Bezpłatny fragment - 1942, 1943, 1944

1942, 1943, 1944 - Motto i dedykacja

A nie bójcie się tych, którzy zabijają ciało, a duszy zabić nie mogą,

(Mat 10, 28:)

Doskonałemu poecie, najlepszemu synowi,

radości moich oczu, chlubie mego serca,

który mimo to jest krwią z krwi i kością

z kości mnie — niedoskonałej

tę „rzecz ziemską” na gwiazdkę — daję —

SB. 24. XII. 42 r.

(Śnieg jak wieko żelazne...)

Śnieg jak wieko żelazne na oczy opadnie.

O! wy bracia w milczeniu moi — niedorośli.

I Bóg mnie nie przypomni, ani mnie odgadnie

z nagrobka przechodzący, aż w tysiącznej wiośnie

może dłoń jakaś biała odgarnie ciemności

i będzie to prawdziwy czas, czas tej miłości,

której u was nie znałem. Bóg — tak sobie marzę —

w błękicie lotnym nieba wyrysował twarze

naszym cierpieniem, niby maski jasne,

które przymierza tym, tym zapomnianym

czasem podobne rysom, a czasem za ciasne,

aż trafi — wtedy krwawe zasklepiają rany

i taka błogość nieba osiada w błękicie,

że wraca czas zbłądzony, choć nie wraca życie.

Znacie wy, znacie te organów knieje

co wyrastają niby skał mocarny obryw

nawet tutaj na ziemi? — To są te nadzieje.

Jeśli w popiele zgrzebnym taki blask podobny

bożym chyba zamysłem przed oczy się jawi —

nic są te ciemne ciała, które zbrodnia trawi,

nic są te dymy czarne, ta kurzawy ciemność.

To wszystko nic. I żadna trumna nadaremno.

Bóg tchnął jasność. On mocą łagodnego wiosła

pchnął fale burz tajemnych i lawy stuleci,

i co woda pobrała — to woda odniosła.

On świecił nad tą wodą i jak zawsze — świeci.

Śnieg jak wieko żelazne na oczy opadnie;

popiół zostanie z żarów miłości i gniewu,

a na ziemi dalekiej żaden czas nie zgadnie,

jak rośnie niewidzialnie łask wszelakich drzewo.

22. XI. 1942 r.

Świętość

Począłem cię w marmurach światła

i w drzewie wonnych sosen,

moja ty rzeko nieodgadła

dłutami wioseł.

Potem cię wiodłem z gór mocarnych,

z przestworów pełnych głosu,

gdzie noże siklaw śniegi darły

i dzwonił śpiew jak mosiądz.

Łuskałem ciebie z jabłek tęgich

i ziarnem gradu z chmury,

wiodłem cię z łodyg ruchem ręki

jak blasku sznury.

I wyciosałem, wyprosiłem

sercem łomocąc w dłuto,

a dłutem w głaz, i mam cię — siło!

mam cię — pokuto!

Gdzie stąpnę — tętnisz żywą strugą

i jak organy śpiewasz,

i widzę jeszcze we śnie długo —

płynące w tobie drzewa.

A w twojej grzywie iskier złotych

nocą nużają krwawe pyski

rude szakale, ludzie — młoty,

miecze i ślepiów błyski.

I z nich to rosną nocą w tobie

kręte gałęzie trupich ramion,

upiory czarne, serca w grobie,

co sercom kłamią.

I oto mam cię, rzeko święta

jak konar w ciebie wrosły

rzeko zbrukana, z chmur poczęta,

nieodgadniona wiosłem.

dn. 25. XI. 1942 r.

(Dokąd to jeszcze?)

Dokąd to jeszcze? Ten cień stoi we mnie

jak obraz wieczny mego zatracenia,

rdzewieje tarcza i gorzknieje ziemia

pod zamyśleniem moim obosiecznym.

O, bo ja jestem mieczem krzywdy wszelkiej,

przez moje ręce wyciągnięte we śnie

wędrują grzechy jak milczące węże

i wytryskają z palców jako pieśni.

I czego dotknę, to się łzą pokryje

jakoby rosą, tylko że tak słoną,

że się nie pięścią — całą ziemią biję

w pierś, której nigdy win nie odpuszczono.

O, bo i jakże odpuścić, że człowiek

zapomniał głosu, mówiąc w bożej mowie.

