Bezpłatny fragment - Wokół Torunia

Wstęp

Witaj, drogi Czytelniku, w niezwykłej podróży po okolicach Torunia — miasta o średniowiecznym sercu, które otaczają tereny pełne naturalnego piękna, historycznych tajemnic i nieodkrytych skarbów przyrody. Książka „Wokół Torunia” to zaproszenie do wspólnego odkrywania miejsc, do których my, autorzy, wracamy z nieustającą fascynacją, by zanurzyć się w ich urokach, czy to podczas grzybobrania, spacerów, czy chwil zadumy nad historią regionu. Te kilkadziesiąt wyjątkowych lokalizacji, położonych w promieniu do 50 kilometrów od Torunia, stało się dla nas czymś więcej niż tylko punktami na mapie — to przestrzenie, które opowiadają historie, tętnią życiem przyrody i inspirują do odkrywania Kujaw na nowo.

Toruń, z jego gotycką starówką i piernikowym dziedzictwem, jest doskonałą bazą wypadową do eksploracji okolicznych lasów, jezior i malowniczych wiosek. W tej książce zabierzemy Cię w podróż do miejsc takich jak podtoruńskie lasy w okolicach Cierpic, Olka, Osieka nad Wisłą, Otłoczyna czy Lubicza, gdzie zapach sosen i szelest liści towarzyszą każdemu krokowi. Odwiedzimy rezerwaty przyrody „Las Piwnicki” i „Reptowo”, które są ostojami dzikiej fauny i flory, a także zanurzymy się w krystalicznych wodach jezior Bachotek, Górsko, Dzikowo i Józefowo, gdzie czas zdaje się płynąć wolniej. Każde z tych miejsc zostało opisane z precyzją, uwzględniając zarówno jego historyczne tło, jak i bogactwo przyrodnicze, byś mógł w pełni docenić ich wyjątkowość.

Nasze wyprawy często zaczynają się od grzybobrania — pasji, która prowadzi nas w głąb lasów, gdzie pod sosnami i dębami kryją się borowiki, podgrzybki i maślaki. Ale grzybobranie to tylko pretekst, by odkrywać więcej: ślady średniowiecznych grodzisk, opowieści o rycerzach krzyżackich, osadnikach olenderskich czy partyzantach ukrywających się w lasach podczas II wojny światowej. Każde miejsce ma swoją historię — od pruskich cmentarzysk w Dzikowie po kapliczkę św. Antoniego w Służewie, od gotyckiego kościoła w Cierpicach po kolonie czapli siwej w Reptowie. Te opowieści, połączone z przyrodniczymi skarbami, takimi jak rzadkie rośliny, ptaki czy motyle, tworzą mozaikę, która sprawia, że okolice Torunia są niepowtarzalne.

Dla nas, autorów, ta książka jest owocem wieloletnich wędrówek, notatek i rozmów z lokalnymi mieszkańcami, leśnikami i historykami. Każda ścieżka, każdy szlak — czy to zielony szlak „Kujawski” wiodący przez lasy Chorągiewki, czy niebieski szlak „Nadwiślański” w Rezerwacie „Reptowo” — to zaproszenie do odkrywania. Opisując te miejsca, zadbaliśmy o szczegółowe charakterystyki historyczne, od średniowiecznych nadań Konrada Mazowieckiego po współczesne działania na rzecz ochrony przyrody. Przyrodniczo, znajdziesz tu informacje o szacie roślinnej, od borów sosnowych po łęgi nadrzeczne, o zwierzętach — od bielików po żaby moczarowe — oraz o grzybach, z dokładnymi wskazówkami, gdzie i kiedy szukać borowików czy smardzów.

„Wokół Torunia” to przewodnik dla tych, którzy chcą zobaczyć więcej niż tylko miejskie mury. To książka dla miłośników przyrody, którzy z radością wyruszą na szlak z koszykiem na grzyby, dla historyków amatorów, którzy pragną dotknąć przeszłości, i dla każdego, kto szuka chwili wytchnienia w otoczeniu lasów i jezior. Niezależnie od tego, czy jesteś mieszkańcem Kujaw, czy przyjezdnym, mamy nadzieję, że ta książka zainspiruje Cię do własnych odkryć. Weź wygodne buty, mapę i otwarty umysł — okolice Torunia czekają, by opowiedzieć Ci swoje historie. Zapraszamy do podróży pełnej zapachów lasu, szumu wody i śladów przeszłości, które razem tworzą niepowtarzalny krajobraz tego regionu.

Barbarka

Wprowadzenie

Barbarka to malownicza osada leśna, będąca dziś częścią urzędową miasta Torunia w województwie kujawsko-pomorskim. Położona na skraju rozległego kompleksu leśnego, Barbarka od wieków przyciąga uwagę zarówno jako miejsce kultu religijnego, cel wycieczek rekreacyjnych, jak i przestrzeń naznaczona tragiczną historią II wojny światowej. Jest to obszar o wyjątkowym znaczeniu przyrodniczym, historycznym i kulturowym, łączący w sobie piękno lasów, bogactwo flory i fauny oraz pamięć o dramatycznych wydarzeniach.

Położenie i dojazd

Barbarka znajduje się w północno-zachodniej części Torunia, w granicach administracyjnych miasta, około 13 km od jego centrum. Osada leży w Kotlinie Toruńskiej, w obrębie kompleksu leśnego Nadleśnictwa Toruń, w sąsiedztwie Strugi Toruńskiej, która zasilała niegdyś miejscowy młyn. Współrzędne geograficzne Barbarki to około 53°05′N i 18°32′E, a wysokość terenu wynosi średnio 75 m n.p.m. Teren osady charakteryzuje się płaskim ukształtowaniem, z glebami piaszczystymi i miejscami podmokłymi, związanymi z obecnością stawów i strumienia.

Dojazd

Barbarka jest łatwo dostępna dla zmotoryzowanych, rowerzystów oraz osób korzystających z transportu publicznego. Oto szczegółowe instrukcje dojazdu:

— Samochodem: Z centrum Torunia należy kierować się na zachód ulicą Szosa Chełmińska, a następnie skręcić w prawo w ulicę Przysiecką. Po około 8 km jazdy dotrzemy do Barbarki, gdzie przy ulicy Przysieckiej 13 znajduje się parking należący do Osady Leśnej Barbarka. Parking jest utwardzony, może pomieścić około 20–30 pojazdów i znajduje się w pobliżu Szkoły Leśnej oraz Parku Linowego. Jest to idealny punkt startowy do zwiedzania osady i okolicznych ścieżek.

— Transportem publicznym: Z centrum Torunia do Barbarki kursują autobusy miejskie MZK, linie nr 10, 20 i 31. Najbliższy przystanek to „Strobanda 02”, oddalony o 2 minuty pieszo od Parku Linowego i Osady Leśnej. Alternatywnie można wysiąść na przystanku „Warneńczyka 01” (5 minut pieszo). Rozkłady jazdy są dostępne na przystankach i w aplikacjach mobilnych, a podróż z centrum zajmuje około 20–25 minut.

— Rowerem: Barbarka jest popularnym celem wycieczek rowerowych dzięki dobrze rozwiniętej sieci ścieżek rowerowych. Z centrum Torunia prowadzi oznakowana trasa rowerowa wzdłuż Szosy Chełmińskiej, a następnie ulicą Przysiecką, która po około 8 km dociera do osady. Rowery można zostawić na stojakach przy parkingu lub w pobliżu Szkoły Leśnej.

— Pieszo: Dla miłośników pieszych wędrówek dostępna jest ścieżka dydaktyczno-turystyczna „Krajobraz Minionego Stulecia”, rozpoczynająca się przy Osadzie Leśnej Barbarka. Trasa o długości około 14 km prowadzi przez Miejsce Pamięci Narodowej, Fort VII oraz inne historyczne punkty, w tym pobliski obelisk w Chorabiu, i jest oznakowana piktogramami w kształcie domków.

Historia i wydarzenia z okresu II wojny światowej

Barbarka, choć dziś kojarzona z rekreacją i przyrodą, w okresie II wojny światowej była miejscem tragicznych wydarzeń. Od 28 października do prawdopodobnie 6 grudnia 1939 roku, w ramach niemieckiej akcji Intelligenzaktion, skierowanej przeciwko polskiej inteligencji, dokonano tu masowych egzekucji. Ofiary, w liczbie od 600 do 1200 osób, pochodziły głównie z Torunia, Chełmży, Skępego i okolicznych miejscowości. Wśród zamordowanych znajdowali się nauczyciele, dyrektorzy szkół, urzędnicy, restauratorzy, kupcy, rolnicy, kolejarze, policjanci, rzemieślnicy, studenci, księża oraz lekarze. Aresztowania rozpoczęły się między 16 a 19 października 1939 roku, a więźniowie byli przetrzymywani w Forcie VII Twierdzy Toruń, gdzie poddawano ich brutalnym przesłuchaniom, maltretowaniu i głodzeniu.

Egzekucje w Barbarce przeprowadzały oddziały Selbstschutzu, paramilitarnej organizacji złożonej z miejscowych Niemców, pod dowództwem Hellmutha Curta Zaporowicza, oraz Wehrmachtu, a od 26 października 1939 roku więzieniem w Forcie VII zarządzał Karl Friedrich Strauss. Rozstrzeliwania odbywały się w lesie Barbarka, a także w pobliskich lasach koło Przysieka i leśnictwa Olek. Ciała chowano w masowych mogiłach. W 1944 roku Niemcy, próbując zatrzeć ślady zbrodni, odkopali mogiły i spalili zwłoki, jednak jedna mogiła została przeoczona. Po wojnie, 24 września i 19 października 1945 roku, przeprowadzono oględziny i ekshumacje, które pozwoliły ustalić tożsamość niespełna 300 ofiar. Większość pozostała anonimowa. W 1940 roku Fort VII opustoszał, a ocalałych więźniów przewieziono do obozów koncentracyjnych, w tym do KL Stutthof, gdzie trafił m.in. bł. ks. Stefan Wincenty Frelichowski.

Pomnik Pamięci Ofiar Barbarki

W 2009 roku, dokładnie 28 października, odsłonięto Pomnik Pamięci Ofiar Barbarki, upamiętniający ofiary niemieckich zbrodni z 1939 roku. Pomnik znajduje się w lesie, w pobliżu Osady Leśnej, na trasie ścieżki dydaktycznej „Mała Ścieżka Historyczna” (ok. 2,5 km od parkingu). Składa się z prostego obelisku z napisem upamiętniającym zamordowanych oraz krzyża, który symbolizuje chrześcijańską nadzieję i pamięć. Miejsce to jest regularnie odwiedzane podczas uroczystości patriotycznych, szczególnie w rocznice egzekucji.

Kaplica św. Barbary

Kaplica św. Barbary, położona w sercu Osady Leśnej, jest jednym z najstarszych obiektów sakralnych w regionie, związanym z kultem św. Barbary, patronki dobrej śmierci. Pierwsza kaplica w tym miejscu powstała w 1299 roku, według legendy w miejscu objawienia się świętej pustelnikowi przy źródełku. Obecna kaplica, zarządzana przez parafię św. Antoniego w Toruniu, pochodzi z XVII wieku, choć była wielokrotnie przebudowywana, m.in. w 1623 roku i po wojnach szwedzkich w 1660 roku. W XVIII wieku przy kaplicy istniał cmentarz oraz tymczasowe mieszkanie dla księdza. Kaplica została rozebrana w 1800 roku, ale w 1925 roku wybudowano grotę św. Barbary, która do dziś jest miejscem kultu. Msze święte odbywają się tu w niedziele o godz. 13:00, aż do Uroczystości Wszystkich Świętych, w urokliwej scenerii leśnej.

Instytucje na Barbarce

Barbarka jest dziś prężnie działającym ośrodkiem rekreacyjno-edukacyjnym, w którym funkcjonują następujące instytucje:

— Szkoła Leśna na Barbarce: Działa od 2003 roku i oferuje warsztaty przyrodnicze, historyczne oraz ekologiczne. Jest to miejsce edukacji dla dzieci i młodzieży, z salą konferencyjną na 100 osób oraz ścieżkami dydaktycznymi, takimi jak „Krajobraz Minionego Stulecia” czy „Mała Ścieżka Historyczna”.

— Baza Noclegowa: Otwarta w 2008 roku, oferuje 49 miejsc noclegowych w dwóch standardach, idealnych dla grup szkolnych, turystów i rodzin. Budynki są przystosowane do organizacji konferencji i wydarzeń.

— Park Linowy Barbarka: Otwarty 1 maja 2008 roku, znajduje się przy ulicy Przysieckiej 13. Oferuje cztery trasy o różnym stopniu trudności (niebieska od 120 cm wzrostu, zielona i różowa od 140 cm, żółta od 160 cm), z przeszkodami takimi jak mosty linowe, zjazdy tyrolskie, drabinki czy „trójkąty”. Bezpieczeństwo zapewnia profesjonalny sprzęt asekuracyjny, a uczestnicy przechodzą szkolenie przed wejściem. Park jest czynny od marca do listopada, z godzinami otwarcia zależnymi od sezonu (np. w lipcu i sierpniu od 10:00 do 20:00).

— Leśna Chatka: Oddana do użytku w 2019 roku, służy jako miejsce organizacji imprez plenerowych i warsztatów. Na terenie osady znajdują się także plac zabaw, mini-golf, grille oraz polany piknikowe.

