Bezpłatny fragment - Odyseja

Pieśń pierwsza

Zgromadzenie bogów. Rady Ateny dla Telemacha

 Muzo! Męża wyśpiewaj, co święty gród Troi

Zburzywszy, długo błądził i w tułaczce swojej

Siła różnych miast widział, poznał tylu ludów

Zwyczaje, a co przygód doświadczył i trudów!

A co strapień na morzach, gdy przyszło za siebie

Lub za swe towarzysze stawić się w potrzebie,

By im powrót zapewnić! Nad siły on robił,

Lecz druhów nie ocalił: każdy z nich się dobił

Sam, głupstwem własnym. Czemuż poświęcone stada

Heliosowi pojadła niesforna gromada?

Za karę bóg też nie dał cieszyć się powrotem.

Jak było? Powiedz, córo Diosa, coś o tem!

 Wszyscy inni, uszedłszy srogiego pogromu,

Krwawych burz i bitw morskich, wrócili do domu;

Jego tylko, serdecznie do swoich, do żony

Tęskniącego, trzymała w skale wydrążonej

Nimfa Kalypso, z bogiń najcudniejsza kształtem,

Pragnąca go małżonkiem przy sobie mieć gwałtem.

A nawet kiedy nastał w czasów kołowrocie

Ów rok, iż z woli bogów o prędkim powrocie

Do Itaki mógł myśleć, to jeszcze i wtedy

Nie ujrzał swoich, końca nie widział swej biedy.

Zgoła wszystkim niebianom żal było tułacza;

Posejdon sam mu tylko mściwy nie przebacza

I wciąż, póki nie wrócił do dom, ścigał w tropy.

 Szczęściem bóg ten był odszedł aż na Etyjopy

Zamieszkujące ziemi rubieże ostatnie,

A rozpadłe w dwóch ludów połowice bratnie:

Z tych jedni wschód, a zachód drudzy zamieszkali;

A gdy ci hekatombę sutą wyprawiali

Z byków i kóz, Posejdon godował wraz z nimi.

Podonczas Zeus olimpski ze zgromadzonymi

W pałacu swym bogami zasiadł i w te słowa

Mówił on, rodu bogów i ludzkiego głowa,

Że myśl jego Ajgistem gładkim zaprzątniona,

Którego zabił Orest, syn Agamemnona.

Więc o nim myśląc, tak się ozwał w bogów radzie:

„Że też to na karb niebian człowiek wszystko kładzie,

Co dozna złego; chociaż sam swoją głupotą,

Idąc wbrew Przeznaczeniu, ugrzęza w to błoto!

Toż i ninie Ajgistos, w przekór wyrokowi,

Czyż nie porwał małżonki Agamemnonowi

I nie przywłaszczył sobie, a wracającego

Męża czyliż nie zabił? Wszakżem go od tego

Długo naprzód hamował, grożąc srogą karą

Przez czujnego Hermesa, aby żadną miarą

Nie ważył się zabijać ani brać mu żony,

Gdyż przez Oresta Atryd będzie odemszczony,

Gdy ten w lata dojrzeje, zatęskni do swoich.

Tak go przestraszył Hermes, lecz napomnień moich

Nie słuchał twardy Ajgist; swoje zrobił gwałtem,

Aż dziś za wszystkie grzechy zapłacił ryczałtem”.

 Więc na to mu Atene rzekła sowiooka:

„Ojcze, o mój Kronidzie! Cześć tobie wysoka,

Że on zdrajca wziął karę słuszną za swe zbytki:

Oby tak każdy ginął, jak on zbrodniarz brzydki!

Za to serce się kraje, gdy na myśl mi przydzie

Ów nasz dzielny Odysej, co tyle lat w biedzie,

Siedzi tam udręczony, tęskniący za domem,

Na ostrowiu lesistym, wkoło mórz ogromem

Oblanym, kędy nimfa mieszka tam urodna,

Córa Atlasa, morze znającego do dna,

Barkiem dźwigającego wielkie słupy one,

Na których wisi z ziemią niebo zawieszone.

Ona to stęsknionego tułacza wciąż trzyma,

Czaruje go pochlebstwem, pieszczotą, oczyma,

By się wyrzekł Itaki. On się nie wyrzeka,

I byle dym itacki ujrzeć choć z daleka,

Już by umarł bez żalu! Ciebież to nie wzrusza,

O mój Olimpski! Za nic masz Odyseusza

Tyle ofiar nam danych pod Troją, gdzie nawy

Argejskie stały? Zeusie! Bądźże nań łaskawy!”

 Odpowiedział jej na to Kronid gromowładny:

„Jakiż to z ust twych wyraz wymknął się nieskładny?

I jaż bym Odyseja w pamięci zagubił

Najmędrszego, co tyle obiat składać lubił

Nam nieśmiertelnym, panom na niebie szerokiem?

Li Posejdon go ściga zemstą krok za krokiem

Nieubłaganą za to, że mu tam Kyklopa

Polyfema oślepił, najduższego chłopa,

Mocnego jak bóg który w Kyklopów czeredzie;

Więc, że Polyfem z nimfy Toosy ród wiedzie,

Córki Forkisa, morskich strażnika pustkowi,

Co w pieczarze poddała się Posejdonowi,

Gdzie ją napadł — z tych przyczyn Posejdon wre złością

I nie zabić Odysa, ino przeciwnością

Chce go znękać, w powrocie do dom mu przeszkadzać.

Na to sposób: na wiecę bogów pozgromadzać

I powrót mu zapewnić. Posejdon gniew złoży;

Sam on nic nie podoła przeciw sile bożej,

Gdy wszyscy nieśmiertelni na niego powstaniem”.

 Na to Atene z takim ozwała się zdaniem:

„Ojcze Kronidzie! Władco władnących mocarzy!

Jeśli na wiecu bogów ten wyrok przeważy,

Żeby Odys powrócił do ojczystych śmieci,

To pchnijmy argobójcę Hermesa, niech leci

Tam, na ostrów Ogygii, i niech nimfie onej

Pięknowłosej oznajmi wyrok niecofniony

O powrocie Odysa do dom i bez zwłoki.

Ja tymczasem obrócę na Itakę kroki,

W synu ducha poostrzę, rozbudzę w nim żywy

Ogień męstwa, by zaraz na koło Achiwy

Bujnokędziorne zwołał, a tych zalotników

Odprawił — czy już nie dość baranów i byków

Krętorogich mu zjedli? Potem pchnę mołojca

Do Sparty i na Pylos piaszczysty. Niech ojca

Tam szuka i pozbiera o nim różne wieści,

Przy tym wśród ludzi sławy nabędzie i cześci”.

 To rzekłszy podwiązała złociste sandały

Pod stopki sobie; nimi ponad morskie wały,

Ponad bezbrzeżne stepy buja z wiatru wiewem.

W dłoń pochwyciła oszczep z ciężkim długim drzewem

o miednym grocie; tłumy mężów nim obala,

Gdy ją, córę strasznego ojca, gniew zapala.

I tak zbiegła ze szczytów Olimpu, aż wreszcie

Stanęła u bram zamku Odysa, tam w mieście

Itace, w ręku oszczep dzierżąca spiżowy,

Niby tafijskie książę: Mentes, gość domowy.

Więc przed gankiem ujrzała dziarskich zalotników,

Igrających wesoło ciskaniem kamyków,

I na skórach tych wołów, co sami pobili,

Porozwalanych. W dworze rojem się kręcili

Keryksi, czeladź: jedni mieszali na poły

W kraterach wino z wodą; owi tarli stoły

Smokliwymi gąbkami; ci nieśli zastawy

I rozdzielali mięsne biesiadnym potrawy.

 Gościa zoczył Telemach podobien do bożka,

Siedzący tam śród gachów; wżdy myśl jego gorzka,

Bo ciągle obraz ojca stał mu przed oczami:

Oby wrócił, ład zrobił raz z tymi gachami

I wypędził ich z domu! to i cześć odzyska,

I jak pierwej — zawładnie u swego ogniska.

O tym siedząc śród gachów myślał, aż Palladę

Ujrzawszy, pobiegł do wrót szybko, choć nierade

Serce w nim, że gościowi tak długo kazano

U wrót czekać. Więc ścisnął przez gościa podaną

Prawicę, a odjąwszy mu z niej włóczń spiżową,

Przemówił doń i takie rzucił lotne słowo:

„Rozgość się, cudzoziemcze; w domu moim witaj!

Zjedz co wprzódy, a potem o co zechcesz pytaj”.

To rzekłszy szedł — a Pallas za nim. Gdy tak w dwoje

Wstąpili na wysokie zamkowe pokoje,

Wzięty oszczep w osobnym postawił skarbczyku,

Opierając go o słup, gdzie innych bez liku

Odysowych oszczepów stało w ładnym szyku.

Zaś samą w krześle sadził i roboty drogiej

Kobierzec jej podesłał, nożnik dał pod nogi,

Obok niej na chędogiej sam zasiadłszy ławie,

Lecz daleko od gachów, by gość przy tej wrzawie

Niesfornej tłuszczy obiad mógł spokojnie spożyć,

A też, by się z myślami o ojcu otworzyć.

 Służebna wraz przyniosła w nalewce złocistej

Na srebrnej misie wodę i lała zdrój czysty

Jej na ręce; stół gładki postawiła przed nią;

A z spiżarni różnego jadła niepoślednio

Zniosła skrzętna szafarka, toż chlebne pieczywo;

Potem krajczy podawał przeróżne mięsiwo

W kopiastych misach, kubki postawił przed nimi,

A keryks je dolewał: wciąż były pełnymi.

 Już rzesza butnych gachów weszła do świetlice,

Długim rzędem zasiadła stołki i ławice;

Keryksi wodę do rąk nosili, a chlebne

Kosze na stół stawiały dzieweczki służebne,

Pachołcy w czasze wino leli zielonawe —

I wszyscy się rzucili rękoma na strawę;

A najadłszy, napiwszy do syta, marzyli

Rozkosznicy o nowej dla się krotochwili.

Do pląsów ich ochota i do piosnek brała,

Bez czego by się żadna uczta nie udała.

Więc keryks dał cytarę Femiowi do ręki,

Co umiał najsławniejsze wywodzić piosenki;

A choć mu wobec gachów śpiewać się nie chciało,

Brząknął w struny i dumę zanucił wspaniałą.

 Wtenczas Telemach, schylon ku Atenie głową,

Rzekł z cicha, by nie doszło do nich jedno słowo:

„Miły gościu! Co-ć powiem, niech cię nie pogniewa:

Patrz, jak gawiedź przy śpiewkach i pląsach używa,

Bezkarnie trawiąc mienie po wielkim człowiecze,

Którego białe kości deszcz w polu gdzieś siecze

Lub nie grzebione ciało liżą morskie fale.

O, gdyby niespodzianie stanął tu w swej chwale,

Każdy by z nich bez targu za dobrych nóg dwoje

Zrzucił z siebie ten ciężar złota i te stroje.

Lecz snadź rodzaj ten śmierci był mu przeznaczony,

I nic go już nie wskrzesi! A choć i w te strony

Czasem wieść się zaplącze o jego powrocie,

Lecz któż by wierzył baśniom! — A teraz się do cię

Zwracam, byś ciekawości mojej też dogodził.

Z jakiegoś ludu, miasta? Mów mi, gdzieś się rodził?

Jakeś się dostał? Czyjże okręt do Itaki

Przywiózł cię? Co za jedne te twoje flisaki?

Bo przecież się tu dostać nie mogłeś piechotą.

Jedno by prawdę wiedzieć, zapytuję o to.

Pierwszyś to raz w Itace? Czy też ongi może

Bywałeś tu za ojca mojego w tym dworze,

Kiedy się doń zjeżdżało siła zacnych osób,

A on wszystkich w gościnny podejmował sposób?”

 Na to mu sowiooka córa Diosowa

Rzekła: „Wszystko, co-ć powiem, prawda aż do słowa.

Mentes jestem, Anchiala mienię się być synem,

A sam władam żeglownych Tafijotów gminem.

Teraz tutaj przybyłem; mam liczną osadę

I do obcojęzycznych ludów morzem jadę,

By za towar żelazny kupić miedź w Temezie.

Od miasta podal stoi okręt, co mnie wiezie,

W zatoce Rejtron, u stóp Nejonu leśnego.

Chlubię się, żem był nieraz gościem ojca twego.

Możesz o to Laerta spytać, twego dziadka;

Staruch pono do miasta zagląda dziś z rzadka,

Samotnie doganiając na wsi dni ostatka,

Przy starce, co go karmi strawą i napitkiem,

Gdy w wieczór wróci do dom zmordowany zbytkiem

Łażenia, jak dzień długi, śród winnicznych wzgórzy.

Otóż słysząc, że ojciec twój wraca z podróży,

Tu-m zaszedł. Że go nie ma? Snadź szkodzą mu bogi;

Bo przecież umrzeć nie mógł Odysej nasz drogi.

Pewnie na jakiej wyspie, wkoło oceanem

Oblanej, gdzieś tam kiśnie pod twardym tyranem

Lub śród dziczy, co gwałtem trzyma go w niewoli.

Otóż chciałbym o jego powróżyć ci doli

Z tych przeczuć, jakie w duszę wlali mi niebianie:

Być może, iż co powiem, nareszcie się stanie;

Acz-em nie wieszcz i z lotu ptaszego nie wróżę,

To wiem, że wnet się skończą te jego podróże:

Wróci nasz tułacz, wróci w własny próg domowy;

A choćby go trzymały żelazne okowy,

Wyłamie się, ucieknie; wszak nie bity w ciemię!…

O jednej tylko prawdzie, proszę, oświeć-że mnie:

Tyżeś-to w tej osobie własny syn Odysów?

Podobieństwa w nim wiele masz z oczu i rysów.

Widywałem go nie raz, nie dwa, jeszcze wprzódy,

Nim pod Troję popłynął na boje i trudy

Z herojami Achai, co tam popłynęli.

Odtądeśmy z Odysem już się nie widzieli”.

 Na to roztropnie odrzekł Telemach młodziutki:

„Dowiedz się, gościu, z ust mych prawdy bez ogródki:

Że on jest ojcem moim, tak matka powiada.

Ja nie wiem. Tej pewności nikt z nas nie posiada.

Wolałbym jednak synem być po szczęsnym człeku,

Co by we własnym gnieździe sędziwego wieku

Dopędzał. Lecz tu u nas mówią pospolicie,

Że ten najnieszczęśliwszy z ludzi dał mi życie”.

 Na to mu sowiooka tak odpowiedziała:

„Z woli bogów niepróżna ród twój czeka chwała,

Jeśli Penelopeja takiego ma syna!

Wprzód jednak rzeknij prawdę: jaka to przyczyna

Tych godów i hałasów? Co to wszystko znaczy?

Czy stypa, czy wesele? Bo przecież inaczej

Zwykła uczta wygląda. Patrząc na te gbury

Szumiące, jakby dwór ten nogami do góry

Przewrócić chcieli, każdy przy zdrowym rozumie

Wszedłszy tu, zapomniałby języka w tym tłumie”.

 Więc roztropny Telemach jął mu się spowiadać:

„Cudzoziemcze! Jak widzę, pragniesz mnie wybadać.

Słuchajże! Ongi dom ten cnotą, dostatkami

Słynął, póki on jeszcze przebywał tu z nami.

Alić mąż wielki z bogów przekornych wyroku

Znikł ze świata, w bezślednym gdzieś ukrył się mroku.

Ja sam może bym jego tak nie płakał zgonu,

Gdyby był legł z drugimi na polach Ilionu

Lub na ręku przyjaciół skończył już po wojnie.

Wtenczas przynajmniej ludy achajskie przystojnie

Pamięć by bohatera uczciły mogiłą —

Moje imię z nim razem w prawnukach by żyło.

Ale on srogim harpiom dostał się w zdobyczy;

Bez widu, słychu przepadł. A syn cóż dziedziczy?

Łzy i ból. Nie dość, że już płaczę nieboszczyka,

Los mnie jeszcze innymi kolcami dotyka:

Ilu władyków bowiem panuje w tej stronie

Na lesistym Zakincie, Samie, Dulichionie,

I wszyscy, co na skalnej Itace rej wodzą,

Zalecają się matce mojej, dom nasz głodzą.

Ona zaś ni odmawia, ni spełnić się śpieszy

Tych ślubów! A tymczasem od drapieżnej rzeszy

Dobytek mój pożarty; wkrótce i mnie schłoną!”

 Na to, że była gniewem Atene wzburzoną,

Rzekła: „Przebóg! O, jakże nam tu nie dostaje

Twojego ojca! Zaraz starłby w proch tę zgraję,

Niechby przybył i we drzwiach tej izby się zjawił

W hełmie, ze szczytem, kopie dwie ku nim nastawił,

Taki, jakim go pierwszy-m raz poznał przed laty

W domu u nas, gdzie wesół hulał, chwat nad chwaty,

Z Efyry gdy od Ila wracał Mermeryda,

Dokąd jeździł okrętem myśląc, że mu wyda

Do zatrucia pierzastych strzał mordercze trutki;

Wżdy Ilos dać mu nie chciał, z tej jedno pobudki,

Że mu strach było ściągnąć za to bogów karę;

Więc dał mu je mój ojciec, lubiąc go nad miarę.

Otóż gdyby się Odys naraz zjawił taki,

Gardła by, klnąc żeniaczkę, dały te junaki!

Lecz w tajnych dotąd losach zapisane stoi,

Czy on wróci, czy pomści, czy nie, krzywdy swojej

W tym tu miejscu. Więc tobie najpierw przykazuję,

Abyś precz z domu wymiótł te rozpustne szuje.

O mój chłopcze! Do słów mych przywiąż udział żywy:

Zaraz jutro na wiecę powołaj Achiwy,

Przemów do nich; na świadki wezwij bogów w niebie;

Gachom rozkaż, by każdy powracał do siebie,

A matce — jeśli pragnie drugiego małżeństwa —

Niech powraca do domu ojca, do rodzeństwa;

Tam wesele jej sprawią, dadzą sute wiano,

Jak przystoi wyprawiać córę ukochaną.

Tobie zaś radzę, jeśli rada moja waży:

Uzbrój łódź, weźmij z sobą dwudziestu wioślarzy

I ruszaj, byś o ojcu mógł dostać języka

Tak z ludzkiego posłuchu, jak od posłannika

Zeusowego, co każdą wieść roznosi lotem.

Wstąp do Pylos, wypytaj Nestora, a potem

W Sparcie da ci Menelaj nowin rozmaitych.

Ostatni on z Achiwów wrócił miedziokrytych.

Gdy się dowiesz, że ojciec zdrów wraca z podróży,

To choćbyś jak był smutny, wycierp rok, nie dłużej,

Tutaj w domu. Przeciwnie, jeżeli doprawdy

Już on nieżyw — to wrócisz tu na wyspę zawdy

kurhan mu usypiesz, stypę jak należy

Sprawisz, i matce męża poszukasz w młodzieży.

A gdy wszystko to spełnisz, jak na cię przystało,

Wtedy obejrz się dobrze, myślą zważ dojrzałą,

Jak byś mógł zalotniki wytracić w tym dworze

Bądź fortelem, bądź wstępnym bojem. O, niebożę!

Trzeba ci już dziecięce porzucić zabawy.

Czyś nie słyszał, do jakiej Orest doszedł sławy

Między ludźmi, że zgładził Ajgista, mordercę,

Który mu ojca zabił? I tyś, moje serce,

Wzrostem, kształtem wybujał: co umiesz, czas dowieść,

Aby późny potomek z dzieł twych uplótł powieść.

Lecz już mi trzeba wracać na okręt w zatoce;

Czeladź się oddaleniem moim gdzieś kłopoce.

Pamiętaj, com ci mówił, chłopcze, myśl o sobie!”

 Młodziuchny mu Telemach odrzekł w tym sposobie:

„Gościu mój! Mówisz do mnie iście tak serdecznie,

Jakby ojciec do syna; zachowam to wiecznie.

Przecież zaczekaj kęsek, choć w drogę ci pilno;

Wykąp się wprzód, dla duszy weź strawę posilną,

Abyś idąc na okręt powracał wesoły,

Obdarzon upominkiem, jakim przyjacioły

Wzajem się obdarzają”.

      Atene mu na to:

„Nie zatrzymuj mnie; dłuższa zwłoka dla mnie stratą.

Dar, który mi przeznaczasz, przyjmę za powrotem,

Bym go zawiózł do domu i również klejnotem

Cennym ciebie obdarzył”.

      I Zeusowa córka

Rzekłszy to, sowiooka, w powietrze wprost furka

Niby ptaszę skrzydlate, do piersi chłopięcej

Wlawszy siłę i męstwo, że odtąd goręcej

Niż wpierw myślał o ojcu. Uczuć miotan mnóstwem,

Domyśliwał się w duchu, że rozmawiał z bóstwem…

Teraz boskie pacholę do gachów wróciło,

Gdzie śpiewał sławny gęślarz. W izbie cicho było,

Słuchali — a on śpiewał powrót opłakany

Spod Troi od Ateny na Greków zesłany.

Kiedy w górne komnaty doszedł śpiew ponury

Do uszu Penelopy, Ikariosa córy,

Śpiesznie zbiegła po schodach na dolne pokoje,

Wżdy nie sama, przy sobie miała panien dwoje,

I gachom się zjawiła postać cnej matrony

Stojąca w progu izby wysokosklepionej,

Na lica zapuściła z głów namiotkę cienką,

Z lewej i prawej miała służebną panienkę,

I do boskiego piewcy rzekła, płacząc rzewnie:

„Femiu! Ty innych pieśni więcej umiesz pewnie,

Co ludzi, bogów sławią, a u piewców słyną.

Więc jedną z takich zabrzmij; a oni niech wino

Piją milcząc. Tej nie chcę tylko pieśni jednej.

Taką boleścią serce przenika mnie biednej

Już i tak udręczonej tym płaczem ustawnym

Po małżonku, w Helladzie i na Argos sławnym”.

 Telemach odrzekł na to: „Matko ukochana!

Za cóż-eś na miłego pieśniarza zdąsana?

Czy że śpiewa, jak czuje? Nie on winien temu,

Raczej Zeusa obwiniaj, że daje każdemu

Mistrzowi takie tylko, jak sam chce, natchnienia.

Nie wiń go, że nam śpiewa Greków utrapienia.

Azaliż nie tej pieśni słuchamy najchętniej,

Co czymsić nowym w sercu słuchacza odtętni?

Raczej ty się do pieśni nastrój w duszy swojej.