I gdzie postąpię, pęknie mi pod stopą

ostatni kamień, a dalej już ciemność,

i jestem jak ten pierwszy człowiek po potopie,

który zawinił. Więc wtedy nade mną

też blasku nie ma i w dłoni mi próżno,

jakby z niej krzyż wyjęto i włożono topór,

i jestem duszą smutku po ciałach podróżną

i jestem sam i ziemi tępy opór.

O, żeby chwila jedna, dzban by dano

ze zdrojem chłodnym, żeby klątwę zdjęto

i żeby serce — sercem, a nie raną,

i żeby droga choć w konaniu — świętą,

i niebo mnie nie skrywa jak ziemi powieka,

i śniegu nawet nie ma, który mię pokryje,

tylko jak głosy łzami po omacku ryję

jak cień, jak cień strudzony, co zgubił człowieka.

6 XII 1942

Narzeczona

Ona stojąc w jeziorze ręce obraca do góry

i z nich unoszą się z wolna kwiaty i białe motyle,

kiedy pod kolanami w wodzie mkną ciche chmury,

niebo się szybko przetacza. Ona się fali przychyla

i bierze w dłoń otwartą jak w pyszczek różowy kuny

niebieskie łodyżki wody, które się prężą jak struny

i grają cicho i miękko:

«W kwiaty nas zamień, panienko».

Więc ręce zwraca w górę, i krople wypryska wysoko,

czyni z nich liście i jabłka, węże i srebrne jaszczury;

zanim opadną znowu, jeszcze podobne są głogom,

co kwitną. Potem, gdy spadną, przemkną w nich szybko chmury.

Ona się z wolna zwróci, unosząc z sobą odbicie,

nie wiedząc jeszcze, czy w sobie, czy w wodnym obrazie prawdziwa,

patrzy w kryształ powietrza i widzi dalekie życie,

raz zapylone trakty, to znów potoków grzywę.

Nie wie i jeszcze czeka. Wtedy na brzegu, w kotlinie,

rycerz ogromny przystaje i jabłko wyciąga na dłoni,

błękitne jak kropla nieba. Ona ku niemu płynie,

powietrze w krąg rozgarniając, co jak pod skrzydłem dzwoni.

Potem ich las zamyka. I tylko drzewa dojrzałe

tak samo stoją w głębinie, jakby najmocniej kochały.

2 XII 1942

Wina

Wśród drzew, co są jak płaskie, zielone motyle,

święty Jerzy cwałuje po czerwonej ścieżce

na koniu, co się wznosi, a za nimi w tyle

czeka mała dziewczynka, włosy ma niebieskie.

Smok się wydął i oczy błękitne wyłupił,

zanim go dopadł rycerz — trzykroć blaskiem rzucił

i zginął. Głupi smoku! O rycerzu głupi,

to wszystko takie krótkie, a już się nie wróci

ani tobie pełzanie po zaklętych sadach,

ani tobie modlitwa w czarnych winogradach.

Truchło leży, paruje z niego zieleń śliska,

jeszcze się gwiazdki jakieś z łusk przebitych sypią,

i rycerz zadumany stoi, mieczem błyska,

tak pół czuje niepokój, a pół gorzką litość.

Cóż to, mała dziewczynko o niebieskich włosach,

czemu płaczesz? Smok leży, zabit twój gnębiciel.

Nasłuchujesz oddechów jego w nocy głosach?

Wspominasz to niezdarne, smutne, smocze życie

i że śpiewałaś czasem jak potok szczęśliwie,

wsparta na jego miękkiej, wypłowiałej grzywie?

I wraca święty Jerzy tam, gdzie lasu smuga

kończy się i zaczyna trakt suchego pyłu,

a na postojach ciemnych marzy mu się długa

smocza szyja przebita i oczy, co były

wypukłe i żałosne, i głos, i łzy słyszy,

i gorzko płacze zbrodni pod sklepieniem ciszy.

grudzień 1942

Polacy

Oto rozmawiam z cieniami rycerzy

w głuchej, wygasłej urnie mojej ziemi,

a głosy jak organy rosną i strudzeni,

tyle wieków zwalając, co nad nimi leżą,

tyle serc w jeden kamień skutych, nim odwalą,

jak ciemność stygną we mnie i jak wiatr się żalą.