Ciekawostki historyczne

Barbarka ma bogatą historię sięgającą średniowiecza. W 1340 roku komtur bierzgłowski Jan Nothaft nadał mieszkańcowi Torunia Henrykowi Junghornowi młyn z karczmą i polaną na prawie chełmińskim, co zapoczątkowało rozwój osady. W średniowieczu Barbarka leżała na szlaku z Torunia do Chełmna, co sprzyjało rozwojowi kultu św. Barbary, którego centrum znajdowało się w pobliskim Starogrodzie. Osada była własnością klasztoru franciszkanów przy kościele Najświętszej Marii Panny, a później kościoła św. Wawrzyńca. W XVI wieku przeszła na własność miasta Torunia. W okresie międzywojennym Barbarka stała się popularnym miejscem wypoczynku, a w 1925 roku PKP uruchomiły przystanek Barbarka dla pociągów w niedziele i święta. W 1933 roku odsłonięto Pomnik Dzieci Polskie Matce Polski, który upamiętniał patriotyzm polskiej młodzieży.

Legendy

Barbarka obrosła lokalnymi legendami, które dodają jej tajemniczości. Najbardziej znana opowiada o objawieniu św. Barbary pustelnikowi przy źródełku w lesie, co miało miejsce w XIII wieku. Według opowieści, święta ukazała się w blasku światła, obiecując opiekę nad tymi, którzy będą się do niej modlić. To wydarzenie dało początek kultowi i budowie kaplicy. Inna legenda mówi o „duchach pomordowanych”, które miały pojawiać się w lesie w okolicach miejsca egzekucji. Mieszkańcy wspominają o cichych szeptach i świetlistych sylwetkach widzianych w nocy, co przypisują duszom ofiar Intelligenzaktion. Choć opowieści te mają charakter ludowy, wzmacniają atmosferę zadumy nad tragiczną przeszłością Barbarki.

Analiza przyrodnicza

Barbarka leży w obrębie kompleksu leśnego o powierzchni około 800 ha, zróżnicowanego pod względem siedliskowym. Dominują tu bory sosnowe, świetliste dąbrowy oraz olszyny, a stawy spiętrzone na Strudze Toruńskiej tworzą ekosystemy wodno-błotne.

Szata roślinna

Głównym zbiorowiskiem roślinnym jest świetlista dąbrowa (Potentillo albae-Quercetum), z dominacją dębu szypułkowego (Quercus robur) w wieku 150–200 lat. Wśród drzew występują:

— Górne piętro: Dąb szypułkowy, sosna zwyczajna (Pinus sylvestris), lipa drobnolistna (Tilia cordata) i grab zwyczajny (Carpinus betulus).

— Dolne piętro: Brzoza brodawkowata (Betula pendula), osika (Populus tremula) oraz klon zwyczajny (Acer platanoides).

— Warstwa krzewów: Leszczyna pospolita (Corylus avellana), kruszyna pospolita (Frangula alnus), bez koralowy (Sambucus racemosa) i jałowiec pospolity (Juniperus communis).

— Runa leśna: Zawilec gajowy (Anemone nemorosa), fiołek leśny (Viola reichenbachiana), dzwonek okrągłolistny (Campanula rotundifolia) oraz mchy, takie jak płonnik pospolity (Polytrichum commune).

W okolicach Strugi Toruńskiej występuje łęg olszowy (Fraxino-Alnetum) z olszą czarną (Alnus glutinosa) i roślinami wodno-błotnymi, takimi jak knieć błotna (Caltha palustris), tojeść pospolita (Lysimachia vulgaris) i niezapominajka błotna (Myosotis palustris). Na polanach rosną gatunki łąkowe, m.in. jaskier ostry (Ranunculus acris) i dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum).

Fauna

Barbarka jest ostoją dla licznych gatunków zwierząt, szczególnie ptaków i płazów, które korzystają z różnorodnych siedlisk.

— Płazy i gady: W stawach i na podmokłych terenach występują żaba wodna (Pelophylax esculentus), ropucha szara (Bufo bufo), traszka zwyczajna (Lissotriton vulgaris) oraz jaszczurka zwinka (Lacerta agilis).

— Ptaki: W lesie gniazdują dzięcioł średni (Dendrocopos medius), sikora modraszka (Cyanistes caeruleus), zięba (Fringilla coelebs) oraz puszczyk (Strix aluco). W okolicach stawów widywane są czaple siwe (Ardea cinerea) i zimorodki (Alcedo atthis).

— Ssaki: Spotyka się tu sarny (Capreolus capreolus), lisy rude (Vulpes vulpes), kuny leśne (Martes foina) oraz wiewiórki pospolite (Sciurus vulgaris). Bobry (Castor fiber) budują tamy na Strudze Toruńskiej.

— Owady: W lesie dominują chrząszcze, takie jak biegacz fioletowy (Carabus violaceus), a na polanach motyle, w tym rusałka ceik (Polygonia c-album) i bielinek kapustnik (Pieris brassicae).

Grzyby

Martwe drewno i żyzne gleby sprzyjają rozwojowi grzybów.

— Grzyby mikoryzowe: Borowik szlachetny (Boletus edulis), koźlarz babka (Leccinum scabrum) i maślak zwyczajny (Suillus luteus), tworzący mikoryzę z sosnami i dębami. Wysyp przypada na sierpień–październik.

— Grzyby nadrzewne: Huba pospolita (Fomes fomentarius), boczniak ostrygowaty (Pleurotus ostreatus) oraz wrośniak szorstki (Trametes hirsuta).

— Grzyby saprotroficzne: Czubajka kania (Macrolepiota procera), muchomor czerwony (Amanita muscaria) i krowiak podwinięty (Paxillus involutus).

— Terminy wysypów: Największa obfitość grzybów występuje od późnego lata do jesieni (sierpień–październik). Wiosną (kwiecień–maj) w łęgu olszowym pojawiają się smardze pospolite (Morchella esculenta). Zbiór grzybów jest dozwolony tylko w wyznaczonych miejscach.

Wymiary i stan prawny

Osada Leśna Barbarka zajmuje powierzchnię 3,8 ha, wchodząc w skład większego kompleksu leśnego o powierzchni około 800 ha, zarządzanego przez Nadleśnictwo Toruń. Teren osady od 2003 roku należy do Gminy Miasta Toruń, wcześniej znajdował się w zarządzie Lasów Państwowych. Obszar jest częściowo chroniony w ramach programu Natura 2000 Pojezierze Gnieźnieńskie (PLH300026), co ogranicza działalność gospodarczą, taką jak wycinka drzew. Miejsce Pamięci Narodowej oraz kaplica św. Barbary są uznane za obiekty o znaczeniu historycznym i kultowym, podlegające szczególnej ochronie. Stan prawny na czerwiec 2025 roku pozostaje bez zmian.

Podsumowanie

Barbarka to miejsce, w którym historia, przyroda i kultura splatają się w wyjątkowy sposób. Od średniowiecznego kultu św. Barbary, przez tragiczne wydarzenia II wojny światowej, po współczesną funkcję rekreacyjno-edukacyjną, osada oferuje niezliczone możliwości odkrywania. Kaplica, pomnik, Park Linowy i Szkoła Leśna przyciągają zarówno turystów, jak i mieszkańców Torunia, a otaczające lasy i stawy zachęcają do obcowania z naturą. Odwiedzając Barbarkę, warto zachować szacunek dla jej przyrodniczego i historycznego dziedzictwa, łącząc wypoczynek z refleksją nad przeszłością.

Rezerwat Las Piwnicki

Wprowadzenie

Rezerwat przyrody Las Piwnicki to jeden z najcenniejszych przyrodniczo obszarów w województwie kujawsko-pomorskim, położony w pobliżu Torunia. Jest to miejsce o wyjątkowym znaczeniu ekologicznym, historycznym i naukowym, które od stu lat pozostaje pod ochroną, stanowiąc oazę dla miłośników przyrody, badaczy oraz turystów poszukujących kontaktu z nieskażoną naturą. Ten leśny rezerwat, otoczony malowniczym krajobrazem pradoliny Wisły, oferuje nie tylko możliwość obcowania z wiekowymi drzewami i różnorodną fauną, ale także pozwala zgłębić fascynującą historię regionu oraz lokalne legendy.

Położenie i dojazd

Rezerwat Las Piwnicki znajduje się w województwie kujawsko-pomorskim, na terenie gminy Łysomice, w pobliżu wsi Piwnice i Różankowo, około 10 km na północ od centrum Torunia. Leży na skraju Kotliny Toruńskiej, będącej częścią pradoliny Wisły, na glebach wytworzonych z piasków terasowych i wydmowych. Rezerwat obejmuje oddziały leśne 55, 56 oraz częściowo 75, należące do leśnictwa Olek w Nadleśnictwie Dobrzejewice, zarządzanym przez Nadleśnictwo Toruń. Jego współrzędne geograficzne to około 53°05′N i 18°36′E, a wysokość terenu wynosi średnio 79 m n.p.m.

Dojazd

Rezerwat jest łatwo dostępny zarówno dla zmotoryzowanych, jak i osób korzystających z transportu publicznego lub rowerów. Oto szczegółowe instrukcje dojazdu:

— Samochodem: Z centrum Torunia należy kierować się na północ drogą krajową nr 1 (E75) w stronę Gdańska. Po przejechaniu około 7 km, w miejscowości Łysomice, skręcamy w prawo w stronę Piwnic. Po około 2 km dojedziemy do leśnego parkingu położonego bezpośrednio przy południowym skraju rezerwatu, w oddziale 57h, przy drodze do Łubianki. Parking jest oznaczony literą „P” na mapach turystycznych i oferuje miejsce dla kilkunastu pojazdów. Jest to wygodny punkt startowy do zwiedzania rezerwatu.

— Transportem publicznym: Z Torunia można dojechać autobusem miejskim lub podmiejskim do pętli autobusowej Osiedle Leśna Polana, znajdującej się na obrzeżach miasta. Stamtąd prowadzi szlak pieszy wzdłuż Szosy Chełmińskiej, który po około 2 km wchodzi w głąb lasu i dociera do rezerwatu. Alternatywnie, autobusy kursujące do Piwnic zatrzymują się w pobliżu Centrum Astronomii UMK, skąd do rezerwatu jest około 1,5 km pieszo.

— Rowerem: Dla miłośników rowerów dostępna jest ścieżka rowerowa prowadząca bezpośrednio z Torunia do Piwnic. Trasa biegnie wzdłuż Szosy Chełmińskiej, a następnie skręca w las, docierając do rezerwatu. Ścieżka jest dobrze oznakowana i bezpieczna, a rower można zostawić na parkingu przy rezerwacie.

— Pieszo: Popularnym szlakiem pieszym jest trasa rozpoczynająca się przy pętli autobusowej Osiedle Leśna Polana. Szlak o długości około 8,4 km (pętla) prowadzi przez lasy Nadleśnictwa Toruń, mijając rezerwat i oferując piękne widoki na Strugę Łysomicką. Pokonanie trasy zajmuje średnio około 2 godzin i jest odpowiednie dla osób o przeciętnej kondycji fizycznej.

Wymiary i stan prawny

Rezerwat Las Piwnicki zajmuje powierzchnię 44,34 ha (stan na czerwiec 2025 roku, po powiększeniu w 2025 roku o 7,39 ha). Dodatkowo wokół rezerwatu utworzono otulinę o powierzchni 46,80 ha, która pełni funkcję buforową, chroniącą ekosystem przed zewnętrznymi wpływami. Rezerwat jest objęty ochroną częściową, co oznacza, że dopuszcza się ograniczone działania gospodarcze, takie jak usuwanie obumarłych drzew, jeśli jest to niezbędne dla utrzymania ekosystemu. Część torfowiskowa rezerwatu podlega ochronie ścisłej, wykluczającej jakąkolwiek ingerencję człowieka. Rezerwat jest zarządzany przez Nadleśnictwo Toruń, a jego status prawny został potwierdzony zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Bydgoszczy z 29 stycznia 2016 roku, z późniejszymi zmianami w 2025 roku. Las Piwnicki jest także częścią obszaru Natura 2000 Pojezierze Gnieźnieńskie (PLH300026) oraz uznany za powierzchniowy pomnik przyrody na mocy rozporządzenia Wojewody Bydgoskiego z 1995 roku.

Charakterystyka przyrodnicza

Rezerwat Las Piwnicki to leśny rezerwat biocenotyczny, którego głównym celem jest ochrona wielogatunkowych zbiorowisk leśnych o cechach naturalnych, w szczególności grądu subkontynentalnego (Tilio-Carpinetum typicum) oraz łęgu olchowego (Fraxino-Alnetum). Teren rezerwatu jest zróżnicowany pod względem siedliskowym, obejmując lasy, torfowiska, polany oraz ekosystemy wodne związane ze Strugą Łysomicką, która meandruje wzdłuż południowej granicy rezerwatu.

Szata roślinna

Szata roślinna rezerwatu jest niezwykle zróżnicowana, co wynika z urozmaiconego podłoża glebowego (piaski luźne, gleby automorficzne, semihydromorficzne i hydromorficzne) oraz stabilnych stosunków wodnych. Dominującym zbiorowiskiem leśnym jest grąd typowy, zajmujący około 80% powierzchni rezerwatu. Charakteryzuje się on wielopiętrową strukturą drzewostanu, w której:

— Górne piętro: Tworzą wiekowe dęby szypułkowe (Quercus robur) w wieku 230–300 lat oraz sosny zwyczajne (Pinus sylvestris) w wieku 150–200 lat. Sosny, wprowadzone sztucznie pod koniec XVIII wieku, obecnie ulegają naturalnemu obumieraniu, co sprzyja regeneracji grądu.