Przecież nie sam to Odys nie wrócił spod Troi

— Tylu innych herojów przepadło bez wieści.

Lepiej wróć do się, pilnuj roboty niewieściej,

Wrzeciona i krosienek. Naganiaj, by żwawo

Dziewczęta pracowały. Rozkaz mężów sprawą,

A i moją. Jam przecież pan tutaj we dworze”.

 I cofnęła się matka w zdumionej pokorze

Mądrą synowską mowę rozważając w sobie,

A wszedłszy do swych komnat da folgę żałobie,

Pamięć męża rzewnymi oblewając łzami,

Póki Pallas jej powiek nie potrzęsła snami.

 W ciemnej izbie znów wrzawę wszczęli zalotnicy.

Każdy z nich rad się dobrać do niej, do łożnicy.

Lecz Telemach słowami powściągnął zbytników:

„Matki mej zalotnicy, niechajcie tych krzyków!

Nie lepiej-ż przy tych godach zażyć krotochwili,

I takiego pieśniarza nie stokroć-że milej

Słuchać, kiedy boskimi dźwięki nas czaruje?

Jutro w rynku na wiecę wszystkich powołuję,

By obwieścić mój rozkaz krótko, węzłowacie:

Fora ze dwora! Innych schadzek czy nie macie,

Gdzie byście swój lub cudzy zjadali dobytek?

Lecz jeśli na tym rozkosz wasza i pożytek,

Aby mi nie zostawić w domu kęsa chleba,

To i mnie zjedzcie! Zaklnę nieśmiertelne nieba,

A może Zeus te psoty równym spłaci płatem,

I wszyscy gardło dacie na miejscu tu, na tem!”

 Tak mówił. Oni wargi przygryźli. Skąd taka,

Dziw im, wzięła się buta dziś u Telemaka?

Więc Antinoj, Eupejta syn, nabrał go z góry:

„Pewnie cię, Telemachu, nauczył bóg który

Tak hardo się odzywać tutaj w naszym gronie?

Obyś tylko w Itace nie dał mu, Kronionie,

Panować, choć na niego władza spada z ojca!”

Na to mu wręcz odcięła roztropność mołojca:

„Antinoju! Czczej sprzeczki z tobą nie prowadzę,

Lecz jeśli Zeus ją da mi, to wezmę tę władzę.

Alboż to zostać królem masz za rzecz tak podłą?

Zaprawdę nic w tym złego: otworzy się źródło

Dochodów, zbogaciejesz i sam wzrośniesz w cześci.

Przecież achajskich kniaziów niemało się mieści

Na tej wyspie, bądź młodych, bądź w starym już wieku,

Aby to berło wzięli po wielkim człowieku.

Dla mnie dość, żebym dom mój utrzymał spokojnie

I sługi, które Odys wziął łupem na wojnie”.

 Eurymach, syn Polyba, na to się ozowie:

„O tym, mój Telemachu, rozstrzygną bogowie,

Kto na przyszłość itackim ma władać ostrowem.

Ty dzierż swoje i panuj w ognisku domowym.

A póki mężów stanie w tym naszym zakątku,

Nikt by nie śmiał cię gwałtem ograbiać z majątku.

Jednak chciałbym o gościa tego spytać — powiedz,

Co zacz? Z jakiej to ziemi wziął się ten wędrowiec?

Gdzie ród jego? Dziedziczne kędyż leżą włości?

Czy o powrocie ojca przywiózł wiadomości?

Czy też we własnej sprawie tu go co przygnało?

Czemu naraz gdzieś przepadł, a do nas nieśmiało

Zbliżał się? Z twarzy przecież wyglądał szlachetnie”.

 Na to roztropny młodzian Telemach odetnie:

„Eurymachu! Już ja się ojca nie spodziewam!

I przestałem już wierzyć wieściom, choć je miewam.

We wróżby też nie wierzę. Choć tam matka pyta

Sprowadzanego często o przyszłość wróżbita.

Ten zaś gość znał mojego rodzica za młodu,

Zwie się Mentes, Anchiala syn, z bitnego rodu.

Dziś żeglownym Tafijcom włada berłem błogim”.

Tak mówił przeczuwając, że ten gość był bogiem.

I gachy znów śpiewkami, wesołymi skoki

Szaleli, aż wieczorne zbliżyły się mroki.

A gdy już czarne mroki zapadły i chłody,

Każdy poszedł się wyspać do swojej gospody.

 Telemach do sypialnych również szedł pokoi,

W gmachu z pięknym widokiem; ten w podwórzu stoi.

A szedł zakłopotany szukać snu, do łóżka;

Przed nim z smolnym łuczywem szła dobra staruszka

Eurykleja, Opsowa córka. Opsa spłodził

Pejsenor. Gdyż Laertes, kiedy w kupno wchodził

Swych włości, razem o nią zawarł był ugodę

I za dwadzieścia wołów kupił dziewczę młode,

Które to w domu chował w pańskiej uczciwości.

Wżdy nigdy jej nie dotknął, bojąc się zazdrości

Żony swej. Teraz ona świeciła łuczywem

Telemachowi; sercem kocha go pieściwem,

Gdy jeszcze od dziecięcych niańczyła go latek.

 On, skoro drzwi otworzył do swoich komnatek,

Siadł na pościeli, zrzucił z siebie chiton miękki

I roztropnej staruszce oddał go do ręki;

A ta, złożywszy gładko fałdzik przy fałdziku,

Zawiesiła przy łóżku na ściennym gwoździku,

Po czym wyszła, drzwi srebrnym przyciągła pierścieniem,

Zasuwkę zasunęła szarpnąwszy rzemieniem.

 On noc całą w wełnianym puchu ócz nie mruży;

Pallas radziła podróż: myślał o podróży.

Pieśń druga

Zgromadzenie mieszkańców Itaki. Wyjazd Telemacha

 Gdy świt różanopalcą urodził Jutrzenkę,

Syn Odysa się z łoża porwał, wdział sukienkę

Chędogą, a przez ramię zawiesił miecz srogi,

Pięknymi postołami białe opiął nogi

I wyszedłszy z komnaty, jak niebianin śliczny,

Wydał rozkaz keryksom, aby okoliczny

Lud kędziornych Achiwów na wiecę zwołali;

Więc na głos ich Achaje zewsząd się ściągali.

A gdy już powołani gromadnie się znidą,

Wstąpił pośród nich, w ręku ze spiżową dzidą,

Wżdy nie sam, lotnych chartów parę miał przy sobie.

Pallas taki nadała blask jego osobie,

Że lud wszystek się cieszył z młodzieńca widoku;

Zasiadł prestoł ojcowski; starce cofli kroku.

 Heroj Ajgyptios zaczął rzecz przed zgromadzeniem.

Był to zgarbiony starzec mądry doświadczeniem,

Którego syn Antifos z Odysem w wyprawie

Na Ilion koniorodny pociągnął, i w nawie

Jednej z nim pożeglował, kopijnik wyborny,

Lecz go Polyfem w jamie rozdarł — na wieczorny

Kąsek sobie ów złośnik chłopaka zostawił.

Krom niego, miał trzech innych: Eurynomos bawił

Z zalotnikami; doma dwaj gospodarzyli —

Przecież syna, co zginął, płakał każdej chwili.

Więc stary płacząc tak się ozwał do słuchaczy:

„Itakanie! Niech słucha, kto mnie słuchać raczy.

Nie było u nas sejmów ni żadnej narady,

Odkąd cny Odys wywiódł pod Troję osady;

Któż więc zwołał nas ninie? Kto miał powód jaki?

Zrobiłaż to starszyzna czy nasze junaki?

Czyżby który wieść dostał, że wracają nasi?

Niechaj mówi, co słyszał, ciekawość ugasi.

A może jaką sprawę publiczną chce wnosić?

Zawsze czyn to szlachetny, i niech mu Zeus dosyć

Darów nasypie, ile serce jego żąda!”

 Telemach z słów tych wróżbę pomyślną przegląda,

A nie mogąc dosiedzieć, wpadł w pośrodek tłoku,

Żądny słowa. Wtem keryks Pejsenor, na oku

Mając go, zaraz berło podsunął do ręki;

On zwrócił się do starca i na znak podzięki

Rzekł:

      „Cny starcze, ów sprawca wnet ci się przedstawi:

Jam was zwołał w najcięższym smutku, co mnie dławi.

Lecz o powrocie naszych nie wiem nic takiego,

Co bym mógł wnieść do ludu tu zgromadzonego,

Tym mniej o pospolitej kraju radzić rzeczy;

Ino powiem o sobie. Dom mój się niweczy

Podwójną klęską. Naprzód stradałem rodzica:

Pod berłem jego niegdyś kwitła ta ziemica;

A teraz znowu cierpię nad domem w upadku —

Lada chwila, a koniec mienia i dostatku!

Matkę moją obsiadła rzesza zalotników;

Wszystko to syny naszych przedniejszych władyków,

A każdy od jej ojca Ikariosa stroni —

Przecież, żeby prosili, dałby sute po niej

Wiano i rękę temu, kogo sam wybierze.

Wtomiast woleli u nas obrać sobie leże,

Rznąć z naszych obór woły, owce, kozy tłuste

Na biesiady, ognistym winem swą rozpustę

Skrapiać i wszystko chłonąć — a nie ma nikogo,

Kto by jak Odys plagę odwrócił tę srogą.

Ja jej sam nie odwrócę; sił nie mam na tyle

I nie wiem, czy odwagą podołam ich sile.

Oj, dałbym sobie radę, gdyby sił po temu!

Co się święci, znieść trudno i najcierpliwszemu.

Dom mój do szczętu złupion! Ujmijcież się przecie

Krzywd mych, jeśli się wstydać sąsiadów nie chcecie

Dokoła mieszkających; wszak was bogi mściwe

Mogłyby skarać za ich gwałty niegodziwe.

Za nie się Zeus olimpski, za nie Temis nasza

Pomści, co ludzkie rady wspiera lub rozprasza!

Pofolgujcie mi, błagam! Czyż mało wam na tem,

Że własne utrapienie moje dla mnie katem?

Miałżeby kiedy Odys, rodzic mój poczciwy,

Umyślnie was obrazić, pancerne Achiwy,

Że na mnie wetujecie swe dawne obrazy

I podszczuwacie gachy? Wolałbym sto razy

Widzieć dom mój, dobytek, przez was pochłonięty:

W tym nieszczęściu ocalić można by choć szczęty;

Bo dopóty bym chodził od chaty do chaty

Krzycząc: «Wróćcie, co moje!», aż bym odbił straty,

Gdy ninie tylko zgryzot poicie mnie jadem!”

 Rzekłszy to o ziem cisnął berło; łzy mu gradem

Z ócz się polały. Lud się łez jego litował:

Wszyscy wkoło milczeli i nie występował

Nikt z gromiącą pogróżką przeciw jego mowie,

Tylko syn Eupejtesa, Antinoj, tak powie:

„Chłopcze ostrojęzyczny, wyrwałeś się hardo

Z potwarzą; chcesz nas okryć wstydem i pogardą.

Cóż zalotnicy złego-ć zrobili? Gdzie wina?

Raczej w twej matce, chytrej niewieście, przyczyna.

Wszak trzy lata minęły, a na czwarty ma się,

Jak zalotnych Achiwów czczą nadzieją pasie;

Wszystkim coś obiecuje; tym, owym majaczy

Słodkimi konszachtami, lecz myśli inaczej.

Na taką się jej dowcip zdobył niespodziankę,

Że umyślnie w swej izbie cienką, długą tkankę

Nałożyła i rzekła do zalotnej młodzi:

— Jeśli wam po Odysie o mą rękę chodzi,

To pokąd nie dokończę tej szaty, nie prędzej

Ślub być może — bo żal by marnować mi przędzy.

Sztukę tę dla Laerta przeznaczam, gdy stary

Usnąwszy niezbudzonym snem pójdzie na mary;

Nie chcę, by mnie achajskie ganiły kobiety,

Gdyby on, pan tak wielki, leżał nieokryty.

Tak mówiła, i wszyscy wierzyli mądrosze.

Odtąd w dzień przy krosienkach tkała tam po trosze,

Lecz w noc przy żagwiach pruła, co we dnie utkała,

I tak nas przez trzy lata wciąż oszukiwała.

Gdy czwarty rok przyniosły pór odmienne lica,

Przez jedną z pokojówek wyszła tajemnica.

Wpadamy — na gorącym uczynku schwytana,

Pruła to czasu nocy, co utkała z rana.

Więceśmy ją zmusili dokończyć tej pracy;

A zatem ogłaszamy wręcz, wszyscy junacy,

Dla twojej wiadomości i zgromadzonego

Ludu: Wyślij precz matkę! Niech sobie jakiego

Męża wybierze sama lub ojciec wybierze.

Bo jeśli ma nas długo trzymać w poniewierze

I liczyć na swój dowcip, dany od Pallady,

Tworzenia ślicznych tkanin, wybiegów i zdrady,

O czym-to nie słyszano nigdy za lat dawnych,

Acz w Achai bywało tyle niewiast sławnych:

Taka Alkmen i Tyro, więc Mykene cudna —

Wżdy żadna tak w swej sztuce nie była obłudna

Jak Penelopa. Chytrość nabawi ją szkody,

Bo póty łupić będziem twe mienie i trzody,

Dopóki nie przestanie trwać w swoim uporze,

Jakim ją niebo natchło. Dla niej uróść może

Sława stąd — wżdy majątek przepadnie do licha.

A jeśli wśród Achiwów nie znajdzie żenicha,

Żaden z nas nie ustąpi krokiem z tego domu,

Ani do swoich, ani narzuci się komu!”

 Roztropny mu Telemach na to wręcz odpowie:

„Matkę wygnać to w mojej nie mieści się głowie,

Wygnać dawczynię życia, co mnie wykarmiła —

Czy tam ojciec mój żyje, czy go śmierć zabiła!

Trudno mi także spłacić Ikariowi wiano,

Gdybym tak samowolnie wygnał ukochaną.

Oj, dałby mi on za to! A gorzej demony

Pomściłyby się, jeśli klątwa wypędzonej

Wezwie Erynie; ludzie by mną pogardzali!

Nigdy syn z domu swego matki nie oddali.

A jeśli wam ta mowa moja serca bodzie,

To precz z dworu! Na innej osiąść wam gospodzie,

Gdzie byście swój lub cudzy zjadali dobytek!

Lecz jeśli na tym rozkosz wasza i pożytek,

Żeby mi nie zostawić w domu kęsa chleba,

To i mnie zjedzcie! Zaklnę nieśmiertelne nieba!

A wtedy Zeus te psoty równym spłaci płatem,

I wszyscy gardło dacie na miejscu, tu, na tem…”

Tak rzekł. A Zeus, szerokogrzmiący pan błękitu,

Zesłał dwa orły k'niemu lotem z góry szczytu.

Zrazu oba bujały z wiatrami po niebie

Rozpostartymi skrzydły, blisko obok siebie,

Dopiero gdy zawisły nad zgiełkliwym rynkiem,

Nuż trzepotać się w miejscu i kręcić się młynkiem,

Topiąc w te czaszki tłumu złowrogie oczyska.

Biły się szponmi, pierze drąc z karku i pyska —

W końcu przez gmachy miejskie wionęły na prawo.

Lud się dziwił patrzący na tę bójkę krwawą,

I sam się w duchu pytał, co znaczą te dziwy,

Gdy Haliterses zabrał głos, witeź sędziwy,

Syn Mastora, nad niego nie znajdzie wróżbita,

Z lotu ptaków on przyszłe losy wie i czyta;

Więc wobec sejmujących to otworzył zdanie:

„Co wam powiem, słuchajcie słów mych, Itakanie!

Choć, co powiem, najwięcej w zalotniki mierzy.

Im to grozi zagłada! Kto chce, niech mi wierzy.

Odyseja co ino nie widać z powrotem;

Już on gdzieś niedaleko i rozmyśla o tem,

Jak by gachom zgotował śmierci ukaranie.

Przy nich się niejednemu po skórze dostanie

Z okolicznych mieszkańców Itaki górzystej;

Więc trzeba ich hamować — wniosek oczywisty.

Albo niech sami siebie wezmą w tęgie kluby,

A to ich uratuje od niechybnej zguby.

Doświadczony ja wróżbit, co mówię, nie myli,

A czy się już nie spełnia wróżba onej chwili,

Kiedy Argów pod Troję odpływały nawy,

A i Odys należał z nimi do wyprawy —

Że po wielu przygodach on sam bez drużyny,

Od swoich nie poznany, wróci do rodziny

Aż po latach dwudziestu. Wszystko to się stanie”.

 Eurymach, syn Polyba, zgromił to gadanie,

Mówiąc: „Starcze! Idź do dom! ot, wróżyłbyś lepiej

Synom swym, czej się jakie licho ich nie czepi.

Umiem ja niż ty trafniej wróżyć z takich znaków,

Któż nie wie, że pod słońcem lata dużo ptaków,

Choć nie wszystkie coś wróżą! Odys dawno w ziemi

Gdzieś spoczywa; a ciebie z wróżbami twojemi

Niechby licho porwało! Nie bajałbyś tyle

Przepowiadając rzeczy drażniące niemile,

Jątrzące Telemacha serce i tak gniewne,

Żeby jakim kubanem ujął cię zapewne.

Lecz wiedz, starcze — a wróżba ta ziści się pono:

Jeśli tego chłopaka, mimo doświadczoną

Starość chciałbyś do burdy podbuntować jakiej,

Tedy krok ten zuchwały da mu się we znaki.

Niech co chce robi, gachom nic zrobić nie może,

Za to tobie pokutę nałożym, nieboże,

Tak twardą, że ci nigdy nie wyjdzie z pamięci.

Ty zaś, mój Telemachu, słuchaj dobrej chęci

I rady: Matkę przymuś, niech wraca do ojca!

On jej sprawi wesele, wyda za mołojca

I córze ukochanej da przystojne wiano.

Inaczej Achajczyki nigdy nie przestaną

Pożądać Penelopy. Czyż boim się kogo?

Telemach nam nie straszny, choć gada tak srogo.

Nawet nas wróżby twoje, staruchu, nie straszą,

Na wiatr rzucone. Wzgardęś tylko zyskał naszą.

Zatem do szumnych biesiad wracamy, i w domu

Nigdy ładu nie dojdziesz, dopóki z nas komu

Ręki matka nie odda. Owoż tak jak pierwej

Dobijać się o rękę jej będziem bez przerwy

I nikt z nas w inne progi pewno nie zawita,

Choćby była niejedna do wzięcia kobieta”.

 Na to roztropny młodzian Telemach odpowie:

„Słuchaj mnie, Eurymachu! Słuchajcie, gachowie!

O nic was tu nie błagam, bo i słów nie staje,

Gdy o tym wiedzą bogi i wszystkie Achaje.

Statek mi tylko dajcie z dwudziestą osady,

A puszczę się na morze szerokie na wzwiady:

Będę w Sparcie, a pierwej w piaszczystym Pylosie,

Aby się o rodzica coś wywiedzieć losie;

Może od kogo z ludzi lub od posłannika

Zeusowego dostanę o ojcu języka.

Gdy się dowiem, że żyje i wraca z podróży,

To jeszcze nań poczekam tęskny rok najdłużej

Tutaj w domu; przeciwnie, jeżeli doprawdy

Już on nieżyw, powrócę na tę wyspę zawdy,

I kurhan mu usypię, stypę jak należy

Sprawię, i matce męża poszukam w młodzieży”.

 To rzekł i usiadł młodzian. Mentor powstał zatem.

Cnego on Odyseja był druhem i bratem;

Odys mu na odjezdnem dał pieczę majątku,

Przykazał posłuszeństwo — a on strzegł porządku.

Więc w dobrej wierze starzec takie otwarł zdanie:

„Co powiem, posłuchajcie słów mych, Itakanie!

Źle to, kiedy pan, w ręku którego jest władza,

Ma serca prawość, dobry, poddanym dogadza;

Przeciwnie, złym być winien, okrutnym zbytnikiem,

Kiedy pamięć boskiego Odysa już w nikim

Tu u ludu nie żyje, chociaż nam królował

Łagodnym berłem i nas jak ojciec miłował.

Mniej przeto za złe biorę zalotnej czeredzie,

Że w chytrym zaślepieniu pusty żywot wiedzie,

Szarpiąc mienie Odysa; za to kiedyś szyje

Dadzą, dziś się łudzący, że Odys nie żyje.

Atoli reszcie gminu za złe mam, że siedzi

Niemy i nawet słowem nie karci gawiedzi;

Liczniejszy, a tej garstki nie okiełzna drobnej”.

 Na to syn Euenora Lejokrit rzekł złobny:

„Mentorze! Podżegaczu! Głupstwa pleciesz w szale;

Lud szczujesz na nas. To ci się nie uda wcale,

Żebyś liczbą miał wydrzeć nam zaszczyt biesiady!

Sam Odysej podobno nie dałby nam rady,

Gdyby tutaj się zjawił i naszych sokołów

Brał się rugować z dworu od godowych stołów.

Nie ucieszyłoby to nawet jego żony,

Choć spragnionej do męża. Padłby porażony

Ciosem wnet, zaczepiając silniejszych liczebnie.

Widzisz więc, żeś się z mową wyrwał niepotrzebnie.

Dość tego, idźcie do dom, każdy do swej pracy.

Telemacha tam w drogę wyprawią już tacy,

Jak Mentor, Haliterses — oni, co od ojca

Datującą się przyjaźń mają dla mołojca.

Lubo sądzę, że z nami posiedzi on dłużej,

Łowiąc wieści, i tej tam zaniecha podróży”.

 Tak rzekł — i dał odprawę wiecującej rzeszy.

Rozprószyły się tłumy, każdy do się śpieszy,

Zalotni zaś na dworzec Odysa wtargnęli.

 Telemach na brzeg morski poszedł i w topieli

Ciemnych, wód umył ręce, Ateny wzywając:

„Bóstwo, Ty, które wczoraj dom nasz nawiedzając

Rozkazałaś mi łodzią puścić się na morze

Za wieścią o mym ojcu zgubionym, co może

Wraca do nas: lecz zamiar psują mi Achiwi,

A najbardziej gachowie gwałtowni i chciwi”.

 Tak się modlił. Wtem Pallas stanęła na jawie,

Mentorowi podobna w głosie i postawie,

I do młodziana rzekła uskrzydlone słówko:

„Na przyszłość, Telemachu, nie trwóż, nie drwij główką!

