto się również terminów „bliźni, braterstwo, rodzice, rycerskość, szczera wola” te słowa zastąpił termin „czczenie pracy i Polski Demokratycznej”, a w styczniu 1945 roku uchwalono Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie. Na obszarach zniewolonych po wojnie przez Niemców, w dalszym ciągu działały w spisku Hufce Polskie oraz Związek Harcerstwa Polskiego wraz z organizacjami harcerskimi Szare Szeregi, Związek Koniczyn oraz Bądź Gotów. Ich działania polegały na kontynuacji przedwojennego ZHP.

Sowieci zajmując następne tereny Polski, prześladując kolor czerwony, zmusiły harcerstwo do podejmowania działań. Naczelnik Szarych Szeregów wydał swój ostatni rozkaz dotyczący rozwiązania struktur spiskowych znajdujących się na obszarach okupowanych przez Sowietów. W 1945 roku harcerki zakończyły swoją konspiracyjną działalność, natomiast harcerze, którzy byli również żołnierzami Armii Krajowej musieli zamknąć swoje oddziały spiskowe nie przestając w dalszym ciągu walczyć o odzyskanie kraju. Musieli samodzielnie podejmować decyzje i brać za nie odpowiedzialność. Szare Szeregi prowadziły w wielu miastach aktywne środowiska, które walczyły z okupantami. Podstawą ich pracy był wywiad, obserwowali odloty i przyloty samolotów, ruchy pociągów z żywnością. Dzięki uzyskanym informacją poznawali plany Niemców. Przyglądali się komendom policji oraz żandarmerii, ponieważ to umożliwiło im monitorowanie wchodzących tam ludzi, którzy mogli być donosicielami. Praca tzw. małego sabotażu, w którym uczestniczyli harcerze miała na celu przeszkodzeniu w realizacji planów przez wrogów niemieckich.

W tym czasie w miastach na murach zaczęły ukazywać się „kotwice” (znak utworzony z liter P — Polska i W — Walcząca) malowane kredą lub farbą oraz antyniemieckie hasła. Nie zaprzestano wykonywania tych działań, aż do końca okupacji. Zrywano niemieckie plakaty, godła, flagi, zamalowywano nazwy ulic niemieckich, roznoszono antyniemieckie ulotki. J. Bytnar pseudonim „Rudy” zasłynął z takich akcji. To on namalował w Warszawie „kotwicę” na pomniku lotnika, zerwał flagę, na której znajdowała się swastyka. M. Dawidowski pseudonim „Alek” ściągnął tablicę z pomnika Kopernika z napisem „wielkiemu niemieckiemu astronomowi”. Szare Szeregi w okresie 1941—1944 brały czynny udział w akcji „N”, której zadaniem było przekonanie Niemców, że w Rzeszy znajduje się mocna opozycja antyhitlerowska. Podkładały spreparowane ulotki i niemieckie gazety, rozwieszali fałszywe wezwania i ogłoszenia, wysyłali listy z groźbami, zaklejali dziurki w drzwiach gipsem.

Jedną z wielu akcji przeprowadzonych przez tę organizację było uwolnienie więźniów, których przewoziło gestapo z al. Szucha na Pawiak (więzienie).

Harcerski Batalion „Zośka”, który powstał latem wyodrębnił kampanię „Agat”, jej zadaniem były specjalne akcje, później zmieniono jej nazwę na „Pegaz”.

Następny nowopowstały Batalion „Parasol” przeprowadzał wiele akcji, zamachów na niemieckich dowódców. Polskie Państwo Podziemnie przeprowadziło szereg walk w obronie Warszawy, w tym atak na dowódcę SS oraz policji. Najistotniejszą odbytą walką było Powstanie Warszawskie, w którym zginęło wielu dzielnych żołnierzy. Batalion „Zośka” walczył na Woli, w Starym Mieście, gdzie uwolnili Żydów z obozu koncentracyjnego znajdującego się przy ul. Gęsiej, Śródmieściu i innych rejonach Warszawy. Za swą walkę bataliony zostały odznaczone krzyżem Virtuti Militari.

