Bezpłatny fragment - Miarka za miarkę

OSOBY

Wincencjo — książę

Angelo — namiestnik w nieobecności Księcia

Eskalus — stary pan, kolega Angela w namiestnikostwie

Klaudio — młody szlachcic

Lucjo — dziwak

Dwóch innych podobnego charakteru szlachciców

Stróż więzienia

Tomasz — mnich

Piotr — mnich

Sędzia

Łokieć — głupowaty sługa policyjny

Pianka — głupowaty szlachcic

Pompej — służący Pani Przepieczonej

Abhorson — kat

Barnardyn — rozpustny więzień

Izabela — siostra Klaudia

Mariana — narzeczona Angela

Julia — kochanka Klaudia

Franciszka — zakonnica

Pani Przepieczona — rajfurka

Panowie, szlachta, straż, oficerowie, służba.

Scena w Wiedniu.

AKT PIERWSZY

SCENA PIERWSZA

Pokój w pałacu Księcia.Wchodzą Książę, Eskalus, panowie, służba.

KSIĄŻĘ

Eskalus...

ESKALUS

Panie.

KSIĄŻĘ

Chcieć ci wykładać rządu tajemnice,

Byłoby tylko słowa marnotrawić,

Bo wiem, że twoja w rzeczach tych nauka

Prześciga wszystko, co mógłbym powiedzieć;

Jedno więc tylko teraz mi zostaje:

Przyrzucić władzę do twojej zasługi,

Wolne ci pole działania zostawić.

Nie znam prawnika dosyć ćwiczonego

Samotną pracą i długą praktyką,

Co by cię przeszedł znajomością ludzi

I ustaw naszych, i prawnych terminów.

Papier ten nasze zawiera zlecenia,

A pragnę, żebyś wiernie się ich trzymał.

Niechaj Angelo stawi się przed nami.Wychodzi sługa.Jak sądzisz, naszą zastąpi osobę?

Trzeba ci wiedzieć, że go wybieramy

Naszym zastępcą na czas oddalenia.

Naszym postrachem i łaską odziany,

Wszystkie przybory władzy naszej weźmie.

Co o tym myślisz?

ESKALUS

      Jeśli mąż jest w Wiedniu

Godny tej łaski i takich honorów,

Mężem tym jeden Angelo.

Wchodzi Angelo.

KSIĄŻĘ

      Przychodzi.

ANGELO

Zawsze książęcym rozkazom posłuszny,

Przybiegam, panie, po twoje zlecenia.

KSIĄŻĘ

Słuchaj, Angelo, życie twoje całe

Głośnym jest świadkiem duszy twej przymiotów,

Lecz sam nie jesteś swych cnót właścicielem,

Nie masz więc prawa w cieniu ich marnować!

Co my z pochodnią, niebo robi z nami;

Jak dla niej samej nie palim pochodni,

Tak cnoty nasze, gdyby na jaw nie szły,

Śpią w naszej duszy, jak gdyby nie były.

Duch nasz odbiera piękne dary nieba,

Tylko ażeby piękności był twórcą;

Natura bowiem nigdy nie pożycza,

Choćby skrupułu swej doskonałości,

Żeby zarazem, gospodarna pani,

Od swych dłużników, jak chciwy wierzyciel,

Nie wymagała dzięków i procentów.

Lecz na co długie mowy do człowieka,

Co zna tak dobrze wielkość mych poruczeń?

Przyjm więc, Angelo, w mej nieobecności

Władzę mą całą; śmierć i przebaczenie

W twym będą sercu i na twym języku.

Stary Eskalus, choć pierwszy wybrany,

Twym jest podwładnym. To twa nominacja.

ANGELO

Racz, panie, metal mój wprzód wypróbować,

Nim tak szlachetny, wielki wizerunek

Na nim wyciśniesz.

KSIĄŻĘ

      Nie szukaj wybiegów;

Nasz wybór długich skutkiem jest rozmysłów,

Przyjmij więc honor, który ci dajemy.

Odjazd nasz śpieszny nie daje nam czasu

O ważnych z tobą rozmówić się sprawach;

Lecz gdy pozwolą czas i interesa,

Damy ci listem wiadomość o sobie,

Jak wy listownie wszystko opowiecie,

Co się tu dzieje. Teraz bądźcie zdrowi!

A mam nadzieję, że wiernie i pilnie

Będziecie pełnić powierzoną władzę.

ANGELO

Pozwól nam, panie, byśmy cię część drogi

Odprowadzili.

KSIĄŻĘ

      Pośpiech nie dozwala.

Zresztą, na honor, nie troszczcie się o nic;

Całą wam moją powierzyłem władzę,

Możecie prawo ostrzyć lub łagodzić,

Jak to myśl wasza za stosowne uzna.

Dajcie mi rękę. Odjeżdżam tajemnie;

Choć lud mój kocham, mam jakąś odrazę

Na próżne dawać mu się widowisko

Ni mi do smaku, chociaż w dobrej chęci,

Głośne oklaski i krzykliwe „wiwat”!

Liche mam zdanie o rozumie ludzi,

Co za takimi gonią się fraszkami.

Raz jeszcze jeden bywajcie mi zdrowi!

ANGELO

Niechaj Bóg waszym poszczęści zamiarom!

ESKALUS

I niech szczęśliwie do domu was wróci!

KSIĄŻĘ

Dzięki wam za to; bywajcie mi zdrowi!

Wychodzi.

ESKALUS

Pozwól mi, panie, szczerze z sobą mówić,

Albowiem wiele na tym mi zależy,

Bym poznał całą władzy mej rozciągłość.

Wiem, że mam władzę, lecz jaka jej siła,

Jaka natura, nie rozumiem jeszcze.

ANGELO

I ja nie więcej. Odejdźmy na stronę,

A cała nasza w sprawie tej wątpliwość

Skończy się wkrótce.

ESKALUS

      Jestem na rozkazy.

Wychodzą.

SCENA DRUGA

Ulica.Wchodzą Lucjo i dwaj szlachcice.

LUCJO

Jeśli książę z innymi książętami nie pogodzi się z królem węgierskim, to wszyscy książęta rzucą się na króla.

PIERWSZY SZLACHCIC

Niech nam da niebo swój pokój, ale nie pokój króla węgierskiego!

DRUGI SZLACHCIC

Amen.

LUCJO

Kończysz jak pobożny korsarz, który wypłynął na morze z dziesięcioma przykazaniami, ale wyskrobał jedno z tablicy.

DRUGI SZLACHCIC

Nie kradnij?

LUCJO

To właśnie przykazanie wyskrobał.

PIERWSZY SZLACHCIC

Bo to przykazanie nakazywało kapitanowi i jego ludziom wyrzecsię własnego rzemiosła; boć, żeby kraść, wypłynęli. Nie mamiędzy nami jednego żołnierza, który by odmawiając modlitwyprzed obiadem, smakował w prośbie, która błaga o pokój.

DRUGI SZLACHCIC

Nie słyszałem jednego żołnierza sarkającego na tę modlitwę.

LUCJO

Coś mi się wszystko zdaje, że nie byłeś tam nigdy, gdzie odmawiają modlitwy.

DRUGI SZLACHCIC

Nigdy? Przynajmniej tuzin razy.

PIERWSZY SZLACHCIC

A na jaką nutę śpiewanych?

LUCJO

Na jaką chcesz nutę i w jakim chcesz języku.

PIERWSZY SZLACHCIC

A ja bym jeszcze dodał: i w jakiej chcesz religii.

LUCJO

A czemu nie? Modlitwa jest modlitwą na przekór wszystkimdysputom; jak na przykład: z ciebie łotr wierutny mimo wszelkich cnót.

PIERWSZY SZLACHCIC

Przypuśćmy. Z jednej jesteśmy sztuki, jednymi wystrzyżeni nożycami.

LUCJO

Zgoda, toć krajka i aksamit jedną robią sztukę: ty jesteś krajką.

PIERWSZY SZLACHCIC

A ty aksamitem. To prawda, trzy razy postrzyżonym aksamitem.Ja też wolę być krajką angielskiego szaraczku niż jak ty strzyżonym na francuski aksamit. Czy się jasno wytłumaczyłem?

LUCJO

Bardzo jasno. Z mowy twej widzę, że nie bez kosztów przyszedłeś do takiej nauki. Twoje własne zeznanie uczy mnie, jakpić twoje zdrowie: zawsze pierwszy, a nigdy po tobie i nigdyz twojej szklanki.

PIERWSZY SZLACHCIC

Zdaje mi się, że sam sobie zaszkodziłem. Jak sądzisz?

DRUGI SZLACHCIC

Nie ma wątpliwości, a to czyś zdrów, czy robaczywy.

LUCJO

Patrzcie, patrzcie, zbliża się pani Uśmierznicka.

PIERWSZY SZLACHCIC

Pod jej dachem tyle kupiłem chorób, że mi wypadają...

DRUGI SZLACHCIC

Na ile?

LUCJO

Zgadnij.

DRUGI SZLACHCIC

Na trzy tysiące talarów rocznie.

PIERWSZY SZLACHCIC

I trochę więcej.

LUCJO

Francuską koronę w dodatku.

PIERWSZY SZLACHCIC

Tylko choroby we mnie widzisz, ale się mylisz, jam czerstwy jakrydz.

LUCJO

Nie przeczę; ale twoje: czerstwy, nie znaczy: zdrowy, ale wyschły. Kości twoje wyschły; bezbożność ucztowała na tobie.

Wchodzi Rajfurka.

PIERWSZY SZLACHCIC

Witamy! W którym dziś biodrze głębsza scyjatyka?

RAJFURKA

Dobrze, dobrze, tylko że nie pora teraz żartować; aresztowanotam i poprowadzono do więzienia człowieka, który wart takichjak wy wszyscy pięć tysięcy.

PIERWSZY SZLACHCIC

Kogo? Powiedz, proszę.

RAJFURKA

Kogoż, jeśli nie Klaudia, sinior Klaudia.

PIERWSZY SZLACHCIC

Klaudio w więzieniu? To być nie może!

RAJFURKA

A ja wiem, że to jest. Widziałam sama, jak go aresztowano, jakgo poprowadzono; ale co gorsza, za trzy dni utną mu głowę.

LUCJO

Mimo naszych żartów nie chciałbym, żeby go to spotkało. Czyjesteś tego pewna?

RAJFURKA

Zbyt tylko pewna; a za to jedynie, że pani Julii zrobił dziecko.

LUCJO

Zaczynam wierzyć, że to być może; dwie już godziny minęły, jakmiał przyjść do mnie, a on zawsze był słowny.

DRUGI SZLACHCIC

Prócz tego, zgadza się to, jak wiesz, z tym, cośmy przed chwiląmówili.

PIERWSZY SZLACHCIC

A przede wszystkim zgadza się to z ostatnią proklamacją.

LUCJO

Spieszmy wywiedzieć się o prawdzie.

Wychodzi Lucjo i szlachcic.

RAJFURKA

Tak więc trochę przez wojnę, trochę przez potnicę, trochę przezszubienicę, a trochę przez ubóstwo, dość, że straciłam całąklientelę.Wchodzi Pompej.A ty tu po co? Co za nowiny przynosisz?

POMPEJ

Prowadzą tam człowieka do więzienia.

RAJFURKA

Co on zrobił?

POMPEJ

Panią...

RAJFURKA

Ale jakie jego przewinienie?

POMPEJ

Łowił pstrągi nie w swej rzece.

RAJFURKA

Co? Czy jakiej pannie zrobił dziecko?

POMPEJ

Nie, ale z panny zrobił panią. Jak to, czy nie słyszałaś o proklamacji?

RAJFURKA

O jakiej proklamacji, człowieku?

POMPEJ

Że wszystkie domy na przedmieściach Wiednia będą zburzone?

RAJFURKA

A co zrobią z domami w samym mieście?

POMPEJ

Zostawią je na zasiew; a i one także ten sam los byłby spotkał,gdyby nie jeden mądry obywatel, który się wstawił za nimi.

RAJFURKA

Jak to, wszystkie nasze domy schadzek na przedmieściach mająbyć zburzone?

POMPEJ

Z ziemią zrównane.

RAJFURKA

A to mi zmiana w rzeczypospolitej! A ze mną co się stanie?

POMPEJ

Ba, ba, nie lękaj się niczego. Dobremu konsyliarzowi nie braknienigdy na klientach. Zmieniając mieszkanie, nie potrzebujeszzmieniać rzemiosła, a ja zawsze twoim będę pomocnikiem. Nietrać serca, zmiłują się nad tobą ludzie; ty, co prawie straciłaśoczy na publicznej służbie, znajdziesz u ludzi poważanie.

RAJFURKA

Co nam tu wypadnie robić, chłopcze mój, Tomaszu? Idźmy dodomu.

POMPEJ

Właśnie nadchodzi sinior Klaudio pod strażą dozorcy więzienia,a z tamtej strony zbliża się, widzę, pani Julia.

Wychodzą.

SCENA TRZECIA

Klasztor.Wchodzą Stróż więzienia, Klaudio, Julia, straż, Lucjo,dwaj szlachcice.

KLAUDIO

Czemu po mieście wodzisz mnie jak dziwo?

Wedle rozkazu zamknij mnie w więzieniu.

STRÓŻ

Co robię, panie, nie robię w złej myśli,

Ale z wyraźnych poleceń Angela.

KLAUDIO

Tak więc półbożek Władza samowolnie

Żelazną ręką uciskać nas może,

Kogo chce, może łaskami osypać,

Bez miłosierdzia, kogo chce, katować,

Ale się zawsze zowie: Sprawiedliwość.

LUCJO

Jaki jest powód, mój Klaudio, twojego uwięzienia?

KLAUDIO

Zbytek wolności, mój Lucjo, wolności.

Jak przesycenie postu jest rodzicem,

Tak i swawola niewoli jest matką.

Jak szczur swą trutkę pożera łakomie,

Tak serce ludzkie, zguby swojej chciwe,

Truciznę własną pije — i umiera.

LUCJO

Gdybym był pewny, że pod kluczem tak będę mądrze rozprawiał,

posłałbym po którego z moich wierzycieli. Żeby jednak nie kłamać, wyznam, że przenoszę prawić duby na wolności niż moralizować w więzieniu. Jaki twój występek Klaudio?

KLAUDIO

Mówić o tym byłoby nowym występkiem.

LUCJO

Co? Mężobójstwo?

KLAUDIO

Nie.

LUCJO

Wszeteczeństwo?

KLAUDIO

Nazwij tak rzecz, jeśli ci się podoba.

STRÓŻ

W drogę, panie, czas nagli.

KLAUDIO

Jeszcze słowo, dobry przyjacielu. Lucjo, chciałbym ci powiedzieć

jedno słowo.

Bierze go na stronę.

LUCJO

Sto, jeśli ci się przydać na co mogę. Czy taki los czeka wszeteczeństwo?

KLAUDIO

Mnie taki spotkał. Do mej Julii łoża

Kontrakt zupełne nadawał mi prawo.

Wszak znasz ją; ona ślubną jest mi żoną;

Jeśli brak jeszcze pewnych formalności,

Te odłożyłem dlatego jedynie,

By wyrwać posag z szkatuły jej krewnych;

Przed nimi sprawę ukryliśmy całą,

Póki nam lepszych nie pokażą chęci.

Lecz los zawzięty na osobie Julii

Zbyt jasno nasze wypisał zamęście.

LUCJO

Czy zaszła w ciążę?

KLAUDIO

      Tak jest, na nieszczęście

Nowy namiestnik, czy to zaślepiony

Blaskiem potęgi uchwyconej świeżo,

Czy, naród cały biorąc za rumaka,

Chciał mu dać uczuć władzy swej ostrogę

W tej zaraz chwili, w której siodła dosiadł;

Czy miejsce samo tyranii jest gniazdem,

Czy też osoba, co na nim zasiadła,

Nie wiem, wiem tylko, że nowy namiestnik

Rozbudził wszystkie prawa zapleśniałe,

Które, jak zbroja rdzą czasu okryta,

Od tak już dawna wisiały na ścianie,

Że dziewiętnaście przeszło lat ubiegło,

Jak się ich żadna nie dotknęła ręka;

Aż nagle, żeby zrobić sobie imię,

Drzemiące prawo do mnie zastosował,

Tak tylko, żeby zrobić sobie imię.

LUCJO

Nie wątpię o tym. Twoja głowa tak słabo teraz na twoim karku

się trzyma, że zakochana mleczarka strąciłaby ją westchnieniem.

Wyślij za księciem; załóż do niego apelację.

KLAUDIO

Chciałem, lecz księcia niepodobna znaleźć.

Proszę cię, Lucjo, zrób mi jedną łaskę;

Dziś siostra moja wchodzi do klasztoru,

Aby rozpocząć próby nowicjatu;

Śpiesz do niej, opisz me niebezpieczeństwo,

Proś w mym imieniu, niechaj mi wyszuka

Przy namiestniku surowym obrońców,

Błagaj, niech sama do niego pośpieszy;

Niemało liczę na jej pośrednictwo,

Bo jest w młodości milcząca wymowa

Na serca mężów silnie działająca,

A przy tym sztukę posiada szczęśliwą,

Że kiedy zechce, budzi przekonanie

Rozumnym słowem w słuchaczów swych myśli.

LUCJO

Daj Boże, aby się jej to udało tak dla pociechy podobnych tobie,którzy inaczej pod surowym staliby prawem, jak dla uratowaniatwojego życia, które bym widział z żalem tak głupio przegranew jednej partii mariasza.

KLAUDIO

Dziękuję ci, dobry przyjacielu Lucjo.

LUCJO

Nim dwie godzin upłynie.

KLAUDIO

Stróżu, idźmy teraz.

Wychodzą.

SCENA CZWARTA

Klasztor.Wchodzi Książę i Mnich Tomasz.

KSIĄŻĘ

Nie, święty ojcze, myśl odrzuć podobną;

Nie chciej przypuszczać, że miłości strzała

Może dosięgnąć zbrojne męża serce.

Jeżeli żądam u ciebie schronienia,

To w poważniejszych, dojrzalszych zamiarach

Niż płoche cele gorącej młodości.

MNICH

Wolnoż mi pytać o te tajemnice?

KSIĄŻĘ

Nikt lepiej nie wie jak ty, święty ojcze,

Żem zawsze lubił życie na ustroniu,

Że zawsze w niskiej były u mnie cenie

Huczne zebrania, gdzie szalona młodzież

Z dziecinną pychą marnowała skarby.

Mąż niezachwiany, surowy i czysty,

Angelo, w Wiedniu władzę moją dzierży;

On i lud cały są dziś przekonani,

Że wyruszyłem tajemnie do Polski,

Bo sam z umysłu wieść tę rozpuściłem.

Chcesz teraz wiedzieć dla jakich powodów?

MNICH

Chętnie, mój książę.

KSIĄŻĘ

      Są u nas ustawy,

Są u nas prawa ostre i surowe

(Brykliwym koniom potrzebne wędzidło),

Których czternaście lat nie rozbudziłem,

Jak lew w jaskini, starością przykuty,

Co przestał szukać pastwy pośród kniei.

Lecz kiedy ojciec w zbytku pobłażania

Związane rózgi przed dziećmi postawi

Raczej na groźbę niż na ich użycie,

Wnet rózga budzi szyderstwo, nie postrach.

Tak prawa nasze, nie zastosowane,

Są jak umarłe; zuchwała swawola

Bezkarnie ciągnie za nos sprawiedliwość,

Dziecko swą mamkę bije, przyzwoitość

Znikła do szczętu.

MNICH

      W twojej było mocy

Sprawiedliwości rozwiązać znów pęta.

Kara z twej ręki większy by wśród ludzi

Zrobiła postrach.

KSIĄŻĘ

      Lękam się, zbyt wielki.

Z mej winy lud się na swawolę puścił,

Tyranią teraz z mej byłoby strony

Karać za grzechy, które wywołałem,

Bo kto nie karze winy przy spełnieniu,

Ten upoważnia do spełnienia winy.

Dlategom władzę Angelowi zwierzył;

Pod moją tarczą śmiało może karcić,

A mnie od ciężkich zasłonić wyrzutów.

By jego rządom przypatrzeć się bliżej,

Niby braciszek twojego zakonu

Odwiedzę władcę i lud mu podległy.

Daj mi więc habit i naucz mnie, proszę,

Jak się mam trzymać, bym uszedł za mnicha.

W wolniejszej chwili obszerniej wyłożę

Moje powody; teraz jeszcze słowo:

Angelo, człowiek sumienny, surowy

I zawsze baczny na zawistnych sądy,

Ledwo chce przyznać, że ma krew w swych żyłach,

Że kawał chleba nad kamień przenosi;

Obaczę, czyli władza zmienia ludzi,

Czy pozór często mylną ufność budzi.

Wychodzą.

SCENA PIĄTA

Klasztor zakonnic.Wchodzą Izabela i Franciszka.

IZABELA

Nie macie żadnych innych przywilejów?

FRANCISZKA

Czy tych nie dosyć?

IZABELA

      O, aż nadto dosyć,

Uchowaj Boże, bym pragnęła więcej;

Chciałabym raczej surowszej reguły

Dla sióstr pod świętej Klary inwokacją.

LUCJO

za sceną

Pokój tym ścianom! Hola!

IZABELA

      Kto tam woła?

FRANCISZKA

To głos mężczyzny. Słodka Izabelo,

Otwórz mu furtkę, spytaj, czego pragnie;

Jeszcze ci wolno, nie przyjęłaś ślubów;

Bo gdy je przyjmiesz, nie będziesz już mogła,

Jak ja nie mogę, z mężczyzną rozmawiać

Bez obecności matki przeoryszy,

A wtedy nawet nie wolno ci będzie

W ciągu rozmowy oblicza odsłonić

Lub słowa wyrzec, jeśli kwef odchylisz.

Raz jeszcze woła. Idź się z nim rozmówić.

Wychodzi.

IZABELA

Pokój i szczęście z tobą! Kto mnie woła?

Wchodzi Lucjo.

LUCJO

Witaj, dziewico! Bo lic twoich róże

Są mi świadkami, że jesteś dziewicą.

Czy możesz wielką wyświadczyć mi łaskę,

Dać mi sposobność mówić z Izabelą.