O! Straszne, straszne dzieje. Widzę morza głuche,

ziemię z niebem złączoną, a jak step w posuchę,

i tętent burz pod ziemią, i tłumy wśród ogni

wijące się jak węże pocięte w kawały,

i twarze, twarze groźne, o! twarze podobne

obliczom w śnie zabitych. To znów nagle wały,

mury, miecze się wznoszą, krzyk rozcina ziemię;

a potem cisza. Tylko stoją nieme

posągi bohaterów — trzech lub dwu herosów,

a popod nimi przepaść zieje — do dna głosu.

Jeszcze, jeszcze pochody na dalekich lądach,

gdzie huragany armat rwą na strzępy ziemię,

na morzach lśniących, gdzie zamknięci w prądach

mocują się z żyłami golfstromów pod niemi.

I jeszcze, jeszcze dalej — gdzie stąpną — zwycięscy,

I tam jeszcze, w ojczyźnie, z dłońmi zgorzałemi,

tam zawsze podeptani, tam zawsze na klęsce

jak na trumnie orkanu — wieniec serc na ziemi.

I tak mijają lata: rzeki, miasta niosą

jak czarną krę pożogi odbitą aż do dna,

i ciemność, ciemność głuchą. Wyje ziemia głodna

rykiem z pól wyoranym, wydartym z pogromów,

a na niej stoją widma rozrąbanych domów,

gdzie na zgwałconych sercach pohańbione ciała,

jakby się męka boża w ludziach ciałem stała.

0 straszne, straszne dzieje. Huczy czas nad nami.

Kiedy z szubienic dzwony sinych ciał zagrają,

wywloką nas na bruki pokrajane łzami,

na oświęcimskie każnie i warczącą zgrają

do gardeł nam przypadną. My będziemy żyli

i tysiąc lat po śmierci w gałęziach szubienic,

płoszący życie z ślepi tych, co nas zabili.

Ja rozmawiam z cieniami umarłych rycerzy

nad grobowiskiem ziemi, sam jak krzyż zgorzały,

i mówię: „O, przeklęty ten, który nie wierzy

wystygłym prochom ludu i serc żywych grozie;

bo kto na swojej klęsce — klęskę ducha mierzy,

o! tego nie wybawi płomienisty orzeł.

Bo kto nie kochał kraju żadnego i nie żył

chociaż przez chwilę jego ognia drżeniem,

chociaż i dniu potopu w tę miłość nie wierzył,

to temu żadna ziemia nie będzie zbawieniem”?

O, wybudujcie domy, o, nazwijcie wreszcie

Polskę — Polską, nie krzywdą, a miłość — miłością,

i niechaj biegną rzeki, a na każdym mieście

niech słup srebrzystych skrzydeł tryśnie jako kościół,

kościół ciał odkupienia. Każdy jako posąg

śród liści, nie z marmuru, stoi — sobie mały,

ale rosnący w kształtach jak jabłka dojrzałe,

wszyscy razem w kopulę, co odbije glosy

walnych trąb archanielskich jak lawiny nieba,

by chleb był dla miłości, nie miłość dla chleba,

by czas był tym rosnącym, a nie krwi łakomym.

O, wybudujcie domy, jasne, wielkie domy.

23. XII. 42 r.

(Nie stój u ciemnych świata wód...)

Żonie

Nie stój u ciemnych świata wód,

gdzie sny mozolne kłębią się i dławią,

kiedy nad nimi czerwone korabie,

smoki ogniste i obłoków łódź.

O, nie wywołuj po imieniu zła,

o, nie wywołuj przed milczącym lustrem,

tam każde oczy staną mdłe i puste

i pokalana nocą każda twarz.

Nie szukaj, nie patrz w mroczny grób,

gdzie ocienione chłodem zgniłej woni

nawet strzeliste świeczniki jabłoni

i ciało barbarzyńskie — jak gotycki trup.

Oto się liście z łodyg tęgich rwą,

jak żywe gwiazdy lecą, jak motyle lśnią

nad ludzką nędzą ciemną i kaleką

i dźwięk wydyma kwiaty na kształt złotych trąb.

Poszukaj tam, w splątanych burzach traw,

w naczyniach roślin napełnionych życiem,

gdzie w kroplach deszczu czeka cię odbicie

Boga żywego w łunach żywych barw.