„Członkowie ZHP oraz innych organizacji harcerskich zapisali swoją działalnością jedną z najpiękniejszych kart okupacyjnej historii kraju”.

Wielu harcerzy zginęło podczas walki o ojczyznę, zostało przetransportowanych do więzień, obozów i nawet tam walczyli o swoje ideały. Drużyna harcerek „Mury”, które były więźniarkami pomagały starszym i chorym osobom zachowując zasady w Prawie Harcerskim. Szare Szeregi realizowały program „Dziś- jutro- pojutrze”, którego zadaniem było przygotowanie młodzieży do pracy w niepodległym kraju. Komuniści rządzili Polską sprzeczne z zasadami harcerskimi (służba Bogu, Polsce, bliźnim). Na początku stycznia 1945 roku padła decyzja o rozwiązaniu ZHP. Decyzję podjęła „Pasieka”, którą popierał komendant AK. Drużyny harcerskie, które zakończyły działanie Szarych Szeregów przystąpiły do otwartej harcerskiej pracy.

Po aresztowaniu przywódców Podziemnego Państwa Szare Szeregi powróciły do pracy spiskowej, zaczęli gromadzić broń wraz z amunicją. W Sudetach odbył się obóz harcerski, na którym odbywały się tajne wędrówki do okupowanej amerykańskiej strefy.

Na przełomie 1948—1949 roku batalion „Zośka” doświadczył licznych aresztowań, a Hufce Polskie nadal pozostały w ukryciu. Aleksander Kamiński został wiceprzewodniczącym ZHP i wraz z nim do pracy przystąpili instruktorzy i drużyny. Komuniści doszli do wniosku, że młodzież będzie decydowała o trwałości panującej władzy. Chcieli wykorzystać harcerstwo, które cieszyło się popularnością, jednak przedwojenne idee harcerskie były niedopuszczalne. W grudniu 1944 r. powołano ZHP do funkcjonowania. Nie czekając na rozkazy zaczęły powstawać drużyny harcerskie na wsiach i w dużych miastach, które realizowały przedwojenne idee harcerskie, pracowały na podstawie Przyrzeczenia i Prawa Harcerskiego.

Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego zorientowało się, że na fundamencie działającego legalnie ZHP zaczęły tworzyć się nielegalne grupy harcerskie.

MBP zaczęło podejmować działania, dzięki którym mogli w większym stopniu nadzorować harcerstwo m.in. poprzez usunięcie starych instruktorów, szkolenia starszych harcerzy, zakaz kontaktów z Międzynarodowym Biurem Skautowym, utworzenie pod nadzorem grup harcerskich działających przy zakładach.

Władze próbowały skłonić ZHP do pracy z dziećmi, jednak ten plan nie powiódł się. Powstawało wiele organizacji studenckich starszoharcerskich. Rok 1947 był ciężkim okresem dla harcerstwa, ponieważ został zamordowany instruktor J. Stachowiak.

Za winowajców uznano harcerzy i gimnazjalistów, przez co zaczęto atakować pod względem politycznym ZHP. UB spreparowało materiały, którymi zaszantażowało i zmusiło do odejścia Kamińskiego, a następnie przeprowadzono atak na harcerstwo. Gdy sfałszowano wyniki wyborów wyeliminowano PSL (Polskie Stronnictwo Ludowe), utworzono komunistyczny Związek Młodzieży Polskiej. Władze komunistyczne zlikwidowały podziały na harcerki i harcerzy, zaprzestano wydawania pism harcerskich. Krytyce padła idea harcerska oraz metodyka Baden-Powella. Zlikwidowano Związek Harcerstwa Polskiego, pozbyto się sztandarów. Mała część organizacji harcerskich próbowała funkcjonować w ukryciu. Harcerstwo zostało wykorzystane dla celów politycznych założonych przez komunistów, które były sprzeczne z ideą harcerską, ponieważ struktura i symbolika ZHP wzbudzała wśród ludzi zaufanie m.in. używano umundurowania, krzyż harcerski, metodykę pracy, sztandary, stopnie harcerskie.