— Dolne piętro: Dominuje grab zwyczajny (Carpinus betulus), z domieszką dębu bezszypułkowego (Quercus petraea), brzozy brodawkowatej (Betula pendula), osiki (Populus tremula) oraz jesionu wyniosłego (Fraxinus excelsior).

— Warstwa krzewów: Dobrze rozwinięta, obejmuje leszczynę pospolitą (Corylus avellana), kruszynę pospolitą (Frangula alnus), bez czarny (Sambucus nigra), jarzębinę (Sorbus aucuparia), trzmielinę europejską (Euonymus europaeus) oraz miejscami śnieguliczkę białą (Symphoricarpos albus) i tawlinę jarzębolistną (Sorbaria sorbifolia).

— Runa leśna: Ze względu na ocienienie, runo jest stosunkowo ubogie, ale zawiera charakterystyczne gatunki, takie jak gajowiec żółty (Galeobdolon luteum), gwiazdnica wielkokwiatowa (Stellaria holostea), marzanka wonna (Galium odoratum), kokorycz wątła (Corydalis cava) oraz skrzyp leśny (Equisetum sylvaticum). W pobliżu naturalnego zasięgu występuje trzmielina brodawkowata (Euonymus verrucosus).

W południowej części rezerwatu, wzdłuż Strugi Łysomickiej, rozwija się łęg olchowy, zdominowany przez olszę czarną (Alnus glutinosa). W obniżeniach terenu, gdzie dawniej stagnowała woda, występują gatunki charakterystyczne dla łęgów, takie jak ziarnopłon wiosenny (Ficaria verna) i śledziennica skrętolistna (Chrysosplenium alternifolium). Na polanie w centralnej części rezerwatu znajdują się trzy płytkie stawy, wokół których rozwija się roślinność torfowiskowa, m.in. torfowce (Sphagnum sp.), żurawina błotna (Vaccinium oxycoccos), rosiczka okrągłolistna (Drosera rotundifolia), wełnianka pochwowata (Eriophorum vaginatum), modrzewnica pospolita (Andromeda polifolia) oraz fiołek błotny (Viola palustris).

Fauna

Rezerwat Las Piwnicki jest ostoją dla licznych gatunków zwierząt, w tym płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz owadów. Bogactwo siedlisk sprzyja różnorodności biologicznej, a martwe drewno i próchniejące drzewa przyciągają organizmy saproksyliczne.

— Płazy i gady: Występują tu wszystkie charakterystyczne dla obszaru niżowego gatunki płazów, takie jak żaba trawna (Rana temporaria), żaba moczarowa (Rana arvalis), ropucha szara (Bufo bufo) oraz traszka zwyczajna (Lissotriton vulgaris). Wśród gadów spotyka się jaszczurkę zwinkę (Lacerta agilis) i zaskrońca zwyczajnego (Natrix natrix), szczególnie w okolicach Strugi Łysomickiej.

— Ptaki: Rezerwat jest ważnym siedliskiem dla ptaków leśnych. W koronach drzew gniazdują dzięcioły, m.in. dzięcioł duży (Dendrocopos major), dzięcioł średni (Dendrocopos medius), dzięcioł zielony (Picus viridis) oraz dzięcioł czarny (Dryocopus martius). Występują także muchołówki (mała i szara), dudek (Upupa epops), puszczyk (Strix aluco) oraz czapla siwa (Ardea cinerea), której kolonia gniazd znajduje się w starodrzewiu sosnowym (w 1991 roku zinwentaryzowano 54 gniazda na 17 sosnach).

— Ssaki: W rezerwacie można spotkać drobne ssaki, takie jak ryjówka aksamitna (Sorex araneus), jeż wschodni (Erinaceus concolor) oraz wiewiórkę pospolitą (Sciurus vulgaris). W okolicach Strugi Łysomickiej obecne są bobry (Castor fiber), które budują tamy, wpływając na lokalny ekosystem wodny. Sporadycznie obserwuje się sarny (Capreolus capreolus) i dziki (Sus scrofa).

— Owady: Martwe drewno przyciąga chrząszcze saproksyliczne, takie jak jelonek rogacz (Lucanus cervus) oraz kózkowate, np. Phytoecia unicinata. W runie leśnym i na polanach występują motyle, w tym paź królowej (Papilio machaon) oraz modraszek ikar (Polyommatus icarus).

Grzyby

Rezerwat Las Piwnicki jest także rajem dla mykologów, dzięki obecności martwego drewna i żyznych gleb, które sprzyjają rozwojowi grzybów. Występują tu zarówno gatunki jadalne, jak i niejadalne, w tym huby i grzyby mikoryzowe.

— Huby: Na obumarłych sosnach i dębach licznie występują grzyby nadrzewne, takie jak huba sosnowa (Phellinus pini), powodująca mursz rdzeniowy, oraz żółciak siarkowy (Laetiporus sulphureus). Na pniach grabów i olszy spotyka się boczniaka ostrygowatego (Pleurotus ostreatus).

— Grzyby mikoryzowe: W grądzie dominują maślaki (Suillus spp.), podgrzybki (Xerocomus spp.) oraz borowiki szlachetne (Boletus edulis), które tworzą mikoryzę z dębami i grabami. W okresie od sierpnia do października, zwłaszcza po deszczach, obserwuje się wysyp tych gatunków.

— Grzyby saprotroficzne: Na próchniejącym drewnie rozwijają się łuskwiak nastroszony (Pholiota squarrosa) oraz czernidłak kołpakowaty (Coprinus comatus). W runie leśnym można znaleźć muchomora czerwonego (Amanita muscaria) oraz krowiaka podwiniętego (Paxillus involutus).

— Terminy wysypów: Największa różnorodność grzybów występuje od późnego lata do wczesnej jesieni (sierpień–październik). Wiosną (kwiecień–maj) pojawiają się smardze (Morchella spp.), szczególnie w okolicach łęgu olchowego. Zbiór grzybów w rezerwacie jest zabroniony ze względu na ochronę przyrody.

Historia i ciekawostki historyczne

Las Piwnicki należy do najstarszych rezerwatów przyrody na ziemi chełmińskiej, a jego ochrona została zainicjowana w 1924 roku przez prof. Adama Wodziczkę, wybitnego botanika związanego z Uniwersytetem Poznańskim. Dzięki jego interwencji Wojewoda Pomorski wydał zakaz prowadzenia prac zrębowych, co zapobiegło wycince cennych drzewostanów. Formalne utworzenie rezerwatu nastąpiło 25 sierpnia 1956 roku na mocy zarządzenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego, początkowo na powierzchni 25,83 ha. W 1981 roku obszar powiększono do 37,20 ha, a w 2025 roku do 44,34 ha.

Rezerwat od dziesięcioleci pełni funkcję obszaru badawczego, czego efektem jest ponad 300 publikacji naukowych. W jego granicach znajduje się zabytkowy domek myśliwski, dawniej siedziba Stacji Ekologii Roślin Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Budynek ten, pochodzący z końca XIX wieku, był niegdyś własnością niemieckiego leśniczego Meistera, który przyczynił się do ochrony lasu. W okresie zaborów osada Piwnice, w której znajduje się rezerwat, należała do Niemców, a w czasie II wojny światowej hitlerowcy zamordowali w okolicy polskich harcerzy, co upamiętnia pomnik na pobliskiej Barbarce.

Ciekawostką historyczną jest fakt, że Struga Łysomicka, zwana także Strugą Piwnicką, była wzmiankowana już w 1682 roku jako element dawnego majątku rycerskiego. Od 1884 roku, po zakupie rewiru leśnego Olek przez miasto Toruń, urzędował tu leśniczy, co świadczy o długiej tradycji zarządzania tym obszarem.

Legendy i opowieści

Las Piwnicki, jako miejsce o pradawnym charakterze, obrosło lokalnymi legendami, które dodają mu tajemniczości. Jedna z nich mówi o „tajemniczej mogile” znajdującej się na południowym skraju rezerwatu. Według opowieści, mogiła należy do niemieckiego leśniczego z czasów zaborów, który zginął w niewyjaśnionych okolicznościach, być może w wyniku konfliktu z miejscowymi chłopami. Inna wersja sugeruje, że jest to grób powstańca z czasów powstania styczniowego, który ukrywał się w lesie przed zaborcami. Lokalizacja mogiły pozostaje niejasna, a jej poszukiwania przyciągają miłośników lokalnej historii.

Inna legenda opowiada o „duchu starego dębu”, który miał strzec rezerwatu przed intruzami. Według opowieści, wiekowe dęby w Lesie Piwnickim były świadkami dawnych rytuałów pogańskich, a ich duch miał objawiać się w postaci szumiących liści w bezwietrzne noce. Choć opowieści te mają charakter ludowy, nadają rezerwatowi aurę tajemniczości i inspirują do odkrywania jego zakątków.

Podsumowanie

Rezerwat Las Piwnicki to prawdziwy skarb województwa kujawsko-pomorskiego, łączący w sobie bogactwo przyrodnicze, historyczne i kulturowe. Jego wiekowe dęby, różnorodna fauna i flora oraz malownicza Struga Łysomicka tworzą unikalny ekosystem, który od stu lat pozostaje pod ochroną. Dla turystów, miłośników przyrody i badaczy jest to miejsce pełne inspiracji, oferujące zarówno możliwość spokojnych spacerów, jak i zgłębiania tajemnic natury i historii. Zachęcamy do odwiedzenia rezerwatu, pamiętając o szacunku dla jego delikatnego ekosystemu i przestrzeganiu zasad ochrony przyrody.

Chorab koło Różankowa

Wprowadzenie

Chorab to niewielka, leśna osada położona w pobliżu Różankowa, w województwie kujawsko-pomorskim, zaledwie kilka kilometrów od Torunia. Choć na pierwszy rzut oka jest to spokojne miejsce otoczone lasami i łąkami, skrywa ono tragiczną historię związaną z okresem II wojny światowej, kiedy to funkcjonował tu podobóz KL Stutthof o nazwie Baukommando Weichsel (Komando Budowlane Wisła). Chorab jest miejscem pamięci, ale także ostoją przyrody, która współistnieje z dramatycznymi wydarzeniami sprzed dekad.

Położenie i dojazd

Osada Chorab znajduje się w gminie Łysomice, w powiecie toruńskim, województwie kujawsko-pomorskim, około 10 km na północ od centrum Torunia. Położona jest w Kotlinie Toruńskiej, w sąsiedztwie Różankowa i Piwnic, na skraju lasów należących do Nadleśnictwa Toruń. Współrzędne geograficzne osady to około 53°06′N i 18°37′E, a wysokość terenu wynosi średnio 80 m n.p.m. Teren Chorabia charakteryzuje się płaskim ukształtowaniem, z glebami piaszczystymi i miejscami podmokłymi, związanymi z bliskością Strugi Łysomickiej.

Dojazd

Chorab jest łatwo dostępny zarówno dla zmotoryzowanych, jak i osób korzystających z transportu publicznego lub rowerów. Oto szczegółowe instrukcje dojazdu:

— Samochodem: Z Torunia należy kierować się na północ drogą krajową nr 1 (E75) w stronę Gdańska. W Łysomicach, po około 7 km, skręcamy w prawo w stronę Piwnic, a następnie w Różankowie w lewo w drogę lokalną prowadzącą do Chorabia. Po przejechaniu około 2 km docieramy do osady, gdzie znajduje się niewielki, leśny parking w pobliżu pomnika upamiętniającego ofiary podobozu. Parking, położony w oddziale leśnym 58a, jest utwardzony i może pomieścić około 5–7 pojazdów. Znajduje się on bezpośrednio przy ścieżce prowadzącej do pomnika.

— Transportem publicznym: Z Torunia można dojechać autobusem miejskim lub podmiejskim do pętli Osiedle Leśna Polana, a następnie kontynuować podróż autobusem do Różankowa lub Piwnic. Z przystanku w Różankowie do Chorabia prowadzi oznakowana ścieżka piesza (około 1,5 km), wiodąca przez las wzdłuż drogi gruntowej. Alternatywnie, można wysiąść na przystanku w Piwnicach, w pobliżu Centrum Astronomii UMK, i przejść około 2 km pieszo w kierunku Chorabia.

Historia i wydarzenia z okresu II wojny światowej

Chorab, choć dziś jest cichą leśną osadą, w okresie II wojny światowej stał się miejscem tragicznych wydarzeń. Jesienią 1944 roku, dokładnie 24 sierpnia 1944 roku, utworzono tu podobóz KL Stutthof o nazwie Baukommando Weichsel (Komando Budowlane Wisła), będący częścią systemu obozów koncentracyjnych III Rzeszy. W podobozie przetrzymywano około 1700 Żydówek, głównie z Węgier, Polski, Czech, Słowacji, Rumunii, Litwy, Łotwy oraz Estonii. Większość z nich została wcześniej uwięziona w obozach Auschwitz, Stutthof lub w gettach, takich jak łódzkie. Kobiety, w wieku od 14 do 60 lat, były zmuszane do niewolniczej pracy przy budowie umocnień wojskowych, w tym rowów strzeleckich i przeciwpancernych, w ramach tzw. Organizacji Todt, która wykorzystywała więźniów jako tanią siłę roboczą w ramach „totalnej mobilizacji” gospodarki wojennej III Rzeszy.