Nowicyjuszką w tych murach, a siostrą

Nieszczęśliwego brata Klaudiusza?

IZABELA

Nieszczęśliwego? A z jakich powodów?

Pozwól mi, proszę, pytanie to zrobić,

Bo ja tą siostrą jestem Izabelą.

LUCJO

Piękna dziewico, twój brat cię pozdrawia,

A w krótkich słowach — brat twój jest w więzieniu.

IZABELA

Biada mi, biada! Za jakie przestępstwo?

LUCJO

Przestępstwo, które, gdybym ja był sędzią,

Karę by jego zmieniło na dzięki:

Swojej kochance zrobił prezent z dziecka.

IZABELA

Proszę cię, panie, racz żarty te skończyć.

LUCJO

To czysta prawda. Choć moim zwyczajem

Przy młodych pannach żartami się bawić,

Wśród których język daleko od serca,

Nie chciałbym z tobą wolności tej użyć,

Bo mi się zdajesz niebieskim stworzeniem,

Przez ślub zrzeczenia duchem nieśmiertelnym,

Przy którym szczerość jest mi powinnością,

Jakby przy świętym.

IZABELA

      Jeśli ze mnie szydzisz,

Jesteś bluźniercą.

LUCJO

      Wierzaj memu słowu

I słuchaj prawdy, która tej jest treści:

Twój brat kochankę do łona przycisnął;

Lecz kto się karmi, ten się i napełnia;

Jak pole długim odłogiem leżące,

Jeśli posiane w porę, plon przynosi,

Tak jej dziś łono jasny daje dowód

Skrzętnej uprawy swego gospodarza.

IZABELA

Jakaś kobieta w ciąży jego sprawą?

Czy to nie Julia, a moja kuzynka?

LUCJO

Czy jest twą krewną?

IZABELA

      Tylko przez przybranie.

Dziewczyny w szkole dają sobie miana,

Które ich uczuć szczerym są wyrazem.

LUCJO

Tak jest, to Julia.

IZABELA

      Niech ją więc zaślubi.

LUCJO

W tym cała trudność. Jest temu dni kilka,

Jak książę w dziwny oddalił się sposób;

Dawał nadzieje kilku młodym panom,

I mnie w ich liczbie, władzy i urzędów,

Aż my tu dzisiaj słyszymy od ludzi,

Dla których nie ma tajemnicy stanu,

Że obietnica ta była odległa

O nieskończoność od jego zamiarów.

Na jego miejscu z całą jego władzą

Stoi Angelo, mąż, w którego żyłach

Zamiast krwi płynie tylko śnieg stopiony;

On nie czuł nigdy zmysłowości żądła,

Postem i pracą, na duszy swej korzyść,

Przytępia ostrze natury popędów.

Żeby przestraszyć swawolę, co z dawna

Przed srogim prawem igrała bezkarnie

Jak przed lwem myszka, on odkopał prawo,

Które twojego brata śmiercią karze;

Na jego mocy do turmy go wtrącił,

A dla przykładu chce bez miłosierdzia

Całą surowość jego na nim spełnić.

Ostatni promień nadziei nam zgaśnie,

Jeśli nie zdołasz tkliwą twoją prośbą

Wzruszyć Angela; w tym mnie właśnie celu

Brat twój przysyła.

IZABELA

      Czy pewno nastaje

Na jego życie?

LUCJO

      Już wyrok nań wydał,

A jak słyszałem, rozkaz egzekucji

Był wyprawiony.

IZABELA

      O ja nieszczęśliwa!

Cóż ja dla niego zrobić będę w stanie?

LUCJO

Próbuj sił swoich.

IZABELA

      Sił moich? Niestety!

Ja wątpię bardzo...

LUCJO

      Wątpienie to zdrajca,

Który zwycięstwo często z rąk wydziera,

Kiedy nas trwogą odwodzi od próby.

Idź do Angela, naucz go, że ludzie,

Gdy dziewczę prosi, szczodrzy są jak bogi,

Gdy dziewczę klęknie, kiedy łzę wyleje,

Każda jej prośba jest tylko rozkazem.

IZABELA

Obaczę, panie, co mogę dlań zrobić.

LUCJO

A nie trać czasu.

IZABELA

      Nie zabawię dłużej

Niż trzeba, żeby matkę zawiadomić.

Poleć mnie bratu, sam przyjmij me dzięki.

Tej jeszcze nocy przyślę wam wiadomość,

Jaki osiągną skutek me zabiegi.

LUCJO

Żegnam cię teraz.

IZABELA

      Bądź zdrów, dobry panie.

Wychodzą.

AKT DRUGI

SCENA PIERWSZA

Sala w domu Angela.Wchodzą Angelo, Eskalus, Sędzia, Stróż więzienia, służba.

ANGELO

Nie róbmy z prawa śmiesznego straszydła,

Co miało ptaki drapieżne odganiać,

A które wkrótce przez przyzwyczajenie

Stało się grzędą zamiast być postrachem.

ESKALUS

Zgoda, zaostrzmy miecz sprawiedliwości,

By lekko zaciąć, nie żeby zabijać.

Ach, ten młodzieniec, za którym się wstawiam,

Jest synem ojca wysokiej zasługi.

Rozważ sam, panie (choć wierzę, że ciągle

Życie twe biegło prostą drogą cnoty),

Czyli w wybuchu twoich namiętności,

Gdyby czas, miejsce twym sprzyjało żądzom,

Gdyby podszepty twej krwi rozpalonej

Znalazły pewną do celów swych drogę,

O, rozważ, czyli nie uległbyś czasem

Pokusom, które potępiasz w nim dzisiaj,

Czy by cię prawa nie dosięgła srogość.

ANGELO

Inną jest rzeczą pokus być przedmiotem,

A inną rzeczą pokusom tym ulec.

Wiem ja, że nieraz w dwunastu przysięgłych

O życiu więźnia mających stanowić,

Zasiada stokroć wierutniejszy złodziej

Niż ten, którego ma dotknąć ich wyrok;

Lecz sprawiedliwość jawne chwyta zbrodnie;

Rzecz obojętna dla prawa, że złodziej

Złodzieja sądzi. Gdy obaczę klejnot,

Zapewne skrzętnie podejmę go z ziemi,

Lecz klejnot, który oczów moich uszedł,

Rozgniotę stopą bez myśli i żalu.

To jego winy wcale nie umniejsza,

Że grzech podobny i ja popełniłem,

To może tylko służyć za prawidło

(Jeżeli kiedy ja, sędzia surowy,

Stanę się winnym podobnego czynu),

Aby ta sama dosięgła mnie kara

Bez żadnych względów. On więc musi umrzeć.

ESKALUS

Niechaj się stanie wedle twej mądrości.

ANGELO

Gdzie stróż więzienia?

STRÓŻ

      Jestem na rozkazy.

ANGELO

Dopilnuj, żeby jutro o dziewiątej

Wyrok spełniono. Daj mu spowiednika,

Niech się na drogę dobrze przygotuje,

Bo to ostatnia jest jego pielgrzymka.

Wychodzi Stróż.

ESKALUS

I nam, i jemu racz przebaczyć Boże!

Grzech wznosi jednych, innych cnota traci:

Jeden bezkarnie ciągle grzeszyć może,

Inny grzech jeden gardłem swoim płaci.

Wchodzą Łokieć, Pianka, Pompej i straż.

ŁOKIEĆ

Dalej, odstawcie ich tu. Jeśli to są dobrzy ludzie w rzeczypospolitej, co marnie czas marnują po domach publicznych, to ja się nie znam na prawie. Odstawcie ich tu.

ANGELO

Cóż to, mości panie? Jak się nazywasz i po co tu przychodzisz?

ŁOKIEĆ

Z pozwoleniem waszej dostojności, jestem ubogi konstabel jego książęcej mości, a nazywam się Łokieć. Stoję na sprawiedliwości i przyprowadzam przed waszą dostojność dwóch znanych dobroczyńców.

ANGELO

Dobroczyńców? Cóż to za dobroczyńcy? Czy nie chcesz czasempowiedzieć złoczyńców?

ŁOKIEĆ

Jeśli tak się waszej dostojności podoba. Nie wiem ja dobrze,czym oni są, ale to wiem i tego jestem pewny, że wierutnez nich hultaje, że nie ma w nich okruszyny bezbożności, którądobry chrześcijan mieć powinien.

ESKALUS

Sprawa doskonale wyłożona; dowodzi mądrości urzędnika.

ANGELO

Ciągnij rzecz dalej. Co to za ludzie? Imię twoje Łokieć; czemunie mówisz, panie Łokciu?

POMPEJ

Nie może, dostojny panie, do tego trzeba światła, a u niegotylko łokcie świecą.

ANGELO

A ty co za jeden?

ŁOKIEĆ

On, panie? To szynkarczyk, panie, a półrajfur, sługa złej niewiasty, której dom, jak powiadają, rozwalono na przedmieściu,a która teraz trzyma łazienki, choć nie radziłbym nikomu szukać w nich czystości.

ESKALUS

Skąd wiesz o tym?

ŁOKIEĆ

Żona moja, panie, którą przed niebem i waszą dostojnością prostytuję...

ESKALUS

Jak to? Twoją żonę?

ŁOKIEĆ

Tak jest, panie, bo to, dzięki Bogu, uczciwa jest niewiasta.

ESKALUS

I dlatego ją prostytujesz?

ŁOKIEĆ

I siebie samego tak dobrze jak ją prostytuję, że jeśli ten dom niejest domem wszeteczności, to tym gorzej dla niej, bo to nicwarte domisko.

ESKALUS

Ale skąd wiesz o tym, konstablu?

ŁOKIEĆ

Skąd wiem? Od mojej żony, która, gdyby miała cielesne depozycje, mogłaby się tam była dopuścić porubstwa, cudzołóstwai wszystkich nieczystości.

ESKALUS

Z podszeptów tej kobiety?

ŁOKIEĆ

Tak jest, panie, z podszeptów pani Przepieczonej; ale jak muw twarz plunęła, obaczył dopiero, z kim ma do czynienia.

POMPEJ

Z pozwoleniem waszej dostojności, nie tak stoi sprawa.

ŁOKIEĆ

Dowiedź tego przed tymi hajdamakami, ty honorowy człowieku, dowiedź tego.

ESKALUS

do Angela

Uważaj na jego przekładnię.

POMPEJ

Przyszła ona do nas brzemienna, bo się jej zachciało, z pańskim przeproszeniem, gotowanych śliwek. Mieliśmy podówczas dwietylko w całym domu, a i te, w owym odległym czasie, leżały, żetak powiem, na talerzyku od wetów wartującym mniej więcejtrzy grosze. Wasza dostojność widziała zapewne tego rodzajutalerzyki; nie chińska to porcelana, ale fajans niezgorszy.

ESKALUS

Do rzeczy, do rzeczy, mniejsza o talerzyk.

POMPEJ

To prawda, talerzyk niewart niucha tabaki. Wasza dostojnośćma w tym zupełną rację, a więc do rzeczy. Otóż więc, jak jużpowiedziałem, ta pani Łokciowa, będąc, jak już powiedziałem,brzemienną, miała żywot odęty, a zachciało się jej gotowanychśliwek, a że nie mieliśmy więcej jak dwie na talerzyku, jak tojuż powiedziałem, bo pan Pianka, ten sam właśnie tu człowiek,zjadł resztę, jak powiedziałem, i jak powiedziałem, zapłacił zanie uczciwie, bo jak pewnie zapamiętasz, panie Pianko, nie miałem ci wydać reszty trzech groszy...

PIANKA

To prawda, nie miałeś.

POMPEJ

Bardzo dobrze; gdy więc, jak zapamiętasz, w tę właśnie poręgryzłeś pestki śliwek wyż rzeczonych...

PIANKA

To prawda, gryzłem podówczas pestki.

POMPEJ

Więc dobrze, a ja ci mówiłem, jeśli zapamiętasz, że ten jedeni tamten drugi nie wyleczą się z wiadomej ci rzeczy, jeśli niepójdą na ścisłą dietę, jak ci powiedziałem...

PIANKA

Wszystko prawda.

POMPEJ

Więc dobrze...

ESKALUS

Do rzeczy; nudny z ciebie błazen; do rzeczy. Coście zrobiliżonie Łokcia, że przychodzi na skargę? Opowiedz, coście jej zrobili. Przystąp do rzeczy.

POMPEJ

Wasza dostojność nie może jeszcze do niej przystąpić.

ESKALUS

Ani też myślę.

POMPEJ

A jednak przystąpi do niej wasza dostojność, z waszej dostojności przyzwoleniem. Błagam, niech wasza dostojność raczy spojrzeć na tego tu Piankę; człowiek ten ma osiemdziesiąt funtówintraty, a jego ojciec umarł w dzień Wszystkich Świętych. Czy nie w dzień Wszystkich Świętych, panie Pianko?

PIANKA

W wilię Wszystkich Świętych.

POMPEJ

A, tak jest, w wilię Wszystkich Świętych. Spodziewam się, żeto mi są prawdy. Otóż więc, jak powiedziałem, siedział panPianka na stołeczku w izbie Winogradu, w której, jak wiadomo,najwięcej sobie upodobałeś. Czy to prawda?

PIANKA

Prawda, bo to ciepła izba i doskonała na zimę.

POMPEJ

Dobrze więc; spodziewam się, że to mi są prawdy.

ANGELO

Widzę, że będziesz bajał przez noc ruską

W porze, gdy noce ciągną się najdłużej.

Ja muszę odejść; zostawiam ci sprawę,

A mam nadzieję, że znajdziesz powody,

Aby na chłostę wszystkich razem skazać.

ESKALUS

I ja tak myślę. Więc żegnam cię, panie.Wychodzi Angelo.Wróćmy teraz do rzeczy. Coście zrobili żonie Łokcia? Raz jeszcze pytam.

POMPEJ

Raz, panie? Nic jej raz nie zrobiliśmy.

ŁOKIEĆ

Błagam cię, panie, zapytaj, co hultaj ten żonie mojej zrobił.

POMPEJ

I ja także błagam cię, panie, zapytaj mnie.

ESKALUS

Więc pytam, co zrobił jej ten jegomość.

POMPEJ

Błagam cię, panie, przyjrzyj się twarzy tego jegomościa. Dobrypanie Pianko, spojrzyj na jego dostojność, proszę cię o to w dobrej myśli. Czy przypatrzyła się wasza dostojność jego twarzy?

ESKALUS

Przypatrzyłem się jej dobrze.

POMPEJ

Błagam cię, panie, przypatrz się jej tylko dobrze.

ESKALUS

Już to zrobiłem.

POMPEJ

Czy wasza dostojność widzi co złego w jego twarzy?

ESKALUS

Nic wcale.

POMPEJ

Otóż ja gotów przysiąc na Biblię, że co w nim najgorsze, totwarz jego; jeśli więc co w nim najgorsze, to twarz jego, jakżeby mógł pan Pianka zrobić co złego żonie konstabla? Pragnąłbym, żeby mi na to pytanie wasza dostojność odpowiedział.

ESKALUS

Ma rację. Cóż ty na to, konstablu?

ŁOKIEĆ

Naprzód, z pozwoleniem waszej dostojności, dom tamten jestrespektowany, po wtóre, jegomość ten jest respektowany, a nakoniec, pani jego jest respektowana kobieta.

POMPEJ

A ja, panie, na tę rękę przysięgam, że żona jego więcej jestrespektowana jak my wszyscy.

ŁOKIEĆ

Łżesz, hultaju, łżesz, obrzydły hultaju, nie przyszedł jeszcze czas,w którym by żona moja była respektowana przez mężczyznę,kobietę lub dziecię.

POMPEJ

Panie, panie, ona była z nim respektowana, nim jeszcze wziąłją za żonę.

ESKALUS

Kto tu jest mądrzejszy? Sprawiedliwość czy niegodziwość? — Czy to prawda?

ŁOKIEĆ

A, ty łotrze! a ty hajdamaku! ty złośliwy Hannibalu! Ja z niąrespektowany, nim ją wziąłem za żonę? Jeśli się pokaże, że jabyłem z nią respektowany albo ona ze mną, to niech mnie waszadostojność nie uważa więcej za urzędnika jego książęcej mości.Dowiedź tego, złośliwy Hannibalu, albo ci wytoczę proceso gwałt publiczny.

ESKALUS

A gdyby ci jeszcze dał w gębę, mógłbyś dołączyć proces o potwarz!

ŁOKIEĆ

To prawda; dziękuję waszej dostojności za radę. Co mi każewasza dostojność zrobić z tym hultajem?

ESKALUS

Żeby ci powiedzieć prawdę, mój konstablu, skoro ten człowiek dopuścił się rzeczy, które byś denuncjował, gdybyś mógł, pozwól, niech brnie w nich dalej, póki się nie dowiesz, co to zarzeczy.

ŁOKIEĆ

Dziękuję waszej dostojności za wyrok. Widzisz, rozpustny hultaju, na co ci przyszło, musisz brnąć teraz, hultaju, tak jest, musisz brnąć, hultaju, w twoich rzeczach.

ESKALUS

do Pianki

Gdzie się rodziłeś, przyjacielu?

PIANKA

Tu w Wiedniu, panie.

ESKALUS

Czy masz osiemdziesiąt funtów rocznej intraty?

PIANKA

Mam, z pozwoleniem waszej dostojności.

ESKALUS

do Pompeja

Jakie twoje rzemiosło?

POMPEJ

Szynkarczyk, szynkarczyk w służbie u biednej wdowy.

ESKALUS

Nazwisko twojej pani?

POMPEJ

Pani Przepieczona.

ESKALUS

Czy miała więcej niż jednego męża?

POMPEJ

Dziewięciu, panie, ostatni był Przepieczony.

ESKALUS

Dziewięciu! — Zbliż się tu, panie Pianko. Panie Pianko, nie życzyłbym sobie, żebyś zabierał znajomość z szynkarczykami, onicię odszumują, panie Pianko, a ty ich poprowadzisz na szubienicę.Idź teraz z Bogiem i niech nie słyszę o tobie więcej.

PIANKA

Dziękuję waszej dostojności. Co do mnie, moja noga nie postaniew szynkowni, żeby mnie tam kto nie pociągnął.

ESKALUS

Dosyć na tym, panie Pianko, żegnam cię.Wychodzi Pianka.Teraz na ciebie kolej, panie szynkarczyku. Twoje nazwisko, panie szynkarczyku?

POMPEJ

Pompejusz.

ESKALUS

Pompejusz, a potem?

POMPEJ

Zad, z przeproszeniem waszej dostojności.

ESKALUS

Sprawiedliwie cię nazwano od rzeczy, którą celujesz, tak więcw najbestliwszym znaczeniu wyrazu jesteś Pompejusz Wielki.Pompejuszu, jesteś trochę rajfurem, choć osłaniasz twoje rzemiosło szynkarskim fartuchem. Czy nie prawda? Bądź ze mnąszczery, nic na tym nie stracisz.

POMPEJ

Uznaję, panie, że biedny ze mnie chudeusz, że chcę na kawałekchleba zarobić.

ESKALUS

Chcesz na kawałek chleba zarobić, Pompejuszu, rajfurując? Comyślisz o twoim rzemiośle? Czy to prawne rzemiosło?

POMPEJ

Gdyby prawo pozwoliło.

ESKALUS

Ale prawo nie pozwoliło; rzemiosło to zakazane w Wiedniu.

POMPEJ

Czy wasza dostojność zamierza owałaszyć i okapłonić wszystkąmłodzież naszego miasta?

ESKALUS

Bynajmniej.

POMPEJ

To wedle mojego biednego sądu młodzież pójdzie, gdzie chodziła. Niech tylko wasza dostojność weźmie w dobrą ryzę jejmościanki i birbantów, a nie będzie miała potrzeby obawiać sięrajfurów.

ESKALUS

Przedsięwzięte są już środki zaradcze, możesz wierzyć mojemusłowu: miecz i szubienica.

POMPEJ

Jeżeli tylko przez lat dziesięć będziecie ścinać i wieszać tegorodzaju przestępców, to radzę wam zawczasu za granicą świeżytransport głów zapisać. Niech to prawo utrzyma się w Wiedniuprzez lat dziesięć, to ja najpiękniejszy dom wynajmę po trojakuod łokcia fasady. Jeśli wasza dostojność dnia tego dożyje, niechpowie: Pompejusz mi to przepowiedział.

ESKALUS

Dziękuję ci, dobry Pompejuszu, a słuchaj, co ci powiem w nagrodę twoich przepowiedni: Strzeż się, żebym cię znowu nieobaczył przed sobą oskarżonego o cokolwiek bądź, choćby tylkoo dalszy pobyt w twoim dzisiejszym mieszkaniu, bo inaczej przepędzę cię do twoich namiotów i będę dla ciebie niemiłosiernymCezarem, a tłumacząc się jaśniej, każę cię wychłostać. Na teraz,żegnam cię, Pompejuszu.

POMPEJ

Dziękuję waszej dostojności za dobrą radę; o ile jej usłucham,będzie to zależało od ciała i fortuny. Wychłostać! Chłop chamswego niech wychłoszcze osła: Kij nie odstraszy męża od jegorzemiosła.

Wychodzi.

ESKALUS

Zbliż się, panie Łokciu, zbliż się, panie konstablu. Od jak dawnapiastujesz godność konstabla?

ŁOKIEĆ

Od siedmiu lat i sześciu miesięcy, panie.

ESKALUS

Domyślałem się z twojej zręczności w pełnieniu urzędu, że gosprawowałeś czas długi. Powiadasz więc, całych lat siedem?

ŁOKIEĆ

I sześć miesięcy.

ESKALUS

Ach, niemały to być musiał krzyż dla ciebie! Źle, że tak częstoobarczasz się tą godnością. Czy nie ma w twoim cyrkule zdolnychdo tego ludzi?

ŁOKIEĆ

Mało, panie, mających dość sprytu do takich rzeczy; wybraniradzi wybierają mnie na zastępcę. Podejmuję się obowiązku zatrochę grosiwa, a starczę wszystkiemu.

ESKALUS

Słuchaj, przynieś mi listę imienną sześciu lub siedmiu najzdolniejszych ludzi twojej parafii.

ŁOKIEĆ

Do mieszkania waszej dostojności?

ESKALUS

Do mojego mieszkania. Żegnam cię.Wychodzi Łokieć.Która teraz, jak sądzisz, godzina?