Polska młodzież zaczęła organizować się w małe (kilkuosobowe) grupy, przyjmowali pseudonimy, składali przysięgę, nie prowadzili żadnej dokumentacji. Ich zadaniem było przygotowanie się do walki ze Stalinem. Zaczęli gromadzić informacje, niszczyli czerwone flagi, na murach pojawiały się antykomunistyczne hasła, niektórzy wysyłali groźby do zwolenników owej władzy. Pracę (zgodną z metodą harcerską) podjęły zastępy, które wydawały rozkazy, mianowano zastępowych, harcerze zdobywali stopnie harcerskie oraz gry w terenie. Dzięki m.in. aktom sądowym i innej dokumentacji naliczono 142 organizacje harcerskie, które działały w latach 1944—1956.

Do nich należało około 3 tys. harcerzy i harcerek. Mimo tak licznej grupy UB w dalszym ciągu starało się pozbyć utworzonych i działających organizacji poprzez aresztowania, agresywne przesłuchania, groźby, rewizje, podczas których okradano przesłuchiwanych, proponowali im nawet współpracę. Skazywali przed sądem wielu harcerzy i harcerek za handel bronią, udział w niedozwolonej organizacji, przeprowadzono wiele wyroków śmierci. Lata 1949—1950, w których zlikwidowano ZHP przyczyniły się do ponownych działań konspiracyjnych organizacji harcerskich, które słuchały zagranicznej rozgłośni radiowej, odbywały szkolenia wojskowe, tworzono ulotki. ZHP przetrwało dzięki panującej atmosferze, tradycji harcerskiej w rodzinnych domach, wielorakim zbiorom literatury harcerskiej, spotkaniom z harcerstwem i seniorami.

Harcerstwo po transformacji ustrojowej

Jesienią 1980 roku zaczęły tworzyć się KIHAM (Kręgi Instruktorów Harcerskich Andrzeja Małkowskiego), którego celem było przywrócenie autorytetu instruktora poprzez odnowienie pod względem moralnym harcerstwa.

Stworzyli stopnie i sprawności harcerskie — to było jedno z ważniejszych osiągnięć. Wraz z nadejściem stanu wojennego działania ZHP nie zostały zawieszone tak jak inne zgromadzenia czy związki. Harcerze chcieli brać czynny udział w religijnych uroczystościach. Władze ZHP nie chciały wprowadzać ogromnych zmian w organizacji, ponieważ bali się reakcji władz państwa. Rok 1989 był rokiem kluczowym, ponieważ gdy doszło do porządku w Polsce nadeszły zmiany w ZHP — powrócono do tradycji na zjeździe IX. Dla harcerstwa w latach 1989—1990 kluczowymi momentami były zjazdy oraz powstanie dwóch organizacji Związku Harcerstwa Rzeczpospolitej — ZHR, w którego skład weszły zakazane organizacje harcerskie oraz Związku Harcerstwa Polskiego założonego w 1918 roku. Obydwie organizacje zjednoczyły się w jedną — ZHR w roku 1992. W marcu w Warszawie odbył się IX Zjazd ZHP, którego numer zmieniono na XXVI. Na obradach starano się ratować ZHP, aby powróciło jako organizacja skautowa, zmieniono statut oraz Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie.

Organizacje ZHR, ZHP i Biała Służba (to służba sanitarna, informacyjna oraz porządkowa, udział w uroczystościach religijnych ),która powstała z okazji pielgrzymki Jana Pawła II do Polski utworzyły organizację Związek Harcerstwa Rzeczpospolitej odnoszący się do panujących zasad w etyce chrześcijańskiej oraz narodowej tradycji.

Uważali, że to zgromadzenie jest kontynuacją przedwojennego Związku Harcerstwa Polskiego.