Warunki w obozie były nieludzkie. Więźniarki mieszkały w prowizorycznych namiotach z dykty i trzciny, spały na ziemi pokrytej jedynie cienką warstwą słomy. Otrzymywały głodowe racje żywnościowe, a brak dostępu do urządzeń sanitarnych prowadził do licznych epidemii, takich jak tyfus plamisty czy dyzenteria. Wiele kobiet zmarło z powodu wycieńczenia, chorób, odmrożeń lub brutalnego traktowania przez strażników. Szczególnie okrutny był komendant podobozu, SS-Hauptsturmführer Antoni Willi, który pod wpływem alkoholu strzelał do więźniarek. Kobiety zmuszane były do stosunków seksualnych, a te, które zaszły w ciążę, rozstrzeliwano w pobliskim lesie.

W styczniu 1945 roku, w związku ze zbliżającym się frontem, przeprowadzono selekcję więźniarek. Te, które były zbyt słabe, by kontynuować pracę, uznano za „zbędne”. W Chorabiu około 180 kobiet, niezdolnych do marszu ewakuacyjnego z powodu wycieńczenia lub braku obuwia, zostało brutalnie zamordowanych w baraku. Egzekucję przeprowadzono przez bicie pałkami i strzały, a świadkowie opisywali makabryczne sceny połamanych kończyn, rozbitych głów i krwi na ścianach. Około 28 kobiet przeżyło, wygrzebując się spod stosu ciał, choć część z nich wkrótce zmarła z powodu ran. Ocalałym pomogła lokalna ludność, w tym polska rodzina Gwizdałów, która udzieliła schronienia uciekinierkom. Szczątki około 152 ofiar, w tym jednego noworodka, pochowano w rowie przeciwlotniczym, a miejscowi Polacy, pod przewodnictwem rolnika Stanisława Urbańskiego, ustawili tabliczkę z napisem: „Tu spoczywają zwłoki 152 Israelitów zamordowanych 18 stycznia 1945 r.”.

Pomnik upamiętniający

W 2017 roku w Chorabiu odsłonięto pomnik upamiętniający ofiary podobozu. Składa się on z dwóch kamieni, stylizowanych na macewy — tradycyjne żydowskie nagrobki. Na pomniku umieszczono cytat ze Starego Testamentu w języku polskim i hebrajskim: „Czyż może niewiasta zapomnieć o swym niemowlęciu, / ta, która kocha syna swego łona? / A nawet, gdyby ona zapomniała, / Ja nie zapomnę o tobie” (Iz 49,15). Pomnik, ufundowany przez mieszkańców województwa kujawsko-pomorskiego, jest symbolem pamięci o tragicznych wydarzeniach i miejscem corocznych uroczystości z udziałem przedstawicieli samorządów, duchowieństwa i harcerstwa.

Inne ciekawostki historyczne

Przed wojną w Chorabiu znajdowała się owczarnia, będąca częścią majątku ziemskiego. W czasie okupacji Niemcy przekształcili to miejsce w obóz pracy, wykorzystując istniejące zabudowania gospodarcze. W okolicy Chorabia, w pobliskich miejscowościach takich jak Bocień, Grodno, Górsk, Gniewkowo i Szerokopas, działały inne podobozy KL Stutthof, tworząc sieć obozów pracy przymusowej w regionie. W Chorabiu zachowały się nieliczne ślady materialne po obozie, takie jak fundamenty baraków, które można dostrzec podczas spacerów po lesie. W 1950 roku przeprowadzono ekshumację mogiły, potwierdzając obecność szczątków 152 ofiar, co udokumentowano w protokole z udziałem dr. Krippendorfa, sędziego Madejskiego i protokolantki Henryki Pustolanki.

Legendy

Chorab, jako miejsce naznaczone cierpieniem, obrosło lokalnymi opowieściami, które wzmacniają jego aurę tajemniczości. Jedna z legend mówi o „duchach więźniarek”, które miały pojawiać się w lesie w bezksiężycowe noce, szczególnie w okolicach pomnika. Mieszkańcy Różankowa opowiadają o cichych lamentach lub szelestach słyszanych w lesie, które przypisują duszom zamordowanych kobiet. Inna opowieść dotyczy „przeklętego baraku”, w którym dokonano egzekucji — według miejscowych, ziemia w tym miejscu nigdy nie przyjęła roślinności, jakby naznaczona tragedią. Choć historie te mają charakter ludowy, dodają Chorabiowi atmosfery zadumy i refleksji.

Analiza przyrodnicza

Chorab leży na skraju lasów Nadleśnictwa Toruń, w sąsiedztwie rezerwatu Las Piwnicki, co czyni go miejscem o bogatej przyrodzie. Teren osady obejmuje lasy mieszane, łąki oraz podmokłe obszary w pobliżu Strugi Łysomickiej, tworząc zróżnicowane siedliska sprzyjające różnorodności biologicznej.

Szata roślinna

Dominującym zbiorowiskiem roślinnym w Chorabiu jest grąd subkontynentalny (Tilio-Carpinetum), zajmujący większość powierzchni leśnej. Drzewostan tworzą:

— Górne piętro: Dęby szypułkowe (Quercus robur) w wieku 150–250 lat, z domieszką sosen zwyczajnych (Pinus sylvestris) i grabów zwyczajnych (Carpinus betulus). Sosny, wprowadzone w XIX wieku, stopniowo ustępują naturalnej regeneracji grądu.

— Dolne piętro: Lipa drobnolistna (Tilia cordata), klon zwyczajny (Acer platanoides), brzoza brodawkowata (Betula pendula) oraz pojedyncze okazy jesionu wyniosłego (Fraxinus excelsior).

— Warstwa krzewów: Leszczyna pospolita (Corylus avellana), kruszyna pospolita (Frangula alnus), bez czarny (Sambucus nigra) i trzmielina pospolita (Euonymus europaeus).

— Runa leśna: Zawilec gajowy (Anemone nemorosa), przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis), konwalia majowa (Convallaria majalis), kopytnik pospolity (Asarum europaeum) oraz miejscami kokorycz pełna (Corydalis solida).

W okolicach Strugi Łysomickiej występuje łęg olszowy (Fraxino-Alnetum) z olszą czarną (Alnus glutinosa) jako gatunkiem dominującym. Na podmokłych łąkach rosną gatunki takie jak knieć błotna (Caltha palustris), tojeść pospolita (Lysimachia vulgaris) oraz kosaciec żółty (Iris pseudacorus). W miejscach otwartych, na skraju lasu, spotyka się gatunki łąkowe, m.in. jaskier ostry (Ranunculus acris), dzwonek skupiony (Campanula glomerata) i chaber łąkowy (Centaurea jacea).

Fauna

Chorab jest siedliskiem dla licznych gatunków zwierząt, szczególnie ptaków i owadów, które korzystają z różnorodności ekosystemów leśnych i wodnych.

— Płazy i gady: W okolicach Strugi Łysomickiej występują żaba trawna (Rana temporaria), ropucha zielona (Bufo viridis), traszka grzebieniasta (Triturus cristatus) oraz padalec zwyczajny (Anguis fragilis).

— Ptaki: W lesie gniazdują dzięcioł duży (Dendrocopos major), sikora bogatka (Parus major), kos (Turdus merula) oraz mysikrólik (Regulus regulus). Na łąkach można obserwować pliszkę żółtą (Motacilla flava) i trznadla (Emberiza citrinella). W pobliżu wody widywane są czaple siwe (Ardea cinerea) i bąki (Botaurus stellaris).

— Ssaki: Występują tu jeże wschodnie (Erinaceus concolor), ryjówki aksamitne (Sorex araneus), sarny (Capreolus capreolus) oraz lisy rude (Vulpes vulpes). Bobry (Castor fiber) budują tamy na Strudze Łysomickiej, wpływając na lokalne stosunki wodne.

— Owady: W lesie dominują chrząszcze saproksyliczne, takie jak wynurt (Cerambyx cerdo), oraz motyle, w tym rusałka pawik (Aglais io) i modraszek wieszczek (Celastrina argiolus). Na łąkach spotyka się ważki, np. łątka pospolita (Coenagrion puella).

Grzyby

Obecność martwego drewna i żyznych gleb sprzyja różnorodności grzybów w Chorabiu.

— Grzyby mikoryzowe: W grądzie dominują borowik szlachetny (Boletus edulis), podgrzybek brunatny (Xerocomus badius) oraz maślak pstry (Suillus variegatus), tworzący mikoryzę z sosnami i dębami. Wysyp tych gatunków przypada na okres od sierpnia do października.

— Grzyby nadrzewne: Na pniach olszy i grabów rosną boczniak ostrygowaty (Pleurotus ostreatus) oraz wrośniak różnobarwny (Trametes versicolor). Na obumarłych sosnach występuje hubiak pospolity (Fomes fomentarius).

— Grzyby saprotroficzne: W runie leśnym spotyka się czubajkę kanię (Macrolepiota procera), muchomora sromotnikowego (Amanita phalloides) oraz gąskę zielonkę (Tricholoma equestre).

— Terminy wysypów: Największa obfitość grzybów występuje od późnego lata do wczesnej jesieni (sierpień–październik). Wiosną (kwiecień–maj) w łęgu olszowym można znaleźć smardze stożkowate (Morchella conica). Zbiór grzybów jest ograniczony ze względu na ochronę przyrody w okolicy.

Wymiary i stan prawny

Kompleks Chorabia obejmuje obszar około 15 ha, z czego większość stanowią lasy mieszane, a resztę łąki i tereny podmokłe. Teren osady nie jest formalnie objęty statusem rezerwatu przyrody, ale znajduje się w otulinie rezerwatu Las Piwnicki i podlega nadzorowi Nadleśnictwa Toruń. Obszar jest częściowo chroniony w ramach programu Natura 2000 Pojezierze Gnieźnieńskie (PLH300026), co nakłada ograniczenia na działalność gospodarczą, taką jak wycinka drzew. Miejsce pomnika i dawnego podobozu jest uznane za teren pamięci narodowej, co dodatkowo chroni je przed zmianami w użytkowaniu. Stan prawny na czerwiec 2025 roku pozostaje bez zmian, a zarządzanie terenem leży w gestii Nadleśnictwa Toruń, z zachowaniem zasad ochrony przyrody i pamięci historycznej.

Podsumowanie

Chorab koło Różankowa to miejsce, które łączy w sobie piękno przyrody z tragiczną historią. Leśna osada, otoczona starodrzewem i łąkami, jest ostoją dla wielu gatunków roślin i zwierząt, a jednocześnie miejscem pamięci o gehennie Żydówek z podobozu Baukommando Weichsel. Pomnik w postaci dwóch kamieni przypomina o cierpieniu ofiar i odwadze tych, którzy próbowali im pomóc. Chorab zachęca do refleksji nad przeszłością, oferując jednocześnie możliwość spokojnego obcowania z naturą. Odwiedzając to miejsce, należy zachować szacunek dla jego historycznego i przyrodniczego dziedzictwa, przestrzegając zasad ochrony środowiska i pamięci.

Wąwóz w Leszczu

Wprowadzenie

Wąwóz w Leszczu, określany jako głęboki i tajemniczy jar, jest jedną z mniej znanych, lecz fascynujących atrakcji przyrodniczych województwa kujawsko-pomorskiego. Położony w sercu regionu, w pobliżu wsi Leszcz i Zamku Bierzgłowskiego, wąwóz ten jest nie tylko dziełem natury, ale także miejscem o bogatej historii i osadnictwie, które sięga średniowiecza. Jego strome zbocza, porośnięte gęstym lasem mieszanym, skrywają relikty dawnego grodu oraz opowieści o dawnych mieszkańcach i ich losach. Wąwóz jest również cennym obszarem przyrodniczym, z unikalną szatą roślinną, bogatą fauną i różnorodnymi gatunkami grzybów.

Położenie i dojazd

Wąwóz w Leszczu znajduje się w gminie Łubianka, w powiecie toruńskim, województwie kujawsko-pomorskim, na wschodnim skraju miejscowości Leszcz, w pobliżu Zamku Bierzgłowskiego. Jar został ukształtowany przez przepływającą przez niego Strugę Papowską Małą oraz liczne dopływające do niej strumienie, które przez wieki wyżłobiły głębokie koryto o stromych zboczach. Współrzędne geograficzne wąwozu to około 53°07′N i 18°31′E, a wysokość terenu wynosi średnio 80–90 m n.p.m. Obszar leży w obrębie Kotliny Toruńskiej, w sąsiedztwie kompleksu leśnego Nadleśnictwa Toruń, co czyni go częścią większego ekosystemu leśnego regionu.

Dojazd

Wąwóz w Leszczu jest dostępny dla zmotoryzowanych, rowerzystów oraz pieszych wędrowców. Poniżej szczegółowe instrukcje dojazdu:

— Samochodem: Z Torunia należy kierować się na północny zachód drogą krajową nr 15 w stronę Chełmży, a następnie w miejscowości Zamek Bierzgłowski skręcić w lewo w drogę lokalną prowadzącą do Leszcza. Po przejechaniu około 2 km dotrzemy do centrum wsi Leszcz, gdzie znajduje się niewielki parking leśny przy zielonym szlaku pieszym „Szlak Martyrologii Narodu Polskiego”. Parking, położony w oddziale leśnym 72b, jest utwardzony i może pomieścić około 8–10 pojazdów. Znajduje się on bezpośrednio przy wejściu na szlak, który prowadzi do wąwozu (około 500 m od parkingu).