SĘDZIA

Jedenasta.

ESKALUS

Proszę cię z sobą na obiad.

SĘDZIA

Pokornie dziękuję.

ESKALUS

Wyrok na Klaudia głęboko mnie smuci,

Lecz nie ma na to rady.

SĘDZIA

Zbyt się surowym okazał Angelo.

ESKALUS

Surowość jednak była koniecznością.

Nie zawsze, co się miłosierdziem zdaje,

Jest miłosierdziem. Zawsze przebaczenie

Nowych i gorszych występków jest ojcem.

A przecie — przecie — o biedny nasz Klaudio!

Nie ma lekarstwa. Czas już, śpieszmy, panie.

Wychodzą.

SCENA DRUGA

Inna sala w pałacu Angela.Wchodzą Stróż więzienia i Sługa.

SŁUGA

Angelo teraz daje posłuchanie:

Lecz wkrótce wyjdzie, idę go uprzedzić.

Wychodzi.

STRÓŻ

Raz jeszcze spytam, jaka jego wola;

Może przebaczy — to grzech jakby we śnie,

Grzech wspólny wszystkim i sektom, i wiekom,

A on za grzech ten gardłem ma zapłacić!

Wchodzi Angelo.

ANGELO

Czego chcesz, stróżu?

STRÓŻ

      Czy twą zawsze wolą,

By Klaudia głowa spadła jutro rano?

ANGELO

Czyś nie odebrał już moich rozkazów?

Co się ma znaczyć powtórne pytanie?

STRÓŻ

Popędliwości zbytku się obawiam;

Przebacz mi, panie, jeśli śmiem powiedzieć:

Były przypadki, że po egzekucji

Trybunał swego żałował wyroku.

ANGELO

To rzecz jest moja, ty rób, co ci każą,

Lub złóż twój urząd, nie będziemy płakać

Po twojej stracie.

STRÓŻ

      O, przebacz mi, panie.

A co z płaczącą Julią mamy począć?

Jej czas się zbliża.

ANGELO

      Wynajdź jej schronienie

Z jej położeniem zgodniejsze, a śpiesz się.

Wchodzi Sługa.

SŁUGA

U progu błaga siostra skazanego

O posłuchanie.

ANGELO

      Czy Klaudio ma siostrę?

STRÓŻ

Ma, panie, siostrę, pełną cnót dziewicę,

Która ma wkrótce wstąpić do klasztoru

Lub już wstąpiła.

ANGELO

      Możesz ją wprowadzić.

Wychodzi Sługa.Dojrzyj, ażeby dano poróbnicy

Co jej potrzeba, ale nic nad miarę.

Wydam potrzebne do tego rozkazy.

Wchodzą Lucjo i Izabela.

STRÓŻ

Składam me służby.

Chce odchodzić.

ANGELO

      Zatrzymaj się chwilę.

do IzabeliPo co przychodzisz?

IZABELA

      Przychodzę ze łzami

O miłosierdzie błagać cię, o panie!

Racz mnie wysłuchać.

ANGELO

      Słucham, czego żądasz?

IZABELA

Jest grzech od wszystkich grzechów obrzydliwszy,

Który bym chciała, by praw miecz surowy

Z ziemi wyplenił, w którego obronie

Słowa jednego nie rzekłabym nigdy,

Gdyby z mą wolą nie walczyło serce.

ANGELO

Tłumacz się jaśniej.

IZABELA

      Ach, panie, mam brata,

Twoim wyrokiem na śmierć skazanego.

Niech grzech, nie człowiek będzie potępiony.

STRÓŻ

na stronie

Natchnij cię Boże przekonania siłą!

ANGELO

Mam grzech potępić, przebaczyć grzesznikom?

Już przed uczynkiem grzech jest potępiony,

A mój by urząd wszelką wagę stracił,

Gdybym grzech tylko surowo potępiał,

A grzesznikowi dawał przebaczenie.

IZABELA

Surowe prawo, chociaż sprawiedliwe!

Miałam więc brata. Bóg z tobą, o panie!

Chce wychodzić.

LUCJO

do Izabeli

Nic trać już serca; powtórz jeszcze prośbę,

Uklęknij, zawieś się na jego płaszczu;

Zbyt jesteś zimna; gdyby szło o szpilkę,

Mniej byś niż teraz nie była natrętną.

Powtórz twą prośbę.

IZABELA

      A więc umrzeć musi?

ANGELO

Nie ma ratunku.

IZABELA

      O, jest, jest ratunek;

Możesz przebaczyć, a litości słowo

Nie zbudzi smutku na niebie ni ziemi.

ANGELO

Nie chcę.

IZABELA

      A gdybyś chciał, panie, czy możesz?

ANGELO

Tego nie mogę, czego zrobić nie chcę.

IZABELA

Lecz czy byś nie mógł — a bez krzywdy świata —

Nie mógł przebaczyć, gdyby twoje serce

Litość uczuło, którą czuje moje?

ANGELO

Wyrok już zapadł, wszystko już za późno.

LUCJO

do Izabeli

Zbyt jesteś zimna.

IZABELA

      Wszystko już za późno?

Kto wyrzekł słowo, może je odwołać.

O, wierz mi, panie, znak żaden godności,

Królów korona lub miecz namiestnika,

Sędziów gronostaj, hetmanów buława,

Nie tyle zdobią ich co miłosierdzie.

Gdybyś, o panie, był na jego miejscu,

A on na twoim, gdybyś jak on zgrzeszył,

Nie byłby sędzią tak jak ty surowym.

ANGELO

Skończ, proszę; odejdź.

IZABELA

      Gdyby Bóg łaskawy

Twą mi dał władzę, tyś był Izabelą,

Czy bym tak twoją prośbę odepchnęła?

Ja bym ci słowem wskazała różnicę

Pomiędzy sędzią a pomiędzy więźniem.

LUCJO

do Izabeli

Dalej, mów dalej! Trafiłaś w słabiznę.

ANGELO

Praw tylko naszych twój brat jest ofiarą;

Na próżno ze mną słowa twe marnujesz.

IZABELA

Ach! Pomnij, panie, że ród ludzki cały

Pierwszego grzechu padł także ofiarą,

A ten, co mógłby uwiecznić upadek,

W samym upadku znalazł wybawienie.

Czym byłbyś, panie, gdyby sędziów Sędzia

Chciał tylko wedle zasług twych cię sądzić?

O, pomyśl o tym, pomyśl, a z ust twoich

Wypłynie wdzięczne słowo miłosierdzia,

Jakbyś na nowo odżył odkupieniem.

ANGELO

Piękna dziewico, raz jeszcze powtarzam,

Nie ja, lecz prawo brata twego sądzi;

Gdyby mym krewnym, bratem był lub synem,

Temu samemu uległby losowi.

On jutro umrze.

IZABELA

      Jutro! To zbyt nagle!

Ach, nazbyt nagle! O, przebacz mu, panie!

On na śmierć jeszcze nie przygotowany.

Na stół nasz ptactwo zabijamy w porę;

Ty niebu służyć z mniejszą chcesz bacznością,

Niż kucharz naszym grzesznym służy ciałom?

O dobry panie, rozważ w twojej myśli,

Kto dotąd życiem płacił ten występek,

Choć go się tylu dopuściło!

LUCJO

      Dobrze!

ANGELO

Prawo to spało, ale nie umarło.

Występnych liczbę zmniejszyłaby trwoga,

Gdyby, kto pierwszy śmiał przestąpić prawo,

Gardłem zapłacił. Dziś prawo zbudzone

Notuje czyny i na wzór proroka

Patrzy w zwierciadło, w którym jasno widzi

Zbrodnie, gotowe lub dziś pobłażaniem,

Albo w następnych pojawić się latach,

I czujnie w samym niszczy je zarodku.

IZABELA

Bądź miłosierny!

ANGELO

      Mego miłosierdzia

Najlepszym świadkiem moja sprawiedliwość,

Która litośnie ratuje tysiące,

Gnana do grzechów zbytkiem pobłażania,

A łaską nawet jest dla winowajcy,

Co, życiem płacąc jeden grzech spełniony,

Ginie i więcej grzeszyć już nie może.

Dość na tym, odejdź; twój brat umrze jutro.

IZABELA

Pierwszy wydajesz wyrok tak surowy,

On surowości tej pierwszą ofiarą.

Dobrze jest, panie, mieć olbrzymią siłę,

Lecz jest tyranią jak olbrzym używać

Siły tej.

LUCJO

      Pysznie, mówisz jak należy.

IZABELA

Gdyby potężni ludzie w swoich dłoniach

Mieli Jowisza grzmoty, nigdy Jowisz

W swoim by niebie nie ostał spokojnie.

Lada urzędnik słaby, karłowaty,

Wiecznym by grzmotem niebiosa ogłuszał.

Grzmoty! Wciąż grzmoty! Miłosierny Boże,

Ty częściej swoim siarczystym piorunem

Kruszysz pień dębu twardy i sękaty

Niż gibkie mirtu gałązki, lecz człowiek,

Dumny potęgą na chwilę mu daną,

A swojej szklanej niepomny kruchości,

Jak małpa w gniewie, przed wysokim niebem,

Tak dziwne stroi wybryki i susy,

Że łzy boleści sączy chór aniołów,

A gdyby chór ten ludzkie miał szyderstwo,

Całe by niebo śmiechem swym napełnił.

LUCJO

na stronie do Izabeli

O, jeszcze, jeszcze! Mięknąć już zaczyna.

STRÓŻ

Dozwól, o Boże, by go przebłagała!

IZABELA

Nie możem bliźnich wagą naszą mierzyć;

Wolno jest wielkim ludziom z świętych szydzić,

Lecz co dowcipem u nich, to w maluczkich

Jest profanacją.

LUCJO

Wybornie! Ciąg dalszy!

IZABELA

Co w ustach wodza gniew tylko oznacza,

W ustach żołnierza czystym jest bluźnierstwem.

LUCJO

na stronie do Izabeli

Skąd wiesz to wszystko? Ale ciągnij dalej!

ANGELO

W jakim mi celu prawisz te maksymy?

IZABELA

Bo władza, panie, choć jak my omylna,

Ma jednak w sobie razem i lekarstwo,

Którym wielkości wady może leczyć.

Uderz się w piersi, zagłąb się sam w sobie

Spytaj się serca, czy w nim nie ma śladu

Grzechu, za który brat mój płaci głową.

Gdy serce zezna winę przyrodzoną,

Niech językowi i myślom twym wzbroni

Na życie brata mojego nastawać.

ANGELO

na stronie

Tyle rozumu w tym wszystkim, co mówi,

Że się mój rozum chwiać we mnie zaczyna.

Bądź zdrowa!

IZABELA

      Panie, zatrzymaj się jeszcze!

ANGELO

Pomyślę o tym, wróć tu jutro rano.

IZABELA

Słuchaj, jakimi przekupię cię skarby.

ANGELO

Co? Mnie przekupisz?

IZABELA

      Tak jest, ciebie, panie,

Skarby, którymi z niebem się podzielisz.

LUCJO

O, co za szczęście! Bez tego dodatku

Psułaby wszystko.

IZABELA

      Nie złotą monetą,

Nie klejnotami, których wartość leży

W kaprysie ludzkim, lecz czystą modlitwą,

Co przed tron boski, skrzydlata, dociera

Przed wschodem słońca. Niewinną modlitwą

Poszczących dziewic, które się wyrzekły

Myśli o wszystkim, co z czasem przemija.

ANGELO

Dobrze, przyjdź jutro.

LUCJO

      Idźmy, jest nadzieja.

IZABELA

Niechaj Bóg waszą dostojność zachowa!

ANGELO

na stronie

Amen! Bo czuję, że pokusa modłom

Drogę zabiega.

IZABELA

      O której godzinie

Mam się tu stawić?

ANGELO

      Byle przed południem.

IZABELA

Niech Bóg was strzeże!

Wychodzą Lucjo, Izabela i Stróż.

ANGELO

      O, niech Bóg mnie strzeże,

Strzeże od ciebie, nawet od twej cnoty!

Cóż to jest? Jej to czy moja jest wina?

Ha! Kto winniejszy! Kto? Czyli kusiciel,

Czyli kuszony? Nie, nie, to nie ona,

Ona nie kusi, lecz ja, przy fiołku

Stojąc na słońcu, na jego promieniach,

Nie jak kwiat wonię, lecz jak ścierwo gniję.

Czemu na zmysły nasze silniej działa

Kobiety cnota niż jej lekkomyślność?

Czemu, gdy tyle pustych mamy gruntów,

Pragniemy jeszcze i świątynię zburzyć,

By na jej gruzach dom grzechu budować?

O zgroza, zgroza! Co robisz, Angelo?

Czym jesteś? Czemu pragniesz jej do grzechu,

Który był dla niej podnietą do cnoty?

Niech brat jej żyje; złodziej ma wymówkę,

Gdy się sam sędzia kradzieży dopuszcza.

Co? Czy ją kocham, kiedy tak gorąco

Pragnę raz jeszcze jej słodki głos słyszeć

I grzać się pragnę przy ócz jej płomieniach?

O czymże marzę? O chytry nasz wrogu,

Który, świętego złapać chcąc na haczyk,

Świętą zanętę włożyć potrafiłeś!

Ze wszystkich pokus najniebezpieczniejsza,

Co nas miłością cnoty na grzech pędzi.

Nigdy mi dotąd rozpustna kobieta

Podwójną wędką sztuki i natury

Nie rozbudziła śpiącej zmysłowości,

A ta dziewica podbija mnie cnotą!

Do dziś, gdy parę kochanków widziałem,

Tylkom się dziwił, tylko uśmiechałem.

Wychodzi.

SCENA TRZECIA

Izba w więzieniu.Wchodzą Książę przebrany za mnicha, Stróż więzienia.

KSIĄŻĘ

Witam cię, stróżu! Wszak ze stróżem mówię?

STRÓŻ

Tak jest, mój ojcze, jakie twe żądanie?

KSIĄŻĘ

Prawa zakonu, miłość chrześcijańska

Mury więzienia nawiedzać mi każą,

By nieść pociechę duszom utrapionym.

Wedle zwyczaju otwórz mi ich wrota,

Opowiedz zbrodni każdego naturę,

Bym dał stosowną każdemu naukę.

STRÓŻ

Zrobię i więcej, jeśli więcej trzeba.Wchodzi Julia.Patrz, oto wchodzi jedna z uwięzionych,

Co wpadła w ogień swej własnej młodości

I w nim spaliła czyste swoje imię.

W ciąży jest, widzisz; jej współwinowajca

Na śmierć skazany; gorący młodzieniec

Gotowszy grzech swój raz jeszcze powtórzyć

Niż popełniony swą zapłacić głową.

KSIĄŻĘ

Kiedy ma umrzeć?

STRÓŻ

      Jutro, jak się zdaje.

do JuliiZaczekaj chwilę, wszystko już gotowe.

Wnet do nowego wyślę cię mieszkania.

KSIĄŻĘ

Czyli żałujesz za grzech, który dźwigasz?

JULIA

Żałuję; hańbę mą z pokorą znoszę.

KSIĄŻĘ

Zrobimy razem rachunek sumienia,

Obaczym, czyli szczera twa pokuta,

Czyli pozorna.

JULIA

      Słucham cię, mój ojcze.

KSIĄŻĘ

Czy kochasz męża, nieszczęść twoich sprawcę?

JULIA

Kocham, jak kocham sprawcę jego nieszczęść.

KSIĄŻĘ

Więc grzech wasz wielki był, widzę, spełniony

Za wspólną zgodą?

JULIA

      Za wspólną, mój ojcze.

KSIĄŻĘ

Gdy tak, to większe twoje przewinienie.

JULIA

Wiem o tym, ojcze, i żałuję za nie.

KSIĄŻĘ

To dobrze, córko, lecz czy żal twój czasem

Nie skutkiem hańby, którą grzech sprowadził?

Żal taki o nas, nie o niebie, myśli

I nie jest bożej miłości owocem,

Lecz naszej trwogi.

JULIA

      Jak za zły uczynek

Za grzech żałuję i z radością teraz

Hańbę mą znoszę.

KSIĄŻĘ

      Wytrwaj w tym uczuciu.

Jutro ma umrzeć twój współwinowajca,

Idę go właśnie na śmierć przygotować.Benedicite! Pan z tobą.

Wychodzi.

JULIA

      On jutro,

Jutro ma umrzeć! Jak okrutna litość,

Co mi zostawia życie, które odtąd

Będzie mi tylko bolesnym konaniem!

STRÓŻ

Los jego smutny serce mi zakrwawia.

Wychodzą.

SCENA CZWARTA

Pokój w domu Angela.Wchodzi Angelo.

ANGELO

Gdy chcę się modlić lub myśleć, modlitwy

I myśl ku różnym ulatują stronom.

Niebo ma tylko próżne moje słowa,

Ma wyobraźnia nie słucha języka,

Przy Izabeli zarzuca kotwicę.

Niebo w mych ustach, jakbym jego imię

Przeżuwał tylko, lecz w sercu panuje

I ciągle rośnie namiętność bez granic.

Rząd, dotąd myśli mych jedyny przedmiot,

Jest dla mnie teraz jakby dobra księga,

Ciągłym czytaniem sucha i nudząca:

Moją powagę, którąm tak był dumny

(Niechaj mnie ludzkie nie dosłyszy ucho!)

Moją powagę mógłbym dziś wymienić

Za lada piórko, wietrzyków igraszkę.

O wielka formy i miejsca potęgo!

Jak często twoją powłoką i suknią

Nie tylko głupców odurzasz, lecz nawet

I mędrców dusze wiążesz pozorami!

Krew krwią jest zawsze; napisz „dobry anioł”

Na diabła rogu, a ujrzysz, dla tłumu

Rogi przestaną diabła być znamieniem.Wchodzi Sługa.Co mi przynosisz?

SŁUGA

      Siostra Izabela

O posłuchanie prosi.

ANGELO

      Wskaż jej drogę.

Wychodzi Sługa.O Boże! Czemu żył moich krew wszystka

Do serca bieży, władzę mu odbiera,

I wszystkie moje krępuje zdolności?

Tak omdlałego głupi tłum zabija,

Każdy chce pomóc, a tylko tamuje

Powietrze, które mogłoby go jeszcze

Do zmysłów wrócić; tak lud nierozważny,

A do swojego przywiązany króla,

By się pokazał, swe rzuca warsztaty,

Tłoczy się wkoło, tak że się na koniec

Natrętna miłość obrazą wydaje.Wchodzi Izabela.Piękna dziewico, po co tu przychodzisz?

IZABELA

O twej ostatniej dowiedzieć się woli.

ANGELO

Wolałbym raczej, żebyś bez pytania

Wiedziała o niej. Brat twój żyć nie może.

IZABELA

Czy tak? Niech niebo zachowa cię, panie.

Chce wychodzić.

ANGELO

Żyć jednak może na chwilę, a nawet

Żyć jeszcze może jak ty lub ja długo:

A jednak musi umrzeć.

IZABELA

      Przez twój wyrok?

ANGELO

Tak jest.

IZABELA

      Więc, panie, racz mi dzień powiedzieć,

By, korzystając z krótkiej chwili zwłoki,

Brat mój choć duszę uratować zdołał.

ANGELO

Ha, szpetne grzechy! Byłoby to samo

Przebaczyć temu, który skradł naturze

Postać człowieka już ukształtowaną,

Co ułaskawić występne słodycze,

Które fałszywym wybijać śmią stemplem

Obraz niebieski; nie trudniej jest bowiem

Fałszywie wydrzeć życie prawnie dane,

Co odlać nowe na fałszywą formę.

IZABELA

Tak napisano w niebie, nie na ziemi.

ANGELO

To twoje zdanie? Zaraz obaczymy:

Powiedz, co wolisz, czy by twemu bratu

Wydarło życie prawo sprawiedliwe,

Czy też dla brata twojego ratunku

Ciało twe oddać słodkiej nieczystości,

Jak ta oddała, którą on zniesławił?

IZABELA

Lepiej poświęcić ciało niźli duszę,

Wierzaj mi, panie.

ANGELO

Lecz o twojej duszy

Nie ma tu mowy. Z grzechów przymuszonych,

Choć robią liczbę, nie zdajemy liczby.

IZABELA

Jak to rozumiesz?

ANGELO

      Nie zaręczam za to,

Bo mógłbym przeczyć temu, co wyrzekłem.

Odpowiedz jednak: Ja, jak tłumacz prawa,

Na śmierć skazuję twojego dziś brata,

Czyliżby nie był grzech dobrym uczynkiem,

By tego brata życie uratować?

IZABELA

O, grzech ten popełń, a ja bez obawy,

Na mój go duszy rachunek zapiszę:

To nie grzech będzie, lecz dobry uczynek.

ANGELO

Jeżeli pragniesz dopuścić się grzechu

I na twej duszy rachunek go wpisać,

Chęć miłosierna twój grzech równoważy.

IZABELA

Jeśli o życie jego błagać grzechem,

Niechaj przed niebem za grzech ten odpowiem;

Jeśli jest grzechem błagań mych wysłuchać,

W moich modlitwach prosić będę Boga,

By grzech ten dodał do wszystkich mych grzechów,

A liczby z niego od ciebie nie żądał.

ANGELO

Nie, słuchaj; myśl twa nie idzie mej śladem

Zbytkiem prostoty szczerej czy udanej;

Jesteś niedobrą, jeśli ją udajesz.

IZABELA

Niechże więc będę prostą i niedobrą,

Bylem w pokorze ducha ci wyznała,

Żem nie jest lepszą.

ANGELO

      Tak mądrość chce świecić

W całej swej chwale, kiedy się poniża,

Tak czarna maska przymusza nas marzyć

O wdziękach stokroć razy potężniejszych

Niż wdzięki w całym jaśniejące blasku —

Lecz słuchaj, muszę tłumaczyć się jaśniej,

Abyś na koniec myśl mą zrozumiała.

Brat musi umrzeć.

IZABELA

      Wiem.

ANGELO

      Jego występek

Wyraźne prawo śmiercią każe płacić.

IZABELA

Wiem.

ANGELO

      Teraz przypuść, że dla ocalenia

Żadnych już innych nie znajdziesz dlań środków...