W październiku Rada Naczelna zrezygnowała z wyłączności do symboli i odznak harcerskich, dzięki czemu umożliwiło to na oficjalną rejestrację pozostałych zrzeszeń harcerskich. Zaczęło tworzyć się przedwojenne ZHP w Krakowie, utworzono Stowarzyszenie Harcerstwa Katolickiego „Zawisza” oraz wiele innych organizacji.

W grudniu odbyła się narada ZHP, na której wprowadzono dwa ślubowania Przyrzeczenia Harcerskiego. W Poznaniu odbył się nadzwyczajny zjazd ZHP, podczas którego poczyniono ostatecznych zmian w statucie- były one przeszkodą do przynależności do harcerstwa oraz skautingu. ZHP pozostaje jeszcze raz w roku 1996 członkiem międzynarodowych organizacji skautowych takich jak Światowej Organizacji Skautów i Światowego Stowarzyszenia Skautek i Przewodniczek.

ZHR zarejestrowano w 1990 roku i posiada największą liczbę członków około 20 tys. wobec ZHP. Na zjeździe we Włocławku poprawiono statut np. zniesienie koedukacji, uchwalono decyzję o ochronie poczętego życia, poparto zjednoczenie z ZHP.

Podjęli również inicjatywę dotyczącą akcji „Wschód” — pomoc młodzieży polskiej mieszkającej na starych terenach ZSRR.

DOROBEK I DOŚWIADCZENIA HARCERSTWA W ZAKRESIE KSZTAŁTOWANIA SYSTEMU WARTOŚCI DZIECI I MŁODZIEŻY

Związek Harcerstwa Polskiego w czasach współczesnych

Współczesne harcerstwo, które jest organizacją patriotyczną należącą do ruchu skautowego, otwartą oraz wychowującą młodzież i dzieci liczy obecnie 95 tys. osób.

Najważniejszym celem działalności ZHP jest kształtowanie postaw i charakterów, jak również wspomaganie wychowania harcerzy i harcerek oraz umożliwianie im wszechstronnego rozwoju. Harcerstwo wychowuje swoich członków zgodnie z następującymi wartościami harcerskimi: „braterstwo, przyjaźń, służba, wiara, praca, sprawiedliwość, wolność, pokój”.

Powyższe wartości zawarte są w Przyrzeczeniu i Prawie Harcerskim i ściśle wiążą się z kulturą organizacji, są kodeksem postępowania, który kształtuje sposób życia harcerzy, umożliwia tworzenie własnej drogi do realizacji wartości poprzez podjęcie prób na stopnie harcerskie i instruktorskie. Tradycyjne wartości można znaleźć w nowych programach działania drużyn i gromad oraz w zadaniach, które wynikają z zainteresowań i potrzeb harcerzy. Podczas pracy wychowawczej instruktorzy harcerscy korzystają z metody, która opiera się na realizowaniu zadań w mało osobowych zespołach, uczeniu poprzez działanie oraz powołując się na idee znajdujące się w Przyrzeczeniu i Prawie Harcerskim. „Metoda harcerska cechuje się pozytywnością, dobrowolnością, świadomością celów, indywidualnością, naturalnością, pośredniością i wzajemnością oddziaływań wychowawców i wychowanków”.

Harcerstwo stawia swoim podopiecznym wyzwania, motywuje do doskonalenia się, nabywania wiedzy i umiejętności, jest inspiracją, dzięki którym pokonują trudności, wspomaga rozwój fizyczny, intelektualny oraz emocjonalny, natomiast metoda harcerska to nauka przez działanie, rozbudzanie zainteresowań.

ZHP wyznaje te same ideały — służba Bogu, Polsce i bliźnim, rok 1989 niesie za sobą odrodzenie żeńskiego harcerstwa.