Jeśliś po ojcu dostał moc i serce dzielne,

Którym słowa i czyny siał on nieśmiertelne,

Tedy podróż ta dla cię nie będzie daremną,

Lecz jeśli w żyły swoje wziąłeś krew nikczemną

I Odys z Penelopą ciebie nie spłodzili —

Nigdy nie dopniesz tego, co chcesz, chęć omyli.

Zaprawdę, mało synów, co się w ojców wdali,

Mniej lepszych, a moc takich, co podli i mali.

Więc gdy nadal nie stchórzysz i nie podrwisz głową,

Ani całkiem utracisz mądrość Odysową,

Tedy na pewne tuszę, żeć dzieło uwieńczy;

A tym, co gachy robią, gardź, niech cię nie dręczy.

Głupcom tym sprawiedliwość ni mądrość nieznana;

Nie przeczuwają śmierci, a już zgotowana

Wisi nad nimi; wszyscy na jeden raz padną,

Więc twój wyjazd nie trafi na przeszkodę żadną;

Ja bowiem, jako z ojcem miałem przyjaźń dawną,

Jadę z tobą i łódź ci przysposobię spławną.

Tymczasem wracaj do dom, z gachami się zadaj,

Podróżną żywność gromadź, w naczynia układaj,

Wino w dzbany, a mąkę, co chłopom moc daje,

Pakuj w wory skórzane. Ja zaś sobie zraję

Tam i sam między ludem nieco ochotnika.

A że w morskiej Itace wiele się spotyka

Tak starych, jak i nowych na wybrzeżu łodzi,

Więc wybiorę najlepszą; gdy się nałagodzi

I opatrzy, wraz spuścim łódź na pełną wodę”.

 Tak rzekła Kronionowa córa. Chłopię młode

Na głos bogini rusza śpiesznymi krokami

Ku domowi, po drodze bijąc się z myślami.

W domu zastał tłum gachów, jak sobie w najlepsze

W dziedzińcu kozy łupił, smalił tłuste wieprze.

Aż oto i Antinoj ze śmiechem ku niemu

Pomknął, ścisnął za rękę i rzekł po swojemu:

„Telemachu wymowny, zagorzała głowo!

Nie gorsz się postępkami naszymi ni mową.

Jedz, pij razem tu z nami, tak samo jak wprzódy,

A o podróż Achajom zostaw wszystkie trudy:

Łódź ci dadzą, wioślarzy, byś w boskim Pylosie

Prędzej się mógł dowiedzieć coś o ojca losie”.

 Roztropny mu Telemach na to odpowiedział:

„Nigdy bym, Antinoju, przy godach nie siedział

Z zuchwalcami, by z nimi zażyć krotochwile!

Czyż wam mało, gachowie, żeście mi już tyle

Przetrawili majątku, pókim był dziecięciem?

Dziś, gdym podrósł i własnym zrozumiał objęciem,

Co świat gada — a piersi męskie duch rozpiera —

Zobaczę, czy nie przyjdzie na was straszna Kera,

Bądź do Pylos pojadę, bądź zostanę z wami.

Wżdy jadę! Ta się podróż, jak tuszę, uda mi,

Choćby na cudzej łodzi, bo swego okrętu

Ni flisów nie mam, przez was złupiony do szczętu”.

 To rzekł i rękę umknął z jego dłoni zdradnej,

A gachy, sposobiące w izbie stół biesiadny,

Drwili zeń; ów i drugi językiem szermował,

Aż jakiś tam pyszałek z tym się wysforował:

„Coś Telemach się bierze do nas nie na żarty!

Pewnie oprawców z Pylos albo też ze Sparty

Zmówi na nasze gardła, gorąco kąpany!

Może też do Efyry, w ów kraj wychwalany,

Kopnie się po mordercze, z ziół dobyte trutki,

I do wina nam wmiesza? Oj, żywot nasz krótki!”

 Po nim znów inny śmiałek tak się naigrawa:

„Kto wie, czy mu na dobre wyjdzie ta wyprawa,

I czy go, jak Odysa, nie pochłoną wały?

Uważcie, jaki kłopot byłby stąd niemały:

Trzeba by się spuścizną dzielić i dom ładzić,

Żeby matkę z małżonkiem nowym w nim osadzić”.

 Tak mówili, gdy młodzian w wysokosklepienne

Skarbce zaszedł ojcowskie, gdzie miedź, złoto cenne

W kupach leżały; w skrzyniach suknie pochowane,

W łagwiach oliwa wonna; toż dzbany gliniane

W rząd, o ścianę oparte, stały z winem starem,

Tym najsmaczniejszym, niemal że boskim nektarem

Odysa, jeśli tenże trudy i przygody

Złamie i kiedyś wróci do własnej zagrody.

Sklepy te drzwi warowne zamykały szczelnie

Na dwie kłódki. Szafarka w nich krząta się dzielnie

Dzień i noc, pańską własność mająca w dozorze,

Eurykleja Opsówna — Ops po Pejsenorze.

Telemach ją do sklepu zwołał i rzekł: „Nuże,

Matulu! Nalej winem gliniane mi kruże,

Wystałym i najlepszym, jakie ma piwnica,

Krom tego, co je chowasz dla mego rodzica,

Gdyby kiedyś powrócił do nas w zdrowia pełni.

Nalej takich dwanaście i zatkaj najszczelniej;

Toż w miechy gęstoszyte mąki mi nabierzcie —

Dość będzie cienko mlonej nabrać miar dwadzieście;

Wżdy o tym nic nie trzeba mówić do ostatka.

Sami to wszystko zróbcie; a w wieczór, gdy matka

Pójdzie sobie na górę i spać się układnie,

Będę mógł te przybory powynosić snadnie,

Gdyż wyjeżdżam do Sparty; lecz pierwej w Pylosie

Chciałbym się o ojcowskim coś dowiedzieć losie”.

 To rzekł, a Eurykleja łzami się zalewa,

Głośno łkając, w te słowa k'niemu się odzywa:

„Synku! Cóż znowu do cię przystąpiło? Za czem

Miałbyś gdzieś w świat za oczy puszczać się tułaczem,

Panicz, jedynak? Kiedy nie ma wątpliwości,

Odysej daleko złożył swoje kości!

A oni, gdy odjedziesz, nastąpią-ć na życie,

I aby twój majątek posiąść, zgładzą skrycie.

Ot! Siedź lepiej na swoim! Nikt cię stąd nie goni

Szukać strachu i burzy na bezdennej toni”.

 Na to rzekł jej Telemach, roztropne pacholę:

„Nie trap się, nianiu! Boską spełniam tylko wolę.

Wżdy przysiąż, że mej matce nie powiesz, co robię

Aż w jedenastej albo aż w dwunastej dobie,

Chyba gdyby kto doniósł lub mnie zawołała;

Nie chciałbym, by się łzami psuła jej płeć biała”.

 To rzekł. Ona na wielkie bogi mu przysięgła,

A przysiągłszy, największym zaklęciem się sprzęgła.

I wino jęła toczyć wraz w kruże gliniane,

Mąkę zsypywać w miechy gęsto zeszywane.

On zaś poszedł do izby, gdzie gachów biesiada.

Teraz na inny fortel bierze się Pallada:

Wziąwszy kształt Telemacha obiegła dokoła

Ulice miasta, wszystkim przykazując zgoła,

Kogo tylko spotkała, by gdy noc zapadnie,

Nie omieszkał przy łodzi stawić się gromadnie;

W końcu zaś u Nemona, co go Fronios rodzi,

O łódź prosiła, on jej nie odmówił łodzi.

 Zgasło światło Heliosa, mrok poczernił szlaki;

Bogini łódź na morze pchnęła i wszelaki

Sprzęt zniosła, bez którego żaden nie wybieży

Okręt na morze; potem podal od wybrzeży,

Aż do ujścia zatoki, łódź tę podprowadzi

I napomnienia daje zebranej czeladzi.

 Znowu na inny fortel Pallada się wzięła:

Śpiesznie w dworzec boskiego Odysa wionęła

I tam gachom snem słodkim zaprószyła oczy,

Że niejeden z pijących, gdy go sen zamroczy,

Czaszę z ręki upuścił. Więc się zataczając

Na spoczynek do miasta poszli, nie mieszkając.

Wtedy Zeusowa córa o oczach błękitnych

Wywoła Telemacha z głębi komnat szczytnych,

Mentorowi podobna i z głosu, i twarzy:

„Telemachu, tam garstka pancernych wioślarzy

Czeka już; brak im ciebie tylko, a odpłyną.

Spieszmy się, by z wyjazdem nie spóźnić się ino!”

 To wyrzekła Atene i śpiesznie szła przodem;

On za boginią równym też podążał chodem.

A gdy tak do korabiu doszli, co w przystani,

Czekali kędzierzawi flisy tam zebrani.

Do nich więc świętej mocy Telemach rzekł: „Ano!

Chodźcie, mili, po żywność już przygotowaną

U mnie w domu… Przed matką cała rzecz ukryta;

Krom starki jednej, żadna nic nie wie kobieta”.

 Rzekł — i przodem podążył; oni za nim w ślady

Znieśli żywność do łodzi burtownej na składy,

Ustawiając w tym szyku, jak rozkaz im dany,

Aż i sam wszedł na pomost, przez nią poprzedzany.

Pallas siadła u steru, a tuż przy bogini

Siadł Telemach. Więc linę odczepiwszy, inni

Weszli także na statek i zasiedli ławy.

Atene im wiatr zaraz zesłała. łaskawy:

Zefir wiejący czuby fal czarniawych gładzi.

Telemach wciąż do miłej przemawiał czeladzi,

By śpiesznie ład czyniła; więc robią, co każe:

Sosnowy maszt wbijają w drążonym ligarze,

Wyprostowują, z dołu biorą w mocne sznury,

I na rzemieniach żagle podciągną do góry.

Jakoż płótna wiatr nadął, i wełny z łoskotem

Bijąc o boki nawy, gdy nurt pruła lotem,

Coraz śpieszniej ją gnały po wodnym odmęcie.

A tak, gdy umocnili sprzęty na okręcie,

Wnieśli po sam czub winem napełnione czary,

Z nich bogom nieśmiertelnym zlali część ofiary;

Najwięcej zaś Atenie obiat się dostało.

Bogini z nimi była do rana, noc całą.

Pieśń trzecia

Wydarzenia w Pylos

 Wybiegł Helios z jeziora promiennej pościeli

Na spiżowy strop nieba. I już dniem się bieli

Dla bogów i dla ludzi ziemia karmicielka,

Gdy do Pylos przybyli. Murów moc tam wielka

W grodzie Neleja! Właśnie lud dawał ofiarne,

Zabijane na brzegu morskim, byki czarne

Posejdonowi. Dziewięć ław było zajętych,

Po pięćset w każdej; dziewięć byków też zarżniętych

Przed każdą. Bogu na cześć udźce popalono

I skosztowano trzewiów. Nawa w chwilę oną

Przybijała do lądu. Flisy żagiel stroczą,

A statek przycumują, i wszyscy wyskoczą

Na brzeg wraz z Telemachem, którego prowadzi

Bogini jasnooka i z cicha tak radzi:

„Teraz, chłopcze, już nie czas chować wstydne lica,

Gdyś się puścił na morze odszukać rodzica,

Czy go ziemia gdzie grzebie, czy co z nim się stało;

Przeto do rycerskiego Nestora idź śmiało.

Zobaczym, jaką radą on ciebie wspomoże,

Pewna, że nie okłamie — on kłamać nie może”.

 Na to znowu roztropny Telemach odpowie:

„Jakże pójdę i jak się pokłonię królowi?

Niewprawnym w gładkie słowa, a będąc młokosem

Wstyd mi obcesem pytać starca z białym włosem”.

 Błękitnooka rzekła mu na to Pallada:

„Nie trwóż się: trochę serce przez ciebie zagada,

Trochę natchnie bóg który. Bo tak z różnych rzeczy

Wnoszę, żeś jest u bogów w osobliwej pieczy”.

 To powiedziawszy Pallas pośpieszyła przodem,

A za nią wraz Telemach zdążał raźnym chodem.

Do ław przyszli — starszyzna pylijska w nich siedzi,

Nestor z synami; pełno krząta się gawiedzi:

Ci piekli mięso, inni na rożny je kładli.

Ujrzawszy gości hurmem przeciw nim wypadli,

Podali ręce, gwałtem ciągnęli przybyłych.

Syn Nestora, Pejsistrat, pierwszy gości miłych

Witał: wziąwszy za ręce, do jadła prowadził

I na piasku, na skórach miękkich ich posadził

Przy swym ojcu i bracie swoim Trasymedzie.

Przed każdym trzewiów nakładł, toż z czaszą wyjedzie

Złotą, nalał w nią wina i taką przemową

Uczcił błękitnooką córkę Diosową:

„Módl się, gościu, do bóstwa nad słonymi wody!

Jemu gwoli, jak widzisz, sprawiamy te gody;

Gdy zaś spełnisz libację, jak obyczaj każe,

Towarzyszowi swemu ku takiej ofiarze

Podaj czasz z winem słodkim. Wszak on bogów chwali:

Bo jakżeby się ludzie bez bogów ostali?

Lecz że młodszy od ciebie, a mój równolatek,

Więc pierwej ciebiem poczcił, jego na ostatek”.

 To rzekłszy, w rękę dał jej czaszę pełną wina.

Ujęło to Atenę, że od niej zaczyna:

Widać młodzian roztropny i chowan w karności —

Zatem tak się modliła do mórz wszechmocności:

„Usłysz mnie, Lądowstrzęsco! Usłysz, Posejdonie!

Czej cię szczerą modlitwą do życzeń mych skłonię:

Najpierw daj Nestorowi, synom jego sławę,

Mężom pylijskim pokaż oblicze łaskawe

Za pyszną hekatombę, daną-ć z taką częścią,

A nam dwom daj powrócić do dom z dobrą wieścią

I cel osiągnąć naszej podróży w te kraje!”

 Po tej prośbie i drugą spełnia, bo oddaje

Telemachowi czaszę podwójną, złocistą.

I syn Odysa zmówił modlitwę strzelistą.

Gdy właśnie z rożnów zdjęto pieczone mięsiwa,

Każdy kęs dostał; uczta była to prawdziwa:

Kto spragniony się napił, kto głodny nasycił.

Gereński witeź, sławny Nestor, rzecz pochwycił:

„Teraz wolno mi spytać przybyłych tu gości,

Kto są — bo już podjedli sobie do sytości.

Mówcie, co wy za jedni? Skąd morzem płyniecie?

Czy dla handlu, czyli też błądzicie po świecie,

Ot tak sobie, łotrzyki, postrach tych wybrzeży,

Narażający głowy własne dla grabieży?”

 Wraz roztropny Telemach tak odparł bez mała,

A odważnie, bo ducha Atene mu wlała,

Żeby pytał o ojca, a czej na ślad wpadnie,

I żeby się sam młodzian pokazał też ładnie:

„O Nestorze, Achiwom przodkujący w sławie!

Pytasz nas, skąd jesteśmy? Zaraz ci objawię:

Z Itaki podnejońskiej po mokrej wód fali

W sprawie własnej, nie ludu, tuśmy się dostali,

Szukać wieści o ojcu mym, boskim Odysie,

Lecz nie wiem, czy ją schwycić kiedy uda mi się.

Wszak on niegdyś, zarówno jak ty i jak twoi,

Bywał w jednej wyprawie i zburzył gród Troi.

Wiadomo zaś o innych, którzy się tam bili,

Gdzie i jak głowy swoje w boju położyli;

Alić Kronion śmierć jego skrył tak, że ochota

Opuszcza poszukiwać, kędy zbył żywota:

Czy na lądzie od wrażych mężów on zabity,

Czy utonął w zhukanych falach Amfitryty?

Przeto błagam cię, kornie do kolan się kłonię,

Powiedz, co wiesz! Czy byłeś sam przy jego zgonie?

Czy też słyszałeś o tym od podróżnych ludzi?

Tylko niech twoja litość próżno mnie nie łudzi!

Mów prawdę, bez ogródki, jak widziały oczy.

Błagam cię! Jeśli niegdyś do usług ochoczy

Ojciec mój ci dopomógł czynem albo mową

Pod Troją, gdzie i głodno było, i niezdrowo,

W imię zasług zaklinam, mów prawdę prze bogi!”

 Na to mu bohaterski Nestor:

      „O mój drogi!

Kiedyś mi już przypomniał te biedy i znoje,

Które-śmy przebywali przyszedłszy pod Troję —

Bądź w korabiach po ciemnej tłukąc się otchłani,

Za łupem przez Achilla wciąż gnani a gnani,

Bądź gdyśmy dobywali ów gród Pryjamowy —

Najmężniejsi z Achiwów dali tam swe głowy:

Tam legł Ajas, ów witeź jak Ares waleczny;

Tam Achilles, tam Patrokl, druh jego serdeczny,

Boskiej rady młodzieniec; tam i syn mi zginął,

Antiloch, chłopiec dziarski, szlachetny — a słynął

Wśród Achiwów oszczepem i rączością biegu.

Lecz to kęs tylko nieszczęść długiego szeregu!

Bo gdzież śmiertelnik, co by zrachował je kiedy!

Choćbym pięć, sześć lat duszkiem opowiadał biedy

Wycierpiane pod Troją, końca byś nie czekał,

Lecz zmęczony do domu czym prędzej uciekał.

Przez lat dziewięć fortelów, zdrad używszy siła,

Nic my nie zrobili; moc boża ich zbiła.

W wojsku naszym Odysej w podstępy obfity

Nie miał równego sobie, nie w ciemię on bity!

Wszystko zwietrzył, wymyślił, ten twój ojciec wielki —

Jeśliś tylko syn jego? Wżdy jak dwie kropelki

Podobnyś doń, i mową. Dziw mi nie do wiary,

Żeby młodzian tak dobrze mówić mógł jak stary.

O, wtenczas my z Odysem trzymali się w zdaniu,

Czy to na radzie wodzów, czy ludu zebraniu,

Jedna myśl nas roztropna wiodła i ostrożna,

Byle Grekom dać zysku najwięcej jak można.

A gdy w końcu Pryjamów gród upadł na pował,

Zeus tedy straszny powrót do domu zgotował

Argejcom. Że nie każdy był cny i roztropny

Między nimi, stąd wielu spotkał los okropny

Przez zawziętość Zeusowej córy jasnookiej,

Co w dwóch synach Atreja wznieciła szeroki

Rozbrat. Obaj zwołują walne zgromadzenie

Wbrew zwyczaju, bo dzienne już gasły promienie;

I gdy Grecy nietrzeźwe łby z sobą przynieśli,

Oni nuż im dowodzić, dlaczego się zeszli.

Menelaps achajskim radził towarzyszom

Przez morskie grzbiety wracać k'ojczystym komyszom;

Agamemnon to ganił, radząc rzesze zbrojne

Trzymać w miejscu, a palić hekatomby hojne,

Aby gniew obrażonej odwrócić bogini.

Szaleniec! Wiedział przecież, że próżno to czyni,

Bo gniew bogów nieprędko daje się przebłagać.

Więc brew w brew, ostrym słowem zaczęli się smagać,

Co pancerni Grekowie słysząc, skoczą z wrzawą

Dzieląc się w dwa obozy: na lewo i prawo.

Noc przespali, w zburzonych sercach złe zamiary

Knując wzajem, gdy na nich Zeus gotował kary.

Skoro świt, pół nas sudna zepchnęło na morze

Znosząc w nie sprzęt, kobiety, wszystko co kto może.

Drugie pół się zostało Greków na wybrzeżu

Przy swym Agamemnonie, narodów pasterzu.

My pod czas brzeg obiegłszy pełnymi żaglami

(Któryś z niebian wód przestwór wygładził przed nami),

Płyniem tak do Tenedu. Tam obiatę bogi

Wzięły sutą; lecz Zeus nam przeciął morskie drogi

Posyłając na Greki drugą niezgód chmurę,

Że zaraz się zwróciły wstecz sudna niektóre

Pod wodzą Odyseja, tej przemyślnej głowy,

Snadź aby przyjść do łaski Agamemnonowej.

Widząc to, z mymi sudny pierzchłem niemieszkanie;

Czułem, że tu coś złego chcą spłatać niebianie,

Pierzchnął i syn Tydeja, pociągnąwszy drugich;

W końcu płowy Menelaj dognał nas, gdy w długich

Naradach w Lesbie radzim, którędy nam płynąć

Do dom? Czy skalny Chios powyżej ominąć

W kierunku Psyrii — wtedy Chios mieć będziemy

Z lewej — gdy zaś od Chios niżej się weźmiemy,

Zawsze wichrów Mimasu zarwać nam potrzeba.

Więc modlim się do boga, by znak nam dał z nieba,

Którędy? On nam kazał tam wprost na Eubeę

Zmykać, w skok zmykać, nim się morze rozszaleje.

Wnet też wiatr nadął żagle; pędzimy co mocy

Po rybim tym gościńcu, aż o późnej nocy

Do Gerajstu zawiniem. Wraz byczych pośladków

Palimy dużo bogom, za tę bez przypadków

Przebytą drogę. Właśnie dzień czwarty nie mijał,

Jak Tydyd Diomedes do portu zawijał

W Argos, razem ze swymi. Ja, do Pylos dalej

Płynąc z wiatrem, który mi bogowie zesłali,

Przybyłem, o mój synu, bez wieści wszelakiej,

Nie wiedząc, kto z nich żyje, a kto umarł taki…

Jednak tyle, co mogłem, w domu zakopany,

Schwycić, opowiem wiernie bez żadnej odmiany.

 Najpierw więc Myrmidońcy dostali się do dom

Szczęśliwie — syn Achilla dowodził tym rodom.

Również i Filoktetes Pojasa syn sławny.

Toż Idomeneus przywiódł do Krety huf sprawny,

Ocalon w bojach, żaden nie padł mu w podróży.

Lecz pewnie o Atrydy powrocie coś dłużej

Słyszałeś, w swoim kącie siedzący za światem:

Jak Ajgist nieszczęsnego zgładził, był mu katem,

Za co mściwym odwetem odebrał karanie.

Dobrze, gdy po zabitym ojcu syn zostanie.

Syn też jego na zbójcy krzywdę powetował,

Zgniótł Ajgista, który mu ojca zamordował.

Ty zaś, chłopcze, z postawy zuch i nie ułomek,

Dzierż się ostro, a późny uczci cię potomek”.

 Na to mu wręcz roztropny odpowiedział młodzian:

„Nestorze, blaskiem chwały w Achai przyodzian!

Srogą zaprawdę zemstę wziął on. Jego chwała

Szeroko rozbrzmi, w pieśniach wnuków będzie brzmiała.