(Wszystko, co mówię, mówię w przypuszczeniu)

Jak żebyś sama, skazanego siostra,

Od tej osoby chciwie pożądana,

Której wpływ w sądach lub godność wysoka

Może z praw matni wyrwać twego brata,

Jeżeli żaden inny ludzki środekNie może brata twojego ocalić

I jeśli skarbów ciała twego nie dasz

Tej przypuszczonej przeze mnie osobie,

Surowe prawo pójdzie w wykonanie,

Co byś zrobiła?

IZABELA

      Gotowam jest zrobić

Dla brata mego, co dla siebie samej:

Na śmierć skazana, przód bym się ubrała,

Jakby w rubiny, w krwawe znaki bicza,

Przódy bym cichej zapragnęła trumny,

Jak pragną łoża bolejące członki,

Nim bym me ciało na wstyd miała wydać.

ANGELO

Więc brat twój umrze.

IZABELA

      Strata mniej kosztowna:

Lepiej, że brat mój chwilową śmierć zniesie,

Niż żeby siostra, aby go odkupić,

Miała na wieki umrzeć.

ANGELO

      Powiedz teraz,

Czyli nie jesteś okrutna jak prawo,

Które potępiasz.

IZABELA

      Nie w jednym się domu

Haniebny wykup życia mego brata

I dobrowolne rodzi przebaczenie;

Prawna też łaska nie może być siostrą

Grzesznej frymarki.

ANGELO

      A jednak przed chwilą,

Zda mi się, brałaś prawo za tyrana;

Jego występek był raczej pustotą

Niż szpetnym grzechem.

IZABELA

      O, przebacz mi, panie!

Zdarza się nieraz, że chcąc łaskę zyskać,

Nie zawsze słowem naszą myśl tłumaczym;

Wymawiam trochę grzech, którym się brzydzę,

Na korzyść tego, który mi jest drogi.

ANGELO

Wszyscyśmy słabi.

IZABELA

      Niech więc brat mój umrze,

Jeśli on jeden grzechem się tym skalał.

ANGELO

Kobieta także jest słaba.

IZABELA

      O, prawda!

Słaba i krucha jak kruche zwierciadło,

W którym jej słabe odbija się ciało.

Kobiety! Boże! Czystą ich naturę

Mężczyźni psują dla własnej korzyści.

Sto razy powtórz, że jesteśmy słabe,

Bo duch nasz wiotki, jak wiotkie jest ciało

Wierzy zbyt łatwo przysięgom fałszywym.

ANGELO

Gdy, twoim zdaniem, płeć twoja tak słaba,

Gdy i my także nie więcej sił mamy,

By opór stawić napaściom pokusy,

Więc, śmielszy teraz, biorę cię za słowo:

Bądź tym, czym jesteś, to jest, bądź kobietą;

Jeśliś jest więcej, kobietą nie jesteś.

Jeśli nią jesteś, jak piękność twa świadczy,Pokaż to dzisiaj i poddaj się prawu,

Przywdziej kobietom barwę przeznaczoną.

IZABELA

Jeden mam tylko język, i ty, panie,

Mów teraz ze mną, jak mówiłeś wprzódy.

ANGELO

Więc powiem jasno — kocham cię.

IZABELA

      O panie,

I brat mój kochał Julię, a powiadasz,

Że umrzeć za to musi.

ANGELO

      On nie umrze,

Nie, Izabelo, jeśli chcesz mnie kochać.

IZABELA

Cnota ci twoja przywilej ten daje,Że, aby innych cnotę wypróbować,

Bierzesz na chwilę pozory występku.

ANGELO

Wierz mi na honor, mówię ci, co myślę.

IZABELA

Mały ten honor, gdzie takie są myśli.

O zgubny zamiar! Pozory, pozory!

Słuchaj, Angelo, odkryję, czym jesteś:

Podpisz natychmiast brata przebaczenie

Lub z całych piersi całą twą brzydotę

Światu opowiem.

ANGELO

      A kto ci uwierzy?

Czyste me imię, surowość żywota

I słowo moje, i moje znaczenie

Odejmą wiarę twoim oskarżeniom,

Które świat weźmie za występną potwarz.

Gdy raz zacząłem, puszczam wolne cugle

Mej zmysłowości szalonym popędom;

Skończ próżny opór, ustąp moim żądzom,

Pożegnaj skromność, zbyteczny rumieniec,

Który odpycha to, czego sam pragnie.

Żeby ocalić brata, twoje ciało

Woli mej oddaj, bo inaczej — umrze,

A śmierć tę, dzięki twemu oporowi,

Długie, okrutne poprzedzą męczarnie.

Odpowiedz jutro. Pomnij, że dla niego

Miłość mnie moja zmieni na tyrana,

Pomnij, że kłamstwo moje w sądach ludzi

Od twojej prawdy większą wiarę znajdzie.

Wychodzi.

IZABELA

Do kogoż teraz skargę mą poniosę?

Kto mi uwierzy, gdy mu prawdę powiem?

O zgubne usta, w których ten sam język

Może potępić i może przebaczyć!

Po swojej woli nagina ustawy

I sprawiedliwość, i niesprawiedliwość

Ciągnie za sobą na haczyku żądzy!

Pójdę do brata, choć krewkością zgrzeszył.

W sercu ma dosyć uczucia honoru,

Że gdyby trzeba było głów dwadzieścia,

Chętniej by wszystkie na krwawy pień oddał,

Nim by zezwolił, aby jego siostra

Na zgrozę taką oddała swe ciało.

Niech umrze; moja niechaj żyje cnota;

Droższa ma czystość od jego żywota.

Angela żądze wyjawić mu muszę,

Ażeby na śmierć przygotował duszę.

Wychodzi.

AKT TRZECI

SCENA PIERWSZA

Izba w więzieniu.Wchodzą Książę, Klaudio i Stróż.

KSIĄŻĘ

Więc myślisz, że ci Angelo przebaczy?

KLAUDIO

Jedynym biednych lekarstwem — nadzieja.

Z nadzieją życia jestem gotów umrzeć.

KSIĄŻĘ

Na śmierć się gotuj, a śmierć albo życie

Słodsze ci będą. Z życiem tak rozumuj:

Jeśli cię stracę, stracę rzecz, o którą

Jeden się tylko może głupiec troszczyć.

Bo czymże jesteś? Tylko lekkim tchnieniem,

Wszystkich niebieskich wpływów niewolnikiem,

Co dom twój ciągłym napełniają bólem,

Tylko igraszką śmierci jesteś wieczną.

Całą twą troską, jak od niej uciekać,

A uciekając, do niej tylko lecisz.

Wszelka szlachetność daleko od ciebie,

Bo pospolitość wszystkich twych rozkoszy

Jest rodzicielką; nie masz i odwagi,

Bo drżysz przed żądłem lichego robaka;

Sen jest najlepszym twoim wypoczynkiem.

Często go szukasz, a przecie nikczemnie

Śmierci się lękasz, która snem jest tylko.

Nie jesteś samo sobą, bo cię składa

Tysiąc atomów z prochu wydzielonych.

Na chwilę nawet nie jesteś szczęśliwe,

Bo gonisz za tym, czego nie posiadasz,

A nie dbasz o to, co w twym posiadaniu.

Nie jesteś stałe, każdy bowiem księżyc

Dziwne przemiany w tobie wywołuje.

Jesteś ubogie, choć bogactwa dzierżysz,

Bo jako osieł pod złotem się gnący

W krótkiej podróży niesiesz ciężkie skarby,

Aż śmierć je zdejmie; nie masz przyjacieli,

Bo twe wnętrzności, które zwą cię ojcem,

Ten czysty wypływ własnych swoich lędźwi,

Klną trąd, podagrę, febry i katary,

Że tak powoli do końca cię wiodą;

Nie masz młodości ni starego wieku,

Ale, podobne do snu po obiedzie,

Jesteś ich tylko przelotnym marzeniem;Bo twoja młodość, jak wiekowy nędzarz,

Koślawych starców o jałmużnę prosi,

A gdy bogactwo przyjdzie ze starością,

Nie masz piękności, ognia, uczuć, członków,

Aby bogactwo wdzięki jakie miało.

Cóż się więc mieści w tym, co zwiemy życiem?

O, tysiąc śmierci w tym się życiu kryje,

A my, szaleni, śmierci się lękamy,

Co w końcu godzi wszystkie te sprzeczności.

KLAUDIO

Dzięki ci, ojcze! Błagając o życie,

Jak widzę teraz, śmierci tylko szukam,

Szukając śmierci, wynajduję życie.

Niech więc śmierć przyjdzie!

Wchodzi Izabela.

IZABELA

      Pokój wam i łaska!

STRÓŻ

Życzenie warte dobrego przyjęcia.

Witaj więc!

KSIĄŻĘ

      Wkrótce znowu cię nawiedzę.

KLAUDIO

Święty mój ojcze, z serca ci dziękuję.

IZABELA

Kilka słów bratu chciałabym powiedzieć.

STRÓŻ

Przychodzisz w porę. Klaudio, twoja siostra.

KSIĄŻĘ

Słowo, mój stróżu.

STRÓŻ

      Ile chcesz, mój ojcze.

KSIĄŻĘ

Ukryj mnie, proszę, podczas ich rozmowy

Tak, żebym każde słowo mógł usłyszeć.

Wychodzą Książę i Stróż.

KLAUDIO

Jaką mi, siostro, pociechę przynosisz?

IZABELA

Pociechę dobrą, bardzo, bardzo dobrą:

Angelo, w niebie mając interesa,

W wyborze dał ci nad wszystkich pierwszeństwo,

Tam na stałego wyprawia cię posła.

Więc do podróży gotuj się co prędzej,

Jutro wyruszasz.

KLAUDIO

      Czy nie ma ratunku?

IZABELA

Jest jeden, który ocalając głowę,

Serce rozedrze.

KLAUDIO

      Lecz czy jest ratunek?

IZABELA

O, jest ratunek, możesz żyć, mój bracie;

Diabelska litość w sędziego jest duszy,

Jeśli ją przyjmiesz, życie uratujesz,

Ale łańcuchy do śmierci zachowasz.

KLAUDIO

Wieczne więzienie?

IZABELA

      Tak, wieczne więzienie.

Choćbyś mógł nawet świat cały przebiegać,

Na chwilę z ciasnej nie wymkniesz się jamy.

KLAUDIO

Ale ratunku powiedz mi naturę.

IZABELA

Jego naturę? Jeżeli go przyjmiesz,

Poszarpiesz honor, który cię odziewa,

I będziesz nagi.

KLAUDIO

      Objaw mi warunki.

IZABELA

Lękam się, bracie, i drżę, abyś czasem,

Wiedziony życia gorączkową żądzą,

Przez miłość sześciu lub siedmiu zim więcej

Na pastwę nie dał wiecznego honoru,

Śmieszli ty umrzeć? Tylko w czczej obawie

Gorzkie uczucie śmierci głównie leży,

A biedny chrabąszcz, nogą rozdeptany,

Cielesną mękę tak boleśnie czuje

Jak konający olbrzym.

KLAUDIO

      Siostro moja,

Krzywdzisz mnie ciężko; nie w kwiecistych słowach

Gdy trzeba, męskiej szukam rezolucji.

Gdy umrzeć muszę, wieczne śmierci cienie

Jak narzeczoną do serca przycisnę.

IZABELA

To brat mój mówił, z ojcowskiego grobu

Słowa te wyszły. Tak jest, umrzeć musisz,

Bo serce twoje zbyt szlachetnie bije,

Abyś podłością ratować chciał życie.

Ha, ten pozorny świętoszek, namiestnik!

Co ostrą twarzą i mierzonym słowem

Przeraża młodość, szaleństwo rozgania

Jak sokół kury — on diabeł jest tylko!

Ach, gdyby można duszy jego błoto

Na jaw pokazać, świat ujrzałby tylko

Bez dna kałużę.

KLAUDIO

      Poważny Angelo?

IZABELA

O, ta powaga to piekła jest barwa,

Osłaniająca jak kapłańska szata

Przeklęte ciało. Czy uwierzysz, bracie,

Że gdybym moje dała mu dziewictwo,

Wyszedłbyś wolny?

KLAUDIO

      Nie, to być nie może!

IZABELA

Za grzech ten ciężki gotów ci dać prawo

Grzeszyć na nowo. Jeżeli tej nocy

Nie spełnię, co się i wymówić wzdrygam,

Umrzesz, mój bracie.

KLAUDIO

      Nie, tego nie zrobisz.

IZABELA

O, gdyby tylko szło o moje życie!

Dla twej wolności ja bym je jak szpilkę

Chętnie rzuciła.

KLAUDIO

Dzięki, droga siostro.

IZABELA

Więc się na jutro przygotuj do śmierci.

KLAUDIO

Tak jest. Więc człowiek ten ma namiętności,

Gdy szczypie prawo, które chce na innych

Surowo pełnić? To nie grzech, zapewne,

Lub z siedmiu grzechów śmiertelnych najmniejszy.

IZABELA

Który z śmiertelnych grzechów jest najmniejszy?

KLAUDIO

Inaczej bowiem jak człowiek tak mądry

Chciałby dla jednej chwilowej rozkoszy

Na wieczne męki narażać swą duszę?

O Izabelo!

IZABELA

      Co mówić chcesz, bracie?

KLAUDIO

Śmierć to rzecz straszna.

IZABELA

      Życie bez honoru

Rzecz jest nieznośna.

KLAUDIO

      Droga Izabelo,

O, pomyśl, umrzeć! Pójść, nikt nie wie dokąd,

I leżeć w zimnej trumnie, gnić powoli,

Zamienić ciało żywe i gorące

Na gliny garstkę, gdy duch wywołany

Albo się kąpie pośród fal ognistych,

Albo drży w wiecznych, zamarzniętych lodach

Lub, w niewidzialnych uwięziony wiatrach,

W gwałtownym pędzie nad wiszącym światem,

Krąży bez końca — lub zostać nędzniejszym

Od najnędzniejszych istot, co wśród wycia

Czarne, bezkształtne ciągle tworzą myśli!

O, to zbyt straszne! Na ziemi tej życie,

Jakkolwiek ciężkie, smutne, opłakane,

Starość, choroba, nędza i więzienie,

Jasnym są rajem porównane z śmiercią.

IZABELA

O, biada!

KLAUDIO

      Pozwól mi żyć, droga siostro!

Grzech popełniony dla ratunku brata

W swojej dobroci przebacza natura,

Na cnotę zmienia.

IZABELA

      O, bydlę przeklęte!

Podły nędzniku, tchórzu wiarołomny,

Chcesz się wybawić kosztem mojej cnoty?

Powiedz, czy nie jest prawie kazirodztwem

Żywota szukać w hańbie własnej siostry?

Co ja mam myśleć? Przebacz mi, o Boże!

Lecz wierność matki zda mi się wątpliwa,

Bo niepodobna, by z krwi mego ojca

Taka wyrodna strzeliła latorośl.

Nie rachuj na mnie; umrzyj i przepadnij!

Gdyby mi tylko schylić się wypadło,

By cię ocalić, i schylić się nie chcę.

Dla twojej śmierci modłów mam tysiące,

Lecz nie mam słowa dla twojego życia.

KLAUDIO

Słuchaj mnie tylko, droga Izabelo!

IZABELA

O zgrozo, zgrozo! Grzech twój jest rzemiosłem,

A nie przypadkiem, i litość dla ciebie

Byłaby nowych występków rajfurką.

Im prędzej umrzesz, tym lepiej.

KLAUDIO

      O siostro!

Wchodzi Książę.

KSIĄŻĘ

Pozwól mi powiedzieć jedno słowo, młoda siostro, jedno tylkosłowo.

IZABELA

Czego żądasz?

KSIĄŻĘ

Jeśli masz chwilę wolnego czasu, pragnąłbym się z tobą rozmówić; łaska, o którą proszę, będzie i dla ciebie korzystna.

IZABELA

Nie mam chwili do stracenia; czas, który tu spędzam, muszękraść innym obowiązkom, gotowa jednak jestem posłuchać cięna chwilę.

KSIĄŻĘ

do Klaudia na stronie

Mój synu, podsłuchałem, co zaszło między tobą a twoją siostrą.Angelo nie miał nigdy zamiaru uwiedzenia jej, chciał tylkocnoty jej doświadczyć, ćwiczyć się w sztuce sądzenia ludzkiejnatury. Siostra twoja, pełna uczuć prawdziwego honoru i cnoty,dała mu odmowną odpowiedź, którą on z największą usłyszałradością. Jestem spowiednikiem Angela i wiem, że to prawda, naśmierć się więc przygotuj. Nie łudź się próżną nadzieją, jutro musisz umrzeć; więc na kolana i bądź gotowy.

KLAUDIO

Pozwól mi prosić siostrę o przebaczenie. Życie mi tak obmierzło,że co prędzej pozbyć się go pragnę.

KSIĄŻĘ

Wytrwaj w tym uczuciu. Bądź zdrów!

Wychodzi Klaudio. Wchodzi Stróż.

KSIĄŻĘ

Stróżu, mam ci coś powiedzieć.

STRÓŻ

Jaka twoja wola, ojcze?

KSIĄŻĘ

Oddal się, jak przyszedłeś; zostaw mnie na chwilę z tą dziewicą;mój charakter i mój habit ręczą ci, że nic jej nie zagraża w moimtowarzystwie.

STRÓŻ

Bardzo chętnie.

Wychodzi.

KSIĄŻĘ

Ręka, która ci dała piękność, dała ci także i dobroć. Dobroć,która frymarczy wdziękami, wkrótce zmarnotrawi wdzięki piękności, ale cnota, która jest duszą twojej istoty, zachowa takżepiękność twojego ciała na zawsze. Napaść Angela na ciebie doszłaprzypadkiem mojej wiadomości i gdyby słabość ludzkiej naturynie dała już licznych przykładów podobnego upadku, dziwiłbymnie Angelo. Co zrobić zamierzasz, aby zadosyć uczynić namiestnikowi i brata ocalić?

IZABELA

Idę mu objawić moje postanowienie: wolę, żeby brat mój umarłwedle prawa, niż żeby syn mój urodził się na przekór prawa.Ale jak bardzo dobry książę na Angelu się oszukał! Jeśli wrócikiedykolwiek, a zdołam otrzymać posłuchanie, albo nadaremnieusta otworzę, albo mu rządy jego namiestnika odsłonię.

KSIĄŻĘ

Myśl bardzo dobra, ale jak rzeczy dziś stoją, łatwo się będzieobronić Angelowi przeciw twoim oskarżeniom, utrzymując, żechciał tylko wziąć cię na próbę. Daj ucho moim radom, bo mojejżądzy dobrze czynienia przedstawia się lekarstwo. Przekonanyjestem, że możesz najniewinniej wyświadczyć zasłużoną łaskębiednej, pokrzywdzonej kobiecie, wyzwolić brata od surowościprawa bez żadnej plamy dla twojej wdzięcznej osoby, a oddaćmiłą usługę nieobecnemu księciu, jeśli kiedy wróci, a przypadkiem o sprawie tej usłyszy.

IZABELA

Słucham, co masz dalej powiedzieć, gotowam zrobić wszystko, cow prawdzie mojego ducha za niewinne uznam.

KSIĄŻĘ

Cnota jest odważna i dobroć nie zna trwogi. Czy nie słyszałaśkiedy o niejakiej Marianie, siostrze Fryderyka, wielkiego kapitana, który zginął na morzu?

IZABELA

Słyszałam, a dobre słowa towarzyszyły jej nazwisku.

KSIĄŻĘ

Ją właśnie Angelo miał wziąć za żonę; już się odbyły zaręczyny,nawet dzień ślubu był oznaczony. Między zrękowinami a uroczystością brat jej Fryderyk rozbił się na morzu, a z nim i z okrętem przepadł zarazem i posag jego siostry. Patrz, ile nieszczęśćzwaliło się na biedną Marianę: straciła szlachetnego i sławnegobrata, który czuł dla niej najtkliwsze i najszczersze przywiązanie,straciła z nim razem najlepszą cząstkę swojej fortuny, swój posag,straciła na koniec zaręczonego małżonka, tego pozornego świętoszka Angela.

IZABELA

Byćże to może? Więc ją opuścił Angelo?

KSIĄŻĘ

Opuścił ją we łzach, z których ani jednej słowem pociechy nieosuszył; połknął wszystkie swoje przysięgi pod pozorem, że odkrył rzeczy krzywdzące jej honor, słowem, zostawił ją w żałobie,którą jeszcze po stracie jego nosi, a na łzy jej kamienny, choćnimi oblany, obcy jest litości.

IZABELA

Jaką łaskę oddałaby śmierć tej biednej dziewicy, zabierając jąz tego świata! Co za zepsucie w życiu, gdy człowiek ten jeszczeżyje! Lecz jaka może być dla niej korzyść z tego, co tu zaszło?

KSIĄŻĘ

Nietrudno ci będzie uleczyć złamanie jego wiary, a lekarstwoto i brata twojego ocali, i czystości twojej nie naruszy.

IZABELA

Wytłumacz mi, jakim sposobem, mój ojcze.

KSIĄŻĘ

Dziewica, o której mówię, zachowała w sercu całą pierwsząmiłość dla niego; niesprawiedliwe jego okrucieństwo, które, biorącrzeczy na rozum, powinno było miłość tę zagasić, jak tama napotoku, tylko ją potężniejszą i niesforniejszą zrobiło. Idź do Angela, oświadcz pozorną gotowość do posłuszeństwa jego żądaniom, przystań na wszystko, połóż tylko za warunek, że twojez nim spotkanie będzie krótkie, odbędzie się w godzinie ciemnościi milczenia, w stosownym do tego miejscu. Warunki te raz przyjęte, reszta pójdzie jak z płatka. Uprzedzimy tę pokrzywdzonądziewicę, aby za ciebie poszła na umówione miejsce. Jeśli tajemnica tego spotkania na jaw kiedy wyjdzie, może zmusić Angelado naprawienia wyrządzonej jej krzywdy. Tym więc sposobem brattwój będzie ocalony, honor twój nietknięty, Mariana pocieszona,a występny namiestnik odkryty. Sam uwiadomię o wszystkim młodą dziewicę i do przedsięwzięcia ją przygotuję. Jeżeli gotowa jesteś wszystko wedle możności wykonać, podwójna z tego korzyśćochroni nasze oszukaństwo od nagany. Co o tym myślisz?