Okres przebudowy organizacji i powrotu do systemu światowego skautingu nastąpił w pierwszej połowie lat 90. Rekonstrukcji uległy chorągwie, ich liczba spadła do 25, a także obniżyła się liczba hufców. „W sierpniu 1993 r. prezydent RP Lech Wałęsa został Honorowym Protektorem ZHP, nawiązując tym samym do przedwojennych tradycji”. W Poznaniu w 1995 roku podczas zjazdu ZHP, dokonano zmian w statucie, który pozwolił na przyłączenie się do Światowej Organizacji Ruchu Skautowego, zmieniono Przyrzeczenie. ZHP wstąpiło ponownie do Światowego Stowarzyszenia Przewodniczek i Skautek. POH (Polska Organizacja Harcerska) uległa rozwiązaniu, dlatego jej drużyny wstąpiły do ZHR. Po wstąpieniu ZHP do Organizacji Światowego Skautingu działało aktywnie, biorąc udział w zlotach m.in. w 19 Jamboree (międzynarodowy zlot skautowy), Zlocie Skautów Europy.

W roku 1999 znowu zniżyła się liczba chorągwi do 17.

Wprowadzono zmiany w systemie metodycznym dotyczące nowego podziału na grupy wiekowe: zuchy, harcerze, harcerze starsi (wiek gimnazjalny), wędrownicy.

Przyjęto nowy, sześciostopniowy system stopni harcerskich, natomiast zjazd ZHP w 2005 r. dokonał zmian w funkcjonowaniu chorągwi. W roku 2007 odbyły się obchody stulecia skautingu, na którym spotkali się skauci z całego świata — Światowe Skautowe Jamboree 2007 w Wielkiej Brytanii odnawiając przyrzeczenie.

W 2010 roku ZHP obchodził 100-lecie harcerstwa, odbył się również Zlot ZHP w Krakowie, na którym pojawiło się prawie 10 000 harcerzy, reprezentacje wszystkich największych organizacji harcerskich spotkały się we Lwowie aby uczcić 100-lecie „oficjalnego powołania pierwszych polskich drużyn skautowych”.

Podczas wielu prowadzonych rozmów na temat teraźniejszego i przyszłego harcerstwa bierze się pod uwagę jego unowocześnienie, jednak nie pod względem wychowawczym a technicznym. Zamysł nowoczesnego ruchu harcerskiego wiąże się z dwoma głównymi założeniami, których wnioskami są: wychowanie powinno mieć stabilną podstawę, oraz zastanowienie się jaką grupę chcielibyśmy wychować.

Ważnymi elementami nowoczesnego ZHP są: idea, metoda, program oraz organizacja. Idea jest moralnym ładem, do którego dąży harcerstwo, dlatego jako element nowoczesnego ZHP powinna być stabilna i niezmienna. Po wojnie przetrwała idea opierająca się na wartościach chrześcijańskich, dlatego należałoby tę ideę kontynuować w nowoczesny sposób. Aby te ideały były trwałe należy Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie traktować poważnie. Metoda, którą rozumie się jako Wielka Gra, jest w dalszym ciągu aktualna. Podstawową jednostką są niewielkie grupy np. zastępy lub patrole, które zdobywają stopnie i sprawności, wychowują się w działaniu.

W harcerstwie na każdym szczeblu występuje system zastępowych oraz obrzędowość, która jest charakterystyczną częścią. Myśląc o nowoczesnej wersji metod jest stosowanie jej oraz uzupełnianie nowszymi treściami zależnymi od warunków, potrzeb i form. Program jest tym elementem w harcerstwie, w którym należy stosować nowoczesne treści. Tworzony przez wykwalifikowaną kadrę instruktorską program powinien zawierać cele wychowawcze. Ważne jest aby instruktorzy w dalszym ciągu szkolili się, podnosili swoje kwalifikacje instruktorskie. W programie powinny występować następujące treści dotyczące służby bliźnim, rodziny i jej identyczności, tworzenia wspólnoty Polaków, współorganizowaniu demokratycznego Państwa, kultury fizycznej, ochrony środowiska oraz porozumiewania się i kontaktu ze społecznością.