O, czemuż i mnie bogi tych sił nie użyczą,

Abym mógł zetrzeć gachów zuchwałość zbrodniczą,

Co mnie swymi psotami dzień w dzień gorzej pieką.

Ale cóż! Takie szczęście ode mnie daleko!

Nie miał go ojciec, nie mam i ja, cierpmy dłużej”.

 Na to mu stary Nestor z Gereny odwtórzy:

„Kochanku! Kiedyś o tę rzecz potrącił w mowie,

Słyszałem, że twą matkę obsiedli gachowie

I w domu na złość tobie psoci lada chłystek.

Powiedz, czy dobrowolnie to znosisz, czy wszystek

Lud cię nie lubi, widząc, żeś karą dotknięty?

Któż wie, czy on nie przyjdzie, nie zetrze natręty

Bądź sam, bądź pomoc dadzą przyjazne Achiwy?

Żebyś to ty u Zeusa modrookiej dziewy

Wpadł w łaskę, jak nasz Odys. O, jakżeż oń dbała

Tam pod Troją, gdzie reszta Achiwów marniała.

Wierz mi, nigdym nie widział, żeby bóstwo komu

Tak jak jemu sprzyjało i tak po widomu.

Niechby cię też Atena wzięła pod swe skrzydła,

Niejednemu by z gachów żeniaczka obrzydła”.

 Więc Telemach mu na to: „Starcze, zbyt to wiele,

Coś rzekł, bo się nie spełni nigdy — mówię śmiele.

I dziw mi, że nadzieją łudzisz się tak błogą;

Bogowie, choćby chcieli, nic tu nie pomogą”.

Na to Atene, córa ozwie się Zeusowa:

„O chłopcze! Z ust twych jakież wymknęły się słowa!

Bóg i tym, co najdalej, kiedy chce, pomaga.

Któż nie rad by z ojczyzny, gdzie go nędza smaga,

Bodaj i najpóźniejszym powrotem się cieszyć,

Niż wróciwszy za wcześnie śmierć sobie przyśpieszyć,

Jak ów król, co gdy wrócił w miły próg domowy,

Padł od zdrajcy Ajgista i swej białogłowy!

Lecz śmierci przeznaczenia bogowie nie mogą

Odwrócić od najdroższej głowy, od nikogo,

Jeśli w sen wieczny czarna pogrąży godzina”.

 Na te słowa Telemach tak się wraz odcina:

„Mentorze, już nie mówmy o tym, dość my smutni…

On nigdy już nie wróci! Bogowie okrutni

Od dawna wyrok śmierci wydali na niego!

Wżdy Nestora zapytać mam o coś innego.

Wszak on i sprawiedliwość, i mądrość posiada,

I, jak mówią, trzy wieki ludzkie ludom włada.

Przeto mam go za obraz bóstwa na tej ziemi.

Nestorze Neleido! Prawdę powiedzże mi,

Jak zginął Agamemnon, król szeroko władny?

Gdzie był wtedy Menelaj, przez jakiż szkaradny

Podstęp Ajgist tęższego od siebie mógł zabić?

Nie stałoż się to w Argos? Może dał się zwabić

W obce miejsce i tam mu nastąpił na zdrowie?”

 Zagadnion tak rycerski Nestor mu odpowie:

„Najchętniej, o mój synu, powiem prawdę całą.

Uważ, a łatwo pojmiesz, co by się to stało,

Gdyby Atryd Menelaj wracając spod Troi,

Żywym zastał Ajgista i w mocy miał swojej!

Nikt by jego był trupa nie nakrył mogiłą,

Psy by i dzikie ptactwo w sztuki roznosiło

Leżącego za miastem gdzieś tam w polu gołym,

Żadna Achajka jednej łzy by nad warchołem

Nie zroniła. Bo gdyśmy na bój głowy nasze

Nieśli, on siedział w Argos, bujnym w końską paszę,

I Agamemnonowi bałamucił żonę.

Zrazu mu Klytajmestra za umizgi one

Okazała pogardy wiele i obrazy

Jako pani roztropna i całkiem bez zmazy.

Był tam pieśniarz, któremu mąż idąc w bój krwawy

Kazał przy niej odbywać straż małżeńskiej sławy,

Lecz że bóg jej nie bronił od tych samołówek,

Więc Ajgist piewcę wywiózł na pusty ostrówek

I wydał go drapieżnym ptakom na pożarcie,

Potem ją na swój dworzec wprowadził otwarcie,

Gdzie obiatował bogom woły i barany,

A złotem, pawołoką zdobił świątyń ściany,

Przez wdzięczność, że mu sztuczka udała się trudna.

Wtenczas od brzegów Troi właśnie nasze sudna

Niosły mnie z Menelajem, przyjaciół do zgonu.

Lecz gdy do attyckiego przylądu, Sunionu,

Dążym na Menelaja okręcie, bez duszy

Padł sternik — Feb go z swojej tak ustrzelił kuszy,

W chwili, gdy w ręku trzymał rudel okrętowy.

Sławny to sternik, Frontis, syn Onetorowy,

Co okręt umiał z każdej wyprowadzić burzy.

Więc Menelaj, choć spieszył, zabawił się dłużej,

Aby sługę pochować, jak chce obrzęd święty.

Wreszcie i on za nami ruszył swe okręty

Przez ciemne wody, dotarł przylądka Malei —

Lecz tam piorunny Zeus go nawiedził z kolei

Smutną żeglugą, zesłał wichry, niepogody,

Aż w góry niebotyczne spiętrzyły się wody.

Słowem rozprószył nawy, część zagnał ku Krecie,

Gdzie nad Jardanem siedzą Kydońcy, jak wiecie,

Gdzie od granic Gortyny z wód czarnej przepaści

Strzela skała i piersią odpiera napaści

Bałwanów, które Notos wprost na Fajstos wzdyma —

A głaz drobny potęgę wód tych w ryzie trzyma.

Tam zagnał ich najwięcej, ludzie ocaleli,

Sudna rozbite poszły na dno tej gardzieli.

Lecz pięć naw z Menelajem o błękitnej prorze

Do Egiptu aż zagnał prąd wichru i morze.

A kiedy on po obcych ziemiach tak się włóczył,

Złote skarby zgromadził, płodami objuczył,

Wtenczas Ajgistos zabrnął w zbrodnie niesłychane:

Zabił Atrydę, jarzmem obciążył poddane

I przez lat siedm w Mykenie jak król rozkazywał.

W ósmym dopiero Orest z Aten, gdzie przebywał,

Wrócił na jego zgubę i w zbójcy Ajgiście

Pomścił śmierć swego ojca, potem uroczyście

Wyprawił pogrzeb matce, szkaradnej kobiecie,

I jej gachowi, żertwą uczcił należycie.

W tym dniu właśnie Menelaj wrócił wojowniczy

W korabiach pełnych złota i innej zdobyczy.

Toż i ty niezbyt długo baw w dalekich krajach,

Kiedyś swój tam majątek przy onych hultajach

W domu liszył, bo oni rozdrapać go mogą

W twej niebytności. Podróż przypłaciłbyś drogo!

Z tym wszystkim do Meneli radzę jechać tobie.

On po długiej włóczędze powrócił na dobie

Z stron zapadłych, skąd człowiek rzadko ma nadzieję

Wrócić, gdy go zapędzą prądy i zawieje,

Hen! za morza, skąd nawet potrzebują ptaki

Przez rok lecieć. Taki to zapadły kraj, taki!

Ty zaś, jeśli chcesz płynąć, śpieszże się do łodzi;

Chcesz lądem? Każdy z synów moich ci wygodzi,

Da wóz i konie, jeszcze zawieźć cię gotowy

Aż do Lakedajmony tej Menelajowej.

Prośże go, proś na wszystko, niechaj szczerze gada;

Kłamać pewno nie skłamie, łepak to nie lada”.

Tak mówił — a już słońce gasło w-nocnym mroku;

Na to rzekła Atena o błękitnym oku:

„Zaprawdę, starcze, z ust twych mądre słowa płyną.

Lecz krajcie no ozory i mięszajcie wino,

By uczcić bogów, głównie uczcić Posejdona

Przed snem obiatą; pora bowiem już spóźniona;

W ciemnościach światła zgasły; pofolgujmy godom,

Niepięknie prażnikować długo, pójdźmy do dom”.

 Tych słów córy Zeusowej wszyscy usłuchali,

Keryksowie im wody na ręce nalali;

A pachołcy, gdy wina w kratery naleją,

Rozdają je czaszami, obchodząc koleją,

W końcu spalą ozory, libację stojący

Spełnią; a gdy już napój rozgrzał ich gorący,

Atena z Telemachem (postać jego cudna!)

Wybiera się na nocleg do swojego sudna;

Lecz Nestor nie zezwalał i karcił słowami:

„Ani Zeus nie dopuści, ni bogowie sami,

Abym was mógł na okręt odprawić w tej chwili.

Czyż ja to hołysz jaki albo żebrak? Czyli

Nie stać mi już na płaszcze, okrycia wełniane

Dla gości, kiedy u mnie są podejmowane?

Nie troszcz się; tu nie braknie nakrycia ni płaszcza,

Jażbym pozwolił, żeby syn Odysów zwłaszcza

Szedł na statek? Rzecz taka nigdy się nie stanie,

Pókim żyw, a i po mnie dość synów zostanie,

Aby w domu umieli gości przyjąć pięknie”.

Na to Zeusowa córa modrooka rzeknie:

„Cny starcze! Dobrze mówisz; Telemach ci wierzy

I usłucha twej rady, bo tak się należy;

Pójdzie z tobą i w twoich komnatach wypocznie,

Ja zaś muszę na okręt udać się niezwłocznie,

Pokrzepić towarzysze, zarządzić człowiekiem.

Bo ja tam na okręcie jeden starszy wiekiem;

Inni poszli z przyjaźni ku nam, chłopcy młodzi;

Żaden z nich Telemacha wiekiem nie przechodzi.

A tak przenocowawszy tam, na ciemnej nawie,

Skoro świt się do zacnych Kaukonów wyprawię,

By od nich ściągnąć różne tam należytości.

Ty zaś gościa, którego zamek twój ugości,

Wypraw wozem do Sparty; niech go z synów jaki

Zawiezie, a każ rącze zaprząc im rumaki”.

 Tak mówiła Atena. Gdy wtem niespodzianie

Wionął orzeł, tłum wszystek w podziwieniu stanie.

Zdumiał się i sam starzec patrząc na to dziwo,

Ujął dłoń Telemacha i rzekł mową tkliwą:

„Tuszę, że z ciebie kiedyś zrobi się mąż tęgi;

Gdy nad chłopcem już krążą niebieskie potęgi.

Czyś baczył, że nikt inny nie mógł być przy tobie,

Tylko Diosa córa we własnej osobie?

Tak sama się i ojcem twym opiekowała.

O sprawże to, bogini! Spraw, niech spłynie chwała

Na mnie, na moje dzieci, miłą połowicę;

Za to dam ci roczniaczkę, gładką jałowicę.

Co jeszcze byka nie zna, jarzma ani troszki —

Tęć dam w ofierze, złotem każę okuć rożki”.

 Tak błagał, a modlitwa doszła do Ateny,

I sławny rycerz Nestor, staruszek z Gereny,

Swoich synów i zięciów otoczony kołem,

Szedł na zamek; a kiedy przybyli tam społem,

Rzędem zajęli krzesła, wspaniałe siedzenia.

Starzec znowu lał w krater dla ich pokrzepienia

Wonne wino, staraniem szafarki chowane

Lat jedenaście, pierwszy raz co odetkane.

Ten napój starzec miesza i obiatę czyni

Egidowładcy córze, Palladzie bogini.

Gdy spełnił, a już każdy napił się do woli,

Wszyscy się spać do gospód rozeszli powoli

Krom Telemacha. Tego syna przyjaciela

Nestor w zamku zatrzymał, łoże mu wydziela

Pysznie rzeźbione w jednym z przewiewnych przysionków.

Tuż przy nim spał Pejsistrat; z rodziny tej członków

On jeden w zamku mieszkał, jako nieżonaty.

Sam zaś Nestor wysokie zajmował komnaty

Wraz z królową, zdobiącą małżeńską łożnicę.

 Ledwo Jutrzenka krasne wychyliła lice

Z mroku świtu, już Nestor rzucił senne łoże;

Wyszedł i siadł na białych kamieniach na dworze,

Co stały przed pałacu wchodowymi drzwiami

Lśniące jakby oliwą. Dawnymi czasami

Siadywał tam Neleus, człowiek bożej rady,

Lecz zmarł; w podziemny Hades przeniósł się cień blady.

Teraz siadł Nestor. Posoch trzymała prawica.

Pasterza mężów. Syny ujrzawszy rodzica:

Echefron, Stratios, Persej, wybiegli co żywo,

Toż Aretos, Trasymed zdążał nieleniwo;

Nareszcie i szóstego nie zabrakło brata,

Bo oto i najmłodszy przybiegł, Pejsistrata.

Ci zaraz Telemacha przy ojcu uprzejmie

Posadzili, a Nestor taką rzecz podejmie:

„— Żwawo, dzieci! Spełnijcie duszy mej pragnienie;

Chciałbym się przypodobać bogini Atenie,

Gdyż na tym tam prażniku na cześć Posejdona

Widocznie oczom moim zjawiła się ona.

Niech który w pole skoczy, wolarzowi każe

Przywieść tutaj jałówkę, którą dam w ofiarze.

Drugi do Telemacha łodzi bież i sprowadź

Wszystką czeladź — dwóch zostaw, ci mogą pilnować.

Do Laerka złotnika pobieży mi trzeci,

By złotem róg jałówki okuł. Reszta dzieci

Zostanie z nami, każdy będzie tu potrzebnym,

Czy jadło przysposobić, czy kazać służebnym

Znieść tutaj stołki, drzewo, dzbany z świeżą wodą”.

 Rzekł — wszystko się rozbiegło. Jałówkę już wiodą

Z pola, a z Telemacha przybyła też łodzi

Jego drużyna. Również i złotnik nadchodzi,

Niosąc ze sobą wszystkie narzędzia, mistrz tęgi,

Tak młotek, jak kowadło i krzywe obcęgi

Do misternej roboty. Na ten obrzęd święty

Zbiegła i Pallas. Nestor złotnikiem zajęty

Dał mu złota, a sztukmistrz złotem okuł rogi

Jałówce, więc boginię cieszy dar ten drogi.

Echefron, Stratios dzierżą za róg jałowicę,

Aretos z komnat wyniósł kwiecistą miednicę

Pełną wody, a w lewej miał ziarna jęczmienne

W króbce. Już Trasymedes wzniósł ramię wojenne

Zbrojne w topór nade łbem jałoszki ofiarnej.

Perseusz w misę zbierać miał strumień krwi czarnej.

Ojciec ręce umywszy miotał jęczmień święty,

A na ogień skręt sierści z łba krowie wycięty.

 A kiedy się pomodlił i nasiał jęczmienia,

Wraz przystąpił Trasymed i siłą ramienia

Palnął — aż topór ugrzązł w karku, przeciął żyły

I powalił ofiarę. Z krzykiem się modliły

Wszystkie córki, synowe, obok Eurydyki

Żony Nestora, córy Klimena władyki.

Syny, za łeb jałoszkę dźwignąwszy, trzymali,

Aż dorżnął ją Pejsistrat. Czarna krew się wali

I duch cielsko opuścił. Rąbiąc ją w kawały

Wyjmują polędwicę i dwakroć w tłuszcz biały

Obwinąwszy, jak zwyczaj, nałożą wysoko

Drobniejszymi gnatami, z kapiącą posoką.

Starzec je tak na stosie spalił, winem polał

Ciemnym, a synów orszak ofiarę okolał

Z pięciozębnymi widły. Spaliwszy te mięsa,

Trzewia do ostatniego aż spożywszy kęsa,

Resztę w drobniejszych sztukach na rożny nawlekli

I takowe przy ogniu obracając piekli.

 Tymczasem Telemacha, ślicznego młodziana,

Kąpała Polykasta, panienka sudana,

Najmłodsza z Nestorówien, a po wziętej wannie

Namaściwszy oliwą odziała starannie

Piękną szatką i w chiton miękki otuliła…

Gdy wszedł, jasność od niego jak od bożka biła.

Szedł więc i przy pasterzu mężów siadł Nestorze…

 Już z rożnów zdjęto mięso upieczone w porze,

I rzucili się wszyscy na biesiadę oną;

Lecz poważniejsze tylko krzątało się grono

Około wina, które z krateru czerpali

I biesiadnikom w złotych czarach podawali.

Aż zgaszono pragnienie, nasycono głody.

 Wtedy gereński starzec krzyknął:

      „Kto tam młody,

Niech skoczy, długogrzywe konie tu przywiedzie,

Do kolasy założy, bo nasz gość odjedzie!”

 Tak rzekł. Synowie rozkaz spełniają w tej chwili:

Piorunem do kolasy konie założyli,

A szafarka w nią chleba i wina nakładła,

Toż wybornych łakoci królewskiego jadła.

 Wskoczył tedy Telemach na rydwan zaprzężny.

Rzeszowódca Pejsistrat, Nestora syn mężny,

Obok niego usiadłszy lejce schwycił w dłonie,

Klasnął z bicza, i lotem puściły się konie

Pólmi, od grodu Pylos coraz dalej mknące,

Dzień cały szarpiąc jarzmo kark ugniatające.

Nareszcie zaszło słońce, cień poczernił szlaki,

Gdy do zamku Diokla, do Feraj junaki

Wraz przybyli. Orsiloch, syn Alfejosowy

Zrodził tego Diokla. Nocleg tam gotowy

Znaleźli, i gościnne przyjęcie im dano.

 Ze wschodzącą nazajutrz Jutrzenką rumianą

Znów wyjechali obaj w zaprzężnej kolasie

Przez bramę; aż w przedsionkach turkot rozlega się.

Z klaskiem bicza koniki ruszyły z ochotą,

Między pszeniczne łany mkną i mkną, aż oto

U kresu drogi dzielne stanęły rumaki.

Właśnie Helios się schował, cień poczernił szlaki.

Pieśń czwarta

Wydarzenia w Sparcie

 Wąwozami wjechawszy w gród Lakedajmony,

Skręcili wprost na zamek, kędy mąż sławiony,

Menelaj, huczne sprawiał wesele dla syna

I dla córki. Tę oddał, choć jego jedyna,

Synowi Achillesa, wojów gromiciela.

Z nim ją bowiem zaręczył w Troi przed lat wiela,

A niebianie złączyli parę k'sobie skłonną.

Właśnie ją dziś odesłał koleśno i konno

W sławny gród Myrmidonów. Dla syna zaś swego

Wziął w Sparcie Alektora córę. Syna tego

Megapentesem zowią — chłop silnej prawicy —

A miał go w starych latach z jednej niewolnicy,

Gdyż Helenę bogowie zrobili bezpłodną,

Odkąd powiła córkę Hermionę, godną

Ze złotą Afrodytą równać się w piękności.

 Tak więc Menelaj w gronie przyjaciół i gości

W komnatach swego zamku hucznie biesiadował.

Był tam i cudny pieśniarz, co swojej wtórował

Pieśni na gęśli, i dwaj skoczkowie tam byli,

Co na miarę tej pieśni w środku się kręcili.

Zaś Telemach z Nestora synem przed wrotyma

Pierwszymi, co do zamku wiodły, konie wstrzyma.

Spostrzegł ich Eteonej, sługa przywiązany

Do Atrydy, i poznał, że to ktoś nieznany.

Prędko więc na pokoje bieżał z wieścią nową,

Przybliżył się do pana i rzekł lotne słowo:

„Jacyś tam obcy ludzie, o mój jasny panie!

Jest ich dwóch; wyglądają iście jak niebianie!

Rozkaż, czy wyprząc konie mamy im, czy dalej

Odprowadzić, by indziej gościny szukali?”

 Menelaj tym oburzon rzekł: „Synu Boety

Eteoneju! Gadasz, jak gdyby to nie ty,

Tylko dziecko, co głupie powtarza wyrazy!

Czyż to my gościnności ludzkiej tyle razy

Nie doznali obadwa przed naszym powrotem?

Zeus mógłby znów nas karać, gdyby zabyć o tem.

Śpiesz się więc wyprząc konie i dać im wygody,

A tych gości zaprosić na weselne gody”.

 Tak rzekł, a ten z komnaty wybieżał i zwołał

Innych sług, zabierając po drodze, co zdołał.

Z nimi wyprzągłszy konie, pomęczone oba,

Wwiódł do stajen i mocno przywiązał u żłoba.

Owsa im zmieszanego z jęczmieniem wsypano,

Po czym wóz postawiono pod błyszczącą ścianą,

A gości na królewskie wiedziono komnaty.

 Oni z podziwem patrzą na terem bogaty;

Bowiem jako blask słońca, księżyca miganie

Oczom się ich wydało Atrydy mieszkanie.

A gdy widokiem oczy i serca napaśli,

Do łazien myć się w wannach gładkich obaj zaszli;

Tam ich dziewki umyły, namaściły rączo,

Oblókłszy w chiton z wełny, okrywszy opończą.

 To odbywszy, szli zasiąść przy Atrydzie krzesła.

Zaraz jedna z służebnic złoty kubek wniesła,

A w nim wodę; tę lejąc do miednicy srebrnej

Na ręce, przysunęła im stolik potrzebny.

Poważna też szafarka z zapasy różnymi

Przybywszy, te przysmaki stawiła przed nimi,

A krajczy na kopiastych misach wniósł pieczyste

I inne mięsa, czasze podał też złociste.

 Wtem Atryd płowowłosy obudwóch powitał:

„Cni goście! Jedzcie smacznie; potem będę pytał,

Gdy się już posilicie, coście to za jedni?

Ród wasz, jak się domyślam, wcale niepośledni,

Idzie od królów, co to z Zeusa się wywodzą,

Z podłej bowiem krwi tacy, jak wy, się nie rodzą”.

 To rzekł i sam im podał tłusty comber wołu

Pieczonego — a był to przysmak jego stołu —

Więc do zastawionego dobrali się jadła.

A najadłszy, napiwszy, gdy już chęć odpadła,

Do swego towarzysza, nachylony głową,

Telemach mu na ucho mówił takie słowo:

„Patrzaj no, Nestorydo, patrzaj, serce moje,

Jakim blaskiem spiżowym sieją te pokoje!

Co tu złota, bursztynu, srebra, słoniej kości!

Nie wiem, czy jest świetniejszy dwór Olimpskiej Mości.