IZABELA

Myśl sama pociechą mnie napełnia, a spodziewam się, że szczęśliwy skutek uwieńczy wykonanie.

KSIĄŻĘ

Wiele od ciebie zależy. Śpiesz do Angela; jeśli się będzie domagał spełnienia przyrzeczeń tej nocy, przyrzecz posłuszeństwo.Ja tymczasem biegnę do Świętego Łukasza, gdzie w samotnejchatce mieszka niepocieszona Mariana. Tam mnie znajdziesz.Śpiesz się z Angelem, aby co prędzej wszystko ukończyć.

IZABELA

Dziękuję ci za te zbawienne rady i żegnam cię, dobry ojcze.

Wychodzą.

SCENA DRUGA

Ulica przed więzieniem.Wchodzą Książę, przebrany za mnicha, Łokieć, Pompej, strażpolicyjna.

ŁOKIEĆ

Słuchaj, jeśli nie ma na to lekarstwa, jeśli chcesz gwałtem kupować i sprzedawać mężczyzn i kobiety, jak bydlęta, wkrótceświat cały będzie musiał pić białego i czerwonego bękarta.

KSIĄŻĘ

O Boże, cóż to za gawiedź?!

POMPEJ

Radość z tego świata uciekła od czasu, jak z dwóch lichwiarzyweselszy był zrujnowany, a gorszy prawem był upoważniony doprzywdziania płaszcza z futrem, żeby mu było ciepło; płaszczpodbity był lisem i barankami na znak, że oszustwo bogatsze oduczciwości może się stroić tym godłem.

ŁOKIEĆ

No, dalej w drogę, mopanku. Pan z tobą, dobry ojcze braciszku.

KSIĄŻĘ

I z tobą, dobry braciszku ojcze. W czym ci ten człowiek zawinił?

ŁOKIEĆ

Człowiek ten pogwałcił prawo, a prócz tego, panie, zdaje się nam,że to złodziej, bo znaleźliśmy na nim dziwnej natury wytrych,któryśmy posłali do namiestnika.

KSIĄŻĘ

Obrzydły potwór, rajfur, grzeszny rajfur!

Grzech, do którego jesteś pośrednikiem,

Chlebem jest twoim; czyś pomyślał kiedy:

Co się to znaczy grzbiet swój przyodziewać

I brzuch napełniać z tak brudnego źródła?

Sam sobie powiedz: z ich dotknięć zwierzęcych

I jem, i piję, ubieram się, żyję.

Możeszli wierzyć, że życiem jest życie

Od tak smrodliwej zależne kałuży?

Popraw się, popraw, póki jeszcze pora.

POMPEJ

Prawda, panie, że to śmierdząca trochę kałuża, jednakże podejmuję się dowieść...

KSIĄŻĘ

Jeśli ci diabeł podsunął dowody,

By grzech obronić, to dowód, że jesteś

Własnością diabła. Precz z nim do więzienia!

Nim takie bydlę dobrą pójdzie drogą,

Trzeba mu dodać chłostę do nauki.

ŁOKIEĆ

Musi się stawić przed namiestnikiem, który mu dobrą dał jużprzestrogę. Namiestnik nie może ścierpieć rajfurów. Jeśli się pokaże, że to jego rzemiosło, lepiej by mu było pójść milę za sprawunkami niż pokazać mu się na oczy.

KSIĄŻĘ

O, bodaj byli ludzie, za co chcą uchodzić,

Bez grzechu albo, grzeszni, nie pragnęli zwodzić!

Wchodzi Lucjo.

ŁOKIEĆ

Wkrótce będzie miał na szyi, co ty, braciszku, na brzuchu — postronek.

POMPEJ

Nadchodzi sukurs! Złożę kaucję; oto jest szlachcic, a mój dobryprzyjaciel.

LUCJO

Co tu nowego, szlachetny Pompejuszu? Jak to, przy wozie Cezara? czy cię w tryumfie prowadzą? Co, czy nie ma już posągówPigmaliona, świeżo w kobiety zmienionych, które by można nabyć,wkładając rękę do kieszeni, a wyciągając ją stuloną? Co na toodpowiesz, hę? Co mówisz o tej nucie, o tym temacie, o tej metodzie? Czy ci język w ostatnim deszczu utonął? hę? Co mówisz,brukowcze? Czy świat idzie zawsze po staremu? Dokąd droga?Czy smutna, a krótka? No, jakże dziś stoją rzeczy?

KSIĄŻĘ

Świat zawsze jednakowy! Coraz gorszy i gorszy!

LUCJO

A jak się ma drogi mojemu sercu kąsek, twoja pani? Czy zawszeprokuruje, hę?

POMPEJ

Żeby ci powiedzieć prawdę, panie, już zjadła wszystek swój pekefleisz i sama siedzi teraz w solówce.

LUCJO

Bardzo dobrze, nic sprawiedliwszego, tak być powinno. Dziewczyna zawsze świeża, a rajfurka zawsze solona, to nieuniknionenastępstwo, tak być powinno. A ty, Pompejuszu, idziesz do więzienia?

POMPEJ

Tak jest, panie.

LUCJO

Nic w tym złego, Pompejuszu. Bądź zdrów! Idź z Bogiem! Powiedz, że to ja cię tam posłałem. Czy za długi, Pompejuszu, czyza co innego?

POMPEJ

Za rajfurstwo, za rajfurstwo!

LUCJO

Więc co prędzej z nim do więzienia. Jeśli więzienie należy sięrajfurom, ma do niego najlepsze prawo, bo to rajfur niewątpliwy, rajfur starożytny, rajfur z dziada pradziada. Bądź zdrów,Pompejuszu! Poleć mnie więzieniu, Pompejuszu; zostaniesz tamdobrym gospodarzem, będziesz pilnował domu.

POMPEJ

Spodziewam się, panie, że nie zechcesz mi odmówić twojego poręczenia.

LUCJO

Ani dać go myślę, Pompejuszu, nie w modzie to teraz. Poproszęich nawet, Pompejuszu, aby przedłużyli twoje więzienie, jeśli gonie będziesz znosił cierpliwie, bo będzie to znak, że masz za gorący temperament. Bądź zdrów, wierny Pompejuszu! Pan z tobą,ojcze!

KSIĄŻĘ

I z tobą.

LUCJO

Czy Brygita zawsze się maluje, hę?

ŁOKIEĆ

Dalej, mopanku, w drogę!

POMPEJ

Więc mi odmawiasz, panie, twojego poręczenia?

LUCJO

Na teraz przynajmniej, Pompejuszu. Co za nowiny na świecie,mój ojcze, co za nowiny?

ŁOKIEĆ

Dalej, mopanku, w drogę!

LUCJO

Idź do psiarni, Pompejuszu, idź śmiało.

Wychodzą Łokieć, Pompej, straż.

Co za nowiny, ojcze? Co nowego słyszałeś o księciu?

KSIĄŻĘ

Żadnej nie słyszałem o nim nowiny. A ty czy możesz mi co o nim powiedzieć?

LUCJO

Jedni powiadają, że jest u cesarza rosyjskiego, inni, że jest w Rzymie; a tobie jak się zdaje? Gdzie on teraz?

KSIĄŻĘ

Nie wiem wcale; lecz gdzie bądź jest, życzę mu szczęścia.

LUCJO

Fantastyczny był to wybryk z jego strony wykraść się z własnegoksięstwa, a osiąść na rzemiośle wagabundy, do którego się nierodził. Angelo w jego nieobecności dobrze się rozpanoszył, tylkoże poszedł trochę za daleko.

KSIĄŻĘ

Dobrze zrobił.

LUCJO

Trochę więcej pobłażania jurności nie zrobiłoby mu krzywdy;trochę on za cierpki do tego artykułu.

KSIĄŻĘ

Występek ten zbyt się rozpowszechnił; surowość musi go wyleczyć.

LUCJO

Nie przeczę, że występek ten liczną ma familię i wysokie koligacje, ale niepodobna do szczętu go wyplenić, ojcze, dopóki jeść i pić nie zabronisz. Powiadają, że ten Angelo nie rodził się z mężczyzny i niewiasty wedle zwyczajnej formy stworzenia: czy toprawda? Co o tym myślisz?

KSIĄŻĘ

A w jakiż rodził się sposób?

LUCJO

Jedni utrzymują, że go wyikrzyła syrena, inni, że był poczętyprzez dwóch stokfiszów; ale co jest niewątpliwe to to, że kiedywypuszcza wodę, uryna jego ścina się na lód; wiem z pewnością,że to prawda, jak prawda niezawodna, że jest rodzaju nijakiego.

KSIĄŻĘ

Zabawny z ciebie człowiek; sam nie wiesz, co pleciesz.

LUCJO

Pomyśl tylko, co za okrucieństwo z jego strony za bunt rozporkawydzierać człowiekowi życie! Czy nieobecny książę zrobiłby copodobnego? Nim by jednego człowieka powiesił za to, że spłodziłstu bękartów, on by dał raczej na mamki dla tysiąca, bo on matrochę w tych sprawach doświadczenia, zna tę służbę, dlatego teżczuje dla niej miłosierdzie.

KSIĄŻĘ

Nigdy nie słyszałem, aby nieobecny książę zbyt był kobietomoddany; nie jego to słabość.

LUCJO

Mylisz się, mój ojcze.

KSIĄŻĘ

To być nie może.

LUCJO

Co, książę nie miał do kobiet słabości? Choćby do pięćdziesięcioletniej żebraczki. Zwyczajem jego było rzucać jej dukata na miseczkę. Książę miał swoje przywidzenia; lubił się też zalewać,mogę cię o tym zapewnić.

KSIĄŻĘ

Krzywdzisz go niewątpliwie.

LUCJO

Byłem jednym z jego poufałych. Nurkowaty to był jegomość, mójpan książę, i zdaje mi się, że zgaduję przyczynę jego oddalenia się.

KSIĄŻĘ

Powiedz, proszę, jaka może być tego przyczyna?

LUCJO

Nie, daruj, ale ten sekret musi mi zostać za zębami. To jednakmogę ci powiedzieć, że wielka liczba poddanych przyznaje księciu rozum.

KSIĄŻĘ

Rozum? Wszak nie ma wątpliwości, że go posiadał.

LUCJO

To człowiek powierzchowny, nieuk i wiatrołów.

KSIĄŻĘ

Jest tu z twojej strony albo zazdrość, albo szaleństwo, albo omyłka. Cały potok jego żywota i sprawy, którymi sterował, powinnymu w potrzebie lepsze zapewnić imię. Niech mu tylko własnejego czyny za świadków służą, a zazdrośni nawet przyznają, że tomąż uczony, statysta i żołnierz. Albo więc mówisz bez świadomości, albo tę świadomość, jeśli ją posiadasz, złośliwość twojaogromnie przyćmiła.

LUCJO

Znam go, mój ojcze, i kocham go.

KSIĄŻĘ

Miłość mówi z lepszą znajomością, a z większą miłością znajomość.

LUCJO

Ba, ba, wiem ja, co wiem.

KSIĄŻĘ

Nie sądzę, skoro sam nie wiesz, co mówisz. Jeśli kiedykolwiekksiążę wróci (o co modły zanoszę codziennie), w jego przytomności odpowiesz za to, co mówisz; jeśli powiedziałeś prawdę, będziesz miał zapewne odwagę w oczy mu ją powtórzyć; moimbędzie obowiązkiem zawezwać cię do tego; proszę cię więc, powiedz mi twoje nazwisko.

LUCJO

Nazywam się Lucjo, a książę zna mnie dobrze.

KSIĄŻĘ

Pozna cię lepiej, bylem dożył, aby mu naszą rozmowę opowiedzieć.

LUCJO

Nie boję się ciebie.

KSIĄŻĘ

Bo myślisz, że książę nie wróci, albo sobie wyobrażasz, że jestemzbyt słabym przeciwnikiem; mogę ci jednak trochę dokuczyći wiem, że się wszystkiego odprzysiężesz.

LUCJO

Dam się powiesić wprzódy. Mylisz się w twoim o mnie sądzie,o mój ojcze. Lecz skończmy rzecz tę na teraz. Możeszli mi powiedzieć, czy Klaudio umrze jutro?

KSIĄŻĘ

Dlaczego miałby umrzeć, mój panie?

LUCJO

Dlaczego? Dlatego że butelkę za pomocą lejka napełnił. Chciałbym, żeby książę, o którym mówiliśmy, co prędzej wrócił, inaczejbowiem ten wykapłoniony namiestnik wstrzemięźliwością całe państwo wyludni. Wróblom nawet nie wolno pod jego dachem sięgnieździć, zbyt są jurne. Sam książę sądziłby w ciemności czynyciemności, a nie wyprowadzał ich na światło dzienne. Jakżepragnę, aby wrócił! Biedny ten Klaudio skazany na śmierć zapodgięcie fartuszka! Bądź zdrów, dobry ojcze, a proszę cię, módlsię za mną. Książę, raz ci jeszcze powtarzam, jadłby w piątekbaraninę. Choć minęły już jego dobre czasy, jeszcze jednak, wierzaj mi, gotów się cmoktać z żebraczką, którą czuć czosnkiemi berłowym chlebem. Powiedz, że ja ci to powiedziałem. Bądźzdrów!

Wychodzi.

KSIĄŻĘ

Z największych królów złośnik się natrząsa,

Najbielszą cnotę zawiść z tyłu kąsa;

Gdzie król klucz znajdzie, co szczelnie zamyka

Żółć ściekającą z potwarzy języka?

Lecz ktoś nadchodzi.

Wchodzą Eskalus, Stróż więzienia, Rajfurka, straż.

ESKALUS

Precz z nią do więzienia.

RAJFURKA

Dobry mój panie, bądź dobrym i dla mnie. Dostojność waszama u ludzi imię człowieka miłosiernego, dobry mój panie.

ESKALUS

Po dwóch i trzech ostrzeżeniach zawsze to samo przestępstwo?Toć na ten widok samo miłosierdzie kląć by zaczęło i zmieniłosię na tyranię.

STRÓŻ

Rajfurka ta praktykuje od lat jedenastu, z przeproszeniem waszejdostojności.

RAJFURKA

Dobry panie, to niejaki Lucjo mnie denuncjował. Zrobił dzieckoKasi Trzymaj-go-nisko jeszcze za czasów książęcia; obiecał sięz nią ożenić; dziecko będzie miało rok i trzy miesiące na świętegoFilipa i Jakuba, chowało się u mnie, a patrzcie, jak mi za topłaci.

ESKALUS

Wiem, że to rozpustny jegomość; zawezwać go, żeby się stawiłprzed nami. Tymczasem precz z nią do więzienia. Precz z nią!Ani słowa więcej.Wychodzą Rajfurka i straż.Stróżu, brat mój Angelo jest nieugięty. Klaudio musi umrzeć jutro.Poślij mu księdza i dopilnuj, żeby miał wszystko, co chrześcijańska miłość nakazuje. Gdyby brat mój chciał się był moją litościąkierować, nie przyszłoby mu na ten koniec.

STRÓŻ

Ten właśnie braciszek był już u niego i na śmierć go dysponował.

ESKALUS

Dobry wieczór, dobry ojcze.

KSIĄŻĘ

Błogosławieństwo boże z tobą!

ESKALUS

Skąd jesteś, mój ojcze?

KSIĄŻĘ

Nie z tego kraju, chociaż czas niejaki

Zostać tu muszę; z mojego klasztoru

Ojca świętego rozkaz mnie oddalił

W świątobliwości jego interesach.

ESKALUS

Co słychać nowego na świecie?

KSIĄŻĘ

Nic nowego, chyba to, że uczciwość tak na gorączkę zapadła, iżtylko śmierć może ją wyleczyć; sama tylko nowość poszukiwana,a tak niebezpieczną jest rzeczą zestarzeć się w jakiej bądź profesji, jak korzystną zmieniać co chwila rzemiosło. Ledwo jest dosyć szczerości na ziemi, aby towarzystwo zachować, tyle jednak zaręczeń, że wszyscy przeklinają stowarzyszenia: na tej zagadceobraca się cała mądrość świata. Dość to stara nowina, a przeciecodzienna to nowina. Proszę cię teraz, panie, powiedz mi, jakibył charakter książęcia?

ESKALUS

Był to mąż, który wszystkimi siłami starał się poznać sam siebie.

KSIĄŻĘ

W czym szukał głównie rozrywki?

ESKALUS

Cieszył się raczej widząc innych wesele, niż rozweselał się rzeczami, którymi weselić go chciano: pan wielkiej wstrzemięźliwości. Lecz zostawmy go jego przeznaczeniom, prosząc Boga, aby przeznaczenia te były szczęśliwe. A teraz pozwól mi zapytać, w jakim usposobieniu znalazłeś Klaudia? Mówiono mi, że go dysponowałeś.

KSIĄŻĘ

Sam wyznaje, że sędzia nie był względem niego niesprawiedliwy;z dobrowolną pokorą poddaje się wyrokowi prawa; jednakże podwpływem ludzkiej słabości łudził się jeszcze zwodną nadzieją życia, lecz powoli moimi przestrogami wybiłem mu ją z głowyi teraz na śmierć jest przygotowany.

ESKALUS

Dopełniłeś obowiązków twojego stanu względem nieba i względem więźnia. Z mojej strony do ostatnich granic wyrozumiałościpracowałem w interesie tego szlachcica, lecz sędziego sprawiedliwość tak surową znalazłem, iż musiałem mu w końcu powiedzieć,że jest naprawdę wcieloną sprawiedliwością.

KSIĄŻĘ

Jeśli własne jego życie zgadza się z surowością jego sądów, surowość ta mu przystoi; ale jeśli zbłądzi przypadkiem, sam wydawyrok na siebie.

ESKALUS

Idę odwiedzić więźnia. Bądź zdrów!

KSIĄŻĘ

Pokój z tobą!Wychodzą Eskalus i Stróż.Kto trzymać w ręku miecz nieba się kusi,

Jeśli surowy, i święty być musi;

Wzór życia drugim twardą cnoty drogą

Iść zawsze musi nieznużoną nogą,

Przeciw występnym chcąc stanowić karę,

Na swoich własnych słabościach brać miarę.

O, hańba temu, co na śmierć skazuje

Występek, w którym sam równie smakuje!

Potrójna hańba dla tego Angela,

Co, swój hodując, innych grzech wypiela!

Jak czarną duszę człowiek nieraz zdoła

Chować pod jasną postacią anioła!

Jak często zbrodnia, strojna pozorami,

Płaszczykiem cnoty zwiedziony świat mami,

I w słabe swojej pajęczyny nici

Godność, powagę i władzę uchwyci!

Tej nocy zbrodnię podstępem założę,

Oszukanego Angela położę

Przy nieszczęśliwej narzeczonej boku,

Którą opuścił w gorzkich łez potoku.

Tak oszukaństwo oszukaństwem zmażę,

I starych przysiąg dochować mu każę.

Wychodzi.

AKT CZWARTY

SCENA PIERWSZA

Pokój w domu Mariany.Mariana, Paź.

PAŹ

śpiewa

O, odwróć usta, co mi fałszywe

Przysięgi słodko kłamały,

I oczy, których płomienie żywe

Jutrzenkę oszukiwały,

Lecz zwróć całunki, uczuć zadatki,

      uczuć zadatki,

Miłości naszej fałszywe świadki,

      fałszywe świadki!

MARIANA

Skończ twoje pieśni i opuść komnatę,

Bo mąż nadchodzi, co słowem pociechy

Cierpień mych burzę nieraz ukołysał.Wychodzi Paź. Wchodzi Książę.Przebacz mi, ojcze, jeśli mnie znalazłeś

Łakomym uchem pieśni słuchającą;

Wierzaj mi jednak, śpiewu słodkie fale

Nie leczą ducha, choć łagodzą żale.

KSIĄŻĘ

Przebaczam, chociaż nieraz pieśni siła

Złe czasem w dobre, dobre w złe zmieniła.

Powiedz mi, proszę, czy się tu nie pytał kto dziś o mnie?

O tej właśnie godzinie miałem tu spotkać się z pewną osobą.

MARIANA

Nikt się nie pytał, ojcze: cały dzień tu siedziałam.

Wchodzi Izabela.

KSIĄŻĘ

Zawsze wierzę twojemu słowu. Właśnie teraz pora. Oddal się,proszę, na chwilę. Być może, że cię niebawem zawołam w sprawienie bez korzyści dla ciebie.

MARIANA

Zawsze mnie znajdziesz posłuszną.

Wychodzi.

KSIĄŻĘ

Witaj mi, siostro, a jakie nowiny

Od uczciwego niesiesz namiestnika?

IZABELA

Ma on ogródek murem otoczony,

Zachodnią stronę osłania winnica,

Prowadzi do niej brama tarcicowa,

Która tym wielkim otwiera się kluczem,

A ten znów kluczyk furtkę ma otworzyć,

Która z winnicy do ogrodu wiedzie;

Tam mu przyrzekłam tajemnie się stawić,

Tam czeka na mnie o głuchej północy.

KSIĄŻĘ

Czy tylko sama zdołasz drogę znaleźć?

IZABELA

Z pilną bacznością na wszystko zważałam,

Gdy szepcząc z całą grzechu gorącością,

Sam mi dwa razy wszystko czynem wskazał.

KSIĄŻĘ

Czyście na jaki znak się nie zmówili,

Który przy wejściu zdać mu będzie trzeba?

IZABELA

Nie. Wśród ciemności wejść mam do ogrodu,

A tam mój pobyt nie może być długi,

Bo powiedziałam, że mam służebnicę,

Która u bramy na mój powrót czeka,

W tym przekonaniu, że tajemna podróż

Jest w brata mego opłakanej sprawie.

KSIĄŻĘ

To wszystko dobrze. Dotąd o tej rzeczy

Jednego słowa nie wie Mariana;

Czas ją objaśnić. Hola, Mariano!Wchodzi Mariana.Zabierz znajomość z młodą tą dziewicą,

Chętną ci służyć.

MARIANA

      To moje życzenie.

KSIĄŻĘ

Czy wierzysz w moją życzliwą przychylność?

MARIANA

Wierzę, bo tego dałeś mi dowody.