— Transportem publicznym: Z Torunia można dojechać autobusem podmiejskim (linie obsługiwane przez PKS Toruń lub prywatnych przewoźników) do przystanku w Zamku Bierzgłowskim, skąd do Leszcza prowadzi droga piesza (około 2 km). Alternatywnie, można wysiąść na przystanku w Łubiance i przejść około 4 km szlakiem pieszym w kierunku wąwozu. Rozkłady jazdy są dostępne na przystankach lub w aplikacjach mobilnych.

— Rowerem: Wąwóz jest popularnym celem wycieczek rowerowych, szczególnie dzięki zielonemu szlakowi pieszemu, który jest częściowo przejezdny dla rowerów. Z Torunia prowadzi trasa rowerowa wzdłuż drogi krajowej nr 15, a następnie lokalnymi drogami przez Zamek Bierzgłowski do Leszcza (całość ok. 12 km). Rowery można zostawić na stojakach przy parkingu lub w pobliskiej gospodzie w Leszczu.

— Pieszo: Zielony szlak pieszy „Szlak Martyrologii Narodu Polskiego” rozpoczyna się w Leszczu i prowadzi bezpośrednio przez wąwóz, oferując malownicze widoki na strome zbocza i mostek nad Strugą Papowską Małą. Szlak jest dobrze oznakowany, a jego przejście z Leszcza do Zamku Bierzgłowskiego zajmuje około 1 godziny (ok. 3 km).

Historia i osadnictwo

Nazwa wąwozu pochodzi od niemieckiego nazwiska dawnych właścicieli tych ziem — Hezelecht, które w XV wieku spolszczono na Leskich, a ich gniazdo rodowe nazwano Leszcz. Osadnictwo w okolicy wąwozu sięga czasów średniowiecza, kiedy to tereny te znajdowały się pod wpływem zakonu krzyżackiego. Wąwóz, położony w strategicznym miejscu wzdłuż Strugi Papowskiej Małej, był naturalną przeszkodą terenową, co sprzyjało powstawaniu osad obronnych. Na jednym z jego brzegów znajdują się relikty dawnego grodu, zwanego „Grodem Pipina” lub „Zamkiem Leskich”, datowanego na X–XI wiek. Gród ten, związany z czasami wczesnopiastowskimi, służył jako punkt obronny na szlaku łączącym Toruń z Chełmnem. Archeolodzy przypisują jego powstanie książętom kujawskim, a niektóre źródła wskazują na możliwy związek z Prusem Pipinem, legendarną postacią z kronik Galla Anonima.

W XIII wieku Leszcz należał do rycerstwa ziemi chełmińskiej, a po włączeniu tych terenów do państwa krzyżackiego w 1231 roku, wieś stała się częścią komturii bierzgłowskiej. W dokumentach z 1340 roku wzmiankowany jest Henryk Leski, który otrzymał od komtura Jana Nothafta przywilej na młyn w Leszczu. W okresie średniowiecza wąwóz pełnił funkcję naturalnej granicy między posiadłościami rycerskimi, a jego strome zbocza były wykorzystywane jako miejsce schronienia podczas najazdów. W XVI wieku Leszcz przeszedł w ręce szlachty polskiej, a w XVIII wieku stał się własnością rodu Czapskich, znanych z działalności patriotycznej w regionie.

W okresie II wojny światowej okolica wąwozu była świadkiem tragicznych wydarzeń. W ramach akcji Intelligenzaktion, w pobliskich lasach, w tym w rejonie Leszcza i Zamku Bierzgłowskiego, Niemcy dokonywali egzekucji polskiej inteligencji. Choć nie ma dowodów na masowe rozstrzeliwania bezpośrednio w wąwozie, szlak „Martyrologii Narodu Polskiego” upamiętnia ofiary tych zbrodni, w tym nauczycieli, księży i urzędników z Torunia i Chełmży. Po wojnie, w 1945 roku, w Leszczu przeprowadzono ekshumacje, które ujawniły pojedyncze mogiły w okolicznych lasach, jednak nie są one bezpośrednio związane z samym wąwozem.

Postacie historyczne

— Henryk Leski (XIV w.): Rycerz, który otrzymał przywilej na młyn w Leszczu, uznawany za protoplastę rodu Leskich.

— Prus Pipin (X–XI w.): Legendarna postać, której imię wiąże się z grodem w Leszczu, choć brak jednoznacznych dowodów na jego istnienie.

— Jan Nothaft (XIV w.): Komtur bierzgłowski, który nadał Leszczowi prawa gospodarcze.

— Ród Czapskich (XVIII w.): Właściciele Leszcza, znani z działań na rzecz polskości w okresie zaborów.

Ciekawostki historyczne

— Wąwóz w Leszczu był w średniowieczu częścią szlaku handlowego łączącego Toruń z Chełmnem, co czyniło go strategicznym miejscem dla kupców i rycerzy.

— W XIX wieku w pobliżu wąwozu działała karczma, będąca miejscem spotkań lokalnej społeczności oraz podróżnych zmierzających do Zamku Bierzgłowskiego.

— W okresie międzywojennym wąwóz był popularnym miejscem wycieczek mieszkańców Torunia, którzy doceniali jego malownicze krajobrazy i bliskość natury.

Legendy

Wąwóz w Leszczu, ze względu na swoje odosobnienie i tajemniczy charakter, obrosło lokalnymi opowieściami. Jedna z legend mówi o „Duchu Rycerza Leskiego”, który strzeże ukrytego w wąwozie skarbu rodu Hezelecht. Według opowieści, skarb ten został zakopany w czasie najazdów tatarskich w XIII wieku i do dziś pozostaje nieodnaleziony. Inna historia opowiada o „Przeklętej Strudze”, której wody miały zmieniać kolor na czerwony w rocznicę egzekucji dokonanych w okolicy podczas II wojny światowej, symbolizując krew pomordowanych. Choć opowieści te mają charakter ludowy, dodają wąwozowi aury tajemniczości i przyciągają miłośników lokalnych historii.

Analiza przyrodnicza

Wąwóz w Leszczu, porośnięty gęstym lasem mieszanym typu grąd subkontynentalny (Tilio-Carpinetum), jest cennym siedliskiem przyrodniczym. Jego strome zbocza i wilgotne dno, zasilane przez Strugę Papowską Małą, tworzą zróżnicowane warunki dla flory i fauny.

Szata roślinna

Dominującym zbiorowiskiem roślinnym w wąwozie jest grąd subkontynentalny, z bogatym drzewostanem i runem leśnym. Wśród roślin występują:

— Górne piętro: Dąb szypułkowy (Quercus robur) w wieku 120–200 lat, grab zwyczajny (Carpinus betulus), lipa drobnolistna (Tilia cordata) oraz pojedyncze okazy sosen zwyczajnych (Pinus sylvestris).

— Dolne piętro: Klon zwyczajny (Acer platanoides), brzoza brodawkowata (Betula pendula) i jesion wyniosły (Fraxinus excelsior).

— Warstwa krzewów: Leszczyna pospolita (Corylus avellana), kruszyna pospolita (Frangula alnus), trzmielina pospolita (Euonymus europaeus) oraz jarząb brekinia (Sorbus torminalis), rzadki gatunek chroniony.

— Runa leśna: Lilia złotogłów (Lilium martagon), gatunek chroniony, przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis), zawilec gajowy (Anemone nemorosa), konwalia majowa (Convallaria majalis) oraz marzanka wonna (Galium odoratum). Na wilgotnych fragmentach dna wąwozu rosną knieć błotna (Caltha palustris) i tojeść pospolita (Lysimachia vulgaris).

W okolicach Strugi Papowskiej Małej występują fragmenty łęgu olszowego (Fraxino-Alnetum) z olszą czarną (Alnus glutinosa) oraz roślinami wodno-błotnymi, takimi jak kosaciec żółty (Iris pseudacorus) i niezapominajka błotna (Myosotis palustris).

Fauna

Wąwóz, otoczony lasem i zasilany strumieniem, jest siedliskiem dla licznych gatunków zwierząt.

— Płazy i gady: W wilgotnych partiach wąwozu występują żaba trawna (Rana temporaria), ropucha szara (Bufo bufo), traszka grzebieniasta (Triturus cristatus) oraz jaszczurka zwinka (Lacerta agilis).

— Ptaki: W drzewostanie gniazdują dzięcioł duży (Dendrocopos major), sikora bogatka (Parus major), kos (Turdus merula) oraz puszczyk (Strix aluco). W okolicach strumienia widywane są pliszki siwe (Motacilla alba) i zimorodki (Alcedo atthis).

— Ssaki: Sarny (Capreolus capreolus), lisy rude (Vulpes vulpes), jeże wschodnie (Erinaceus concolor) oraz wiewiórki pospolite (Sciurus vulgaris). Bobry (Castor fiber) budują tamy na Strudze Papowskiej Małej.

— Owady: Wąwóz jest siedliskiem dla chrząszczy saproksylicznych, takich jak kozioróg dębosz (Cerambyx cerdo), oraz motyli, w tym rusałki pawik (Aglais io) i modraszka wieszczka (Celastrina argiolus). W okolicach strumienia występują ważki, np. łątka pospolita (Coenagrion puella).

Grzyby

Wąwóz, dzięki wilgotnym glebom i obfitości martwego drewna, jest doskonałym miejscem dla grzybów.

— Grzyby mikoryzowe: Borowik szlachetny (Boletus edulis), podgrzybek brunatny (Xerocomus badius) i maślak pstry (Suillus variegatus), tworzący mikoryzę z dębami i sosnami. Wysyp przypada na sierpień–październik.

— Grzyby nadrzewne: Wrośniak różnobarwny (Trametes versicolor), boczniak ostrygowaty (Pleurotus ostreatus) oraz hubiak pospolity (Fomes fomentarius) na pniach olszy i grabu.

— Grzyby saprotroficzne: Czubajka kania (Macrolepiota procera), muchomor sromotnikowy (Amanita phalloides) i gąska zielonka (Tricholoma equestre).

— Terminy wysypów: Największa obfitość grzybów występuje od późnego lata do jesieni (sierpień–październik). Wiosną (kwiecień–maj) w łęgu olszowym można znaleźć smardze stożkowate (Morchella conica). Zbiór grzybów jest ograniczony ze względu na ochronę przyrody.

Wymiary i stan prawny

Wąwóz w Leszczu zajmuje powierzchnię około 10 ha, z czego większość stanowi obszar leśny porastający strome zbocza i dno jaru. Długość wąwozu wynosi około 1,2 km, a jego głębokość sięga miejscami 20–25 m, co czyni go jednym z bardziej malowniczych jarów w regionie. Teren wąwozu nie jest formalnie objęty statusem rezerwatu przyrody, ale znajduje się w otulinie Nadwiślańskiego Parku Krajobrazowego i podlega zarządowi Nadleśnictwa Toruń. Obszar jest częściowo chroniony w ramach programu Natura 2000 Pojezierze Gnieźnieńskie (PLH300026), co nakłada ograniczenia na wycinkę drzew i inne formy gospodarki leśnej. Mieszkańcy Zamku Bierzgłowskiego od lat zbierają podpisy pod petycją, aby wąwóz i otaczający go las zostały objęte ochroną jako rezerwat przyrody, jednak na czerwiec 2025 roku status prawny pozostaje bez zmian.

Podsumowanie

Wąwóz w Leszczu to miejsce, które łączy w sobie piękno przyrody z bogatą historią i tajemniczą aurą. Jego strome zbocza, porośnięte gęstym lasem, skrywają relikty dawnego grodu i opowieści o rycerzach, skarbach i tragicznych wydarzeniach wojennych. Bogactwo flory, w tym rzadkie gatunki jak lilia złotogłów czy jarząb brekinia, oraz różnorodność fauny i grzybów czynią wąwóz cennym punktem na mapie przyrodniczej Kujawsko-Pomorskiego. Odwiedzając to miejsce, warto zachować szacunek dla jego dziedzictwa, poruszając się wyznaczonymi szlakami i doceniając zarówno naturalne, jak i historyczne walory tego niezwykłego jaru.

Zamek Bierzgłowski

Wprowadzenie

Zamek Bierzgłowski, położony w sercu województwa kujawsko-pomorskiego, to jeden z najlepiej zachowanych zamków krzyżackich na ziemi chełmińskiej. Wzniesiony w XIII wieku, stanowi świadectwo średniowiecznej potęgi zakonu krzyżackiego, a jednocześnie jest miejscem o bogatej historii, związanym z rycerstwem, konfliktami zbrojnymi i zmianami politycznymi regionu. Otoczony malowniczym krajobrazem lasów i doliny Strugi Papowskiej Małej, zamek przyciąga turystów nie tylko swoją architekturą, ale także przyrodą okolicznych terenów, które są ostoją dla wielu gatunków roślin i zwierząt.

Położenie i dojazd

Zamek Bierzgłowski znajduje się w miejscowości Zamek Bierzgłowski, w gminie Łubianka, powiecie toruńskim, województwie kujawsko-pomorskim, około 15 km na północny zachód od centrum Torunia. Położony jest w Kotlinie Toruńskiej, na skraju kompleksu leśnego Nadleśnictwa Toruń, w pobliżu Strugi Papowskiej Małej, która przepływa przez pobliski wąwóz w Leszczu. Współrzędne geograficzne zamku to około 53°07′N i 18°31′E, a wysokość terenu wynosi średnio 85 m n.p.m. Zamek stoi na wzniesieniu, co w średniowieczu zapewniało mu strategiczną pozycję obronną.