Nieprzebrane bogactwa! Aż mi ćmią się oczy”.

 Snadź domyślił się Atryd, o czym rzecz się toczy

Między nimi, bo na nich zawołał: „Hej, młodzi!

Niech nikt śmiertelny z Zeusem w zapasy nie chodzi,

Bowiem wieczne są jego dostatki i dwory.

Ze mną rzecz inna; każdy, kto chce, mógłby zbiory

Moje przesadzić lub nie; chociaż się niemało

W ośmioletniej zamorskiej włóczędze zebrało,

Kiedym Fenicję, Egipt, Cypr, a nawet strony

Etyjopskie zwędrowal — Eremby, Sydony,

Toż Libię, gdzie jagnięta z rożkami się rodzą,

A owce w ciągu roku trzykroć z płodem chodzą.

Mają tam gospodarze, mają i pasterze

Mięsa dość, brodzą niemal i w mleku, i w serze,

Bo jak rok długi, ciągle doją się maciorki.

Otóż gdym się tam ganiał i ładował worki

Złotem, tutaj tymczasem brata mi zabito

Skrycie, podstępem, w zmowie z nikczemną kobietą!

Jakoż mi to dziedzictwo obmierzłe się stało.

Wolałbym mieć z tych skarbów trzecią cząstkę małą,

Byle żyli ci męże, co na polach Troi

Legli podal od Argos, przyjaciele moi.

Jakkolwiek po nich tęsknię i myślami wodzę,

Przecież po żadnym serce nie płacze tak srodze

Jak po jednym; odbiega sen i chęć do jadła,

Gdy o nim myślę. Komuż cięższa dola padła

Niż Odysowi? Nadeń któż więcej biedował?

Los go stworzył do cierpień samych; mnie zachował

Do smutków po przepadłym, który gdzieś się kryje,

A nie wiemy, czy żyje jeszcze, lub nie żyje.

Pewnie stary Laertes co dzień po nim płacze,

Toż mądra Penelopa, i to nieboraczę

Syn Telemach, którego przy piersi zostawił”.

 Mówiąc to w taką rzewność gościa swego wprawił,

Że łza w rzęsach zawisła z wspomnieniem rodzica:

Jakoż w płaszcz purpurowy ukrył smętne lica,

Z czego odgadł Menelaj zaraz, kto on taki,

I w głębi duszy sposób układał dwojaki:

Bądź dać mu się wypłakać za straconym ojcem,

Bądź wprzódy o tej rzeczy pogadać z mołojcem.

 Owoż gdy to roztrząsał w ducha tajemnicy,

Weszła Helena z wonnej wychodząc świetlicy,

Jak Artemida zbrojna w pęki strzał pierzaste.

Zaraz z krzesłem misternym podbiegła Adraste;

Alkippe jej kobierzec miękki podesłała,

Filo koszyczek niosła — Helena go miała

Od Alkandry, Polyba żony, co za dawnych

Lat żył w Tebach egipskich, bogactwami sławnych;

On to dwie srebrne wanny, trójnogów po parze,

Talentów dziesięć złotem Meneli dał w darze.

Helenie się od żony dostał dar bogaty:

Złota kądziel i koszyk ów podługowaty

Z srebra plecion, a złotą obciągnion obwódką.

Filo go postawiła przed nią tuż, bliziutko,

A w tym koszyku motków przędzy było pełno,

Na wierzchu była kądziel z fijołkową wełną.

Helena więc usiadłszy wsparła nogi obie

Na podnóżku, pytając męża w tym sposobie:

„Czy wiemy, Menelaju, jaki ród tych gości,

Co przyszli w domu naszym szukać gościnności?

Mylęż się lub nie mylę — lecz czuję to przecie,

Że dwóch mężczyzn, dwóch kobiet nie spotkałam w świecie

Tak podobnych do siebie — dziw to niesłychany! —

Jak ten oto młodzieniec, u nas tu nie znany,

Z Telemachem, Odysa synem, podobniutki.

Pamiętam, on przy piersi był wtedy malutki,

Kiedy z wami, Achiwy, w kraj daleki Troi

Odys szedł krew przelewać gwoli hańby mojej”.

 Na to płowokędziorny odrzekł jej Atryda:

„To, co z domysłów mówisz, mnie prawdą się wyda:

Takie ręce i nogi, tak oczy patrzące

Miał Odys, a i takie włosy się kręcące.

Toż gdym przed chwilą wspomniał tu Odyseusza

I mówił, jakie trudy niezłomna ta dusza

Zniosła dla mnie, aż oto łza mu z oka kanie,

I w purpurowym płaszczu ukrył pomieszanie”.

Na to mu Nestoryda Pejsistrat powiedział:

„Atrydo Menelaju! Królu! Ot, byś wiedział,

Że to syn Odyseja, syn jego prawdziwy;

Lecz boi się uchybić, przeto tak wstydliwy

I nie chce, kiedy mówisz, przerwać obcesowo,

Taką mu radość wlewa boskie twoje słowo.

Mnie tutaj posłał Nestor, ten ojciec mój drogi,

Abym mu towarzyszył w domu twego progi,

Gdzie ojca przyszedł szukać tak w słowie, jak w czynie;

Bo dziecko cierpi dużo, gdy ojciec mu zginie,

A sierotę opuszczą przyjaciele domu,

Jak Telemacha. Ojca nie ma on, nikomu

Nie chce się ująć za nim, by odwrócić ciosy”.

 Na to znów Menelaos odrzekł płowowłosy:

„Prze bogi! Toż mym gościem syn wielkiego męża,

Co za mnie w tylu bitwach dobywał oręża!

Jam go chciał za powrotem nad wszystkie Achiwy

Osypać, gdyby morzem powrót nasz szczęśliwy

Obudwom był zachował Zeus, bóg gromowładny.

W Argos miałem mu miasto, dwór zbudować ładny,

A z Itaki dobytek i syna sprowadzić

I ludność stamtąd zabrać i w mieście osadzić,

Wyprzątnąwszy najbliższe, co berłu mojemu

Podlega. Jakże by to sprzyjało częstemu

Widywaniu się z sobą, by ten węzeł święty,

Który nas łączył, nigdy nie był już rozcięty,

Chyba śmiercią, gdy obu wtrąci w cień ponury.

Lecz szczęścia tego bóg mi pozazdrościł który,

Gdy jemu do powrotu pozamykał wrota”.

 To rzekł, i wszystkich rzewna objęła tęsknota;

W płacz Helena Argejka, a córa Kroniona;

W płacz Telemach; Meneli źrenica zwilżona

Także łzą; łza się kręci w oku Pejsistrata,

Bo w duszy cień mu stanął Antilocha, brata,

Co go syn zamordował Eosy świetlanej!…

O nim myślał i mówił, choć niezagabany:

„Atrydo! Ciebie Nestor w najmądrzejszych rzędzie

Zawsze kładł i obstawał tak w domu, jak wszędzie.

Gdziekolwiek między nami rzecz o tobie była;

Przeto powiem ci szczerze, że mi się zmierziła

Ta płaczliwa wieczerza: wszak i jutro wstanie

Słońce dla nas. Aczkolwiek bynajmniej nie ganię,

Kiedy kto opłakuje swego nieboszczyka.

Zaszczyt też to jedyny, co zmarłych spotyka.

Że po nich włosy strzygą i łzy leją żywi.

Wszak i jam brata stradał. znali go Achiwi;

Był jeden z lepszych, pewnie znałeś go choć trocha.

Jam go nie znał; lecz wszyscy chwalą Antilocha.

Że do biegu i kopii był nieporównany”.

 Na to mu Menelaos odrzekł: „Mój kochany!

Mówisz dobrze, już lepiej i mędrzec nic powie.

Nie zawsze się tak uda nawet i starcowi.

Po takim ojcu nic dziw, że syn mówi k'rzeczy.

Zaraz poznać krew męża, którego w swej pieczy

Zeus miał i błogosławił mu od urodzenia.

Toż w małżeństwie, i teraz łaski swej nie zmienia.

Gdy starość jego w takie pociechy ubierze

Jak syny mądre, sławne oszczepem szermierze.

Zabądźmy więc na teraz tych płaczów i nędzy;

Lepiej pobiesiadować. Hej! Dajcie co prędzej

Wody na ręce; jutro czas upatrzym sobie

Pomówić z Telemachem o naszej żałobie”.

 Rzekł — i Asfalion ręce wodą mu polewał,

Gorliwie on Atrydę swego obsługiwał.

 Po czym wszyscy obsiedli zastawną biesiadę.

Wtem Helena skoczywszy do głowy po radę

Pijącym przymieszała czar taki do wina,

Że gniewów, smutków, zgryzot przeszłych zapomina,

Kiedy kto pokosztuje z zaprawnego kruża.

W dzień ten nigdy łza w oku nie stanie mu duża,

Choćby drogiego ojca i matkę pochował;

Nigdy, choćby kto miednym mieczem zamordował

Brata mu albo syna, przed jego obliczem —

Taki to czar był, napój niezrównany z niczem!

Dostała go Helena od Tona małżonki,

Polydamny, w Egipcie, gdzie ziemia korzonki

Osobliwe wydaje na leki lub trutki:

Toż każdy tam znachorem nie z innej pobudki,

Tylko że zna te leki — istny ród Pajona.

Jakoż czar przymieszawszy, rozkazała ona

Podawać go i w słodkiej ozwała się mowie:

„Atrydo Menelaju! A i wy, synowie

Mężnych ojców! Zeus zwykle rozdaje na przemian

Raz złe, raz dobre, jako pan wszechwładny ziemian;

Przeto mając przed sobą tę oto wieczerzę,

Jedzcie i gwarzcie, ja wam za to coś powierzę.

Nie myślę wszystkich bojów z początku do końca

Wyliczać, w których walczył Odys, nasz obrońca,

Tam na ziemi trojańskiej, dla Greków tak wrażej.

Raz on sam się umyślnie poranił po twarzy,

A zarzuciwszy łachman jakiegoś tam ciury,

W sam rój swych nieprzyjaciół wkradł się w miasta mury

I udawał żebraka. Któż by podejrzewał

W nim hetmana, co z Greki na nawach przybywał?

Tak więc wszedł między Trojan i był niepoznany —

Jam go jedna poznała mimo tej odmiany;

Ciągnę z niego — na próżno! Wykręty miał chytre.

Lecz gdy w łaźni go skąpię i oliwą wytrę,

Szaty dam i przysięgnę na wszystkie świętości,

Nie pierw rozgłosić w mieście o jego bytności,

Póki nie wróci do naw i namiotów greckich —

Dopiero mi się zwierzył z zamiarów zdradzieckich.

Potem łbów on trojańskich siła z karku zrzucił

I dostawszy języka, cało do swych wrócił.

W Ilijonie płacz niewiast rozległ się żałośny,

Tylko jam się cieszyła — bo już mi nieznośny

Stał się pobyt wśród cudzych; płakałam jak dziecię

Po domu; złorzeczyłam samej Afrodycie,

Że mnie od swoich w obcą zagnała tu stronę,

Matkę córce, mężowi z łoża biorąc żonę;

A mąż ten i rozumem, i kształtem wyborny!”

 Na to jej Menelaos rzekł płowokędziorny:

„Zaprawdę, powieść twoja, Heleno, jest szczera.

Znało się niejednego w życiu bohatera

Czyny i myśl — po świecie daleko bywałem —

Lecz takiego, jak on był, nigdy nie spotkałem

Męża, który by nosił serce tak niezłomne.

Dość, gdy niebezpieczeństwa i śmiałość przypomnę,

Kiedyśmy wszyscy wodze w koniu wydrążonym

Siedzieli, jak wiszący grom nad Ilijonem.

Wtedy tyś przyszła. Pewnie zły duch ci to szeptał,

Co chciał, żeby Trojanin pobił nas i zdeptał.

Przyszłaś — Deifob przyszedł, pomnę, z tobą społem:

Trzykroć naszą kryjówkę obeszliście kołem;

Macałaś, wyzywałaś różnymi imiony

Wodzów greckich, udając głos każdego żony.

W środku konia jam siedział, Tydyd, Odys trzeci;

Wtem słyszymy, a z zewnątrz twój głos nas doleci.

Obaśmy się zerwali, wyskoczyć gotowi

Z tej kryjówki i boki rozsadzić koniowi

Lub odezwać się na głos, lecz Odys nas wstrzymał;

Pohamował i innych, choć ten, ów się zżymał…

Antiklos tylko gwałtem chciał dać znak o sobie,

Lecz Odys go pochwycił zaraz w bary obie,

Gębę zatkał… Przytomność ta nas ocaliła.

Szczęściem Atene z miejsc tych cię uprowadziła”.

 Jemu na to Telemach z odpowiedzią śpieszy:

„Atrydo Menelaju, boski wodzu rzeszy!

Tym przykrzej, że mąż taki, chociaż w piersi nosił

Z spiżu serce, od śmierci on się nie wyprosił!

Lecz czas nam do łożnicy, spoczynek już zda się:

A pokrzepienie w samym znajdziemy wywczasie”.

 To rzekł. Helena zwoła swoje służebnice;

Każe w przysionku wnosić wspaniałe łożnice,

Purpurowe podściółki, znów kobierce dziane,

I do przykrycia płaszcze sposobić wełniane.

One wyszły, trzymając płonące pochodnie,

I zwinęły się żwawo, ścieląc im wygodnie.

Keryks zaś Telemacha i syna Nestora

Odprowadził, i spali tam w przysionku dwora.

Zaś Atryda spał wewnątrz zamkowych pokoi

Przy najpiękniejszej z niewiast, przy Helenie swojej.

 Gdy na niebie różane zbudziły się zorze,

Grzmigłos Menelaj naraz porzucił swe łoże.

Wdział szaty, a przez ramię zawiesił miecz srogi,

A i w kształtne postoły opiął jasne nogi;

I wyszedłszy z swych komnat, piękny jak bóg który,

Usiadł przy Telemachu i pytał go z góry:

„Po co, powiedz, przybyłeś w te odległe strony

Przez morskich wód obszary, do Lakedajmony?

W sprawie ludu, czy swojej przybyłeś? Mów szczerze!”

 Więc roztropny młodzieniec po nim głos zabierze:

„Atrydo Menelaju, władco ludów boski!

Przyszedłem tu o ojcu pozbierać pogłoski.

Dobytek mój zniszczony, spustoszone łany,

Wrażych gości dom pełen, biją mi barany,

Biją kozy, rżną stada ciężkonogich byków

Te gachy mojej matki, hurma najezdników.

Przeto błagam cię, nisko do kolan się kłonię:

Powiedz mi, co o ojca mojego wiesz zgonie?

Byłżeś świadkiem? Czy jaki mówił ci wędrowiec?

On się rodził, by cierpiał, wiem ja to — lecz powiedz

Po prostu, bez ogródki, jak widziały oczy.

Błagam cię! Jeśli kiedy do usług ochoczy

Ojciec mój ci usłużył czynem albo mową

Pod Troją, gdzie i głodno było, i niezdrowo,

W imię zasług zaklinam, powiedz wszystko wiernie”.

 Na to rzekł Menelaos, wzruszon niepomiernie:

„O bogi! Czyżby w łoże bohatera tacy

Wedrzeć się mieli tchórze podli i ladacy?!

Podobnie w lwiej komyszy, jeśli złoży łania

Parę młodych, co ledwo nawykły do ssania,

A sama w góry pójdzie na bujne pastwisko,

Lew tymczasem wróciwszy w swoje legowisko

Z obudwóch tych jelonków zrobi parę łyków —

To samo od Odysa spotka tych nędzników!

Czej mu kiedyś Zeus-ojciec, Atene, Apollo,

W tej postaci jak niegdyś na Lesbie pozwolą

Stanąć, gdy szedł w zapaśny bój z Filomelidem

I Achiwom dał triumf, jego zgniótł ze wstydem —

Niechby się w tej postaci przed gachami zjawił.

Odsądziłby od żony i wszystkich podławił.

To zaś, o co mnie pytać przyszedłeś na dobie,

Bez ogródki, jak było, wręcz opowiem tobie,

Wszystko, co boski staruch kiedyś mi powiedział.

Nic z tego nie zataję, wszystko będziesz wiedział.

W Egipcie tam, acz bardzo do domu się rwałem,

Bogi mnie zahaczyły za to, że nie dałem

Powinnych ofiar. Źle jest bogów ważyć lekko!

Tam wśród morza ostrówek leży, niedaleko

Od ujścia rzeki, Faros ludzie go nazwali;

Od rzeki leży na dzień żeglugi, nie dalej,

Zwłaszcza gdy wiatr pomyślny żegludze tej sprzyja.

Jest tam przystań, i żaden okręt jej nie mija,

By nabrać świeżej wody i dalej pruć fale.

W przystani tej dwadzieścia stałem dni, gdyż wcale

Wiatru dobrego-m nie miał, by puścić okręty

I przerzynać się nimi przez morskie odmęty.

Wnet by nam było jadła i serca nie stało,

Aż z bóstw jedno z tej cieśni nas wyratowało.

Była to Ejdotea, córka Proteusza,

Władcy mórz, którą widok nędzy mojej wzrusza.

Ona, gdym się raz odbił od mego narodu,

Co rozległ się po wyspie, trapiony od głodu,

Szukać jadła lub ryby na wędę tam łowić —

Ona zbliży się do mnie, by wdzięcznie pozdrowić,

I rzekła. — Jestżeś dziecko czy człek lekkomyślny,

Czy też leniuch już taki, aby na umyślny

Głód się skazać i nie móc rzucić wyspy nagiej,

Nim twoich ludzi reszta odbieży odwagi? —

Na to jam odpowiedział w tych słowach bogini:

— Jeśliś bóstwem, niech twoja mądrość mnie nie wini,

Bo tu z chęci nie siedzę i pewnie bym śpieszył,

Gdybym był względem bogów coś tam nie nagrzeszył.

Przeto mów — nieśmiertelnym tajnego nic nie ma ---

Który bóg na tej wyspie w uwięzi mnie trzyma,

I w jaki sposób mógłbym odpłynąć do domu? —

Tom rzekł; ona pochwyci prędko: — Jeśli komu,

Li tobie, cudzoziemcze, prawdę całą powiem:

Tu włada morski staruch nad onym ostrowiem,

Proteusz, bóg egipski, co morskich wód łona

Zna wszystkie, najwierniejszy sługa Posejdona.

Choć mój ojciec, rzecz skrytą o nim ci udzielę:

Dostań go w swoje ręce przez pewne fortele,

A on ci wskaże drogę, da środki niechybne,

Byś mógł doma powrócić przez te szlaki rybne…

Przy tym wielkie u Zeusa ma on zachowanie.

Gdybyś go chciał zapytać, wywróżyć ci w stanie,

Co złego lub dobrego zaszło w twoim gnieździe,

Kiedyś tu do nas w swojej zapędził się jeździe.

 To rzekłszy, odpowiedzi mojej pilnie słucha;

Więc mówię: — Wskaż, jak złapać morskiego starucha,

Aby się nie wyśliznął, widząc mnie z daleka.

Niełatwo da się bożek pochwycić przez człeka. —

Tak mówiłem; boginka zaś odpowiedziała:

Gościu mój! Tobie prawda należy się cała;

Więc gdy słońce w południe szczyt nieba dogoni,

Niemylnie bożek morski wypływa z wód toni,

Pod wiatru tchnieniem odzian w bałwan skędzierzony,

I spać idzie w pieczarze w skale wydrążonej;

Plemię zaś Halosydny, rój pletwistych foków,

Z wód wyszedłszy zalega z obu jego boków

I morskimi wyziewy zasmradza powietrze.

Ja cię tam zaprowadzę, skoro świt się przetrze,

I umieszczę wraz z nimi. Teraz rzeczą twoją

Trzech z okrętów wziąć chłopów, co się nic nie boją,

Bo ten staruch fortele ma zadziwiające:

Naprzód idzie rachować foki w rząd leżące,

A gdy je tak obejrzał i zliczył piątkami,

Sam kładzie się jak pastuch pomiędzy owcami.

Jakoż gdy obaczycie, że usnął na dobre,

Powstać, w bary go schwycić żylaste i chrobre

I dzierżeć! On się będzie wymykał na próżno —

Bo czarownik, przywdzieje na się postać różną:

Co na ziemi, co w wodzie lub co w ogniu żyje —

Śmiało tylko, a cisnąć, chociaż jak się wije!

Lecz gdy do was zagada w postaci tej samej

Jak leżał snem zmorzony w głębi onej jamy,

Wtedy puszczaj starucha, bo już się ukorzy,

I pytaj: który z bogów na ciebie się sroży

I jak przez rybne szlaki wrócisz w swoje strony? —

 To powiedziawszy, w bałwan wskoczyła spiętrzony,

Ja zaś na brzeg piaszczysty szedłem, gdziem miał łodzie,

I tysiąc dziwnych myśli duszę mi przebodzie.

Gdym stanął przy mych nawach, tam, u wód zwierciadła,

Nastąpiła wieczerza; wonna noc zapadła

I na szumiącym brzegu legliśmy pokotem.

A gdy poranna Zorza zbudziła się potem,

Chodziłem wzdłuż wybrzeża nad morską roztoczą

I modliłem się bogom. Z moich — trzech ochoczo

Poszło za mną, a każdy zuch wielki i cięty.

Tymczasem Ejdotea pornąwszy odmęty

Morskie wyniosła stamtąd cztery focze skóry

Świeżo zdjęte; zasadzkę obmyśliła z góry;

I dla każdego dołek wygrzebawszy w piasku,

Siadła nas oczekując. Zszedłem ją o brzasku.

Ona w doły nas kładzie i skórą okrywa.

Czatujemy — lecz męka była to straszliwa!

Bo z fok tłustych okropnie dusił tran smrodliwy:

W sąsiedztwie tych potworów nie dotrwa nikt żywy!

Lecz boginka sposobik znalazła w potrzebie:

Dała wąchać ambrozję używaną w niebie;

Jej wonie brzydki wyziew zupełnie rozwiały;

I w cierpliwym czekaniu przeszedł ranek cały.

Tymczasem stada foków wyłaziły z wody

I rzędem na wybrzeżu kładły się jak kłody.

W południe boski staruch z ciemnych wód łożyska

Wyszedł, policzył foki, obejrzał je z bliska.

Nas również za potwory liczył, a o zdradzie

Nic się nie domyślając, obok fok się kładzie.

Naraz rwiemy się z wrzaskiem; opasujem śmiele

Bożka ramiona. Lecz on ma swoje fortele:

Najprzód lew się zeń zrobił grzywiasty, a z tego

W rysia się zmienił, w dzika, w smoka skrzydlatego,

Już drzewem w obłok strzelił, już jak woda płynął.

