Do czytelnika
Po niedługim zastanowieniu czytelnik łaskawy przekona się, iż paru tym kartom dlatego tylko nazwiska tragedii by odmówił, że... tylko parę kart! Powodu tej natury nie usłuchał autor.
OSOBY:
Kajus Veletrius, arcykapłan Jowisza i senator
Pamfilius, gramatyk, klient Veletriusa
Klucznik więzienia Vesty
Święty Paweł, apostoł
Rzecz dzieje się w willi Veletriusa pod Rzymem za panowania Nerona Imperatora.
Łaźnia w ogrodzie Veletriusa. W głębi korytarz, za którym zieloność drzew, po lewej stronie porfirowa wanna, w którą (spod stóp statuy wyżej umieszczonej) spada woda, po prawej stronie sofa, na której Veletrius, u nóg jego siedzenie niższe.
KAJUS VELETRIUS
Julia Murcja co rzekła, gdy chleb jej spuszczono?...
KLUCZNIK
Wzniosła oczy i chwilę była zamyśloną...
A potem rzekła: «Dzięki!» i chleba kruszynę
Podała myszy, która tam ma swą szczelinę...
KAJUS VELETRIUS
Po siedmiu dniach bez jadła przebytych zapewne
Można mi było słowo przynieść więcej rzewne...
Ustąp!...
KLUCZNIK
Uchodzę...
KAJUS VELETRIUS
... W świętym westalek więzieniu
Ni mysz być nie powinna, ni szczelin w kamieniu...
Idź precz!... Pamfilius albo inny klient który
Niech mi Arystofana czytać przyjdzie chóry,
W szacie krótkiej, by akcję dołączał do rzeczy...Klucznik wychodzi.Który jest Bóg, co Murcję w swojej trzyma pieczy?...po chwili:Mógłbym o chrześcijaństwa posądzić wyznanie
I zabić... Cóż stąd?... Moje nad nią panowanie
Czy się rozszerzy — albo, w kwiat gdy zmieni duszę
(Jeśli mam Platonowi wierzyć), kwiat czyż wzruszę?
PAMFILIUS
Z wazą w ręku.
Przynoszę Żaby, Osy, Ptaki...
KAJUS VELETRIUS
... i Niewiasty.
Postaw to! Usiądź!
PAMFILIUS
Siadając u stóp Veletriusa.
... Słusznie, że do jednej kasty
Z płazami i owady ginecej się liczy...
Pomysł jest gorzki, śmiały, ale malowniczy...po chwili, śledząc spojrzenie VeletriusaSzkoda — zaiste, szkoda, że kapłaństwa godność
I senatorstwa pewną usuwa łagodność...
To jest, pewną wesołość...
KAJUS VELETRIUS
... Jako?
PAMFILIUS
... Mówię: kto wié,
Mielibyśmy równego Arystofanowi!...po chwili, zamieniając gest i akcentCzy dosyć widzów objął amfiteatr nowy?...
KAJUS VELETRIUS
Zapewne, że to nie jest drugi Flawiusowy,
Lecz pierwszy jako wybór widzów...
PAMFILIUS
Głośno, lecz na stronie:
... ścisłość mowy
Lakońska!...
KAJUS VELETRIUS
... O, Pamfilius, powiedz mi a szczerze...
PAMFILIUS
przerywając
Przez Minerwę...
KAJUS VELETRIUS
Skąd... siła... ta... się... dziwna bierze
U chrześcijan?... Osaczone widziałem żołnierzeZ legionów starych, sławnych gladiatorów znałem...
Wszystko to nie to...
PAMFILIUS
Przybierając gest i akcent poważny:
...Cnota u nas jest zapałem,
Iskrą boską... U chrześcijan ciemnych jest to niby
Płyn... eter... płyn przejrzysty jak lodowe szyby.
Principium wody, zda się, zamiast ognia kładą,
Stąd ta oziębłość, która staje się aż zdradą,
I stąd ta pewna... słodycz!... Bo nie wiem nazwiska
Rzeczy, której istoty nie poznałem z bliska...
KAJUS VELETRIUS
Zaprawdę — by w przedmiocie mówić bezimiennym,
Przypuśćmy to nazwisko... na czas dysertacji...
PAMFILIUS
Podejmując:
Ja bym na przykład nazwał wodnisto-płomiennym
Systemat mój...
KAJUS VELETRIUS
... A to by nie było bez racji,
Przeto, iż sam się własnym niszczy zaprzeczeniem...
PAMFILIUS
Na stronie, ale głośno:
Sokrates!...
KAJUS VELETRIUS
Tym czy owym nazwana imieniem,
Rzecz tąż samą zostanie... Nie mówię: cywilnie,
Lecz mówię: naturalnie... Możemy zwać mylnie...
PAMFILIUS
Pochylając czoło:
Platonowi cóż powiem!...po chwili
Za Tybrem raz, pomnę,
Przechodząc, widzę — wazy dwie stoją ogromne
Przed małym sklepem rzeczy treści rozmaitej.
A wazy były piękne, jedna bazaltowa,
W której balsamu nieco i czerep rozbity.
W drugiej pisma; ta mniejsza i alabastrowa,
Sfinksa pokryta maską...
Po chwili, uważając, azali Veletrius słucha treści
... Owoż w rękopismach onych
Znalazłem życiorysy chrześcijan potraconych...
I o Chrystusie onę Odyseję płaską...
Jest coś, co oni zowią słodyczą i łaską...
KAJUS VELETRIUS
Coś jest...Zarzuca kraj szaty na oczy i zasypia.
Pamfilius powoli się podnosi i na palcach wychodzi.
KAJUS VELETRIUS
Marząc w półśnie:
Coś jest... tę mając siłę, z którą lwa on głaszcze,
Głodnego lwa, a lew się ociera,
Jak kot, o goleń jego i zatrzaska paszczę...
Tę siłę, z której owy śpiewając umiera...
Albo i Murcja... siłę tę mając...
...Starcze! Ty w płaszczu czerwonym,
Bosy, co w fałdach szaty, gdzie my mamy cienie,
Masz blask i z mieczem stoisz świeżo wyostrzonym...
Ty mówisz, że dać możesz mi to zanielenie...
Słucham...
ŚW. PAWEŁ
W widzeniu Veletriusa:
...To zanielenie, które nie przesilą
Katownie, dać ci mogę i będziesz nim leczył.
Lecz na cóż chcesz tej łaski?...
KAJUS VELETRIUS
Rychło i nieprzytomnie:
Żebym ją... zniweczył!...
ŚW. PAWEŁ
Dotykając ramienia Veletriusowego końcem miecza:
Julia Murcja umarła...
Św. Paweł znika, Klucznik wchodzi.
KAJUS VELETRIUS
Porywając się ku Klucznikowi:
Umarła?!...
KLUCZNIK
...Przed chwilą.
Kup książkę, aby przeczytać do końca.