KSIĄŻĘ

Ściśnij więc rękę młodej towarzyszki,

Która gotową ma dla ciebie powieść.

Ja czekam na was, lecz nie traćcie czasu,

Bo noc wilgotna niedługo zapadnie.

MARIANA

Czy chcesz pójść ze mną?

Wychodzą Mariana i Izabela.

KSIĄŻĘ

      O władzo, potęgo,

Ócz tysiąc błędnych w ciebie się wlepiło!

Tysiące sprzecznych a fałszywych wieści

O każdym czynie twym wśród tłumu krąży!

Tysiączne ludzkich dowcipów wybryki

Robią cię ojcem swych szalonych marzeń,

W swych wyobraźniach męczą cię bez końca!Wchodzą Mariana i Izabela.Czy już z powrotem? Czy zgoda na wszystko?

IZABELA

Chętnie się, ojcze, sprawy tej podejmie,

Jeśli ty radzisz.

KSIĄŻĘ

      Ja nie tylko radzę,

Lecz błagam o to.

IZABELA

      Niewiele masz mówić,

Tylko odchodząc, cichym szepnij głosem:

,,Pamiętaj o mym bracie!”

MARIANA

      Bądź spokojna.

KSIĄŻĘ

I ty spokojną bądź, o! córko moja,

Bo on jest twoim mężem zaręczonym,

Wasze spotkanie nie może być grzechem,

A praw twych świętość podstęp nasz rozgrzesza.

Do dzieła teraz, idźmy! Czas ucieka:

Siać wprzódy musi, kto na żniwo czeka.

Wychodzą.

SCENA DRUGA

Izba w więzieniu.Wchodzą Stróż i Pompej.

STRÓŻ

Sam tu, mopanku! Czy potrafiłbyś uciąć głowę człowiekowi?

POMPEJ

Potrafię, jeśli to kawaler, ale nie potrafię, jeśli żonaty, bo żonatyjest głową swojej żony, a nigdy nie potrafię uciąć głowy kobiecie.

STRÓŻ

Skończ tylko twoje koncepta, a daj mi jasną odpowiedź. Jutrorano Klaudio i Barnardyn mają być egzekutowani. Mamy tuw więzieniu zwyczajnego kata, który potrzebuje pomocnika; jeślisię chcesz podjąć tej służby, otrzymasz wolność, w przeciwnymrazie wysiedzisz w turmie czas twój cały, a przy wyjściu dostanieszniemiłosierne cięgi, bo byłeś znanym rajfurem.

POMPEJ

Byłem, panie, nieprawnym rajfurem od niepamiętnych czasów,podejmę się chętnie prawnym zostać katem. Chciałbym tylko, żebypoprzednio mój kolega dał mi potrzebne instrukcje.

STRÓŻ

Hola! Abhorson! Gdzie jest Abhorson! Przybywaj!

Wchodzi Abhorson.

ABHORSON

Czy wołasz mnie, panie?

STRÓŻ

Oto człowiek, który jutro będzie twoim pomocnikiem przy egzekucji. Jeśli ci to po myśli, ułóż się z nim rocznie i niech tu z tobązostanie; jeśli nie chcesz, to weź go na ten raz, a odpraw gopotem. Nie może ci robić trudności przez wzgląd na swoje dobreimię, był rajfurem.

ABHORSON

Rajfurem, panie? O zgrozo! Człowiek ten poda w dyskredyt nasząsztukę.

STRÓŻ

Bądź spokojny, jedną macie wagę, a piórko przechyli szalę.

Wychodzi.

POMPEJ

Jak to, dobry panie (bo jesteś dobry, choć źle ci patrzy z oczu),więc nazywasz twoje rzemiosło sztuką?

ABHORSON

Tak je nazywam, bo jest sztuką.

POMPEJ

Malarstwo, słyszałem, jest sztuką; a że panienki, uczestniczkimojego rzemiosła, na malarstwie się znają, mogę śmiało utrzymywać, że moje rzemiosło jest sztuką, ale jaka może być sztukaw wieszaniu, tego, choćbym miał wisieć, pojąć nie jestem w stanie.

ABHORSON

Powtarzam, że to jest sztuka.

POMPEJ

Jak tego dowiedziesz?

ABHORSON

Suknia każdego uczciwego człowieka przystaje złodziejowi...

POMPEJ

Bo jeśli za ciasna dla złodzieja, uczciwemu człowiekowi zdaje siędość przestronna, a jeśli za przestronna dla złodzieja, złodziejowizdaje się dosyć ciasna, tak więc suknia każdego uczciwego człowieka przystaje złodziejowi.

Wchodzi Stróż.

STRÓŻ

Czyście się ugodzili?

POMPEJ

Przyjmuję u niego służbę, bo widzę, że rzemiosło oprawcy pokutniejsze od rzemiosła rajfura: oprawca prosi częściej o przebaczenie.

STRÓŻ

Miej więc na pogotowiu pień i topór jutro o czwartej godzinie.

ABHORSON

Chodź ze mną, rajfurze, dam ci naukę mej sztuki, chodź ze mną.

POMPEJ

Znajdziesz we mnie gorliwego ucznia, panie, i mam nadzieję, żejeśli zapotrzebujesz mnie kiedy na własną usługę, nie powstydziszsię mojej roboty, bo twoja dla mnie dobroć zasługuje na wzajemność.

STRÓŻ

Przyślij mi Klaudia tu i Barnardyna.Wychodzą Pompej z Abhorsonem.Żal mi jednego, drugi zbrodniarz z katem

Bez łez mych pójdzie, choćby był mym bratem.Wchodzi Klaudio.Widzisz? To rozkaz twojej egzekucji.

Jest teraz północ, a o ósmej rano

Posłać cię muszę w grono nieśmiertelnych.

Gdzie jest Barnardyn?

KLAUDIO

      Tak usnął głęboko

I tak spokojnie, jak znużony pielgrzym.

Nie chce się zbudzić.

STRÓŻ

      Kto by go naprawił?

Niech i tak będzie. Ty na śmierć się gotuj.

Lecz cicho! Słuchaj! Co krzyki te znaczą?Słychać stukanie za sceną.Bodaj Bóg zesłał pociechę twej duszy.Wychodzi Klaudio.Idę już, zaraz. Mam jeszcze nadzieję,

Że to jest łaska albo odroczenie.Wchodzi Książę.Witam cię, ojcze!

KSIĄŻĘ

      Niechaj, dobry stróżu,

Najlepsze nocy duchy cię otoczą!

Czyli przed chwilą nikt się tu nie zgłosił?

STRÓŻ

Od wczorajszego wieczora nikt wcale.

KSIĄŻĘ

Ni Izabela?

STRÓŻ

      Nie.

KSIĄŻĘ

      To przyjdzie wkrótce.

STRÓŻ

Jakie dla Klaudia przynosisz nowiny?

KSIĄŻĘ

Trochę nadziei.

STRÓŻ

      Cierpki nasz namiestnik.

KSIĄŻĘ

Nie, nie, bo dotąd całe jego życie

Z sprawiedliwością jego było w zgodzie,

I w duszy jego święta wstrzemięźliwość

Podbija żądze, które w drugich karci;

Dopiero kiedy w ten grzech sam popadnie,

Będziesz go słusznie tyranem nazywał:

Dotąd jest tylko sędzią sprawiedliwym.Słychać stukanie za sceną.A, już przychodzą. Czy słyszysz stukanie?Wychodzi Stróż.Uczciwy człowiek! Rzadko cień litości

W żelaznych sercach więzień stróżów gości.

Cóż to za wrzawa? Śpieszno jest tej ręce,

Co z taką siłą w więzienia drzwi tłucze.

Wchodzi Stróż i mówi do osoby za sceną.

STRÓŻ

Tam musi czekać, aż nadejdzie klucznik, który go wpuści;posłałem go zbudzić.

KSIĄŻĘ

Czy nic nowego względem losu Klaudia?

Zawsze na jutro?

STRÓŻ

      Ach, nic, nic nowego.

KSIĄŻĘ

Choć ranek bliski, wierz mi jednak, stróżu,

Przed wschodem słońca nowy przyjdzie rozkaz.

STRÓŻ

Może słyszałeś jakie o tym wieści?

Nie sądzę jednak, bym odebrał rozkaz

Biednego Klaudia wstrzymać egzekucję.

Dotąd przynajmniej nie było przykładu,

A sam Angelo na sędziowskim krześle

Odmienny wyrok publicznie ogłosił.Wchodzi Posłaniec.Oto jest właśnie sługa namiestnika.

KSIĄŻĘ

Pewno przynosi Klaudia przebaczenie.

POSŁANIEC

Pan mój przysyła ci to pismo, a ustnie oświadczyć mi polecił,abyś co do czasu, sprawy i wszystkich szczegółów na jedną jotęnie oddalił się od danych w nim rozkazów. A teraz, dzień dobry!bo zdaje mi się, że dzień niedaleko.

STRÓŻ

Wypełnię rozkazy.

Wychodzi Posłaniec.

KSIĄŻĘ

na stronie

To przebaczenie kupił grzech krzyczący,

Którym się splamił sam przebaczający.

Łatwo tam zbrodnia rządy rozpościera,

Gdzie ją urzędu powaga podpiera.

Gdzie grzech ma łaskę, tam powszednia łaska

Przez miłość grzechu i grzesznika głaska.

Co tam nowego?

STRÓŻ

Tak ci mówiłem, ojcze, Angelo mając, zdaje się, w podejrzeniumoją gorliwość, budzi ją tym niezwykłym napomnieniem. Niepomału mnie to dziwi, bo nigdy dotąd tego nie robił.

KSIĄŻĘ

Odczytaj mi, proszę, jego pismo.

STRÓŻ

czyta

„Mimo wszystkich przeciwnych wieści, które dojść cię mogą,dopilnuj, aby Klaudio był egzekutowany o czwartej godzinie,a Barnardyn po południu. Dla większej pewności przyślij mi głowę Klaudia o piątej. Pamiętaj, aby rozkaz ten wykonany był codo joty, bo więcej mi na tym zależy, niż w tej chwili powiedziećci jestem w stanie. Za niedokładne wykonanie włożonego na ciebieobowiązku głową mi odpowiesz”. Co mówisz na to, mój ojcze?

KSIĄŻĘ

Kto jest ten Barnardyn, którego egzekucja ma mieć miejsce po południu?

STRÓŻ

Jest to Cygan z urodzenia, lecz tu się wychował i urósł. Od latdziewięciu jest już w więzieniu.

KSIĄŻĘ

Jak się to stało, że nieobecny książę albo na wolność go niewypuścił, albo egzekutować nie kazał? Mówiono mi, że to byłjego zwyczaj.

STRÓŻ

Przyjaciele więźnia otrzymywali zawsze odroczenie. Zresztązbrodnia jego do czasów rządów Angela nie była stanowczo dowiedzioną.

KSIĄŻĘ

A teraz na jaw wyszła?

STRÓŻ

Wszystko odkryte i on sam się przyznaje.

KSIĄŻĘ

Czy okazał w więzieniu żal jaki za swoje zbrodnie? Czy okazujeskruchę?

STRÓŻ

Śmierć nie straszniejsza dla niego niż sen dla pijaka. Na wszystkoobojętny, patrzy bez trwogi na przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. Gotowy na wszystko, ze śmierci się śmieje.

KSIĄŻĘ

Potrzeba mu dobrej rady.

STRÓŻ

Nie chce słuchać żadnej. Od dawna używał pewnej wolnościw więzieniu, ale gdyby nawet dano mu sposobność ucieczki, niechciałby z niej korzystać. Upija się kilka razy na dzień, jeśli nieleży pijany całe dnie. Budziliśmy go nieraz, pokazując fałszywyrozkaz egzekucji, jakby chcąc go prowadzić na rusztowanie; niezrobiło to na nim najmniejszego wrażenia.

KSIĄŻĘ

Wkrótce pomówimy o nim obszerniej. Stróżu, na twoim czole stoinapisane: Uczciwość i Stałość. Jeśli się pomyliłem w czytaniu, tomnie zawiodło moje stare doświadczenie. Ale ufny w nieomylnośćmojego sądu, wszystko na los stawić się odważam. Klaudio, doktórego egzekucji rozkaz trzymasz w ręku, nie więcej przeciwprawu zawinił niż Angelo, który go na śmierć skazał: aby ci tegojasno dowieść, proszę cię tylko o cztery dni zwłoki. Czy chceszmi wyświadczyć wielką, choć niebezpieczną łaskę?

STRÓŻ

Jaką?

KSIĄŻĘ

Odłóż egzekucję.

STRÓŻ

Ach, mój ojcze, jakże to mogę zrobić? Czas mój ograniczony,rozkaz wyraźny, pod surową karą mam głowę do Angela odesłać;los Klaudia mi grozi za najmniejsze nieposłuszeństwo.

KSIĄŻĘ

Na mój ślub zakonny, za wszystko odpowiadam, byłeś chciał radąmoją się kierować. Każ dziś rano uciąć głowę Barnardynowii poślij ją do Angela.

STRÓŻ

Angelo widział obydwu i rysy rozpozna.

KSIĄŻĘ

Wielki ze śmierci przeobrażca, a jeszcze dopomóc jej możesz.Ogól mu głowę, ostrzyż brodę i powiedz, że zrobiłeś to wskutekostatniej prośby umierającego. Wszak wiesz, że się to często zdarza. Jeśli cię spotka za to co innego jak podziękowanie i łaska,przysięgam na mojego świętego patrona, że cię uratuję kosztemwłasnego żywota.

STRÓŻ

Przebacz mi, dobry ojcze, lecz to się przeciwia mojej przysiędze.

KSIĄŻĘ

Czy księciu, czy namiestnikowi wierność przysięgłeś?

STRÓŻ

Księciu i jego pełnomocnikom.

KSIĄŻĘ

Czy będziesz się sądził wolnym od wszelkiej winy, jeśli książęuzna sprawiedliwość twojego postępowania?

STRÓŻ

Ale jakie w tym prawdopodobieństwo?

KSIĄŻĘ

Nie prawdopodobieństwo, ale pewność. Gdy jednak widzę twójprzestrach, gdy ani mój habit, ani moja uczciwość, ani moje przedkładania nic z tobą wskórać nie mogą, pójdę dalej, niż zamierzałem, aby ci odjąć wszelką obawę. Patrz, oto ręka i pieczęć książęca. Znasz niewątpliwie jego pismo i pieczęć nie jest ci zapewneobca.

STRÓŻ

Znam je dobrze.

KSIĄŻĘ

List ten donosi o powrocie książęcia, odczytasz go później uważniei dowiesz się, że za dwa dni tu będzie. Angelo nic o tym niewie, bo dziś właśnie odebrał listy dziwnej treści, może o śmierciksiążęcia, może o jego wstąpieniu do jakiego klasztoru, w każdymrazie nic o tym, co się tu zawiera. Lecz patrz, już gwiazda poranna budzi pasterza. Przestań się dziwić, jak się to wszystkostało; wszelka trudność łatwa jest temu, kto zna jej sekret. Zawołaj oprawcę i precz z głową Barnardyna! Wyspowiadam gonatychmiast i przygotuję do lepszej ojczyzny. Widzę twoje zdziwienie; list ten wytłumaczy ci wszystko. Idźmy, bo już prawiedzień biały.

Wychodzą.

SCENA TRZECIA

Inna izba więzienia.Wchodzi Pompej.

POMPEJ

Mam tu tyle znajomości, co w naszym magazynie; myślałby kto,że to własny dom pani Przepieczonej, bo co krok spotykam jakiego z jej starych klientów. Mamy tu najprzód młodego panaPostrzeleńca; dostał się on tu za ładunek bibuły i starego imbiru,oceniony na sto dziewięćdziesiąt siedem funtów szterlingów, a który mu przyniósł pięć grzywien gotowizną; ale nic w tym dziwnego,imbir nie był podówczas poszukiwany, bo wszystkie stare kobietypowymierały. Mamy tu także niejakiego panicza nazwiskiem Hołupiec; dostał się do nas na żądanie sławetnego Trzywłosa, bławatnika, za cztery ubrania atłasowe brzoskwiniowego koloru, bo byłtwardy jak brzoskwiniowa pestka do zapłaty. Siedzi tu następniemłody Kostka, młody pan Przysięgalski i pan Miedziostrogski,i pan Głodosłupski, człowiek od szabli i sztyletu, i młody panPsujdziedzicki, co zabił tłustego Pudynga, i pan fechtmistrz Rębaczewski, i nieustraszony pan Rzemyczek, wielki podróżnik, i szalony Półkwartek, co zakłuł pana Garnca, i, jeśli się nie mylę,czterdziestu innych wielkich amatorów i znawców naszego towaru,a którym dziś przyszło żyć z miłosierdzia bożego.

Wchodzi Abhorson.

ABHORSON

Przyprowadź mi tu natychmiast Barnardyna.

POMPEJ

Panie Barnardyn! Wstawaj! Bo musisz iść na szubienicę. PanieBarnardyn!

ABHORSON

Barnardyn, wstawaj!

BARNARDYN

za sceną

Bodajeście ochrypli! Kto tam tak wrzeszczy? co wy za ludzie?

POMPEJ

Twoi przyjaciele, oprawcy. Wyświadcz nam jedną łaskę, wstańi chodź z nami na szubienicę.

BARNARDYN

za sceną

Precz mi stąd, łajdaki! Spać mi się chce.

ABHORSON

Powiedz mu, że musi wstać, i to natychmiast.

POMPEJ

Proszę cię, panie Barnardyn, obudź się, nim cię powieszą, a śpijpotem, póki ci się spodoba.

ABHORSON

Idź po niego i przyprowadź go tu.

POMPEJ

Przychodzi, sam przychodzi! Słyszę, jak jego słoma chrzęści.

Wchodzi Barnardyn.

ABHORSON

Czy topór już na pniu, mopanku?

POMPEJ

Wszystko gotowe, panie.

BARNARDYN

A, witam, panie Abhorson; co tam nowego?

ABHORSON

Szczerze bym pragnął, mój panie, żebyś się wziął do modlitwy,bo patrz, przyszedł rozkaz egzekucji.

BARNARDYN

A, ty łajdaku! Piłem noc całą, nie jest przygotowany.

POMPEJ

Więc tym lepiej, panie, bo kto noc całą pije, a powieszony jestrano, może spać tym twardziej cały dzień następujący.

Wchodzi Książę.

ABHORSON

Patrz, panie, nadchodzi twój ojciec duchowny; czy jeszcze myślisz,że to żarty?

KSIĄŻĘ

Natchniony chrześcijańską miłością, słysząc, jak nagle ten światmasz opuścić, przynoszę ci radę i pociechę, przychodzę modlićsię z tobą.

BARNARDYN

Żartujesz, braciszku. Piłem na zabój przez noc całą, potrzeba miwięcej czasu na przygotowanie. Chyba mi drągami głowę roztrzaskają, bo dobrowolnie nie zgodzę się na egzekucję, możeszbyć tego pewny.

KSIĄŻĘ

A jednak musisz, więc błagam cię, panie, myśl o podróży, którana cię czeka.

BARNARDYN

Przysięgam, że nie chcę dziś umrzeć mimo twoich wszystkichperswazji.

KSIĄŻĘ

Ale słuchaj tylko...

BARNARDYN

Ani słowa więcej. Jeśli mi masz co do powiedzenia, chodź domojej ciupy, z której nie myślę się dziś na krok oddalić.

Wychodzi. Wchodzi Stróż więzienia.

KSIĄŻĘ

O bydlę, umrzeć ani żyć niezdolne!

Idźcie, prowadźcie go na rusztowanie.

Wychodzą Abhorson i Pompej.

STRÓŻ

W jakim znalazłeś stanie więźnia, ojcze?

KSIĄŻĘ

Człowiek ten nie jest dziś na śmierć gotowy.

Na świat go tamten słać w obecnym stanie

Byłoby zbrodnią.

STRÓŻ

      Słuchaj mnie, mój ojcze:

Właśnie dziś rano na zgniłą gorączkę

Umarł w więzieniu niejaki Rakocy,

Głośny pirata, był on Klaudia wieku,

Ich włos i broda jednej były farby;

Co mówisz, czyli nie byłoby dobrze

Dać czas pokuty temu grzesznikowi,

A zaspokoić żądania Angela

Widokiem głowy do Klaudia podobnej?

KSIĄŻĘ

O, niebo samo na pomoc nam przyszło!

Śpiesz się! Godzina, którą ci wyznaczył,

Już niedaleko; dopilnuj, by wszystko

Wedle się jego spełniło rozkazów,

Ja tu powrócę, gdy się na dzień zbierze,

Na śmierć to dzikie przygotować zwierzę.

STRÓŻ

Ojcze mój, wszystko wykonam bez zwłoki.

Barnardyn musi umrzeć po południu.

Co zrobić z Klaudiem, by mnie uratować

Od niebezpieczeństw głowie mej grożących,

Gdy się dowiedzą, że on jeszcze żyje?

KSIĄŻĘ

Słuchaj mej rady; zamknij w ciemnych lochach

Obu tych więźniów, a bądź przekonany,

Że zanim słońce dwa razy pozdrowi

Jasnym obliczem ziemi tej mieszkańców,

I twoja także skończy się obawa.

STRÓŻ

Chętnie się, ojcze, twą kieruję radą.

KSIĄŻĘ

Więc spiesz się, głowę poślij do Angela.Wychodzi Stróż.Ja list tymczasem do niego napiszę,

Stróż mu go wręczy, w nim go zawiadomię,

Że nagle wracam, że dla ważnych przyczyn

Mój wjazd się odbyć musi uroczyście;

Wezwę go, żeby szedł na me spotkanie

Milę za miasto, do świętego źródła,

Stamtąd ordynkiem, procesjonalnie

Do bram się miasta wspólnie posuniemy.

Wchodzi Stróż.

STRÓŻ

Oto jest głowa, sam mu ją poniosę.

KSIĄŻĘ

Wybornie. Wracaj, jak możesz najprędzej,

Bo chciałbym z tobą pogadać o rzeczach

Dla twego tylko ucha przeznaczonych.

STRÓŻ

Wrócę niebawem.

Wychodzi.

IZABELA

za sceną

      Pokój święty z wami!

KSIĄŻĘ

To Izabela, zapewne nadbiega

Pytać, czy przyszło brata przebaczenie.