Dzierżym go, bo ramieniem każdy go owinął,

Aż i zdał się nareszcie, choć miał takie czary,

I zapytał mnie, głosem zwyczajnym, ten stary:

— Który ci to poradził z niebian, mój Atrydzie,

Żebyś mnie wziął podstępem? Mów, o co ci idzie? —

 To rzekł staruch — jam na to jemu odpowiedział:

— Kryjesz się niepotrzebnie, jakbyś sam nie wiedział,

Że tak długo na wyspie siedzę tu bezludnej,

Głowę tracąc, by z matni wydobyć się trudnej.

Przeto mów, nieśmiertelnym każda rzecz wiadoma:

Jak przez rybny gościniec mógłbym wrócić doma? —

 Powiedziałem — i on też z odpowiedzią śpieszył:

— Nie wiesz-li, żeś Zeusowi i bogom nagrzeszył,

Skąpiąc im hekatomby na samym odjeździe,

Byś rychło i szczęśliwie stanął w własnym gnieździe?

Póty bowiem nie ujrzysz — wyrok niecofniony —

Ni rodziny, ni domu, ni kochanej żony,

Póki w Egipt nie wrócisz i nad brzegiem rzeki

Nie zjednasz hekatombą u bogów opieki,

U bogów tych tam w niebie; błagaj je obiatą,

Oni podróż pomyślną morzem dadzą-ć za to. —

 Staruch skończył, mnie serce aż krajał ból srogi,

Gdy mi kazał się wracać do Egiptu z drogi

Tak daleko i morzem takim niebezpiecznym!

Jednak w mej odpowiedzi nie byłem mu sprzecznym:

— Dobrze, mój starcze, woli twojej się dogodzi,

Tylko mów czystą prawdę, bo o nią mi chodzi:

Mów, czy wszyscy Achiwi bez szwanku wrócili,

Ci, których my z Nestorem w Troi zostawili,

Czy też umarł z nich który czasu tej żeglugi,

Czy wśród swoich, gdy wrócił z tej wojny tak długiej? —

 To rzekłem, a w odpowiedź takiem słowa schwytał:

— Czemu mnie o to pytasz? Lepiej byś nie pytał,

Żebym, co wiem, wygadał; bo gdy ci odsłonię,

I łzami się zalejesz, i załamiesz dłonie.

Słuchaj! Wielu z nich żyje, wielu już ubyło:

I tak, dwóch, co knemidnym Grekom hetmaniło,

Śmierć znalazło w powrocie; ty staczałeś bitwy.

Jeden gdzieś tam odprawia znów morskie gonitwy,

Ajas z swymi okręty dno morskie zgruntował.

Zrazu wprawdzie Posejdon rozbitka ratował

Z toni morskich w pobliżu gyrejskiej opoki,

I na wrogu Pallady może by wyroki

Straszne się nie spełniły, gdyby w chełpie swojej

Nie był bogom nabluźnił, że się ich nie boi.

Lecz Posejdon usłyszał bluźnierstwo pyszałka;

W srogą pięść schwycił trójząb, i spadła ta pałka

Na skałę Gyry, która pękła w dwa kawały:

Pół zostało, pół drugie odszczypanej skały

Runęło wraz z Ajasem, który bluźnił niebu;

Wzburzony go ocean schłonął bez pogrzebu.

Tak skończył Ajas, wodą zalawszy się słoną.

Twój brat przed tej bogini mstą nienasyconą

Uszedł wprawdzie na sudnach, broniła go Hera,

Lecz gdy już do przylądka Malei dociera,

Porwała go wichura i niosła z okręty

Jęczącego, daleko, w wielkich mórz odmęty,

Ku wybrzeżom, gdzie Thyest żył czasy dawnymi,

Potem Ajgist, syn jego — w ostatni krańc ziemi.

Tu już myślał, że jego nieszczęścia się skończą,

Gdyż bóstwa odwróciły wicher, a on rączo

Gnał do dom. Oj, radośnież na ziemię ojczystą

Wyskoczył, ucałował, skropił łzą rzęsistą,

I poił się widokiem znanej okolicy.

Aż wtem stróż go dopatrzył z wysokiej strażnicy,

Gdzie go Ajgist osadził, dwa talenty w złocie

Przyrzekł, gdy o Atrydy da mu znać powrocie,

I rok cały wartował, by niespodziewanie

Nie wpadł, bo byłby sprawił wielkie krwi rozlanie.

Jakoż pobiegł na zamek, dał znać Ajgistowi;

Ten fortelem Atrydę sprzątnąć postanowi:

Dwudziestu chłopów dobrał, ukrył w głębi dworu,

A gody kazał sprawić sute, dla pozoru;

Sam zaś Agamemnona i konno, i woźno

Jechał witać, zasadzkę uknuwszy nań groźną.

Więc gościa tak ufnego w dom zaprosił sobie

I z nim godując, zarznął jak wołu przy żłobie.

Nikt z ludzi Atrydowych nie wyszedł tam cało,

Nikt z Ajgistowych; wszystko się wymordowało. —

 Skończył, a we mnie serce pękało na ćwierci.

Siadłem, głośno szlochając i wzywając śmierci

Jak zbawienia; Heliosa nie znosiłem blasku.

A gdym się tak wypłakał, ból wytarzał w piasku,

Znowu do mnie przemówił ów staruch wróżebny:

— Pohamuj łzy, Atrydo; ten płacz niepotrzebny,

Doli swej nie naprawisz łzami. Raczej siły

Zbierz, byś prędzej powrócił do ojczyzny miłej.

Może zbójcę zastaniesz, a może już katem

Stał się dla niego Orest; pogrzebiesz go zatem. —

 Tak gdy mówił, męskiego w pierś wpędził mi ducha.

I w serce bólem strute wstąpiła otucha,

Żem pytał, chcąc co więcej usłyszeć od niego:

— Już wiem, co dwóch spotkało; jakiż los trzeciego?

Czy go żywcem na morskim pustkowiu kto trzyma?

Nie taj mi smutnej prawdy. Mów, czy go już nie ma? —

 To rzekłem, a z ust starca wyszła mowa taka:

— Trzeci to syn Laerta, gniazdem mu Itaka.

Widziałem go na jednej wyspie; płakał rzewnie

Tam, u nimfy Kalypsy; nie puszcza go pewnie

Ta pani, choć po domu w tęsknicy się skwarzy,

Bo na pustce tej nie ma łodzi ni wioślarzy,

Żeby się przez fal grzbiety mógł dostać do siebie.

Lecz, Menelaju, Zeusa kochanku, dla ciebie

Śmierci wyroku nie ma w Argos koniorodnym.

Bogowie cię siedliskiem kiedyś uczczą godnym:

Poślą na kraniec ziemi, w Elizejskie Pola,

Gdzie rudy Radamantys mieszka. Tam cię dola

Czeka błoga: bo życie lekko tam upływa,

Nigdy śniegu, zamieci, nawałnic nie bywa;

Ciągle miły tam Zefir dmucha od zachodu,

Ocean go posyła; w skwar użycza chłodu.

Tam pójdziesz, bo Helena jest małżonką twoją;

O ciebie, zięciu Zeusa, bogi bardzo stoją. —

 To rzekłszy wraz się rzucił w szumiące głębiny,

A ja szedłem do łodzi z garstką mej drużyny.

Po drodze myśli grały w wzburzonej mi duszy,

A gdym przyszedł, gdzie stała łódź moja na suszy,

Zgotowano wieczerzę; noc zapadła potem,

I spać my polegali na brzegu pokotem.

 Nazajutrz, gdy rumiane zbudziły się zorze,

Jęli my się spychania naw na święte morze;

Nuż maszty wbijać, żagle rozpinać na nawach —

Sami wreszcie w nie wszedłszy, rzędami na ławach

Usiądziem, w sine nurty bijemy wiosłami.

Tak do rzeki Ajgyptos syconej deszczami

Przypłynąwszy, złożyłem stuwolną ofiarę

I bogi-m zbłagał, co mnie skazały na karę;

Nareszcie pamięć brata uczciłem mogiłą.

Tego więc dopełniwszy, miałem odtąd miłą

Drogę do dom; bo wiatry pomyślne mi wiały

I szybko do ojczyzny żagle nasze gnały.

 Ty zaś na moim dworze baw jeszcze w gościnie,

Póki dni jedenaście, dwanaście nie minie;

Wtedy sam cię odeślę, uczczę podarunkiem,

Dam toczony rydwanik, trzy konie z rynsztunkiem,

Przy tym misterną czaszę, byś z niej obiatował

Bogom, a o mnie pamięć stateczną zachował”.

 Na to mu tak roztropny młodzian odpowiedział:

„Nie nalegaj, Atrydo, bym dłużej tu siedział!

Zaprawdę, i rok cały przesiedziałbym chętnie

Bez tęsknoty do domu, tak mi tu ponętnie

Słuchać twych pogawędek i różnych powieści,

Że radość stąd zaledwie w sercu się pomieści.

Lecz moi towarzysze, których-em zostawił

W Pylos, stęskniliby się, gdybym dłużej bawił.

Co zaś do upominku, przyjmę jaki taki

I schowam; jedno nie wiem, po co do Itaki

Brałbym konie; twych stajen są one okrasą,

Tu w równiach potrzebniejsze i dobrze się pasą

Na koniczu, ostryżu, orkiszu, pszenicy,

Na wąsatych jęczmionach, gdy w mojej ziemicy

Nie ma ni takich równin, ni pastewnych błoni;

Itaka dla kóz tylko, nie dla chowu koni.

Jednak ją lubię; zgoła na żadnym ostrowie

Chów koni, dla łąk braku i dróg, nie odpowie:

Z wszystkich najmniej skalista Itaka”. Gdy skończył,

Grzmigłos Menelaj uśmiech do swych słów dołączył

I mówił gładząc ręką młodzieńca po głowie:

w „Dobra krew w tobie, chłopcze; znać to w każdym słowie.

Podarunki ci zmienię chętnie; stać mnie na to:

W mym skarbcu jest wszystkiego suto i bogato,

Łatwo się najpiękniejszy podarek wybierze.

Myślę o tym misternej roboty kraterze

Z srebra kutym z obwódką złotą — sławnym dziele

Hefajsta. Król Sydonu lat temu już wiele

Fajdim mi go darował, gdy czasu podróży

Wstąpiłem doń w gościnę — niechże tobie służy”.

Tak tam obaj gwarzyli z sobą.

      A tymczasem

Przed zamkiem Odysowym gachowie z hałasem

Zabawiali się, kręgi ciskając i groty

Na majdanie, gdzie często broili pustoty.

Zaś Antinoj, Eurymach, jak bożkowie jacy

Siedzieli, wodze gachów, najtężsi junacy.

 Wtem Noemon, syn Fronia, przystąpił k'siedzącym,

Zagabnął Antinoja słowem pytającym:

„Czy wiesz co, Antinoju, lub nie wiesz nic o tem,

Kiedy z Pylos Telemach będzie tu z powrotem?

Wziął mi łódź, a łódź teraz mnie samemu zda się,

Bo mam jechać na łąki w Elis, gdzie się pasie

Moich dwanaście klaczy z mulnymi źrebaki;

Jednego z nich sprowadzić chciałem do Itaki”,

 Ci zdumieli się słysząc, że w Pylos Nelejskie

Odprawił się Telemach — pewni, że go wiejskie

Zatrzymują uciechy wśród trzód i pasterzy!

Na to Antinoj, chociaż wieści tej nie wierzy:

„Mów prawdę: kiedy odbił? Skąd wziął towarzyszy?

Czy ochotników, dworską czeladź, czy przybyszy

Nabrał na tę wyprawę tak zręcznie ukrytą?

Opowiedz z szczegółami, wiedzieć trzeba mi to.

A czy biorąc od ciebie statek gwałtu użył?

Czy dobrowolnie dałeś, kiedy cię odurzył?”

 Na to Noemon tak mu całą rzecz tłumaczy:

„Sam łódź dałem i nikt by nie zrobił inaczej,

Proszony od człowieka będącego w smutku;

Trudno jest taką prośbę zostawić bez skutku.

Poszli też z nim najtęższe zuchy naszej młodzi;

Nad wszystkimi jest sternik Mentor — on dowodzi

Okrętem lub bóg jaki, bo miał bożka postać.

Lecz dziw mi, kędy mógł on nazad się tu dostać,

Odpłynąwszy do Pylos? Jam go spotkał wczora”.

 To rzekł i w dom ojcowski powrócił.

      Jak zmora

Gniew siadł na butnych duszach obu zalotników.

Wraz kazali zaniechać igraszek i krzyków

Gachom, których zwoławszy posadzili wkoło.

Antinoj, syn Eupejta, rzekł im niewesoło:

„Przebóg! Wielkiego dzieła dokonał zuchwale

Telemach, bo odjechał. Nie marzyłem wcale,

By ten zamiar się udał. Uszedł — zażartował!

Dzieciuch ma okręt; młódź nam najtęższą zwerbował!

Brońże nas, Zeusie! Wzmógł się i zacznie nas trapić;

Ale nim nas podepce, daj mu pierwej skapieć!

Lecz łodzi mi potrzeba z dwudziestoma chwaty:

Będzie wracał — ja sam się wyprawię na czaty,

Stanę między Itaką a Samos, w przesmyku;

Za to szukanie ojca zapłacisz, młodziku!”

 Jego mowie przyklasło gachów zgromadzenie

I rzuciło się tłumem w zamkowe podsienie.

Prędko do Penelopy doszły te posłuchy,

Jakie tam zdrady knuli w skrytości złe duchy.

Wydał ich Medon, keryks, który był za ścianą,

Gdy na dziedzińcu o tej zdradzie rozmawiano.

Wraz też wieść tę chwyciwszy zaniósł do królowej.

Ona, gdy próg przestąpił, zagabła go słowy:

„Keryksie, z czymże pyszni ślą cię tu junacy:

Czy z rozkazem do niewiast Odysa, by pracy

Zaniechały, a dla nich warzyły wieczerzę?

O, niech się już ta zgraja nigdy tu nie zbierze

I niech już kęs ostatni nasyci te gardła.

Wszak codzienna hulanka do reszty pożarła,

Co tylko miał Telemach! Któż za lat dziecinnych

Nie słyszał z was od ojców, albo i od innych,

Jak Odysej dla ludu był wylanym zawsze;

Że jak czyny, tak słowa miał dlań najłaskawsze

I nikogo nie skrzywdził; choć królów rozkoszą,

Gdy jednych w proch ścierają, drugich z prochu wznoszą.

Lecz mój Odys za ślepym nie szedł urojeniem.

Tylko u was niedobrze dzieje się z sumieniem,

Gdy za tyle dobrodziejstw niewdzięczność zapłatą”.

 Cny i roztropny Medon rzekł pani swej na to:

„Królowo! Zło to wielkie, lecz może być gorzej.

Do gorszego ta zgraja gachów się przyłoży,

Knując spiski; niech Zeus nas od tego zachowa!

Od nich w niebezpieczeństwie syna twego głowa

Może popaść w powrocie, gdyż powiem otwarcie,

Że do Pylos pojechał, a miał być i w Sparcie,

By się zwiedzieć o ojcu”.

      Rzekł — a pod nią nogi

Zatrzęsły się, drży serce, usta ściął ból srogi,

We łzach oczy pływały — co słowo, to łkała,

Aż w końcu ochłonąwszy tak mu powiedziała:

 „Mów, Medonie, i na co jemu te podróże?

Co go zmusza na okręt wsiadać, krajać duże

Obszary tymi końmi, co fal depcą grzbiety —

By nawet imię zgasło z nim razem, niestety!”

 Odrzekł jej na to Medon, ów keryks roztropny:

„Nie wiem, czy bóg go natchnął, czy sam był pochopny

Do jazdy, by się zwiedzieć o ojcu w Pylosie,

Znaleźć go, lub o jego wiecznie zwątpić losie”.

 To rzekłszy, w Odysowe pośpieszył mieszkanie.

Królową smutek przygniótł, że nie jest już w stanie

Ani usiąść na krzesłach — w izbie ich niemało —

Tylko upaść na progu na poły omdlałą

I zawodzącą płaczem. Dokoła niej panny

Zbiegły się zewsząd, wszczęły lament nieustanny

Wszystkie, co w domu służą, młode i podżyłe.

A Penelopa rzekła łkając: „Panny miłe!

Wiecie wy, że mnie jedną w świecie z niewiast mnóstwa

Wybrały na ofiarę nieszczęść same bóstwa.

Naprzód stradałam męża. Lew to był prawdziwy,

Każdą cnotą górował nad wszystkie Achiwy.

Teraz mi jedynaka wicher porwał z domu,

Bez sławy — i odjechał matkę po kryjomu.

Nieszczęsne! Czy mogłyście mieć serce ze skały

I nie zbudzić mnie ze snu, kiedyście wiedziały,

Że syn mój w noc odpływa na czarnym okręcie?

Gdybym była odgadła takie przedsięwzięcie,

Jego serce łzom matki by się nie oparło —

Zostałby — lub odjechał w domu mnie umarłą.

A teraz mi starego sługi wołać żwawo,

Doliosa, co go ojciec dał mi był z wyprawą.

Dziś pilnuje on sadu; niech śpiesznie doniesie

Laertowi o wszystkim, co u nas dzieje się.

Może on nam da radę jaką w tej niedoli,

Przemową ich powściągnie od onej swawoli

Spikniętej tak na niego jak Odysa plemię”.

Na to jej Eurykleja niańka: „Zabij-że mnie,

O córko! — rzekła — mieczem wywlecz ze mnie duszę,

Lub zostaw żywą. Wszystko powiedzieć ci muszę.

Wiedziałam o odjeździe, wina i żywności

Dałam w drogę, przysięgłam na wszystkie świętości

Wpierw nie pisnąć ci, aże dwanaście dni minie;

Chyba byś zatęskniła bardzo po twym synie,

Lub kto zdradził wyjazdu jego tajemnicę.

Bo on nie chciał, byś ciągłą łzą szpeciła lice.

Teraz radzęć, weź kąpiel, oblecz białe szaty

I z pannami do górnej udaj się komnaty.

Tam pomódl się do córy wielkiego Diosa.

Ona mu z głowy strącić nie da ani włosa,

Byleś smutnego starca nie smuciła bardziej.

Bogi na Arkejsjada ród nie są tak twardzi;

Przyjdzie taki, co gmachu tego szczyt podeprze,

I na te żyzne łany przyjdą czasy lepsze”.

 Ta mowa żal jej koi, z łez osusza oczy,

Królowa po kąpieli w białe się obłóczy

Szaty. Idzie do komnat, grono niewiast przy niej —

Święty jęczmień ma w króbce — modli się bogini:

„Córo egidowładcy, usłysz mnie, niezłomna!

Niegdyś w tym samym zamku mąż mój — czyś niepomna

Jak żertwował ci tłuste woły i barany!

Pomnij to i nie dopuść, by ginął kochany

Syn mój — natomiast zetrzyj gachy darmozjady!”

 Mówiąc szlochała; płacz jej doszedł do Pallady.

 Tymczasem gachy w izbie wszczęli zgiełk okrutny,

A któryś z tej gawiedzi krzyknął, młokos butny:

„Snadź się już do wesela sposobi królowa,

A nie wie, że na gardło synaczka jej zmowa”.

 Tak gwarzyli nie wiedząc, co tam bóg przeznaczy;

Wtem Antinoj przemówił do rzeszy junaczej:

„Powstrzymajcie języki wasze, o szaleni!

Nie wiecież, że tu w domu możem być zdradzeni?

Milczkiem stąd się wynosić i brać się do dzieła,

Na które jednogłośna zgoda już stanęła”.

 Rzekł — i dwudziestu chłopów najtęższych wybierze,

Z nimi szedł do okrętu na morskie wybrzeże,

A tam zepchnąwszy okręt, gdzie głębsze odmiały,

Wbili maszt, pociągnęli w górę żagiel biały;

W pochwy skórzane wioseł nawlekli rząd długi;

Różnych oręży zwinne naniosły im sługi.

A gdy okręt już gotów, Antinoj z drużyną

Wsiadł nań; zjedli wieczerzę, a w nocy odpłyną…

 Penelopa w komnatach górnych jak tam padła

W rozżaleniu, tak nie chce napitku ni jadła,

Tylko wciąż o niewinnym przemyśliwa synie:

Czy ujdzie śmierci? Czy też od gachów on zginie?

Jak lew w tłum ludzi wpadłszy rzuca się z rozpaczą

Tam i sam, a tu łowcę zewsząd go osaczą…

Tak jej myśl się rzucała, póki w snu ramiona

Nie padła, od wewnętrznych trwóg wyswobodzona.

 Teraz się Atenaja wzięła myśli nowej.

Stwarza widmo podobne córce Ikariowej

Iftimie, i tej samej, co ona, piękności,

Której mąż Eumelos miał swe posiadłości

Blisko Feraj. Bogini postać tę udaną

Śle na Penelopeję spłakaną, znękaną,

Aby łzy jej otarła, zdjęła ból kamienny.

Widmo wemkło się szparką zasuwki rzemiennej,

Stanęło u głów śpiącej i tak szepce z bliska:

„Ty śpisz, Penelopejo, a serce ból ściska.

Wierz mi — nie chcą w rozkoszach żyjący niebianie

Twoich łez i żałoby. Syn twój wkrótce stanie

Tu w domu. Wszak on bogom nie zawinił niczym”.

 Penelopeja marom wyrwana zwodniczym,

Co ją snem kołysały, rzekła jak na jawie:

„Siostro, skąd tu się wzięłaś? Nie pamiętam prawie,

Kiedy byłaś w mym domu. Mieszkam tak daleko!

A teraz mi powstrzymać każesz łzy, co cieką,

Jęk stłumić, chociaż boleść duszę mi rozdziera.

I to mnie, co straciłam męża, bohatera,

Lwie serce, górujące cnotą ponad Greki.

Mnie, kiedy mój jedynak, dziecko bez opieki,

Dom opuszcza i leci w świat nie znany sobie!

W cięższej niż po Odysie widzisz mnie żałobie

Po tym chłopcu, tak strach mi, aby tam co złego

Wśród obcych lub na morzu nie spadło na niego,

Bo źli ludzie czyhają i zabić gotowi

Na drodze, kiedy wracać będzie ku domowi”.

Na to odpowiedziało blade widmo siostry:

„Ukój się, ja ci wyrwę z serca kolec ostry.