Dojazd

Zamek Bierzgłowski jest łatwo dostępny dla zmotoryzowanych, rowerzystów oraz osób korzystających z transportu publicznego. Oto szczegółowe instrukcje dojazdu:

— Samochodem: Z Torunia należy kierować się na północny zachód drogą krajową nr 15 w stronę Chełmży. Po około 12 km, w miejscowości Zamek Bierzgłowski, skręcamy w prawo w ulicę Zamkową, która prowadzi bezpośrednio do zamku. Przy zamku znajduje się parking na dziedzińcu zewnętrznym, mogący pomieścić około 15–20 pojazdów. Parking jest utwardzony, bezpłatny i położony w bezpośrednim sąsiedztwie bramy wjazdowej (oddział leśny 71a). Jest to wygodny punkt startowy do zwiedzania zamku i okolicznych szlaków.

— Transportem publicznym: Z Torunia kursują autobusy podmiejskie (obsługiwane przez PKS Toruń lub prywatnych przewoźników) do przystanku „Zamek Bierzgłowski — Centrum”, oddalonego o 2 minuty pieszo od zamku. Rozkłady jazdy są dostępne na przystankach lub w aplikacjach mobilnych, a podróż z centrum Torunia zajmuje około 20–25 minut.

— Rowerem: Zamek jest popularnym celem wycieczek rowerowych dzięki sieci szlaków rowerowych w regionie. Z Torunia prowadzi trasa wzdłuż drogi krajowej nr 15, a następnie lokalnymi drogami przez Łubiankę do Zamku Bierzgłowskiego (całość ok. 15 km). Rowery można zostawić na stojakach przy parkingu zamkowym lub w pobliskiej gospodzie.

— Pieszo: Zielony szlak pieszy „Szlak Martyrologii Narodu Polskiego” przebiega w pobliżu zamku, łącząc go z wąwozem w Leszczu i innymi miejscami pamięci w regionie. Trasa z centrum Zamku Bierzgłowskiego do zamku zajmuje około 5 minut (ok. 300 m), a szlak jest dobrze oznakowany.

Historia i osadnictwo

Zamek Bierzgłowski został wzniesiony przez zakon krzyżacki w latach 1260–1270, w okresie intensywnej kolonizacji ziemi chełmińskiej. Początkowo pełnił funkcję siedziby komturstwa bierzgłowskiego, jednego z ważniejszych ośrodków administracyjnych zakonu na tym terenie. Zamek, zbudowany na planie czworoboku z wewnętrznym dziedzińcem, otoczony był fosą i murami obronnymi, co czyniło go trudnym do zdobycia. W XIV wieku, za panowania komtura Jana Nothafta, zamek został rozbudowany, a w jego sąsiedztwie powstała osada, która dała początek współczesnej miejscowości Zamek Bierzgłowski.

W 1410 roku, po klęsce zakonu w bitwie pod Grunwem, zamek został zdobyty przez wojska polsko-litewskie pod wodzą króla Władysława Jagiełły. Po pokoju toruńskim w 1411 roku powrócił w ręce Krzyżaków, ale w 1466 roku, na mocy II pokoju toruńskiego, ziemia chełmińska, wraz z zamkiem, została włączona do Królestwa Polskiego. W XVI wieku zamek przeszedł w ręce starostów królewskich, a w XVII wieku stał się własnością rodu Konopackich, którzy przebudowali go w stylu renesansowym. W XVIII wieku, pod zarządem rodu Czapskich, zamek pełnił funkcję rezydencji magnackiej, a w XIX wieku, w okresie zaboru pruskiego, został przekształcony w spichlerz i magazyn.

W okresie II wojny światowej zamek był wykorzystywany przez Niemców jako siedziba lokalnej administracji oraz magazyn wojskowy. W pobliskich lasach, w ramach akcji Intelligenzaktion, dokonywano egzekucji polskiej inteligencji, choć same egzekucje nie odbywały się na terenie zamku. Po wojnie, w latach 1945–1990, zamek popadał w ruinę, służąc jako siedziba PGR. Od 1992 roku, dzięki staraniom Fundacji „Zamek Bierzgłowski” i Diecezji Toruńskiej, rozpoczęto renowację obiektu. Obecnie zamek pełni funkcję ośrodka kulturalno-konferencyjnego, z salami wystawowymi, muzeum oraz kaplicą.

Postacie historyczne

— Jan Nothaft (XIV w.): Komtur bierzgłowski, który nadzorował rozbudowę zamku i nadał przywileje gospodarcze pobliskim osadom, w tym Leszczowi.

— Władysław Jagiełło (XV w.): Król Polski, który zdobył zamek w 1410 roku podczas wojny z zakonem krzyżackim.

— Ród Konopackich (XVI–XVII w.): Właściciele zamku, odpowiedzialni za jego renesansową przebudowę.

— Ród Czapskich (XVIII w.): Magnaci, którzy przekształcili zamek w rezydencję, wspierając polskość w okresie zaborów.

— Biskup Andrzej Suski (XX–XXI w.): Inicjator renowacji zamku w latach 90. XX wieku, związany z Diecezją Toruńską.

Ciekawostki historyczne

— W podziemiach zamku odkryto w XIX wieku fragmenty średniowiecznych naczyń ceramicznych oraz monety krzyżackie, co świadczy o intensywnym życiu gospodarczym w okresie panowania zakonu.

— W 1629 roku zamek gościł króla Zygmunta III Wazę, który zatrzymał się tu w drodze na negocjacje z królem Szwecji Gustawem Adolfem.

— W XVIII wieku w zamku działała niewielka kaplica św. Jana Chrzciciela, która była miejscem pielgrzymek okolicznych mieszkańców.

— W okresie międzywojennym zamek był miejscem spotkań harcerzy, którzy organizowali tu obozy szkoleniowe i patriotyczne.

Legendy

Zamek Bierzgłowski, jako dawna siedziba krzyżacka, obrosł licznymi legendami. Jedna z nich mówi o „Białej Damie”, duchu młodej szlachcianki z rodu Konopackich, która miała zostać zamordowana w zamku przez zazdrosnego męża w XVII wieku. Według opowieści, jej zjawa pojawia się w zamkowych korytarzach w noc świętojańską, niosąc w ręku lichtarz. Inna legenda opowiada o „Skrzyni Krzyżackiej”, ukrytej w podziemnych tunelach pod zamkiem, która miała zawierać złoto i kosztowności zgromadzone przez komturów. Poszukiwacze skarbów przez wieki próbowali odnaleźć tunel, ale bez powodzenia. Te opowieści dodają zamkowi aurę tajemniczości, przyciągając miłośników historii i folkloru.

Analiza przyrodnicza

Zamek Bierzgłowski otoczony jest kompleksem leśnym o powierzchni około 300 ha, należącym do Nadleśnictwa Toruń. Teren wokół zamku obejmuje lasy mieszane, łąki oraz podmokłe obszary wzdłuż Strugi Papowskiej Małej, tworząc zróżnicowane siedliska dla flory i fauny.

Szata roślinna

Dominującym zbiorowiskiem roślinnym w okolicy zamku jest grąd subkontynentalny (Tilio-Carpinetum), z bogatym drzewostanem i runem leśnym. Wśród roślin występują:

— Górne piętro: Dąb szypułkowy (Quercus robur) w wieku 100–200 lat, grab zwyczajny (Carpinus betulus), lipa drobnolistna (Tilia cordata) oraz pojedyncze okazy sosen zwyczajnych (Pinus sylvestris).

— Dolne piętro: Klon zwyczajny (Acer platanoides), brzoza brodawkowata (Betula pendula), jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) oraz wiąz szypułkowy (Ulmus laevis).

— Warstwa krzewów: Leszczyna pospolita (Corylus avellana), kruszyna pospolita (Frangula alnus), bez czarny (Sambucus nigra), trzmielina pospolita (Euonymus europaeus) oraz jarząb pospolity (Sorbus aucuparia).

— Runa leśna: Zawilec gajowy (Anemone nemorosa), przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis), konwalia majowa (Convallaria majalis), gwiazdnica wielkokwiatowa (Stellaria holostea) oraz kokorycz pełna (Corydalis solida). W wilgotnych partiach wzdłuż Strugi Papowskiej Małej rosną knieć błotna (Caltha palustris), tojeść pospolita (Lysimachia vulgaris) i kosaciec żółty (Iris pseudacorus).

Na otwartych terenach wokół zamku, szczególnie na łąkach, występują gatunki takie jak jaskier ostry (Ranunculus acris), dzwonek rozpierzchły (Campanula patula) oraz chaber łąkowy (Centaurea jacea).

Fauna

Okolice zamku są siedliskiem dla licznych gatunków zwierząt, korzystających z różnorodności ekosystemów leśnych i wodnych.

— Płazy i gady: Wzdłuż Strugi Papowskiej Małej występują żaba moczarowa (Rana arvalis), ropucha szara (Bufo bufo), traszka zwyczajna (Lissotriton vulgaris) oraz jaszczurka zwinka (Lacerta agilis).

— Ptaki: W lasach gniazdują dzięcioł duży (Dendrocopos major), sikora bogatka (Parus major), zięba (Fringilla coelebs) oraz puszczyk (Strix aluco). W okolicach strumienia widywane są czaple siwe (Ardea cinerea) i pliszki siwe (Motacilla alba).

— Ssaki: Sarny (Capreolus capreolus), lisy rude (Vulpes vulpes), jeże wschodnie (Erinaceus concolor) oraz wiewiórki pospolite (Sciurus vulgaris). Bobry (Castor fiber) budują tamy na Strudze Papowskiej Małej, wpływając na lokalne stosunki wodne.

— Owady: W lesie dominują chrząszcze saproksyliczne, takie jak wynurt (Cerambyx cerdo), oraz motyle, w tym rusałka ceik (Polygonia c-album) i modraszek wieszczek (Celastrina argiolus). W okolicach strumienia występują ważki, np. łątka pospolita (Coenagrion puella).

Grzyby

Wilgotne gleby i obfitość martwego drewna sprzyjają rozwojowi grzybów w okolicach zamku.

— Grzyby mikoryzowe: Borowik szlachetny (Boletus edulis), koźlarz babka (Leccinum scabrum) oraz maślak pstry (Suillus variegatus), tworzący mikoryzę z dębami i sosnami. Wysyp przypada na sierpień–październik.

— Grzyby nadrzewne: Boczniak ostrygowaty (Pleurotus ostreatus), wrośniak różnobarwny (Trametes versicolor) oraz hubiak pospolity (Fomes fomentarius) na pniach olszy i grabu.

— Grzyby saprotroficzne: Czubajka kania (Macrolepiota procera), muchomor czerwony (Amanita muscaria) oraz krowiak podwinięty (Paxillus involutus).

— Terminy wysypów: Największa obfitość grzybów występuje od późnego lata do jesieni (sierpień–październik). Wiosną (kwiecień–maj) w wilgotnych partiach można znaleźć smardze pospolite (Morchella esculenta). Zbiór grzybów jest ograniczony ze względu na ochronę przyrody.

Wymiary i stan prawny

Kompleks zamkowy, obejmujący zamek, dziedziniec zewnętrzny i otaczający park, zajmuje powierzchnię około 2,5 ha. Otaczający zamek kompleks leśny ma powierzchnię około 300 ha i należy do Nadleśnictwa Toruń. Sam zamek jest własnością Diecezji Toruńskiej, która od 1992 roku zarządza obiektem poprzez Fundację „Zamek Bierzgłowski”. Teren zamku jest wpisany do rejestru zabytków województwa kujawsko-pomorskiego, co nakłada obowiązek ochrony jego substancji historycznej. Otaczający las znajduje się w otulinie Nadwiślańskiego Parku Krajobrazowego i jest częściowo objęty programem Natura 2000 Pojezierze Gnieźnieńskie (PLH300026), co ogranicza działalność gospodarczą, taką jak wycinka drzew. Stan prawny na czerwiec 2025 roku pozostaje bez zmian.

Podsumowanie

Zamek Bierzgłowski to miejsce, w którym historia spotyka się z przyrodą, tworząc unikalną przestrzeń dla turystów, miłośników historii i przyrody. Jako dawna siedziba krzyżacka, zamek opowiada o średniowiecznych dziejach ziemi chełmińskiej, a otaczające go lasy i Struga Papowska Mała są ostoją dla rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Legendy o Białej Damie i ukrytym skarbie dodają zamkowi tajemniczości, a jego rola jako ośrodka kulturalnego przyciąga licznych gości. Odwiedzając Zamek Bierzgłowski, warto docenić zarówno jego architektoniczne piękno, jak i otaczającą go przyrodę, zachowując szacunek dla dziedzictwa historycznego i naturalnego.

Stary Toruń

Wprowadzenie

Stary Toruń to niewielka wieś położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie toruńskim, w gminie Zławieś Wielka. Choć dziś jest to spokojna miejscowość wiejska, w XIII wieku była miejscem pierwotnej lokacji miasta Torunia, zanim przeniesiono je na obecne miejsce w 1236 roku. Wieś jest ważnym punktem na mapie historycznej regionu, związanym z początkami krzyżackiej kolonizacji ziemi chełmińskiej oraz powstaniem jednego z najstarszych miast Polski. Centralnym elementem wsi jest obelisk upamiętniający nadanie praw miejskich Toruniowi w 1233 roku, który stanowi atrakcję dla miłośników historii. Otoczenie wsi, z bliskością Wisły i lasów Nadleśnictwa Toruń, oferuje również bogactwo przyrodnicze, w tym różnorodną florę, faunę i grzyby.