Nic jednak o jej nie powiem jej szczęściu,

Aby pociecha tym słodszą się zdała,

Im mniej już na nią w swej ciężkiej niedoli

Rachować będzie.

Wchodzi Izabela.

IZABELA

      Daruj, dobry ojcze!

KSIĄŻĘ

Dzień dobry, córko czysta i nadobna!

IZABELA

Tym lepszy, gdy go mąż tak święty życzy.

Przysłał namiestnik brata przebaczenie?

KSIĄŻĘ

On go wyzwolił od wszystkich trosk ziemi,

Już jego głowa jest w domu Angela.

IZABELA

To być nie może.

KSIĄŻĘ

      To jest jednak, córko.

Mądrości twojej dowiedź cierpliwością.

IZABELA

Biegnę do niego, oczy mu wydrapię.

KSIĄŻĘ

Straż cię nie wpuści przed jego oblicze.

IZABELA

O biedny Klaudio! Biedna Izabelo!

Okrutny świecie! Przeklęty Angelo!

KSIĄŻĘ

Wszystkie te żale tobie nie pomogą

I nie zaszkodzą jemu, skończ je przeto,

A niebu zostaw pomstę za twe krzywdy.

Słuchaj mnie teraz, a każde me słowo

Wkrótce się sprawdzi: książę jutro wraca —

Osusz łzy twoje — mnich z mego klasztoru,

Jego spowiednik, donosi mi o tym.

Już uprzedzeni Eskalus, Angelo,

Wyjdą za bramy na jego spotkanie,

Aby mu oddać władzę powierzoną.

Jeżeli możesz, prowadź mądrość twoją

Tą dobrą ścieżką, którą ci pokażę,

A znajdziesz pomstę, której w duszy pragniesz,

I łaskę księcia, i sławę u świata.

IZABELA

Twą radą, ojcze, kierować się pragnę.

KSIĄŻĘ

Więc list ten zanieś do braciszka Piotra

(W nim mnie uprzedził o księcia powrocie),

Znak ten oddając, powiedz, że tej nocy

Czekać go będę w domu Mariany,

Tam mu opowiem jej i twoją sprawę,

On was powiedzie przed księcia oblicze,

Tam śmiało, w oczy, skarż przed nim Angela.

Tajemne śluby wiążą mnie, biedaka,

Bronią iść z tobą. Teraz śpiesz się z listem,

Otrzyj łzy gorzkie — weź do serca radość,

A jeśli błędną powiodę cię drogą,

Przestań mieć wiarę w świętym mym zakonie.

Któż to nadchodzi?

Wchodzi Lucjo.

LUCJO

      Ojcze, dobry wieczór!

Gdzie stróż więzienia?

KSIĄŻĘ

      Wyszedł; wkrótce wróci.

LUCJO

O piękna Izabelo! Serce moje blednieje na widok twoich czerwonych oczu. Cierpliwości! I mnie jej potrzeba, i ja na obiad i wieczerzę poprzestać muszę na garści otrąb i szklance wody;ze strachu o głowę nie śmiem napełnić brzucha, bo po jednejdobrej uczcie wzięłaby mnie pokusa. Lecz powiadają, że jutrowraca książę. Na uczciwość, Izabelo, kochałem twojego brata;gdyby stary ten dziwak książę, miłośnik czarnych kątów, zostałbył w domu, on żyłby teraz.

Wychodzi Izabela.

KSIĄŻĘ

Książę niewielką winien ci wdzięczność, mój panie, za sąd twójo nim, tylko na szczęście, obraz niepodobny.

LUCJO

Nie znasz tak dobrze księcia jak ja, mój ojcze; lepszy z niegostrzelec, niż ci się zdaje.

KSIĄŻĘ

Dobrze, dobrze, odpowiesz kiedyś za to wszystko. Bądź zdrów!

LUCJO

Czekaj chwilę; pójdę z tobą i opowiem ci jeszcze parę pięknychhistoryjek o naszym księciu.

KSIĄŻĘ

Już i tak opowiedziałeś mi ich więcej niż potrzeba, jeśli sąprawdziwe; jeśli nie — to i jednej byłoby za wiele.

LUCJO

Stawiono mnie raz przed jego oblicze za to, że jakiejś dziewcezrobiłem dziecko.

KSIĄŻĘ

Czy to była prawda?

LUCJO

Niewątpliwa prawda, ale musiałem się wszystkiego wyprzysiąc,bo inaczej byłby mnie ożenił z tym zgniłym niesplikiem.

KSIĄŻĘ

Towarzystwo twoje więcej wesołe jest niż uczciwe. Bądź zdrów!

LUCJO

Na uczciwość, pójdę z tobą przynajmniej do rogu ulicy, a jeślicię gniewają tłuste powiastki, nie będziesz ich miał zbyt wiele.Trzeba ci wiedzieć, kochany braciszku, że należę do familiiłopianów; nie puszczam, jak się raz przyczepię.

Wychodzą.

SCENA CZWARTA

Pokój w domu Angela.Wchodzą Angelo i Eskalus.

ESKALUS

Każdy nowy list jego jest w sprzeczności z poprzedzającymi.

ANGELO

W sposób najdziwniejszy i najbezładniejszy. Postępowanie jegonosi piętno obłąkania; daj tylko Boże, aby mu się w głowie niepomieszało! Dlaczego mamy się z nim spotkać u bram miasta,tam mu oddać naszą władzę?

ESKALUS

Ani się domyślam.

ANGELO

Dlaczego nakazał ogłosić godzinę przed swoim przybyciem, żekażdy chcący zanieść skargę na jaką niesprawiedliwość winien muwręczyć prośbę na ulicy?

ESKALUS

Daje tego powód: chce od razu położyć koniec wszelkim zażaleniom, zasłonić nas na przyszłość od skarg, które odtąd posłuchania nie znajdą.

ANGELO

Niech i tak będzie. Ogłoś wolę księcia.

Do twego domu przyjdę jutro rano,

Tymczasem poślij do panów i Rady,

Z którymi ruszym na przyjęcie księcia.

ESKALUS

Zajmę się wszystkim.

ANGELO

      A teraz dobranoc!

Wychodzi Eskalus.

Ten czyn me wszystkie odebrał mi władze,

Sparaliżował wszelkie me działania.

Zwiedzione dziewczę! Przez kogo? Przez męża,

Co srogo karcił zbrodnie tej natury!

Gdyby wstydliwość ust jej nie zamknęła,

Jaką by skargą mogła mnie przywalić!

Ale jej rozum nie pozwala mówić,

Bo cnoty mojej taka jest powaga,

Że kto by na nią chuchnąć się poważył,

Marnie przepadnie. Klaudio żyłby teraz,

Gdyby nie trwoga, że niesforny młokos

Zapragnie kiedyś pomścić się za życie,

Kupione drogo siostry jego hańbą.

Co bym dał jednak, gdyby on żył jeszcze!

Lecz gdy się raz kto z drogi cnoty skręci,

Wszystko źle idzie mimo dobrych chęci.

Wychodzi.

SCENA PIĄTA

Pole za miastem.Wchodzą Książę we własnym ubiorze, Mnich Piotr.

KSIĄŻĘ

List mi ten wręczysz przy stosownej porze.daje mu listStróż wie o naszych planach i zamiarach.

Trzymaj się wiernie danych ci instrukcji

I zmierzaj ciągle do naszego celu,

Choćby ci przyszło w wypadków natłoku

Porzucić jeden, chwycić inny środek.

Idź, Flawiuszowi powiedz, gdzie mnie znajdzie,

Uprzedź Rolanda, Walentyna, Krassa,

Każ im do bramy sprowadzić trębaczy,

Lecz przede wszystkim przyślij mi Flawiusza.

MNICH PIOTR

Nie tracąc czasu, wypełnię rozkazy.

Wychodzi. Wchodzi Wariusz.

KSIĄŻĘ

Dzięki za pośpiech, dobry mój Wariuszu.

Chodź teraz ze mną, za niedługą chwilę

Przyjdzie nas drugi pozdrowić przyjaciel.

Wychodzą.

SCENA SZÓSTA

Ulica niedaleko bramy.Wchodzą Izabela i Mariana.

IZABELA

Wstręt jakiś czuję mówić z ogródkami,

Całą bym prawdę wolała powiedzieć;

Lecz oskarżenie do ciebie należy,

Ja z mojej strony zrobię, co przykazał,

Aby tajemne spełnić jego cele.

MARIANA

Słuchaj go wiernie.

IZABELA

      Dodał oprócz tego,

Żebym słuchała bez dziwu i trwogi,

Jeśli przypadkiem za stosowne uzna

Stanąć w obronie mego przeciwnika.

Gorzkie lekarstwo słodkie wyda skutki.

MARIANA

Ojciec Piotr...

IZABELA

      Cicho! Widzę, że nadchodzi.

Wchodzi Mnich Piotr.

MNICH PIOTR

Znalazłem dla was doskonałe miejsce;

Musi was książę obaczyć w pochodzie.

Lecz już się trąby rozległy dwa razy,

Osiedli bramy miasta dostojnicy,

I lada chwila pokaże się książę.

I my też śpieszmy, bo czas jest nam drogi.

Wychodzą.

AKT PIĄTY

SCENA PIERWSZA

Publiczny plac przy bramie miasta.Mariana zakwefiona, Izabela i Mnich Piotr w odległości; wchodzą z przeciwnych stron Książę, Wariusz, panowie; Angelo, Eskalus, Lucjo, Stróż, oficerowie, mieszczanie.

KSIĄŻĘ

do Angela

Zacny mój bracie, szczęśliwe spotkanie!do EskalaRad cię znów widzę, stary przyjacielu!

ANGELO I ESKALUS

Szczęśliwy powrót waszej dostojności!

KSIĄŻĘ

Z całego serca obu wam dziękuję.

Zewsząd jednakie odbieram świadectwa,

Że wielka była wasza sprawiedliwość.

Dziś wam publicznie składam za to dzięki,

Przyszłej nagrody ubogi zadatek.

ANGELO

Dług tylko moich powiększasz dziękczynień.

KSIĄŻĘ

O, głośno twoja przemawia zasługa!

Byłoby krzywdą, gdybym się ją ważył

Jak tajemnicę zamknąć w głębi serca;

Jej się należy obrona spiżowa

Od zębów czasu, pyłu zapomnienia.

Daj mi twą rękę; niechaj lud mój widzi

W zewnętrznych znakach duszy mojej myśli,

A ty, Eskalus, stań po drugiej stronie,

Niech mnie podeprą dwa moje filary.

Piotr i Izabela posuwają się naprzód.

MNICH PIOTR

Teraz czas, klęknij i przemów doń głośno.

IZABELA

Sprawiedliwości, książę mój i panie!

Łaskawe oko rzuć na pokrzywdzoną,

Czemu nie mogę powiedzieć: dziewicę!

O dobry książę, nie sromoć twych oczu,

Na inny przedmiot zwracając je wprzódy,

Zanim wysłuchasz głosu wołającej

O sprawiedliwość, świętą sprawiedliwość,

Tak, sprawiedliwość!

KSIĄŻĘ

      Krzywdy twe opowiedz:

W czym kto cię skrzywdził? Mów śmiało! Angelo

Tu sprawiedliwość wymierzy ci całą.

Krótko więc swoją opowiedz mu skargę.

IZABELA

Książę i panie, słowa mi twe każą

Mego zbawienia szukać u szatana.

Sam mnie wysłuchaj, bo co mam powiedzieć,

Karę mi ściągnie, gdy nie znajdzie wiary,

Lub cię przymusi krzywdę mą naprawić.

Więc tu natychmiast wysłuchaj mnie, książę!

ANGELO

Rozum jej, panie, pomieszał się trochę,

Znam ją, bo była kiedyś u mnie z prośbą

O życie brata, które musiał stracić

Pod mieczem prawa.

IZABELA

      O, pod mieczem prawa!

ANGELO

I dziwne rzeczy gotowa jest prawić.

IZABELA

O, bardzo dziwne! Dziwne, lecz prawdziwe,Że ten Angelo jest krzywoprzysięzcą,

Czy to nie dziwne? Czy to rzecz nie dziwna,

Że jest mordercą, że jest obłudnikiem

I cudzołożnym złodziejem? Że dziewic

Jest gwałcicielem, czy to rzecz nie dziwna?

Czy to nie dziwna?

KSIĄŻĘ

      O, sto razy dziwna.

IZABELA

Jeśli jest pewna, że to jest Angelo,

To jest pewniejszą dziwna moja powieść,

Stokroć pewniejszą, bo prawda jest prawdą

Do końca czasów.

KSIĄŻĘ

      Weźcie tę biedaczkę.

Wyraźnie plecie w obłąkaniu zmysłów.

IZABELA

Książę, zaklinam cię na twoją wiarę

W świat inny, lepszy nad ten świat boleści,

Nie gardź mą prośbą w błędnym przekonaniu,

Że mi szaleństwo zmysły pomąciło;

Nie rób w pośpiechu niemożebną rzeczy,

Która jest tylko nieprawdopodobną.

Być bowiem może, że łotr najgrzeszniejszy,

Jakiego jeszcze ziemia nie nosiła,

Może mieć minę świętą jak Angelo;

Jak to być może równie, że Angelo,

Mimo tytułów, form i swych godności,

Może być arcyłotrem. Wierzaj, książę,

Jeżeli mniej jest od tego, jest niczym,

Ale jest więcej, tylko że słów więcej

Nie mogę znaleźć na jego złośliwość.

KSIĄŻĘ

Jeśli ta dziewka szalona, jak sądzę,

Na honor, sens jest dziwny w jej szaleństwie,

Tak myśl się jedna z drugą myślą wiąże,

Jak nigdym jeszcze w szaleństwie nie słyszał.

IZABELA

O książę, błagam, sąd twój porzuć błędny,

Mimo sprzeczności nie wątp o rozumie;

Lecz niech twój własny rozum dopomoże

Odsłonić prawdę tam, gdzie kryć się zdaje,

A z kłamstwa prawdy obedrze pozory.

KSIĄŻĘ

Nieraz mniej bywa sensu w słowach ludzi,

Których nikt nigdy za szaleńców nie brał.

Co chcesz powiedzieć?

IZABELA

      Jestem siotrą Klaudia,

Którego na śmierć Angelo ten skazał

Za grzech porubstwa. Do mego klasztoru

Brat nieszczęśliwy przysłał mi w poselstwie

Pewnego Lucja.

LUCJO

      To jest mnie, mój książę.

Poszedłem do niej na żądanie Klaudia

Z prośbą, ażeby próbowała szczęścia,

I u Angela błagała o życie

Biednego brata.

IZABELA

      To on był.

KSIĄŻĘ

      O słowo

Nikt cię nie prosił.

LUCJO

      Prawda, mości książę,

Jak i milczenia nikt mi nie nakazał.

KSIĄŻĘ

To ja ci teraz zalecam milczenie;

Zapisz to sobie, a kiedy z kolei

O twoich sprawach mówić nam wypadnie,

Proś Boga, żebyś czysty miał rachunek.

LUCJO

Za wszystko ręczę.

KSIĄŻĘ

      Ręcz lepiej za siebie;

Powtarzam jeszcze, miej się na baczności.

IZABELA

On część mej sprawy powiedział.

LUCJO

      A dobrze.

KSIĄŻĘ

Może i dobrze, lecz teraz źle robisz

Mówiąc przed czasem. Ciągnij twoją powieść.

IZABELA

Kiedym więc przyszła do tego nędznika...

KSIĄŻĘ

Wyraz zda mi się trochę za szalony.

IZABELA

Nie, książę, wyraz tylko sprawiedliwy.

KSIĄŻĘ

Byleś go mogła dowieść; lecz mów dalej.

IZABELA

Skracam rzecz, książę. Nie chcę opowiadać,

Jakie na klęczkach prośby doń zaniosłam,

Jak mnie odepchnął, co odpowiedziałam

(Bo długi, długi czas trwała rozmowa),

Lecz przystępuję do szpetnego końca,

Choć w każdym słowie boleść jest i hańba.

Za głowę brata w zwierzęcej rozpuście

Zapragnął ciała mojego czystości.

Miłość braterska po długim wahaniu

Tryumfowała nad moim honorem.

Uległam, książę, lecz nazajutrz rano,

Kiedy chuć swoją występną nasycił,

Ponowił rozkaz śmierci mego brata.

KSIĄŻĘ

Jak cała powieść ta prawdopodobna!

IZABELA

O, gdyby była tak prawdopodobna,

Jak jest prawdziwa!

KSIĄŻĘ

      Szalona dziewczyno,

Przez Boga, sama nie wiesz, co mi pleciesz,

Albo cię jakaś piekielna intryga

Na jego honor nastawać skłoniła.

Jego uczciwość jest dotąd bez plamy,

A potem, jest to przeciw rozumowi,

Aby tak srogo karcić chciał występek,

Którego sam się przed chwilą dopuścił.

Gdyby był grzeszny, zamiast śmiercią karać,

Brata by twego własną ważył wagą.

Ani też wątpię, że cię ktoś podżegnął.

Wyznaj mi prawdę, mów, za czyją radą

Przychodzisz do mnie z tą fałszywą skargą.

IZABELA

I na tym koniec? Więc ty, wielki Boże,

Natchnij mnie teraz świętą cierpliwością,

A spraw, by zbrodnia pozorami skryta

Wyjść mogła na jaw, kiedy czas dojrzeje!

Odchodzę. Niech ci Bóg przebaczy, panie,

Że moja krzywda bez pomsty zostanie.

KSIĄŻĘ

O, bardzo wierzę, że byś odejść chciała.

Sierżancie, dziewkę mi tę aresztować.

Mamże pozwolić, by oddech zatruty

Na wierne sługi czarną potwarz miotał?

To jest wyraźny praktyk tajnych skutek.

Kto wiedział o twym tu przyjściu i skargach?

IZABELA

Braciszek Ludwik. Czemuż go tu nie ma!

KSIĄŻĘ

Pewno spowiednik. Czy komu tu znany?

LUCJO

Ja go znam, książę. To mnich wszędowścibski;

Nigdy ten bratek nie był po mej myśli,

Gdyby nie habit, za pewne wyrazy

Przeciw książęcej mości powiedziane

Byłby ode mnie dobre dostał cięgi.

KSIĄŻĘ

Przeciw mnie słowa? A to mi braciszek!

On to podmówił tę biedną dziewczynę,

By oszkalować mego namiestnika.

Wyszukać mnicha!

LUCJO

      Przeszłej właśnie nocy

I ją, i mnicha widziałem w więzieniu.

Mnich to ladaco, wielki świszczypałka.

MNICH PIOTR

Bóg z tobą, książę! Słyszałem wyrazy,

Którymi uszy twe oszukać chciano.

Najprzód, ta dziewka twego namiestnika

Niesprawiedliwie oskarżać przychodzi,

Bo on tak wolny od grzesznej z nią sprawy,

Jak dziecię jeszcze w łonie matki śpiące.

KSIĄŻĘ

Ani wątpiłem. Czy znasz tego mnicha,

Ojca Ludwika, o którym mówiła?

MNICH PIOTR

Znam, panie. Mąż to pobożny i święty,

Nie świszczypałka ani wszędowścibski,

Jak to jegomość ten chce utrzymywać.

Zaręczam, nigdy nierozważnym słowem

Waszej książęcej nie obraził mości.

LUCJO

Wierzaj mi, panie, obraził, i ciężko.

MNICH PIOTR

W swym czasie sam się uniewinnić przyjdzie,

Dziś na gorączkę w celi swej boleje.

Na jego prośbę (dowiedział się bowiem,

Że na Angela ma tę skargę zanieść)

Przybyłem tutaj, by w jego imieniu

Powtórzyć słowa, których on rzetelność

Stwierdzić przysięgą i świadkami gotów

Na twoje pierwsze, książę mój, wezwanie.

A najprzód, żeby od publicznej skargi

Usprawiedliwić niewinnego pana,

Postawię świadka, który, oko w oko,

Fałsz jej zarzuci i zmusi do wyznań.

KSIĄŻĘ

Dobry braciszku, powtórz jego słowa.Straż wyprowadza Izabelę; zbliża się Mariana, zakwefiona.Angelo, czy się nie uśmiechasz na to?

O Boże, co za szaleństwo nędzników!

Przynieście krzesła. Siądź przy mnie, Angelo,

Chcę być bezstronny; zostanę na boku,

Sam będziesz sędzią skargi przeciw sobie.

Czy to jest świadek? Niech wprzód się odsłoni,

A świadczy potem.

MARIANA

      Przebacz mi, mój książę,

Tylko na męża mojego rozkazy

Twarz mą odsłonię.

KSIĄŻĘ

      Czy jesteś mężatką?

MARIANA

Nie.

KSIĄŻĘ

      A więc panną?

MARIANA

      Nie, nie jestem panną.

KSIĄŻĘ

Więc jesteś wdową?

MARIANA

      Nie wdową, mój książę.

KSIĄŻĘ

Co? Ni mężatką, ni panną, ni wdową?

LUCJO

To może jest szurgotką, mości książę; niejedna z takich jejmościanek nie jest ani panną, ani wdową, ani mężatką.

KSIĄŻĘ

Zamknijcie gębę temu paplaczowi;

Jakżebym pragnął, by miał jaką sprawę,

Aby w swej własnej sprawie perorował!

LUCJO

Bardzo dobrze, mości książę.

MARIANA

Wyznaję, nigdy nie byłam zamężną,

Wyznaję także, że nie jestem panną;

Poznałam męża, chociaż mąż mój nie wie,

Że i on także poznał mnie za żonę.

LUCJO

To chyba był pijany, mości książę, trudno inaczej tajemnicę tęwytłumaczyć.

KSIĄŻĘ

Pragnąłbym dla miłości milczenia, żebyś i ty był pijany.

LUCJO

Bardzo dobrze, mości książę.

KSIĄŻĘ

Lecz to w Angela sprawie nie jest świadek.

MARIANA

Przebacz mi, książę. Ta młoda kobieta,

Która go skarżyć przyszła o porubstwo,

Oskarża razem i mojego męża,

A czas oznacza, w którym, jak dowiodę,

Sama go w moim trzymałam objęciu

I miałam jego miłości dowody.