Twój syn ma towarzyszkę, a takiej, jak ona,

Zazdrościłby niejeden, bo niezwyciężona.

Jest nią Pallas, twych cierpień ona się lituje,

Posłała mnie do ciebie i to ci zwiastuję”.

 Na to jej Penelopa tę odpowiedź dała:

„Jeśliś bóstwem, z boginią jeśliś rozmawiała,

To mów mi co o losie biednego małżonka!

Czy żyje? Czy ogląda jeszcze promień słonka?

Lub nieboszczyk już poszedł do cieniów siedliska?”

 Blade zaś widmo siostry te słowa jej ciska:

„Tego mówić nie mogę, czy po świecie chodzi,

Czy zmarł na dobre — próżna gadanina szkodzi”.

 Rzekło widmo i szparą zasuwki jak tchnienie

Wymkło się i rozwiało… A wtem i zbudzenie

Przyszło na Penelopę. Zrywa się z pościeli

Z wielką ulgą na sercu — bo już dzień się bieli —

A sny o rannym doju zwykle są prorocze.

 Gachy tymczasem krają wód morskich roztocze

Na Telemacha głowę niosąc cios morderczy. —

Jest tam skała na morzu, co w przesmyku sterczy,

Dzielącym od itackiej wyspy Samos skalną;

Zwie się Asteris. Przystań z obu stron ma walną,

Gdzie żeglarze się chronić lubią skołatani.

Owoż łódź gachów w tej tam skryła się przystani.

Pieśń piąta

Tratwa Odyseusza

 Eos z łoża ślicznego Titona gdy wstała,

Na bogów i na ludzi zdrój światła wylała,

A na wiecu zasiedli niebianie zebrani,

Śród nich Zeus, pan wszystkiego, wszyscy mu poddani.

Atenie na myśl przyszły Odysa cierpienia,

Ninie jeńca Kalypsy, i do zgromadzenia

Rzekła:

      „Ojcze Kronidzie, wy bogowie inni!

Odtąd króle na tronach już by nie powinni

Być łagodni, łaskawi, dobrzy, sprawiedliwi,

Lecz wściekli zapaleńcy, okrutni i mściwi,

Kiedy już zapomniały o Odysie boskim

Ludy, choć nimi rządził berłem tak ojcowskim.

On na wyspie u nimfy Kalypsy tam siedzi,

Jeńcem trzyman, i smutną dolą swą się biedzi;

Do domu utęskniony, o powrocie marzy,

A tam ani okrętów nie ma, ni wioślarzy,

Co by go chcieli przewieźć przez morskich fal grzbiety.

Teraz mu jedynaka zabić chcą, niestety,

W drodze do domu; właśnie o ojcowskim losie

Jeździł się dowiadywać w Sparcie i Pylosie”.

 Odpowiedział jej na to Kronid chmurowładny:

„Jakiż to z ust twych wyraz wymknął się nieskładny?

Wszak sama uradziłaś, że gdy Odys wróci,

Krwawym odwetem gachów zuchwalstwo ukróci.

Raczej nad Telemachem czuwać ci należy,

By bez szwanku dopłynął do swojej macierzy,

A gachy z tej zasadzki wrócili jak zmyci”.

 Potem się do Hermesa zwrócił i pochwyci:

„Hermeju! O mój synu! Gończe doświadczony!

Nieś nimfie pięknowłosej wyrok niecofniony,

Że Odys wrócić musi, mąż wielki cierpieniem,

Wrócić, nie wsparty boskim ni ludzkim ramieniem.

Na tratwie wątłej, bity od wichru i prądu,

W dni dwanaście do Scherii dostanie się lądu,

Gdzie mieszka lud Feaków niebianom pokrewny:

Tam go przyjmą jak bożka, a stamtąd już pewny

Przewóz znajdzie okrętem na Itakę swoją,

Tam miedzi, złota dadzą, w szaty go ustroją,

Że bogatszy powróci, niż gdyby łup wzięty

W Ilijonie do domu zawiózł był nietknięty.

Ujrzy swe przyjacioły, zamek swój wysoki,

Swoje pola ojczyste — bo tak chcą wyroki”.

 Rzekł — a zwinny Hermejas wnet się puścił w czwały:

Już sobie stopy opiął w niebiańskie sandały

Złotolśniące; on nimi ponad wód rozlewem,

Ponad lądów ogromem buja z wiatru wiewem.

Wziął i posoch; posochem tym śmiertelnych oczy,

Czyje chce, ze snu budzi albo też snem mroczy.

Dzierżąc go, Argobójca szparkim sunął lotem,

Na Pierii stanął — k'morzu spuszczając się potem,

Szybował nad powierzchnią, podobien rybitwie,

Co nad odmętem zatok, w ustawnej gonitwie

Za rybkami, we fali nieraz skrzydło zmoczy:

Tak i Hermejas bujał po wodnej roztoczy.

 Do wyspy się zbliżając leżącej daleko,

Z wód wychynął i lądem posuwał się lekko

Aż do wielkiej pieczary, boginki siedliska,

Kalypsy długowłosej, którą u ogniska

Samą siedzącą zastał. Z dala już powiewek

Niósł po wyspie zapachy od płonących drewek

Żywicznych cedru. Głos jej wdzięczną brzmiał piosenką,

Gdy chodząc wkoło krosien, suwała czółenko.

Tę pieczarę maiły różnych drzew gaiki,

To woniące cyprysy, topole, osiki;

W ich liściach długoskrzydlny ptak nocą się skrywa:

Sowa, krogulec, morska wrona też krzykliwa,

Co tak rada się pluskać u przybrzeżnej wody.

Wino rozkosznolistne pięło się na wschody

Głazów sklepiennych, gronne zwieszając jagody.

Z czterech krynic srebrzyste biegły tam poniki,

To razem, to rozpierzchłe tam i sam w wężyki.

Miękkie łąki się słały, przetykane kwiatem

Fijołków i opichu. Na miejscu tu, na tem,

Bóg nawet by się cieszył i stanął jak wryty.

Toż i gończy Hermejas, widokiem podbity,

Stanął i w one wszystkie wpatrywał się czary,

A potem wszedł do pięknej sklepionej pieczary.

 Poznała go bogini Kalypso od razu:

Bóstwo nie zapomina twarzy i wyrazu

Innego boga, choćby mieszkał gdzie najdalej.

Lecz Odysa nie zastał. Odys tam się żali

Siedząc nad brzegiem morza, gdzie zwykle siadywał;

Darł serce westchnieniami, łzami się zalewał,

Wzrok topiąc ciągle w morze pustynne przed sobą.

Kalypso wraz się gościa zajęła osobą,

W promienne krzesło sadzi i tak się odzywa:

„Hermes, z złotym posochem bożek, tu przybywa!

Gość taki! Po raz pierwszy zajrzał w me siedlisko!

Mów, czego żądasz? Na twe usługi tu wszystko,

Co tylko w mocy mojej lub co jest możliwe;

Zbliż się tylko, przyjęcie znajdziesz tu życzliwe”.

 Tak mówiła, trzymając przed bożkiem puchary

Z ambrozją, do niej miesza różowe nektary.

A on jadł i popijał, Zeusowy ten goniec.

Gdy już głód swój nasycił, skrzepiony, na koniec

Mówił do niej te słowa:

      „Po co tu przychodzę,

Bogini, pytasz boga? Woli twej dogodzę

I o całej tej sprawie zdam rachunek czysty:

Z Zeusa rozkazu jestem, więc nie osobisty

Cel mnie przygnał. Bo któżby na pustynię wodną

Puszczał się, gdzie miast nie ma, co by boga godną

Umiały czcić obiatą lub świetnym stuwołem?

Zresztą wiesz, że i bogi muszą kornym czołem

Bić przed piorunnym Zeusem, pełnić rozkaz jego.

Zeus mi rzekł, że u siebie masz najbiedniejszego

Z tych herojów, co dziesięć lat burzyli Troję,

A w dziesiątym, gdy z łupem wracali już w swoje

Siedziby, tak zgniewali Atenę, że wściekła

Wciąż ich w podróży wichrem i burzami siekła.

Owóż gdy utonęło wszystko, co z nim było,

On ocalał, a morze tu go wyrzuciło.

Przeto rozkaz przynoszę: wypuść go bez zwłoki!

On daleko od swoich nie umrze. Wyroki

Przeznaczyły mu druhów powitać i ściany

Zamku swego oglądać i ojczyste łany”.

 Tak mówił, a boginię strach ogarnął na te

Wyrazy, więc mu słowa rzuciła skrzydlate:

— „Bogowie! Okrutniejsi od ludzi jesteście,

Za złe mając nam, każdej bogini niewieście,

Jeśli sobie za męża znajdzie śmiertelnika…

I tak: różana Eos z Orionem gdy zmyka,

Póty bogami zemsta miota nieustanna,

Aż w Ortygii Artemis, złototronna panna,

Chyłkiem podszedłszy, cichą zabiła go strzałą.

Znowu kiedy z Jasjonem Demetrze się chciało

Użyć pieszczot na skibie trzykrotnie zoranej —

Sprawka ta doszła Zeusa — a on rozgniewany

Rozmachniętym piorunem Jasjona ustrzelił.

Teraz w oczy was kole, że łoże tu dzielił

Ze mną człowiek, któregom wydarła z rąk śmierci,

Gdy łódź jego bóg gromem roztrzaskał na ćwierci

W środku mórz, a on sam się z falami borykał,

Dzierżąc belkę, bo druhów już mu popołykał

Morski gardziel. Rozbitek dążył więc do lądu,

I tu był wyrzucony od burzy i prąciu.

Przyjęłam go, okryłam opieką serdeczną,

Przyrzekłam nieśmiertelność i młodość dać wieczną;

Darmo! Kiedy Kroniona woli tej wszechwładnej

Oprzeć się nie potrafi nawet z bogów żadny.

Zeus każe mu stąd jechać — to niech sobie płynie

Mokrym pustkowiem; lecz ja tego nie uczynię,

Bym go wysłała, flisów nie mając ni łodzi,

Co by go przewieźć mogły przez morskie powodzi.

Chyba radą go wesprę: tego nie utaję,

Niech bezpiecznie w ojczyste powraca się kraje”.

 Na to jej argobójczy odpowiedział goniec:

„Wyprawże go natychmiast, pomnąc, jaki koniec

Spotkałby cię od gniewu Kronida żałośny”.

To powiedziawszy odszedł Hermes wieścionośny.

 Nimfa, słysząc ten wyrok Kronionowej woli,

Poszła szukać Odysa onej sprawie gwoli.

On siedział tam na brzegu płacząc; jego oczy

Nie osychały od łez; a pobyt uroczy

Truła ciągła tęsknica, bowiem do bogini

Serce stracił, a chociaż nocą sypiał przy niej,

To gwałt był, lecz nie z jego, a tylko z jej strony.

Na urwisku więc siedział w dzień osamotniony

Serce trapiąc westchnieńmi, lamenty, żałobą,

Wzrok topiąc ciągle w morze pustynne przed sobą.

 Teraz rzekła bogini, zbliżywszy się k'niemu:

„Biedny mój! Wnet się skończą te smutki, bo czemu

Miałbyś żywot swój skwasić? Wszak jestem gotową

Stąd cię puścić. Więc tratwy zajmiesz się budową:

Rąb wielkie drzewa; miedzią gdy pospajasz tramy,

Dasz pokład z desek; my zaś chleba, wody damy

I czerwonego wina, byś nie umarł z głodu,

Damy wiatr dobry, suknie chroniące od chłodu.

Mocna tratwa wytrzyma bijące bałwany,

I ty bez szwanku wrócisz do ziemi kochanej,

Jeśli bogi pozwolą, co w niebie tam siedzą,

A mocniejsi ode mnie, niż ja więcej wiedzą”.

 To rzekła, a Odysej stał wszystek zdrętwiały.

Po chwili z ust mu takie słowa wyleciały:

„Coś innego w zanadrzu swoim chowasz pono,

Gdy chcesz, bym w tratwie przebył otchłań niezmierzoną

Strasznych mórz, kędy nawet i wielkimi sudny

I przy wietrze pomyślnym przejazd bywa trudny;

Na tratwę, wbrew twej woli, nie wstąpiłbym nogą,

Chybabyś mi przyrzekła pod przysięgą srogą,

Że w tym nie ma podrywki na zgubę mą żadnej”.

Bogini śmiechem zbyła ten posąd szkaradny

I ręką pogładziwszy rzekła doń te słowa:

„Szpakamiś ty karmiony, nie od kształtu głowa,

Gdy w każdym słowie wietrzysz jakby cel ukryty.

Lecz świadkiem bądź mi, ziemio! Świadkiem nieb błękity,

Stygu wodo podziemna! — Straszna to przysięga,

Przed nią nawet i bogów zgina się potęga —

Więc przysięgam, że zgubić nie pragnę ja ciebie,

Tylko myślę i mówię, jak bym sama siebie

Ratować chciała, będąc w takim położeniu:

Twego chcę dobra, czystą czuję się w sumieniu

I litości mam wiele w sercu niezależnym”.

 Rzekłszy to nimfa krokiem pośpieszyła bieżnym

Przodek biorąc; a Odys szedł w tropy bogini,

I nimfa wraz z kochankiem stanęła w jaskini.

Każe siąść Odysowi w tym samym prestole,

Gdzie Hermes siedział; przed nim co żywo na stole

Stawi jadło, napitek, zwykłą ludzką strawę,

A sama wprost Odysa zajęła też ławę;

Więc służebne ambrozję i nektar podały

I wzięli się palcami spożyć te kordiały;

A gdy się już najedli, napili do syta,

Boginka głos zabrała i tak go zapyta:

„Zacny mój Laertydo, przemądry Odysie,

Zatem chcesz jak najprędzej z wyspy wymknąć mi się

I wrócić do ojczyzny? Szczęśliwej ci drogi!

Lecz żebyś mógł przewidzieć, jakie los złowrogi

Przeznacza ci opały, nim staniesz u celu,

Zostałbyś w tej pieczarze ze mną, przyjacielu,

I nieśmiertelność przyjął, jakkolwiek stęskniony

I niecierpliwy pragniesz powrócić do żony,

Od której pośledniejszą nie jestem ja przecie

Ni wzrostem, ni urodą. Czyż marnej kobiecie

Rzecz podobna mnie, bóstwu, chcieć urodą sprostać?”

 Na to on, nie chcąc dłużnym odpowiedzi zostać:

„Uśmierz gniew — rzekł — o nimfo! Jaż bym to nie wiedział,

Że między Penelopą a tobą jest przedział?

Że się równać nie może z twym wzrostem, urodą?

Prosta to śmiertelniczka, a tyś wiecznie młodą!

Mimo to tęsknię do niej; tęsknię coraz więcej,

Aby się dnia powrotu doczekać najpręcej;

Choćby mnie bóg znów jaki pogrążył w bałwany,

Zniosę mężnie, w cierpieniach jam wypróbowany.

Tylem już przebył, takie przechodził katusze

Na wojnie i na morzu, że i to znieść muszę!”

 Rzekł to — wtem zaszło słońce i nastał mrok szary…

Oboje pod sklepienia weszli tej pieczary,

Rozkoszując miłością spali obok siebie.

A gdy różana Eos błysnęła na niebie,

Odys w chlajnę i chiton odział się, a ona

Także wstała, w fałdzistą szatę obleczona

Z lśniącej tkanki; więc biodra ująwszy w pas złoty,

Pod namiotką ukryła włosów bujne sploty —

I myśli, jak Odysa wyprawić na morze.

Jakoż dała mu topór; ostrze w tym toporze

Podwójne a spiżowe; mocna w nim osada,

Gładkim trzonkiem oliwnym ręka dobrze włada;

Dodała i siekierę; więc spiesznymi kroki

Wiodła go na kraj wyspy, kędy bór wysoki

Sokorów, olch i jodeł z wyniosłymi szczyty

Daje towar już wyschły, na łódź wyśmienity;

A wskazawszy mu miejsce, kędy był las stary,

Powróciła Kalypso do swojej pieczary.

 I Odys ścinał drzewa — praca szła mu sporo;

Dwadzieścia zwalił; topór gałęzie ciął z korą,

A siekiera równała pod sznur one dyle.

Aż Kalypso mu świdry przyniosła za chwilę:

Wiercił dziury, toż belki ze sobą szykował,

I tak tratwę wziął w kluby i gwoźdźmi ją skował.

Jak wielki spód korabiu, co go cieśla biegły

W duży obwód założy, tak równie rozległy

Był i statek Odysa przezeń budowany.

Dał też pomost, o boczne oparłszy go ściany;

Nakrył burtą, ochroną od fal dostateczną,

W środku wzniósł maszt i reją opatrzył poprzeczną,

A dla kierunku rudel zrobił na ostatku.

Wićmi zaś z wikla boki obwarował statku

Od fal napaści. Na dno narzucał do łodzi

Różnych ciężarów. Już też boginka nadchodzi

Niosąc płótna; z nich żagle uszył ręką zwinną;

Jedną liną maszt związał, do żagla dał inną,

I drągami łódź zepchnął w święte wody słone.

 Gdy w dniu czwartym te prace były pokończone,

Więc go w piątym boginka wysyła już w drogę.

Wykąpawszy go, w szatki odziewa chędogie,

Łagiew wina ciemnego, drugą wody świeżej,

Lecz większą, śle na statek; toż wór pełen spyży

Zapaśnej na tę podróż i inne przysmaki.

W końcu zsyła mu wietrzyk powiewem jednaki.

 Rad z wiatru, heroj żagiel rozpiął, i był wzdęty.

Siadł u steru i biegle przez ciemne odmęty

Łódź kierował. Nie przyszła nigdy nań drzemota;

W Plejady, w nie śpiącego wciąż patrzał Boota,

Toż w Niedźwiadka zwanego Wozem; gwiazda ona

Bowiem w miejscu się kręci, patrząc wciąż w Oriona,

A w morzu się, jak inne, nigdy nie zanurzy.

Nimfa z nim się żegnając, tę gwiazdę w podróży

Kazała mieć na oku wciąż po lewej stronie.

 I tak dni siedemnaście pruł bezbrzeżne tonie,

W następnym ujrzał góry feackie w oddali,

Gdyż Feacy najbliżej tych tam stron mieszkali;

I te góry on widział jak tarczę zamgloną.

 Właśnie od Etyjopów, gdzie go tak raczono,

Wracający Posejdon, ze Solimskiej Góry

Ujrzał, jak Odys płynął, i wnet gniewu chmury

Wybiegły mu na czoło; wstrząsł się i sierdziście:

„Oho! — rzekł. — Coś innego bogi oczywiście

Myślą zrobić z Odysem; znać, żem nie był z nimi!

Bo już się do Feaków zbliża, gdzie z długimi

Nędzami swych przeznaczeń kończąc, do Itaki

Wróci; lecz czekaj! Jeszcze dam ci się we znaki!”

 Rzekł i bałwany wzruszył; chmur zgromadził nawał,

Trójzębem rozkaz wiatrom, jakie są, wydawał,

Aby dęły zaciekle; w tuman ląd i morze

Gęsty obwinął — że się stała noc na dworze.

Zerwał się i dął Euros, Not, toż Zefir wściekły,

Toż mrożący Boreasz, i przestwór wód siekły.

A w Odysie zadrżało serce, drżą kolana;

Westchnąwszy w sobie rzekła dusza nie złamana:

„Biada mi! Czegóż ja tu nie dożyję jeszcze!

Nimfy słowa, jak widzę, sprawdzają się wieszcze:

Gdy przed powrotem do dom, mówiła, że w biedzie

Będę wielkiej na morzu. Ot, do tego idzie!

Cóż tu chmur na niebieskie strony Zeus napędza!

Jak morze wzdyma! A jak wichr każdy by jędza

Szaleje! Teraz pewnie kres mój ostateczny!

Trzy, cztery kroć szczęśliwszy każdy Grek waleczny,

Co legł pod Troją, walcząc za swoje Atrydy!

Czemużem nie legł z nimi? Czemu ostrzem dzidy

Nie przepędził mnie który, kiedym bronił trupa

Pelida, a mnie grotmi parła Trojan kupa!

Byłbym pogrzeb miał piękny, w Achai bym słynął,

Gdy teraz taką nędzną śmiercią będę ginął!”

 Mówił to — wtem spiętrzony bałwan się nań rzucił

Wściekle, z góry w łódź lunął, zakręcił, przewrócił,

A i jego z pomostu zmiotło; ster mu z pięści

Wyrwało, a masztowe drzewo, na dwie części

Zgruchotane, runęło wichrem, co szaleje

I co jednym podmuchem zdarł żagiel i reje.

Długo nurzał się w głębi Odys, choć co siły

Chciał wzbić się ponad wały, które go topiły.

Lecz darmo! Od Kalypsy suknie dane darem,

Nasiąknąwszy, ciągnęły na dno swym ciężarem.

Przecież wybił się na wierzch: morską wodę usty

Wypluł — z czaszki się lała całymi upusty.

Wżdy w tej trwodze o tratwie nie zapomniał wcale:

Dopadł do niej, przez wzdęte przebiwszy się fale,

I od śmierci niechybnej był uratowany.

Tam i sam statkiem jego miotały bałwany;

Jak Boreasz w jesieni suche osty miecie

Polem, a te, splątane, trzymają się przecie:

Tak i tratwą wichura tu i owdzie miota;

Boreasz ją na pastwę posyła do Nota,

Eur cisnął Zefirowi, by ją ścigał dalej.

 Widząc to, Leukotea nad nim się użali;

Jest nią Ino, Kadmosa pięknostopna dziewa,

Wpierw ludzką znała mowę, a teraz przebywa

W morskich toniach, gdzie cześć ją jak bóstwo otacza.

Otóż się użaliwszy biednego tułacza

W postaci wodnej kurki z topieli pomknęła,

Siadła na tratwie, ludzką mową mówić jęła:

„Biedny! Pewnieś obraził boga, Ziemiowstrzęscę

Posejdona, że klęskę zsyła ci po klęsce;

Jednak on cię nie zgubi, choć w zemście okropny.

Rób tylko, co ci powiem, jeśliś człek roztropny:

Ciśń te suknie, a tratwę zdaj na wolę burzy;

Potem skocz w wodę i płyń jak możesz najdłużej

Ku lądowi Feaków; tam pomoc ci dadzą.

Ot przepaska! Nią opasz piersi — pod jej władzą

Świętą możesz się nie bać śmierci, choć jak bliskiej;

A tak, kiedy rękoma namacasz brzeg niski,

Odwiąż ją i od brzegu podal rzuć tą szmatą

W toń morską, a twarz odwróć, byś nie patrzał na to”.