Organizacja jest ostatnim elementem, której wspólnotą powinny być struktury regionalne, a ich elementem łączącym będzie wspólnota kształcąca kadrę harcmistrzów, opracowująca programy, analizuje metody, oraz łącząca organizację harcerską.

Organizacja powinna umożliwiać różnorodne formy organizacyjne dotyczące tworzenia samodzielnie gromad, kręgów, patroli.

Hierarchia wartości uznawanych przez członków harcerstwa

Na początku należałoby zastanowić się nad definicją wartości. Według słownika języka polskiego wartością nazywamy zasady i przekonania, które będą fundamentem przyjętych norm w danej grupie społecznej,[…] to również idea oraz cel..

Harcerstwo stara się wpajać dzieciom i młodzieży wartości poprzez samodzielne działanie harcerzy w praktyce, wkładając w to ogromny wysiłek, dzięki czemu zdobywają doświadczenie, wpajają nawyki oraz wzory postępowania, kształtują osobowość.

Wartość jest wszystkim tym, co jest cenne i pożądane dla człowieka, jest dla niego celem do którego dąży. Dotyczy to pewnych cech, przedmiotów, podejmowanych decyzji i działań. Wartością nazwiemy ideą, przedmiotem, a nawet instytucją, która jest ważna w życiu człowieka. Społeczeństwo uznaje pewne wartości — tworzą pewien system wartości.

Według M. Grażyńskiego osoba, która jest dobrym harcerzem, będzie dobrym obywatelem, jak również poświęci się imieniu dobra, odniesie sukces będąc np. rzemieślnikiem, rolnikiem, artystą, żołnierzem, uczonym […].

Młodzi ludzie kształtowani przez harcerstwo zgodnie z zasadami Prawa Harcerskiego osiągają trwałe postawy. Wartości wynikające z Prawa Harcerskiego to braterstwo- czyli przyjacielski stosunek, życzliwa postawa, do wszystkich ludzi, następna wartość to służba — która jest bezinteresowna wobec ludzi, to także służba Bogu oraz Polsce. Harcerz służy Bogu, to oznacza, że wierzy on w duchowe wartości życia, którymi są m.in. dobro, prawda, miłość, czystość, piękno, wolność, sprawiedliwość, braterstwo, godność, przyjaźń czy nadzieja.

Służba Polsce to przynależność do grupy kulturowej oraz narodowej, to miłość do swego kraju, odnoszenie się z szacunkiem dla Ojczyzny jej historii, jest określonym stosunkiem względem społeczeństwa, to również patriotyzm.

Służba sobie i innym polega na braniu odpowiedzialności za własny rozwój, to nasz postępowanie względem ludzi, jest odpowiedzialnością za społeczeństwo, rodzinę, Ojczyznę oraz świat, to również odnoszenie się z szacunkiem w stosunku do każdego człowieka, to dbanie o przyrodę. Ostatni ideał to praca nad sobą — kształtowanie i doskonalenie swojej osobowości, to wymaganie od siebie jak najwięcej, wartości płynące z pracy nad sobą to dzielność, słowność, uczciwość, godność, sumienność. Wszystkie te wartości harcerze nabywają w codziennym postępowaniu.

Wychowanie harcerzy odbywa się w czterech sferach: duchowej, intelektualnej, społecznej i fizycznej. Rozwój duchowy to ciągłe poszukiwanie zrozumienia i skłanianie się ku określonym systemem wartości. Według zasad chrześcijańskich system wartości stanowi przyjaźń, sprawiedliwość, tolerancja, prawda, wolność, miłość, nadzieja, dobro. W pełni osiągnięty rozwój duchowy można otrzymać poprzez wypełnianie własnych obowiązków, społeczeństwa, a także na pozamaterialne postrzeganie wiata. W harcerstwie można go rozwijać poprzez religijne życie, zadumie nad samym sobą, pokonywaniu słabości, kreowanie zdolności, kształtowanie swojej osobowości, służbie ludziom, a nawet poprzez kontakt z naturą.