Położenie i dojazd

Stary Toruń leży około 9 km na zachód od Rynku Staromiejskiego w Toruniu, w pobliżu brzegu Wisły, na terenie Kotliny Toruńskiej. Wieś znajduje się w sąsiedztwie Portu Drzewnego i miejscowości Górsk, na południowym skraju gminy Zławieś Wielka. Współrzędne geograficzne wsi to około 53°02′N i 18°30′E, a wysokość terenu wynosi średnio 40–50 m n.p.m. Bliskość Wisły i historycznej przeprawy wiślanej, która funkcjonowała od IX wieku, czyni to miejsce kluczowym z punktu widzenia dawnych szlaków handlowych i militarnych.

Dojazd

Stary Toruń jest dostępny dla zmotoryzowanych, rowerzystów oraz pieszych wędrowców. Poniżej szczegółowe instrukcje dojazdu:

— Samochodem: Z centrum Torunia należy kierować się na zachód drogą krajową nr 80 w stronę Bydgoszczy, a następnie skręcić w lewo w drogę wojewódzką nr 553 w kierunku Złejwsi Wielkiej. Po około 7 km, w miejscowości Górsk, skręcamy w prawo w drogę lokalną prowadzącą do Starego Torunia. Parking znajduje się przy obelisku upamiętniającym lokację Torunia, w centrum wsi, w pobliżu dawnego kościoła św. Anny (oddział leśny 65b). Jest to niewielki, utwardzony plac mogący pomieścić około 5–7 pojazdów, położony bezpośrednio przy drodze wiejskiej.

— Transportem publicznym: Z Torunia kursują autobusy podmiejskie (obsługiwane przez PKS Toruń lub prywatnych przewoźników) do przystanku „Stary Toruń — Centrum”, oddalonego o 2 minuty pieszo od obelisku. Alternatywnie można dojechać do przystanku w Górsku (ok. 2 km od wsi) i przejść pieszo lokalną drogą. Rozkłady jazdy są dostępne na przystankach lub w aplikacjach mobilnych, a podróż z Torunia zajmuje około 15–20 minut.

— Rowerem: Stary Toruń jest popularnym celem wycieczek rowerowych, szczególnie dzięki Wiślanej Trasie Rowerowej, która przebiega w pobliżu wsi. Z Torunia prowadzi trasa wzdłuż drogi krajowej nr 80, a następnie lokalnymi drogami przez Górsk do Starego Torunia (całość ok. 10 km). Rowery można zostawić na stojakach przy obelisku lub w pobliskiej gospodzie w Górsku.

— Pieszo: Zielony szlak pieszy „Szlak Martyrologii Narodu Polskiego” przebiega w pobliżu Starego Torunia, łącząc wieś z innymi miejscami pamięci w regionie, takimi jak Barbarka. Trasa z centrum wsi do obelisku zajmuje kilka minut, a szlak jest dobrze oznakowany i prowadzi przez malownicze tereny nadrzeczne.

Historia i osadnictwo

Stary Toruń jest miejscem o wyjątkowym znaczeniu historycznym, związanym z początkami Torunia jako miasta. W 1231 roku Krzyżacy, sprowadzeni na ziemię chełmińską przez księcia mazowieckiego Konrada, założyli w tym miejscu obóz warowny przy przeprawie wiślanej, w pobliżu obecnego Portu Drzewnego. W 1232 lub 1233 roku lokowano tu miasto Thorun (Toruń) na powierzchni około 10 ha, co czyni je jednym z najstarszych miast Polski. Teren ten, choć strategiczny ze względu na przeprawę przez Wisłę, był nisko położony i podatny na powodzie, co skłoniło Krzyżaków do translokacji miasta w 1236 roku na wyższy brzeg Wisły, w okolice grodu Postolsk, gdzie znajduje się obecne Stare Miasto.

W Starym Toruniu istniała warownia krzyżacka oraz osada z kościołem św. Anny, którego ruiny były widoczne jeszcze w XVIII wieku. W 1242 roku gród oparł się najazdowi księcia gdańskiego Świętopełka, a w latach 1244–1247 stanowił rezydencję mistrza krajowego Poppo von Osternohe podczas wojny krzyżacko-pomorskiej. W pierwszej połowie XV wieku, podczas wojen polsko-krzyżackich, gród został zniszczony, a osada straciła na znaczeniu. W 1514 roku król Zygmunt Stary nadał wieś Radzie Miejskiej Torunia, co związało ją administracyjnie z miastem. W okresie zaborów Stary Toruń był typową wsią rolniczą, a w XX wieku, szczególnie w okresie międzywojennym, stał się miejscem badań archeologicznych, które potwierdziły jego znaczenie jako pierwotnej lokacji Torunia.

W czasie II wojny światowej okolica Starego Torunia była świadkiem tragicznych wydarzeń związanych z akcją Intelligenzaktion, choć egzekucje odbywały się głównie w pobliskich lasach, takich jak Barbarka. Po wojnie wieś pozostała niewielką osadą, a w 2008 roku wzniesiono obelisk upamiętniający lokację Torunia, który stał się centralnym punktem turystycznym.

Postacie historyczne

— Konrad Mazowiecki (XIII w.): Książę, który sprowadził Krzyżaków na ziemię chełmińską, umożliwiając założenie grodu w Starym Toruniu.

— Poppo von Osternohe (XIII w.): Mistrz krajowy zakonu krzyżackiego, który rezydował w Starym Toruniu w latach 1244–1247.

— Świętopełk (XIII w.): Książę gdański, który w 1242 roku bezskutecznie atakował gród w Starym Toruniu.

— Zygmunt Stary (XVI w.): Król Polski, który nadał wieś Radzie Miejskiej Torunia w 1514 roku.

Ciekawostki historyczne

— W 1222 roku w dokumentach wspominany jest gród Turn, który Konrad Mazowiecki nadał biskupowi pruskiemu Chrystianowi. Uważa się, że mógł on znajdować się w miejscu późniejszej warowni krzyżackiej w Starym Toruniu.

— Przeprawa wiślana w Starym Toruniu, działająca od IX wieku, była kluczowym elementem szlaku bursztynowego, łączącego Bałtyk z południem Europy.

— W 2018 roku interdyscyplinarny zespół archeologów potwierdził dokładną lokalizację pierwotnej osady krzyżackiej na południe od wsi, w pobliżu Portu Drzewnego, co wzbogaciło wiedzę o początkach Torunia.

Legendy

Stary Toruń, jako miejsce związane z początkami miasta, obrosł lokalnymi opowieściami. Jedna z legend mówi o „Dębie Krzyżackim”, w którego koronie miała znajdować się pierwsza siedziba Krzyżaków przed budową warowni. Według opowieści, dąb ten, olbrzymi i święty dla miejscowych plemion, został ścięty przez Krzyżaków, co wywołało klątwę powodującą powodzie w okolicy. Inna legenda opowiada o „Zaginionym Kościele św. Anny”, którego ruiny miały skrywać podziemne przejścia prowadzące do skarbca krzyżackiego. Mieszkańcy wierzyli, że w nocy przy ruinach kościoła pojawia się zjawa mnicha, strzegącego tajemnic zakonu. Te historie, choć niepotwierdzone, dodają wsi tajemniczej aury.

Obelisk upamiętniający nadanie praw miejskich Toruniowi

W 2008 roku, w centrum Starego Torunia, ustawiono kamień z tablicą pamiątkową upamiętniającą lokację Torunia w 1233 roku. Obelisk, wykonany z granitu, znajduje się przy głównej drodze wiejskiej, w pobliżu dawnego kościoła św. Anny. Tablica zawiera inskrypcję opisującą znaczenie Starego Torunia jako miejsca pierwotnej lokacji miasta, choć badania archeologiczne z lat 2016–2018 wykazały, że kamień nie stoi dokładnie w miejscu historycznej osady, która znajdowała się nieco na południe, przy Porcie Drzewnym. Obelisk jest otoczony niewielkim skwerem z ławkami, stanowiąc punkt centralny dla turystów i miejsce organizacji lokalnych uroczystości, szczególnie w rocznicę nadania praw miejskich (28 kwietnia). W 2023 roku, z okazji 790. rocznicy lokacji, wokół obelisku posadzono dęby, symbolizujące trwałość i historyczne znaczenie miejsca.

Analiza przyrodnicza

Stary Toruń otoczony jest kompleksem leśnym o powierzchni około 200 ha, należącym do Nadleśnictwa Toruń, oraz terenami nadrzecznymi wzdłuż Wisły. Bliskość rzeki i zróżnicowane siedliska (lasy mieszane, łąki, obszary podmokłe) sprzyjają bogactwu flory i fauny.

Szata roślinna

Dominującym zbiorowiskiem roślinnym w okolicy Starego Torunia jest łęg wierzbowo-topolowy (Salici-Populetum) wzdłuż Wisły oraz bory mieszane na wyższych terenach. Wśród roślin występują:

— Górne piętro: Topola czarna (Populus nigra), wierzba biała (Salix alba), dąb szypułkowy (Quercus robur) oraz sosna zwyczajna (Pinus sylvestris) na piaszczystych glebach.

— Dolne piętro: Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior), klon zwyczajny (Acer platanoides) oraz brzoza brodawkowata (Betula pendula).

— Warstwa krzewów: Kruszyna pospolita (Frangula alnus), bez czarny (Sambucus nigra), głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna) oraz wierzba krucha (Salix fragilis).

— Runa leśna i nadrzeczna: Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica), knieć błotna (Caltha palustris), tojeść pospolita (Lysimachia vulgaris), niezapominajka błotna (Myosotis palustris) oraz trzcina pospolita (Phragmites australis) wzdłuż Wisły. Na łąkach występują jaskier ostry (Ranunculus acris), dzwonek rozpierzchły (Campanula patula) oraz chaber łąkowy (Centaurea jacea).

Fauna

Bliskość Wisły i lasów tworzy dogodne warunki dla różnorodnych gatunków zwierząt.

— Płazy i gady: W nadrzecznych terenach występują żaba wodna (Pelophylax esculentus), ropucha szara (Bufo bufo), traszka zwyczajna (Lissotriton vulgaris) oraz zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix).

— Ptaki: W lasach gniazdują dzięcioł średni (Dendrocopos medius), sikora modraszka (Cyanistes caeruleus), zięba (Fringilla coelebs) oraz krogulec (Accipiter nisus). Nad Wisłą widywane są czaple siwe (Ardea cinerea), zimorodki (Alcedo atthis) oraz rybitwy rzeczne (Sterna hirundo).

— Ssaki: Sarny (Capreolus capreolus), lisy rude (Vulpes vulpes), bobry (Castor fiber) oraz wydry (Lutra lutra) wzdłuż Wisły.

— Owady: W lasach dominują chrząszcze, takie jak biegacz fioletowy (Carabus violaceus), oraz motyle, w tym rusałka pawik (Aglais io) i bielinek kapustnik (Pieris brassicae). Nad Wisłą występują ważki, np. łątka pospolita (Coenagrion puella).

Grzyby

Wilgotne gleby nadrzeczne i lasy sprzyjają rozwojowi grzybów.

— Grzyby mikoryzowe: Borowik szlachetny (Boletus edulis), podgrzybek brunatny (Xerocomus badius) oraz maślak zwyczajny (Suillus luteus), tworzący mikoryzę z sosnami i dębami. Wysyp przypada na sierpień–październik.

— Grzyby nadrzewne: Boczniak ostrygowaty (Pleurotus ostreatus), wrośniak szorstki (Trametes hirsuta) oraz hubiak pospolity (Fomes fomentarius) na pniach topoli i wierzb.

— Grzyby saprotroficzne: Czubajka kania (Macrolepiota procera), muchomor sromotnikowy (Amanita phalloides) oraz gąska zielonka (Tricholoma equestre).

— Terminy wysypów: Największa obfitość grzybów występuje od późnego lata do jesieni (sierpień–październik). Wiosną (kwiecień–maj) w łęgach można znaleźć smardze stożkowate (Morchella conica). Zbiór grzybów jest ograniczony ze względu na ochronę przyrody.

Wymiary i stan prawny

Kompleks Starego Torunia, obejmujący wieś i otaczające ją tereny nadrzeczne oraz lasy, zajmuje powierzchnię około 200 ha. Sama wieś ma powierzchnię około 50 ha, z czego większość stanowią pola uprawne i łąki. Obelisk upamiętniający lokację Torunia znajduje się na działce gminnej o powierzchni około 0,2 ha. Tereny leśne i nadrzeczne należą do Nadleśnictwa Toruń i Skarbu Państwa, a pola uprawne są własnością prywatną mieszkańców. Obszar wzdłuż Wisły jest częściowo objęty programem Natura 2000 Dolina Dolnej Wisły (PLH040003), co nakłada ograniczenia na działalność gospodarczą, taką jak wycinka drzew czy intensywne rolnictwo. Obelisk i otaczający go skwer są własnością gminy Zławieś Wielka i podlegają ochronie jako obiekt o znaczeniu historycznym. Stan prawny na czerwiec 2025 roku pozostaje bez zmian.

Podsumowanie

Stary Toruń to miejsce, które łączy w sobie znaczenie historyczne z pięknem nadrzecznej przyrody. Jako pierwotna lokalizacja Torunia, wieś jest świadectwem krzyżackiej kolonizacji i początków jednego z najstarszych miast Polski. Obelisk upamiętniający nadanie praw miejskich w 1233 roku stanowi centralny punkt turystyczny, przypominając o bogatej przeszłości. Otaczające wieś lasy i tereny wzdłuż Wisły oferują bogactwo flory i fauny, a legendy o Dębie Krzyżackim i Zaginionym Kościele dodają temu miejscu tajemniczości. Odwiedzając Stary Toruń, warto docenić jego historyczne i przyrodnicze walory, spacerując szlakami i oddając się refleksji nad przeszłością regionu.