ANGELO

Czyż jeszcze kogo oprócz mnie oskarża?

MARIANA

Nie sądzę.

KSIĄŻĘ

      Jednak mówisz o twym mężu.

MARIANA

O mężu, lecz tym mężem jest Angelo,

On myśli, że on nigdy mnie nie poznał,

Pewny, że tylko poznał Izabelę.

ANGELO

A, to już nadto! Pokaż mi oblicze.

MARIANA

Na rozkaz męża zdejmuję zasłonę.odsłania sięCzy twarz poznajesz, okrutny Angelo,

Która, jak kiedyś nieraz przysięgałeś,

Czułych twych spojrzeń nie była niegodną?

To ręka, którą w twej trzymałeś ręce.

Wiarę ślubując, i patrz, to jest ciało,

Co Izabeli podjęło się roli

I w twej altanie za nią wystąpiło.

KSIĄŻĘ

Znasz tę kobietę?

LUCJO

      Cieleśnie, jak mówi.

KSIĄŻĘ

Ni słowa więcej!

LUCJO

      Dość na tym, mój książę.

ANGELO

Wyznaję, książę, że znam tę kobietę.

Pięć lat już temu była między nami

O stadle mowa, lecz się rzecz zerwała,

Częścią, że wiano nie było spłacone

Wedle układów, lecz głównie dlatego,

Że cień podejrzeń upadł na jej cnotę.

Lecz odtąd, książę, przez pięciu lat przeciąg,

Na honor, słowa z nią nie przemówiłem,

Anim ją widział, ni o niej słyszałem.

MARIANA

Jak prawda, że nam z nieba światło spada,

Że dźwięk i słowa rodzi oddech piersi,

Że prawda cnotą, że rozum jest w prawdzie,

Tak to jest prawda, miłościwy książę,

Że jestem żoną jego zaręczoną,

Jeśli przysięgi są znakiem zrękowin,

Że mnie w ogrodzie swoim w przeszły wtorek,

Jak żonę poznał; jeżeli to kłamstwo,

Z ziemi, na której klęczę, niech nie wstanę,

Niech do niej wiecznie zostanę przykuta

Jak martwy kamień!

ANGELO

      Dotąd śmiać się mogłem,

Lecz się przebrała cierpliwości miarka.

Teraz, mój książę, domagam się sądu,

Bo jasno widzę, że te puste dziewki

Są podszczuwaczy mędrszych, potężniejszych

Prostym narzędziem; pozwól mi więc, panie,

Bym się zapuścił aż na dno tych praktyk.

KSIĄŻĘ

Z całego serca pozwalam, a karę

Wedle twej woli naznaczę występnym.

Szalony mnichu, przewrotna kobieto,

W zmowie z tą, którą zamknąć już kazałem,

Czy wam się zdaje, że wasze przysięgi

Choćby na wszystkich świętych po kolei

Potrafią kredyt człowieka osłabić,

Którego cnota prób już tyle przeszła?

I ty, Eskalu, siądź przy jego boku,

A twoją radą pomóż mu uprzejmie

Całej intrygi odkryć szpetne źródło,

Zaraz drugiego wyszukać mi mnicha,

Który ją podszczuł.

MNICH PIOTR

      Bodaj tu był teraz!

On tym kobietom skargę zanieść radził.

Stróż ten o miejscu jego wie pobytu.

On go wynajdzie.

KSIĄŻĘ

      Przyprowadź go zaraz.

Wychodzi Stróż.Ty mój szlachetny, ty zacny mój bracie,

Któremu tyle zależy na prawdzie,

Pomścij twą krzywdę, jak sam chcesz, surowo.

Teraz na krótką opuszczam was chwilę;

Lecz wy zostańcie, póki potwarz cała

Nie wyjdzie na jaw, nie ulegnie karze.

ESKALUS

Całą tę sprawę pilnie roztrząśniemy.Wychodzi Książę.Czy nie mówiłeś, signor Lucjo, że wedle tego, co wiesz o mnichu

Ludwiku, jest to człowiek bez czci i wiary?

LUCJO

Cucullus non facit monachum; nic na nim uczciwego prócz habitu; mówił przy tym o księciu w najnieprzyzwoitszych wyrazach.

ESKALUS

Prosimy cię, zostań tu do jego przybycia i twoją skargę powtórzmu oko w oko, bo się pokaże, jak mi się zdaje, że mnich tenokrzyczanym jest człowiekiem.

LUCJO

Drugiego takiego w całym Wiedniu nie znajdziesz, daję słowo.

ESKALUS

do sługi

Przyprowadź tu raz jeszcze Izabelę, chciałbym się z nią rozmówić.Wychodzi sługa. Do Angela.Pozwól mi, panie, żebym jej zrobił parę pytań; obaczysz, jak jąprzyprę do ściany.

LUCJO

Nie lepiej jednak od niego, wedle jej zeznania.

ESKALUS

Co mówisz?

LUCJO

Zdaje mi się, panie, że gdybyś ją przyparł sam na sam, wyspowiadałaby się prędzej, bo, być może, że przy świadkach wstydjej będzie.

Wchodzą Izabela pod strażą, Książę w habicie mnicha,Stróż więzienia.

ESKALUS

Wezmę się z nią do rzeczy omackiem.

LUCJO

To najlepszy sposób, najłatwiej kobietę przeniknąć o północy.

ESKALUS

do Izabeli

Zbliż się tu, mościa panno. Oto kobieta, która przeczy wszystkiemu, coś powiedziała.

LUCJO

Panie, panie, widzę, zbliża się wisus, o którym mówiłem; tu, tuprzychodzi ze stróżem więzienia.

ESKALUS

W samą porę; nie odzywaj się do niego, póki cię nie zawezwę.

LUCJO

Cyt!

ESKALUS

Zbliż się tu, panie. Czy to ty podmówiłeś te kobiety do rzuceniapotwarzy na Angela? Wyznały, że to była twoja rada.

KSIĄŻĘ

To fałsz.

ESKALUS

Jak to? Czy wiesz ty, przed kim stoisz?

KSIĄŻĘ

Poszanowanie waszej dostojności!

Niech szanowany diabeł nawet będzie,

Gdy na ognistym swoim siedzi tronie.

Gdzie książę? Przed nim chcę się wytłumaczyć.

ESKALUS

W nas widzisz księcia, tłumacz się przed nami.

A pomnij, żebyś mówił do nas szczerze.

KSIĄŻĘ

Przynajmniej śmiało. Biedne niewiniątka,

Toż w lisiej jamie szukacie jagnięcia?

A więc żegnajcie krzywd waszych naprawę;

Znikł książę? Znikła i wasza wygrana.

Źle, że sam książę słuchać was nie raczył,

Powierzył wyrok łotra tego ustom,

Przeciw któremu skargę zanosicie.

LUCJO

To jest wisielec, o którym mówiłem.

ESKALUS

Jak to, bezbożny i bezwstydny mnichu,

Nie dość, żeś podszczuł biedne te niewiasty,

By dostojnego oskarżyły męża,

Jeszcze ci trzeba bezecnym językiem

Łotrem go w jego obecności nazwać,

Zuchwałą myślą wyżej jeszcze sięgnąć,

Oskarżać księcia o niesprawiedliwość?

Precz z nim! Natychmiast wziąć go na tortury;

Staw ci po stawie będziemy wywijać,

Aż na jaw cała wyjdzie tajemnica.

Źle zrobił książę!

KSIĄŻĘ

      Nie bądź tak gorący,

Wiedz, że się książę nie więcej odważy

Jeden mój palec ze stawu wywichnąć

Niż na tortury wziąć własną osobę.

Nie tum się rodził, nie jegom poddany;

W sprawach Kościoła przybyłem do Wiednia;

Widziałem zbrodnie jakby w kotle wrzące,

Aż wykipiały; prawo na grzech każdy,

Ale grzech każdy tak protegowany,

Że wszystkie wasze ustawy i kary

Są pośmiewiskiem jak w balwierza sklepie

Porozwieszane jak trofea zęby.

ESKALUS

Precz do więzienia z tym rządu potwarcą!

ANGELO

Jakie masz przeciw niemu skargi, Lucjo?

Czy to jest człowiek, o którym mówiłeś?

LUCJO

To on, dostojny panie. Zbliż się tu, uczciwcze, postrzyżona pało,

czy znasz mnie?

KSIĄŻĘ

Poznaję cię po głosie; spotkałem cię w więzieniu podczas nieobecności księcia.

LUCJO

A, spotkałeś mnie w więzieniu? A czy przypominasz sobie, coi mi tam mówiłeś o księciu?

KSIĄŻĘ

Bardzo dobrze.

LUCJO

A, przypominasz sobie bardzo dobrze; więc książę jest zawszebirbant, postrzeleniec i tchórz, jak mi mówiłeś podówczas.

KSIĄŻĘ

Musimy wprzódy zamienić role, mój panie, nim to będzie mojezdanie o księciu, bo to ty tak go nazywałeś, i jeszcze coś więcej,coś gorzej.

LUCJO

A, łotrze przeklęty! Czy ci nie dałem szczutka za twoje słowa?

KSIĄŻĘ

Przysięgam, że kocham księcia jak samego siebie.

ANGELO

Patrzcie, jak ten hultaj chciałby się teraz wycofać z tarapaty,w którą wpadł przez swoje zbrodnicze mowy.

ESKALUS

Z tego rodzaju ludźmi nie ma się co rozprawiać; precz z nim dowięzienia! Gdzie stróż? Precz z nim do więzienia! A zarygluj migo, jak należy. Zamknij mu gębę. Zabierz także te dwa szurgoty i trzeciego ich powiernika.

Stróż kładzie rękę na Księcia.

KSIĄŻĘ

Zaczekaj, zaczekaj chwilę, przyjacielu.

ANGELO

Co? Stawia opór? Dopomóż mu, Lucjo.

LUCJO

W drogę, paniczu! W drogę, paniczu! W drogę, paniczu! Co,paniczu, co, postrzyżona pałko, hajdamaku i łgarzu, co, musisz byćzakapturowany? Koniecznie? Pokaż nam twoje hultajskie oblicze,twoją wilczą mordkę, a potem dyndaj godzinę na szubienicy. Czygo nie odsuniesz?

Zrywa mnichowi kaptur i odsłania Księcia.

KSIĄŻĘ

Tyś pierwszym łotrem, który zrobił księcia.do StróżaZa trzech tych więźniów ja daję rękojmię.do LucjaPaniczu, milczkiem nie wynoś się, proszę,

Bo mnich ma jeszcze coś z tobą pomówić.

Pod straż go weźcie.

LUCJO

      To coś stryczkiem pachnie.

KSIĄŻĘ

Usiądź. Przebaczam wszystko, co mówiłeś.do AngelaPozwolisz teraz, że zajmę twe miejsce.

Czy znajdziesz słowo, myśl lub jaki wykręt,

Który by teraz mógł przyjść ci na pomoc?

Jeśli masz, spiesz się, bo będzie za późno,

Skoro ja całą moją powieść skończę.

ANGELO

Ja bym od mojej winniejszy był winy,

Gdybym śmiał jeszcze spodziewać się, książę,

Że tajemnicą zbrodnia ma zostanie,

Gdy oko twoje, jak boża źrenica,

Wszystkie praktyki moje przeniknęło.

Nie chciej przeciągać sądu na mą hańbę;

Wyznanie moje niech wszystko zakończy;

A bezpośredni wyrok i śmierć moja —

Oto jedyna łaska, której żądam.

KSIĄŻĘ

Odpowiedz wprzódy — zbliż się, Mariano —

Czy z tą kobietą byłeś zaręczony?

ANGELO

Byłem, mój książę.

KSIĄŻĘ

      A więc ją natychmiast,

Bez żadnej zwłoki, pojmij za swą żonę.

Połącz ich, mnichu, a po ceremonii

Powróć tu z nimi. Dopilnuj ich, stróżu.

Wychodzą Angelo, Mariana, Mnich Piotr i Stróżwięzienia.

ESKALUS

Bardziej mnie jego zadziwia niesława

Niżeli dziwny odkrycia jej sposób.

KSIĄŻĘ

Przybliż się teraz, piękna Izabelo,

Twój mnich przed chwilą księciem jest twym teraz;

Ale jak wprzódy twym byłem obrońcą,

Tak dziś z odzieżą nie zmieniłem serca

I zawsze jestem sprawie twojej wierny.

IZABELA

Przebacz mi, panie, że, twoja poddanka,

Śmiałam twą godność ukrytą kłopotać.

KSIĄŻĘ

Wszystko przebaczam, i ty, drogie dziewczę,

Z twojej mi strony równą pokaż względność.

Wiem, że śmierć brata ciąży ci na sercu.

Może się dziwisz, dlaczego się kryłem,

Czemu, chcąc życie jego uratować,

Wolałem skryty na śmierć jego patrzeć

Niż jawnie z moją wystąpić potęgą.

Szlachetne dziewczę, wszystkie moje plany

Zmąciła zbytnia śmierci jego nagłość,

Której leniwszą przypuszczałem stopę.

Pokój mu teraz! Bo lepsze to życie,

W którym już śmierci lękać się nie trzeba,

Niż życie pełne utrapień i trwogi.

Niech cię pocieszy myśl ta, Izabelo,

Że brat twój teraz szczęśliwy.

IZABELA

Daj Boże!

Wchodzą Mariana, Angelo, Mnich Piotr, Stróż więzienia.

KSIĄŻĘ

Teraz przez miłość Mariany przebacz

Nowożeńcowi, który się przybliża,

Który w rozpustnej myśli śmiał pokrzywdzić

Twój czysty honor, tak dobrze broniony.

Lecz jak on na śmierć twego skazał brata,

Dwa razy zbrodniarz, bo zgwałcił dwa razy

I świętą czystość, i świętą przysięgę,

Że uratuje Klaudia twego życie,

Tak przeciw niemu woła teraz prawo

Przez jego usta: Angelo za Klaudia!

Pośpiech za pośpiech i za karę kara,

Głowa za głowę i za miarę miara.

Tak jest, Angelo, twoja zbrodnia jawna,

Choćbyś śmiał przeczyć, na nic się to nie zda.

Na pniu tym samym głowę twą położysz,

Na którym Klaudio, a z równym pośpiechem.

Precz z nim!

MARIANA

      O książę, łaskawy mój książę,

Chceszli więc zmienić ślub mój na szyderstwo?

KSIĄŻĘ

Jego, nie moją sprawą to szyderstwo,

Ślub mi się zdawał konieczną potrzebą,

Aby twój czysty honor uratować,

Bo zarzut, że cię niezamężną poznał,

Mógłby w przyszłości zatruć twoje szczęście.

Majątek jego, chociaż spada na mnie

Przez konfiskatę, daję ci na wiano,

Żebyś lepszego kupić mogła męża.

MARIANA

Nie, książę, nie chcę, nie pragnę lepszego.

KSIĄŻĘ

Nie błagaj darmo, wyrok mój niezmienny.

MARIANA

klęka

Łaskawy panie...

KSIĄŻĘ

      Czas tracisz na próżno.

Precz z nim i na śmierć!do Lucja

      Teraz twoja kolej.

MARIANA

O książę! Wstaw się za mną, Izabelo!

Pożycz mi kolan teraz, a na wieki

Siebie, me wszystko służbie twej poświęcę!

KSIĄŻĘ

Czemu szalonym dręczysz ją błaganiem?

Gdyby uklękła przez litość dla ciebie,

Duch by jej brata z kamiennego łoża

Powstał i gniewny od stóp ją mych porwał.

MARIANA

Klęknij, o klęknij przy mnie, Izabelo!

Milcząc dłoń podnieś, a ja mówić będę.

Mówią, że nawet najcnotliwsi ludzie

Z wad są zlepieni i dla wad swych właśnie

Zdają się lepsi; i tak jest z mym mężem.

O, czy mi twoich nie pożyczysz kolan?

KSIĄŻĘ

On Klaudia głowę swoją płaci głową.

IZABELA

klęka

Racz, panie, sądzić tego winowajcę,

Jak gdyby jeszcze brat mój był przy życiu;

Ja prawie wierzę w czynów jego szczerość

Do chwili, w której oko na mnie rzucił;

A jeśli tak jest, daruj mu, o panie!

Sąd sprawiedliwy na mego padł brata,

Bo czyn popełnił, który życiem spłacił:

Lecz złej Angelo nie dokonał myśli;

Racz w zapomnieniu pogrzebać zamiary,

Które przepadły, nim dobiegły mety;

Ale myśl ludzka nie jest jeszcze czynem,

A zamiar jego był myślą.

MARIANA

      Nic więcej.

KSIĄŻĘ

Próżne twe prośby; wstań, powtarzam jeszcze.

Nowy występek na myśl mi przychodzi:

Powiedz mi, stróżu, co było powodem,

Że głowa Klaudia o niezwykłym czasie

Pod mieczem spadła?

STRÓŻ

      Odebrałem rozkaz.

KSIĄŻĘ

Czyś miał z urzędu zlecenie szczególne?

STRÓŻ

Nie, książę, tajny rozkaz odebrałem.

KSIĄŻĘ

Więc za to służbę twoją dzisiaj tracisz;

Oddaj mi klucze.

STRÓŻ

      Przebacz mi, mój panie!

I mnie się rozkaz nieprawny wydawał,

Wątpiłem jednak; w mojej niepewności

Żal mnie ogarnął, a jak dowód żalu

Żyje w więzieniu człowiek, który także

Umrzeć miał wskutek ustnego rozkazu.

KSIĄŻĘ

Jego nazwisko?

STRÓŻ

      Zowie się Barnardyn.

KSIĄŻĘ

Czemuś podobnie z Klaudiem nie postąpił?

Przywiedź go tutaj, niechaj go obaczę.

Wychodzi Stróż.

ESKALUS

Jakże mi smutno, że człowiek tak mądry

I tak uczony jak ty, o Angelo,

Tak mógł pobłądzić w swej krwi gorącości,

Potem tak mało miarkować się w sądzie!

ANGELO

Mnie równie smutno, żem ten sprawił smutek,

A w sercu moim tkwi żał tak głęboki,

Że nie o łaskę, ale o śmierć błagam,

Bo tysiąc razy na śmierć zasłużyłem.

Wchodzą Stróż więzienia, Barnardyn, Klaudio z zasłoniętą twarzą, Julia.

KSIĄŻĘ

Gdzie jest Barnardyn?

STRÓŻ

      To on jest, mój książę.

KSIĄŻĘ

O tym człowieku mówił mi braciszek.

Harda, jak słyszę, w ciele twoim dusza,

Niczego za tym światem się nie lęka;

I wedle twojej żyłeś dotąd wiary.

Wyrok twój zapadł, ale ci przebaczam

Ziemskie twe grzechy i tylko wymagam,

Żebyś korzystał z mego miłosierdzia

I lepsze sobie przygotował czasy.

Ty, mnichu, przyjdź mu twą radą na pomoc;

Tobie go zwierzam. A to co za człowiek

Zakapturzony?

STRÓŻ

      To inny jest więzień,

Któregom także w dniu tym uratował,

W którym miał umrzeć Klaudio, a do Klaudia

Tak jest podobny jak do kropli kropla.

Odsłania Klaudia.

KSIĄŻĘ

do Izabeli

Jeśli do brata twojego podobny,

Przez pamięć brata i jemu przebaczam.

Daj mi twą rękę, powiedz, żeś jest moją

Jak on mym bratem. Ale o tym później.

Angelo czuje, że jest ocalony,

Płomyk radości widzę w jego oczach.

Zły czyn, Angelo, na dobre ci wyszedł;

Kochaj twą żonę, bo lepsza od ciebie.

Serce mi w piersiach radzi miłosierdzie,

Jednemu tylko nie mogę przebaczyć.do LucjaTy, ty, mopanku, coś tak dobrze wiedział,

Że jestem tchórzem, osłem i szaleńcem,

Że jestem cały z rozpusty zlepionym,

Czymże na tyle pochwał zasłużyłem?

LUCJO

Na uczciwość, mój książę, wszystko na żart tylko mówiłem. Jeślichcesz mnie za to powiesić, nic łatwiejszego, ale co do mnie,jeśli to być może, wolałbym zamienić szubienicę na chłostę.

KSIĄŻĘ

Nie, najprzód chłosta, potem szubienica.

Poprzednio, stróżu, ogłoś po ulicach,

Że jeśli jaką łotr ten skrzywdził dziewkę

(A sam niedawno wyznał pod przysięgą,

Że jego sprawą jedna była matką),

Niech się tu stawi, a my zaręczamy,

Że ją natychmiast wziąć musi za żonę,

Następnie chłosta, w końcu szubienica.

LUCJO

Błagam cię, książę, nie żeń mnie z wytłukiem. Wszak sam powiedziałeś przed chwilą, że cię zrobiłem księciem, dobry panie,nie chciej w nagrodę robić mnie rogalem.

KSIĄŻĘ

Na honor, musisz pojąć ją za żonę.

Na ten raz twoim przebaczam potwarzom

I resztę kary odpuszczam łaskawie.

Zamknij go teraz i zrób, co kazałem.

LUCJO

Zmuszać człowieka do pojęcia za żonę wytłuka jest to skazać gona śmierć, chłostę i postronek.

KSIĄŻĘ

Potwarz na księcia zasługuje na to.

Pamiętaj, Klaudio, że musisz naprawić

Krzywdę niewinnej dziewce wyrządzoną.

Niech ci Bóg szczęści, dobra Mariano!

Bądź wdzięczny, kochaj swą żonę, Angelo,

Jak jej spowiednik znam wszystkie jej cnoty.

Za twoją dobroć dzięki ci, Eskalu.

W przyszłości lepsza czeka cię nagroda,

I tobie, stróżu, dzięki za gorliwość!

Godniejsze ciebie znajdziemy ci miejsce.

Przebacz, Angelo, że zwiódł cię i posłał

Za Klaudia głowę, głowę Rakocego;

Błąd się ten zresztą sam usprawiedliwia.

A teraz tobie, droga Izabelo,

Mam zrobić wniosek dla ciebie korzystny:

Jeśli przychylne znajdę posłuchanie,

Twoje i moje naszym pozostanie.

Do zamku teraz, by wam opowiedzieć,

Co jeszcze ciemne, co wam trzeba wiedzieć.

Wychodzą.