 Rzekłszy, boginka dała mu przepaskę świętą.

Sama zaś odleciała znów na falę wzdętą

Podobna kurce wodnej i znikła pod wodą.

 Więc boski tułacz Odys zdumiał się przygodą,

A westchnąwszy pomyślał sobie w duchu dzielnym:

„Biada mi! Jeśli sprawa z jakim nieśmiertelnym,

Co mnie znowu chce podejść, bym rzucił ten statek?

Wżdy nie usłucham; bowiem, niech raz ziemi płatek

Ujrzę w dali, to pewno znajdę tam zbawienie.

Tak zrobię; to najlepsze i tego nie zmienię.

Więc dopóki wiązanie mocno trzyma belki,

Póty dotrwam i udar zniosę, choć jak wielki;

Lecz jeśli łódź bałwany na cząstki roztłuką,

Wpław pójdę i tą może ocalę się sztuką”.

 Gdy to umysłem w sercu ważył na dwie strony,

Lądowstrzęsca Posejdon słał nań wał spiętrzony;

Ogrom jego rósł nad nim i lunął nań z góry.

A jako wicher plewy rozmiata i wióry

Z kupy, i tu i owdzie po polu je pędzi,

Tak rozmiótł jego tratwę. Odysej krawędzi

Belki uczepion, siedział jak na koniu na niej.

Z darowanych przez nimfę wyzuł się ubrani,

Pierś obwiązał przepaską daną z napomnieniem;

Potem w nurt skoczył, fale rozcinał ramieniem

I raźnie płynął.

      Widzi to morskich bóg toni,

Chmurnie głową potrząsa i te słowa roni:

„Płyńże, płyń! Przez te wały przebijaj się w trudzie,

Póki się nie dostaniesz między zbożne ludzie.

Myślę, że ci tą biedą dałem się we znaki!”

 To rzekłszy biczem zaciął grzywiaste rumaki

I do Ajgaj wnet przybył, gdzie miał gmach wspaniały.

 Wtem Atenę już inne myśli podleciały:

Nagle wiatry, co dęły, naraz w kluby bierze,

Ucisza je i każe iść na swoje leże.

Li Boreasza pędzi, by wiał jego drogą

I fale łamał przed nim, póki na ląd nogą

Feacki on nie wstąpi, ocalon z rozbicia.

 Tak przez dwa dni, dwie straszne noce, broniąc życia

Od fal napaści, z morzem bił się bez ustanku.

Aż gdy w dniu trzecim Zorza zeszła o poranku,

Naraz wiatr ucichł; niebios pogodne błękity

Odbijała wód szyba, a on, falą wzbity

W górę, mógł już wyraźnie brzeg lądu rozpoznać.

Radość to, jakiej dziatwa może tylko doznać,

Gdy jej ojciec, gorączką śmiertelną trapiony,

Już, już kona, okrutnie męczon przez demony,

Naraz wraca do zdrowia; niebo gwoli dzieci

Uzdrawia go. Toż radość w oczach mu zaświeci,

Gdy ujrzał ląd i lasu rąbek. Więc dołoży

Rąk i nóg, by do brzegu dobił się tam skorzej.

Lecz na odległość, w jakiej głos człowieczy sięga,

Huk go doszedł; fal morskich tłukła tak potęga

O skalisty brzeg mocą bijąc niesłychaną,

Aż kipiało, ląd białą obryzgując pianą.

Nie ma tam ni przystani, ni lichej zatoki,

Jedno brzeg straszny, rafy, wiszące opoki.

W Odysie aż się serce wstrzęsło, nogi drżały;

Więc westchnąwszy, tak myślał w głębi duszy śmiałej:

„Biada mi! Zeus zaledwie we mnie wlał otuchę

Ląd wskazując, gdym morską przebrnął zawieruchę,

Aż tu wybrnąć z tej toni już nie wiem którędy:

Zębate skały sterczą, wre i kipi wszędy

Wściekły żywioł — przede mną brzegu gładka ściana,

A głębia wciąż niezmierna i nie zgruntowana

Nogami, aby dobrnąć i łapać się brzegu,

Jeśli wprost pójdę, bałwan pochwyci mnie w biegu

I o skalistą ścianę rozbije na trzaski.

A nużbym ją wyminął i szukał, gdzie płaski

Brzeg się ściele, albo też jaka przystań głucha?

Aż drżę! Może mnie znowu porwać zawierucha

I odrzucić daleko na rybne przestwory,

Lub czart jaki napędzi na mnie te potwory,

Żywione tam w otchłaniach świętej Amfitryty.

Wiem-ci ja, że Posejdon to mój wróg zabity!”

 Gdy tak rozważa w sercu i na rozum bierze,

Wał potężny nim rzucił o skalne wybrzeże;

Kości by mu zgruchotał i skórę zdarł z ciała,

Gdyby Atene myśli mu tej nie poddała,

Że się obojgiem ramion o skałę owinął

I uwisł, póki bałwan z rykiem go nie minął,

Czym na razie się zbawił, lecz bałwan z powrotem

Oderwał go, na pełne morze rzucił potem.

A jak polip, wyrwany z miejsc, gdzie był wrośnięty,

Ma żwirem i głazami oblepione pręty:

Tak do skały przylepła z dwóch rąk uczepionych

Zdarta skóra, i Odys wśród tych fal spiętrzonych

Byłby pewnie utonął w przekór przeznaczeniu,

Lecz Pallas myśl ratunku dała w okamgnieniu.

Jakoż wychynął na wierzch wełn, co o brzeg biły,

I wzdłuż płynąc, spoglądał, czy gdzie ląd pochyły

Nie pokaże się albo jaki port zaciszny.

I tak dotarł do ujścia jakiejś rzeki pysznej.

Więc w tym miejscu mógł łatwo przybić już do lądu,

Bo i skał tu nie było ni wiatru, ni prądu.

Otóż ujrzawszy rzekę, tak się modlił w duszy:

„Ktokolwiek jesteś, panie, błagam, niech cię wzruszy

Dola moja! Posejdon topi mnie zawzięty!

Przecież i wobec bogów człek taki jest święty,

Co błaga o ratunek w ostatniej potrzebie —

Ja się do rzeki twojej tulę i do ciebie.

Zlituj się, władco, pieczy twej polecam siebie!”

 To rzekł — i bóg zhukane fale pohamował,

Wodę przed nim wygładził, a jego ratował

Wciągając na brzeg. Fale ze sił go wyssały,

Bo mu ręce opadły, nogi pod nim drżały;

W każdym członku obrzmiałość; z ust mu woda słona

I z nosa wybuchała; pierś tchu pozbawiona.

Omdlał więc; od zmęczenia upadł jak skostniały —

Lecz gdy westchnął i siły znowu mu wracały,

Odwinął z piersi oną przepaskę zbawienną

I cisnął poza siebie w tę słoność bezdenną.

Prąd ją porwał i uniósł; przepaskę tę chwyta

Już czekająca Ino. Więc z rzeki koryta

Wyszedł Odys, w sitowie padł, i macierz ziemię

Całując, westchnął, jakby z duszy zrzucał brzemię:

„Biada mi! — rzekł. — Co cierpię! Co jeszcze mnie czeka,

Jeżeli mnie nad rzeką noc już niedaleka

Zaskoczy! Ten szron mroźny, wilgne rosy nocne

Do szczętu zjedzą ciało, i tak już niemocne,

Gdyż od rzeki wiatr zimny dąć będzie o świcie.

Lecz gdybym tam, na wzgórka zarosłego syczycie,

Układł się w gęstwi, mrozu bezpieczen rannego

I zwątlenia, a zażyć mógł tam snu smacznego,

To znów strach, by drapieżne zwierze mnie nie zjadły”.

Te myśli mu do smaku snadź lepiej przypadły,

 Bo wszedł w las, co obrastał wzgórek, położony

Tuż nad wodą. Tam znalazł kierz gęsto-zielony

Z płonki i owocnego splecion oliwnika.

Nigdy przezeń wilgotny wiatr się nie przemyka,

Nigdy pod nim słoneczny upał nie dokuczy;

Sklepień tych nie przebije deszcz ulewnej tuczy,

Taki gąszcz tam. Odysej wpełznął zgięty nisko

I rękami jął mościć z liści legowisko

Szerokie, bo tam liścia leżało tak dużo,

Że dwóch, trzech ludzi skryć się mogłoby przed burzą

Lub śnieżycą, chociażby szalała najsrożej.

Patrząc na swoje łoże, rad był tułacz boży;

Legł więc w środku i liścia nagarnął na siebie.

 Jak ten, co pod popiołem szarym żar zagrzebie

W pustym polu, gdzie blisko nie mieszka nikt z ludzi,

Ma zarzewie i już się po ogień nie trudzi:

Tak i Odys się w liściach zagrzebał po uszy.

Atenea mu słodkim snem oczy zaprószy,

By po srogim zmęczeniu wstał rześki i lekki:

Sen nasławszy, znużone zwarła mu powieki.

Pieśń szósta

Przybycie Odyseusza do Feaków

 Usypiał boski tułacz Odys; sen już spada

Twardy na złamanego trudem. Wraz Pallada

Idzie w grodziec Feaków, leżący precz dalej.

Przedtem oni w szerokiej Hyperii mieszkali,

Gdzie wojenne Kyklopy mając za sąsiady,

Wciąż nękanych od pewnej ratując zagłady,

Wywiódł ich Nausitoos, on, bogom podobny,

I osadził na Scherii, kędy kraj zasobny,

A od ludzi daleki; miasto zamknął w tyny,

Zbudował domy, chramy, grunt rozdał na gminy —

Lecz Kerą zwalon, zstąpił w Hadesa podziemie.

Dziś mądry król Alkinoj wziął w rządy to plemię.

 Zatem Pallas Atene w jego dworzec dąży,

A powrót Odyseja na myśli jej ciąży.

Szła prosto; do panieńskich komnat się przemyka,

Gdzie córka Alkinoja śpi, piękna Nausyka,

Boginiom równa wzrostem a wdzięczna jak one.

Niepośledniej urody dwie dziewy uśpione

Leżały tam przy odrzwiach błyszczących podwoi.

Pallas jak lekki powiew do łóżka dziewoi

Przemknie się, do głów schyli, coś do niej przygwarza,

Wziąwszy na się kształt córki Dymasa żeglarza,

Druhny jej najmilejszej i jej równolatki —

I mówiła bogini odziana w kształt gładki:

„Oj, Nausyko! Toż z ciebie leniuszek nie lada!

Drogie szatki, bielizna precz brudem przypada,

A wesele za pasem! Miejże co pięknego

Dla drużbów, co-ć powiodą do pana młodego,

A i dla się — bo zwykle strój czysty u ludzi

Zyszcze imię, w rodzicach ucieszenie budzi.

Dalej zatem do prania! Wyprzedź ranne zorze!

By raźniej poszła praca, każda ci pomoże,

Ja pierwsza. Raj panieński się kończy; wszak swaty

Ociebie już zachodzą od młodzi bogatej

I przedniejszej, bo przecież ród twój niepośledni!

Nuże! Poproś rodzica pierw, nim się rozedni,

Aby ci kazał muły zaprząc w wóz drabiaty;

Nałożysz nań sukienki, przepaski, makaty.

Jechać będzie wygodniej: pieszo zbolą nogi;

Przecież pralnie od miasta taki kawał drogi”.

 To powiedziawszy Pallas sowiooka wraca

Znowu na szczyt Olimpu, do bogów pałaca,

Gdzie nigdy burza nie grzmi, deszcz ścian nie obija,

Śnieżna zamieć nie prószy — tylko się przewija

Nieustanna pogoda, ni to namiot lity:

Tam bogom raj wesela płynie niepożyty;

Tam wróciła Atene napomniawszy śpiącą.

 Wstała Jutrznia, poświatą swą złotem kapiącą

Budząc Nausykę. Panna swoim snom się dziwi,

Prędko z komnat do komnat bieży, by co żywiej

Rodzicom opowiedzieć. Zastała rodzice:

Matka przy ogniu siedzi, wkoło służebnice,

I lekuchnym wrzecionem krasną wełnę skręca;

Z ojcem zbiegła się w progu; właśnie go książęca

Walna rada wzywała, i szedł zasiąść w radzie;

Zabiegła mu i w uszy taką prośbę kładzie:

„Dobry tato, każ dla mnie zaprząc wóz, a długi,

Z wartkimi koły; pilno mi jechać do strugi

Prać bieliznę; bo tyle już jej się zebrało!

Wszak i tobie przystoi bieliznę mieć białą,

Gdy siadasz w zgromadzeniu dostojnych Feaków.

Wszak i doma jest pięciu dorodnych junaków,

Dwóch żonatych, trzech jeszcze chłopiąt już niemałych,

Twych synów; ci chcą zawsze chodzić w szatach białych

Na pląsy, a wszystkiemu radź tu, moja główko!”

 Tak mówiła, a wtrącić wstydno jej by słówko

O weselu. Lecz ojciec domyślił się tego

I rzekł: „Nie bronię-ć, córko, ni mułów, ni czego;

Natychmiast niech parobcy wóz zaprzęgną mułmi,

Wysoki, wyplatany i z wartkimi kółmi”.

 To rzekłszy krzyknął; czeladź przyskoczyła żwawo:

Wóz koleśny wytoczon stoi przed wystawą;

Wiodą muły; zaprzężna idzie w dyszel para.

Nausykaa z komory znosi co niemiara

Cienkich szat i bielizny, wóz naładowywa;

Matka zaś pełny koszyk smacznego pieczywa

I jarzynek tka w rękę; była i łagiewka

Skórzana z winem w drogę (na wóz siadła dziewka);

O dzbanuszku z oliwą matka też pamięta,

By wyszedłszy z kąpieli ona i dziewczęta

Miały czym się namaścić. Ot! już wzięła wodze,

Biczem klasła w powietrzu. Z turkotem po drodze

Pokłusowały muły, ciągnąc ciężar z panią,

Wżdy nie samą; i dziewki siedziały tuż za nią.

 Owoż gdy przyjechały nad brzeg ślicznej rzeki,

Gdzie w cembrzyny kamienne sączą się poniki

Wód nieprzebranych, miejsca dla praczek wygodne,

Prędko muły wyprzęgą i puszczą swobodne

Na paszę w słodką trawę, co z taką rozkoszą

Wyściela brzegi rzeki. Potem z woza znoszą

Bieliznę i po sztuce w ocembrzone wody

Kładą, depcąc nogami, piorą na wyprzody.

Wypłukawszy do plamki wszystko jak należy,

Rozpościerają rzędem wzdłuż ciepłych wybrzeży

Nad morzem, kędy fale gładki żwirek ścielą.

Skończywszy, wraz się chłodzą zdroistą kąpielą,

Oliwą maszczą członki, potem na trawniku

Siądą do smacznej strawy, a szatki w wietrzyku

Niech schną tymczasem. Gdy tak spożyły łakotki,

Staną do piłki, z głowy odrzucą namiotki.

Pustującym piosenkę zaśpiewa królewna,

Rzekłbyś, że z Artemidą-łowczynią pokrewna,

Co przez bór Erymantu lub Tajget ugania

Rada, gdy z rąk jej padnie odyniec lub łania;

A nimfy, pól mieszkanki, pod pani swej bokiem

Pustują wkoło; Leto cieszy się widokiem,

Że nad wszystkie celuje wzrostem i obliczem,

I snadno poznać, czym jest w orszaku dziewiczym:

Owo tak rej wśród swoich królewna prowadzi.

 Lecz kiedy o powrocie do dom już coś radzi,

Zaprzęga muły, suche już składa odzieże,

Wtedy Pallas-Atene na sposób się bierze,

By Odysej się zbudził, zobaczył dziewicę

I przez nią był wprowadzon w Feaków stolicę.

Więc ku dziewkom rzucona piłka z rąk Nausyki

Leci, cel swój omija i pada w głąb rzeki,

A one w śmiech i wrzaski. Odys ze snu rwie się,

Usiadł — strwożone serce te myśli mu niesie:

„Biada mi! Do jakichże dostałem się krajów?

Między dzicz nieochajną i kupę hultajów,

Czy też między gościnny lud do cnót nałożon?

A toż co za niewieści wrzask? Niby dziwożon,

Co rade zamieszkują skał wierzchy wyniosłe

I źródła rzek, i łęgi trawami zarosłe.

Blisko gdzieś tu żyć muszą mówiące istoty:

Dalej! Zobaczmyż tedy, skąd one chichoty?”

 To powiedziawszy Odys wypełznął na raku

Z gęstwi, silną prawicą z najgrubszego krzaku

Liściastą gałąź udarł, by nią okryć ciało.

I tak sunął jak górski lew, kiedy zuchwało

Kroczy w deszcz, zawieruchę; we łbie gorą ślepie,

Aż przydybie gdzieś bydło, trzodę owiec w stepie

Albo w boru jelenia, a gdy głód doskwiera,

Dusić drobną chudobę do obór się wdziera:

Otóż tak szedł Odysej ku pannom — nie żeby

Nie zważał na swą nagość, ale szedł z potrzeby.

Straszny im zdał się morskim owalany błotem!

Widząc go, wszystkie w nogi i na wzgórek potem;

Jedna Nausyka stoi. Atene jej tchnęła

Męską odwagę w duszę, członkom strach odjęła.

Nie rusza się i czeka. Odysej sam nie wie,

Czy ma paść do nóg wdzięcznie patrzącej nań dziewie,

Czyli, jak stał, z daleka wznieść prośbę pochlebną

O pokazanie drogi i odzież potrzebną.

Ta myśl w ciężkim kłopocie przyszła mu wybornie;

Więc jako był, z daleka, pochlebnie, pokornie

Błagał o przebaczenie, aż do nóg jej padnie

I zaczął rzecz swą prawić mądrze i układnie:

„Błagam cię, czyś jest bóstwem, czy panną śmiertelną!

Jeśliś jedną z tych bogiń w niebiesiech udzielną,

Tedy zdasz mi się córą wielkiego Kroniona,

Z Artemidy kibicią i wzrostem jak ona;

A jeśliś jest śmiertelną mieszkanką padołu,

Błogosławiony ojciec z twą matką pospołu,

Błogosławieni bracia! Jakże im gdzieś rośnie

Serce przy tobie! Jak się rozpływa radośnie,

Gdy w skocznym korowodzie ujrzą twoją postać!

Lecz szczęściu oblubieńca cóż mogłoby sprostać,

Jeśli za hojne wiano zawiezie cię do dom?

Różnym ja się, przeróżnym napatrzył narodom,

A równej nie znam tobie. Cześć i podziw razem!

Niegdyś widziałem w Delos, przed żertwiennym głazem

Feba, latorośl palmy: jak ty w górę strzela —

Bom się i tam zapędził także z ludu wiela

W tej tułaczce, gdzie zbieram same łzy i znoje —

I stałem w podziwieniu przed nią, jak tu stoję:

Ziemia nigdzie też palmy nie wydała takiej!

Owoż równe zdumienie i podziw jednaki

Ima mnie, gdy ci objąć ze czcią chcę kolana:

Tak wielka moja nędza, iście niesłychana.

Wczoraj po dniach dwudziestu jam z morzem się rozstał;

Dni bowiem tyle rwał mnie prąd, a wicher chłostał

Wciąż od wyspy Ogygii, aż z demoniej psoty

Wyrzuconym jest tutaj na nowe kłopoty.

Dużo jeszcze mam cierpieć, dużo z bogów woli!

A choć ty się ulituj! Po długiej niedoli

Ciebie pierwszą spotykam; wszak i duszy żywej

Nie znam, zamieszkującej ten gród i te niwy.

Wskaż mi drogę do miasta; okryj nagie ciało,

Choćby płachtą z bielizny! — i to by się zdało —

A bogi cię najmilszą opatrzą nagrodą:

Dadzą-ć męża i domek, przenajświętszą zgodą

Pobłogosławią! Skarb to najcenniejszy w świecie,

Gdy małżonka z małżonką zgodna miłość splecie,

Duch jeden włada domem; wróg na to się krzywi,

Cieszą druhy! A oni nad wszystkich szczęśliwi!”

 Białoramienna panna w te ozwie się słowa:

„Widno, żeś człek niepodły ani miałka głowa.

Darmo! Woli Zeusowej nikt się nie wybiega,

I czy pan, czy chudzina losowi podlega;

Od niego padł i tobie; znoś z pokorą brzemię!

A teraz, kiedyś nogą wstąpił w nasze ziemie,

Okryjem cię, niczego-ć nie będzie brakować,

Co tylko obcy tułacz może potrzebować,

Do miasta wskażę drogę, dam ludu nazwisko:

My, Feaki, tę ziemię zamieszkujem wszystką;

Jam córka Alkinoja; wyższego tu nie ma:

On władzy i potęgi w ręku berło trzyma!”

 To rzekła i na dziewki zawoła z daleka:

„Stójcie już, stójcie! Za cóż uciekać od człeka?

Czy myślicie, że do nas jako wróg przychodzi?

Zaprawdę, nie urodził się ani urodzi

Taki, co by nieprzyjaźń wniósł do naszych progów

I spokój zmieszał. Wszak my, kochani od bogów,

Siedzimy na odludziu, w krąg morzem oblani,

Prawie na krańcu świata, nikomu nie znani.

Ugościć raczej trzeba przybysza, gdy bieda

Aż tu go zapędziła. Wszak dziećmi Kronida

Są tułacze. Dar mały często uszczęśliwi:

Sam tu, dzieweczki! Gość nasz niechaj się pożywi;

I wykąpać go trzeba w rzece, gdzie zaciszna”.

 Na jej głos dziewki wrócą, i idą z niepyszna

Prowadzić Odyseja w cienisty brzeg rzeki,

Posłuszne rozkazaniu swej pani, Nausyki.

Więc chiton przygotują i inne sukienki;

W złotej bańce oliwy podadzą też miękkiej

I każą do kąpieli iść mu kryształowej.

 Na to rzecze Odysej: „Miłe białogłowy!

Ustąpcie kęs na stronę: sam sobie poradzę;

Z barków sól spłuczę, ciało oliwą wygładzę;

O, bo też dawno takiej wygódki pragnąłem!

Lecz się kąpać nie mogę przy was żadnym czołem,

Moja nagość mnie wstydzi przed płcią pięknowłosą”.

 To rzekł — one ustąpią i pani doniosą.

Boski tułacz obmywa sól morską w strumieniu,

Na grzbiecie, na oboim przyschłą mu ramieniu;

Ze skroni gęsty namuł zgarnia do ostatka;