Jezioro w Górsku

Wprowadzenie

Jezioro w Górsku, położone w sercu województwa kujawsko-pomorskiego, we wsi Górsk, jest jednym z mniej znanych, ale urokliwych akwenów regionu. Otoczone malowniczym krajobrazem Kotliny Toruńskiej, w pobliżu Wisły, jezioro to przyciąga zarówno miłośników przyrody, jak i osoby zainteresowane historią oraz lokalnym kolorytem. Wieś Górsk, choć niewielka, ma bogatą przeszłość związaną z osadnictwem sięgającym średniowiecza, a jej atrakcje, takie jak kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela oraz lokalna hodowla strusi, dodają jej unikalnego charakteru. Jezioro, będące zbiornikiem polodowcowym, stanowi ważny element ekosystemu, wspierając różnorodną florę i faunę.

Położenie i dojazd

Jezioro w Górsku, zwane również Jeziorem Górskim, znajduje się we wsi Górsk, w gminie Zławieś Wielka, powiecie toruńskim, województwie kujawsko-pomorskim, około 10 km na zachód od centrum Torunia. Jezioro leży na terenie Kotliny Toruńskiej, w sąsiedztwie Wisły, która przepływa około 2 km na południe od wsi. Współrzędne geograficzne jeziora to około 53°02′N i 18°29′E, a wysokość terenu wynosi średnio 45–50 m n.p.m. Akwen jest zbiornikiem polodowcowym typu wytopiskowego, charakteryzującym się nieregularnym kształtem i stosunkowo niewielką głębokością. Jego położenie wśród pól uprawnych i lasów mieszanych czyni je idealnym miejscem dla osób szukających spokoju i kontaktu z przyrodą.

Dojazd

Jezioro w Górsku jest dostępne dla zmotoryzowanych, rowerzystów oraz pieszych wędrowców. Poniżej szczegółowe instrukcje dojazdu:

— Samochodem: Z Torunia należy kierować się na zachód drogą krajową nr 80 w stronę Bydgoszczy, a następnie w miejscowości Czernikowo skręcić w prawo w drogę wojewódzką nr 553, prowadzącą do Złejwsi Wielkiej. Po około 6 km, w centrum Górska, skręcamy w lewo w ulicę Szkolną, która prowadzi do jeziora (ok. 500 m od centrum wsi). Parking znajduje się przy końcu ulicy Szkolnej, w pobliżu brzegu jeziora, na utwardzonym placu mogącym pomieścić 5–8 pojazdów. Jest to teren należący do gminy, oznaczony jako oddział leśny 64a, w bezpośrednim sąsiedztwie ścieżki spacerowej wokół jeziora.

— Transportem publicznym: Z Torunia kursują autobusy podmiejskie (obsługiwane przez PKS Toruń lub prywatnych przewoźników) do przystanku „Górsk — Centrum”, oddalonego o 10 minut pieszo od jeziora. Rozkłady jazdy są dostępne na przystankach lub w aplikacjach mobilnych, a podróż z Torunia zajmuje około 15–20 minut. Z przystanku należy iść ulicą Szkolną w stronę jeziora.

— Rowerem: Jezioro jest popularnym celem wycieczek rowerowych dzięki Wiślanej Trasie Rowerowej, która przebiega w pobliżu Górska. Z Torunia prowadzi trasa wzdłuż drogi krajowej nr 80, a następnie lokalnymi drogami przez Zławieś Wielką do Górska (całość ok. 12 km). Rowery można zostawić na stojakach przy parkingu lub w pobliskiej gospodzie w centrum wsi.

— Pieszo: Zielony szlak pieszy „Szlak Martyrologii Narodu Polskiego” przebiega w pobliżu Górska, łącząc wieś z pobliskim Starym Toruniem i innymi miejscami pamięci. Od centrum Górska do jeziora prowadzi oznakowana ścieżka spacerowa wzdłuż ulicy Szkolnej, której przejście zajmuje około 10 minut (ok. 500 m).

Historia i osadnictwo

Górsk, jako jedna z najstarszych miejscowości w regionie, ma historię sięgającą czasów wczesnego średniowiecza. W IX–X wieku obszar ten znajdował się na szlaku bursztynowym, łączącym wybrzeże Bałtyku z południem Europy, a przeprawa wiślana w pobliżu Górska była kluczowym punktem komunikacyjnym. W dokumentach z 1222 roku wieś wzmiankowana jest jako „Gorsko”, co może pochodzić od staropolskiego słowa „góra”, odnoszącego się do wzniesienia nad Wisłą, na którym znajdował się gród. W 1231 roku ziemia chełmińska, w tym Górsk, została przekazana zakonowi krzyżackiemu przez Konrada Mazowieckiego, co zapoczątkowało intensywną kolonizację regionu.

W XIII wieku w Górsku istniał drewniany gród obronny, który w 1242 roku oparł się najazdowi księcia gdańskiego Świętopełka. Po translokacji Torunia w 1236 roku na obecne miejsce, Górsk pozostał ważną osadą rolniczą, podlegającą administracyjnie komturstwu toruńskiemu. W 1340 roku wzmiankowany jest miejscowy rycerz Jan z Górska, który otrzymał od komtura toruńskiego Ottona von Lutterberga przywilej na młyn nad Strugą Górską, dopływem Wisły. W XV wieku, po II pokoju toruńskim (1466), wieś przeszła pod zarząd Królestwa Polskiego, a w XVI wieku należała do starostwa toruńskiego. W XVIII wieku Górsk był własnością rodu Działyńskich, znanych z działalności patriotycznej w okresie zaborów.

W okresie II wojny światowej Górsk był miejscem tragicznych wydarzeń. W pobliskich lasach, w ramach akcji Intelligenzaktion, Niemcy dokonywali egzekucji polskiej inteligencji, w tym nauczycieli i duchownych z Torunia i Chełmży. Po wojnie wieś odbudowała się jako osada rolnicza, a w XXI wieku zyskała na znaczeniu dzięki turystyce, związanej z jeziorem, kościołem oraz hodowlą strusi.

Postacie historyczne

— Konrad Mazowiecki (XIII w.): Książę, który przekazał ziemię chełmińską Krzyżakom, umożliwiając rozwój osadnictwa w Górsku.

— Jan z Górska (XIV w.): Rycerz, który otrzymał przywilej na młyn, protoplasta lokalnego rodu szlacheckiego.

— Otto von Lutterberg (XIV w.): Komtur toruński, który nadał Górskowi prawa gospodarcze.

— Ród Działyńskich (XVIII w.): Właściciele Górska, znani z działań na rzecz polskości w okresie zaborów.

Ciekawostki historyczne

— W XIII wieku Górsk był jednym z punktów przeprawy wiślanej, wykorzystywanej przez kupców i wojska krzyżackie, co czyniło wieś ważnym ośrodkiem komunikacyjnym.

— W XVII wieku w Górsku działała karczma, będąca miejscem spotkań podróżnych zmierzających do Torunia lub Bydgoszczy.

— Archeologiczne badania w latach 90. XX wieku ujawniły w pobliżu jeziora ślady osady z epoki brązu, co świadczy o długiej historii zasiedlenia tego terenu.

Legendy

Jezioro w Górsku, ze względu na swoje odosobnione położenie i tajemniczy charakter, jest związane z lokalnymi opowieściami. Jedna z legend mówi o „Złotej Karpi”, olbrzymiej rybie zamieszkującej jezioro, która miała być strażnikiem skarbu ukrytego przez Krzyżaków w XIII wieku. Według opowieści, ryba pojawia się tylko w bezksiężycowe noce, a każdy, kto próbuje ją złapać, znika bez śladu. Inna historia opowiada o „Duchu Młynarza”, związanym z dawnym młynem nad Strugą Górską. Młynarz, który miał zginąć w tragicznych okolicznościach w XIV wieku, podobno strzeże jeziora, pojawiając się w mgłach o świcie. Te opowieści dodają miejscu aury tajemniczości, przyciągając miłośników folkloru.

Kościół w Górsku

We wsi znajduje się kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela, wybudowany w 1905 roku w stylu neogotyckim, na miejscu wcześniejszej drewnianej świątyni z XIV wieku. Kościół jest murowany, z charakterystyczną wieżą i witrażami przedstawiającymi sceny z życia św. Jana Chrzciciela. W jego wnętrzu znajduje się barokowy ołtarz boczny z XVIII wieku, przeniesiony z dawnego kościoła, oraz obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, który jest obiektem lokalnego kultu. Kościół jest ważnym miejscem dla społeczności Górska, a w jego sąsiedztwie organizowane są coroczne odpusty w dniu św. Jana (24 czerwca).

Hodowla strusi

W Górsku od początku XXI wieku działa hodowla strusi afrykańskich, będąca jedną z nielicznych tego typu atrakcji w regionie. Gospodarstwo, położone na obrzeżach wsi, w pobliżu jeziora, oferuje zwiedzanie, warsztaty edukacyjne oraz możliwość zakupu produktów ze strusi, takich jak jaja czy pióra. Hodowla przyciąga rodziny z dziećmi i turystów zainteresowanych nietypowymi doświadczeniami, a jej właściciele angażują się w promocję turystyki lokalnej. Strusie, jako egzotyczne zwierzęta w krajobrazie kujawsko-pomorskim, dodają Górskowi unikalnego charakteru.

Analiza przyrodnicza

Jezioro w Górsku i jego otoczenie, obejmujące lasy mieszane, pola uprawne oraz tereny nadrzeczne wzdłuż Strugi Górskiej, tworzą zróżnicowany ekosystem sprzyjający bogactwu flory i fauny.

Szata roślinna

Dominującym zbiorowiskiem roślinnym w okolicy jeziora jest łęg wierzbowo-topolowy (Salici-Populetum) wzdłuż Strugi Górskiej oraz bory mieszane na wyższych terenach. Wśród roślin występują:

— Górne piętro: Topola czarna (Populus nigra), wierzba biała (Salix alba), dąb szypułkowy (Quercus robur) oraz sosna zwyczajna (Pinus sylvestris) na piaszczystych glebach.

— Dolne piętro: Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior), klon zwyczajny (Acer platanoides) oraz brzoza brodawkowata (Betula pendula).

— Warstwa krzewów: Kruszyna pospolita (Frangula alnus), bez czarny (Sambucus nigra), głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna) oraz wierzba krucha (Salix fragilis).

— Runa leśna i nadrzeczna: Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica), knieć błotna (Caltha palustris), tojeść pospolita (Lysimachia vulgaris), niezapominajka błotna (Myosotis palustris) oraz trzcina pospolita (Phragmites australis) wzdłuż brzegu jeziora. Na łąkach występują jaskier ostry (Ranunculus acris), dzwonek rozpierzchły (Campanula patula) oraz chaber łąkowy (Centaurea jacea).

Wokół jeziora dominuje roślinność wodna i bagienna, w tym pałka wąskolistna (Typha angustifolia), tatarak zwyczajny (Acorus calamus) oraz grążel żółty (Nuphar lutea).

Fauna

Bliskość jeziora i lasów tworzy dogodne warunki dla różnorodnych gatunków zwierząt.

— Płazy i gady: Wokół jeziora występują żaba wodna (Pelophylax esculentus), ropucha szara (Bufo bufo), traszka zwyczajna (Lissotriton vulgaris) oraz zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix).

— Ptaki: W lasach gniazdują dzięcioł średni (Dendrocopos medius), sikora modraszka (Cyanistes caeruleus), zięba (Fringilla coelebs) oraz krogulec (Accipiter nisus). Nad jeziorem widywane są czaple siwe (Ardea cinerea), zimorodki (Alcedo atthis) oraz pliszki siwe (Motacilla alba).

— Ssaki: Sarny (Capreolus capreolus), lisy rude (Vulpes vulpes), bobry (Castor fiber) oraz wydry (Lutra lutra) wzdłuż Strugi Górskiej.

— Owady: W lasach dominują chrząszcze, takie jak biegacz fioletowy (Carabus violaceus), oraz motyle, w tym rusałka pawik (Aglais io) i bielinek kapustnik (Pieris brassicae). Nad jeziorem występują ważki, np. łątka pospolita (Coenagrion puella).

Grzyby

Wilgotne gleby nadrzeczne i lasy wokół jeziora sprzyjają rozwojowi grzybów.

— Grzyby mikoryzowe: Borowik szlachetny (Boletus edulis), podgrzybek brunatny (Xerocomus badius) oraz maślak zwyczajny (Suillus luteus), tworzący mikoryzę z sosnami i dębami. Wysyp przypada na sierpień–październik.

— Grzyby nadrzewne: Boczniak ostrygowaty (Pleurotus ostreatus), wrośniak szorstki (Trametes hirsuta) oraz hubiak pospolity (Fomes fomentarius) na pniach topoli i wierzb.

— Grzyby saprotroficzne: Czubajka kania (Macrolepiota procera), muchomor sromotnikowy (Amanita phalloides) oraz gąska zielonka (Tricholoma equestre).

— Terminy wysypów: Największa obfitość grzybów występuje od późnego lata do jesieni (sierpień–październik). Wiosną (kwiecień–maj) w łęgach można znaleźć smardze stożkowate (Morchella conica). Zbiór grzybów jest ograniczony ze względu na ochronę przyrody.

Wymiary i stan prawny