Liście po żyłce odczytaj do dna,

aż w oczach twoich jak drzewa wytrysną,

aż duchy światła w powietrzu zawisną.

Naucz się życia, co przez życie trwa.

Nazwij się w ogniu, w kołysaniu wód,

w niedosięgalnych mocach powstawania.

Wtedy nie starczy słów i ukochania —

— poczujesz owoc nieba na końcach ostrych kłów.

28 XII 1942

Ziemia

Ziemia miłości, ziemia ludów święta

jest jak długa niepamięć, jak jezioro mroku,

przez huragany mroźne czarnym lodem ścięta,

stoi w sobie milcząca jak w grobie wyroków.

Tak wypłoszeni z czasu, my, którzyśmy śmieli

Boga zwać po imieniu i ludzi po czynie,

myśmy czasów nie znali innych, nie widzieli,

a groza w nas przeminie, gdy życie przeminie.

My na środku lodowisk, nie znający domu,

pod śniegami — kamienie i pod gliną — głazy,

ci sami katorżnicy my z kamieniołomów,

ścigani po ulicach i liczący razy

kijów ciężkich, wygnańczych, o! bo nas wygnały

jak sine ciała — z duszy, jak upiory — z ciała.

My po nocach u ściany chłodnej zaczajeni,

w krokach węszący śmierci, w drzew poświście — bata,

w ziemię świętą zamknięci jak w głuche więzienie.

O Panie apokalips! Panie końca świata!

znajdź głos swój i przybitych nad trumien obszarem

wywołaj; głos włóż w usta i w dłonie włóż karę.

15. I. 1943 r.

Wróble

Dzień wróbli i jasności!

w dzbanuszkach małych ptaszków

świat się ustał miłością,

niefrasobliwą łaską.

Na wyciągnięcie ręki

mam czystość ich, puszystość,

jakbym dotykał ciebie

gałęzią ich — wielolistną.

Niebo się ziemi skłania

leżąc śniegiem na drzewach,

oczy mrużysz, zasłaniasz,

piórka w blasku nagrzewasz.

Nie zerwiesz się, nastroszysz

ciepło ptasiego futra,

odpowiesz wróblim głosem

w moją ciemność — malutka.

Bo na tym śniegu ludzie —

— my z ciemnymi sercami.

Ziemio przez nas zabita,

rzeszą twych ptaków czystych

módl się za nami!

2 I 1943

Co jest we mnie

We mnie — góry ciężkie wiatr podnosi,

ponad chmury — groźne młoty jak ciężary,

i rozrywa je mocarnym tchem i głosem,

a zamienia w niepodzielne burz obszary.

Potem morza, które szarpią stropy ciemne,

gwiazdy z bliska biją we mnie ogniem,

poryk gromów, co pod stopą rwą podziemne

bramy blasku — żadnym bramom niepodobne.

I ta ziemia cięższa od orkanów

we mnie ciasnym z hukiem się obraca

i rozdarty nią jak głazem rana

czekam Boga, który nigdy nie powraca.

Albo ptak zimowy w śniegu na mnie woła,

długie pola pod nim, pola smutku,

gdzie się cisza zmienia w głuchy łuk kościoła

i tak w wieczność wchodzę po cichutku.

Albo jeszcze góry cięte strugą

jak wstrzymany pęd obłoków we mnie wstąpią

i jak w rzece zamyślenia długiej

smoki białe w mym odbiciu się wykąpią.

I powrócę między ludzi w gniew i miłość

w kruchym ciele, w nieostrożnym, w szklanej trumnie,

tak poczekać w tym, co jest, i w tym, co było,

całą wieczność tak przeczekać, nim zrozumiem.

1 I 1943

Obozy

Gdy na niebo wieczorne spienione gwiazdami

wypływa ciężki okręt,

a siwi marynarze wysoko nad nami

sieci spuszczają w dół,

my jesteśmy tam w dole jak dzieci samotne,

co zrywają jagódki z umarłego krzewu

gorzkie i czarne, gorzkie i czarne owoce,

kiedy nad nami stoją dni i noce,

ciemności szumi drzewo.

Błogosławimy dni mleczne i krowie

i cień lipowy, i liści lot,

i krew, co płynie po ściętej głowie,

my zawsze pewni, zawsze gotowi

na sąd: co dobro, zło.

Błogosławimy straszne pociągi

odjeżdżające w smutek bez granic —

— z nich jęk jak dym. — To jadą ranni,

uczuć skręcone kabłąki.

Błogosławimy pola bitewne

i mądrość ludów, i mądrość maszyn,

krzywdy i wiary, i żale rzewne.

Grozo! Ojczyzno nasza!

Wtedy jesteśmy jak dzieci samotne,

a oczy ciemne i drapieżne są,

kiedy zapuszcza sieci ciężki okręt

i chwyta nas za fale wyciągniętych rąk.

Dźwigaliśmy brzemiona, broń czarną dźwigali

i śpiąc w obozach dusz wspólnych i ciemnych,

takeśmy z wolna pozapominali

snów — nie daremnych,

że uchwyceni przez sieci rybacze,

porwani w górę i rzuceni obok,

słyszymy: ziemia pokonana płacze,

ale nie śpiewa zwycięski obłok.

Próżne miłości były nasze ciała,

bo nie dość było pokochać gromadzie

tą rozdzieloną na tysiąc miłością,

co nas prowadzi.

O, bo i nie dość było kochać jedno,

i tak czujemy, ziemi oddaleni,

jak nas rozdziera ogromna samotność —

nieba powolne milczenie.

19, 20 II 43 r.

Deszcze

Deszcz jak siwe łodygi, szary szum,

a u okien smutek i konanie.

Taki deszcz kochasz, taki szelest strun,

deszcz — życiu zmiłowanie.

Dalekie pociągi jeszcze jadą dalej

bez ciebie. Cóż? Bez ciebie. Cóż?

w ogrody wód, w jeziora żalu,

w liście, w aleje szklanych róż.

I czekasz jeszcze? Jeszcze czekasz?

Deszcz jest jak litość — wszystko zetrze;

i krew z bojowisk, i człowieka,

i skamieniałe z trwóg powietrze.

A ty u okien jeszcze marzysz,

nagrobku smutny. Czasu napis

spływa po mrocznej, głuchej twarzy,

może to deszczem, może łzami.

I to, że miłość, a nie taka,

i to, że nie dość cios bolesny,

a tylko ciemny jak krzyk ptaka,

i to, że płacz, a tak cielesny.

I to, że winy niepowrotne,

a jedna drugą coraz woła,

i to, jakbyś u wrót kościoła

widzenie miał jak sen samotne.

I stojąc tak w szeleście szklanym,

czuję, jak ląd odpływa w poszum.

Odejdą wszyscy ukochani,

po jednym wszyscy — krzyże niosąc,

a jeszcze innych deszcz oddali,

a jeszcze inni w mroku zginą,

staną za szkłem, co jak ze stali,

i nie doznani miną, miną.

I przejdą deszcze, zetną deszcze,

jak kosy ciche i bolesne,

i cień pokryje, cień omyje.

A tak kochając, walcząc, prosząc

stanę u źródeł — studni ciemnych,

w groźnym milczeniu ręce wznosząc;

jak pies pod pustym biczem głosu.

Nie pokochany, nie zabity,

nie napełniony, niedorzeczny,

poczuję deszcz czy płacz serdeczny,

że wszystko Bogu nadaremno.

Zostanę sam. Ja sam i ciemność.

I tylko krople, deszcze, deszcze

coraz to cichsze, bezbolesne.

ukończ. 21 II 1943

Lodowisko

Gdzie stanę, widzę słup powietrza,

od tych oddechów złych zamarzły,

w którym spojrzenia chłodne gwiazdy

i ta mijania trwoga wieczna.

Straszne, strzaskane ludzkie wozy,

ciała bez sumień, ciemne węże,

gdzie się odwrócę, za mną prężą

— w zwierciadle lodu — oczy grozy.

I zanim słowo płomieniste

jak drzewo ptaków tryśnie w niebo,

za mną się ciała ich kolebią

i spada głos jak zlękły listek.

I zanim dłoń uniosę w górę

i chmur wędrówkę kreślić pocznę,

widzę te oczy złe, wyroczne

i te spojrzenia, co jak sznury.

I pobojowisk wężowiska,

i mrówki ciemnych słów oblepią,

i zamarznięta przestrzeń, niebo,

i droga szklana stoi, śliska.

A jeszcze widzę krajobrazy,

gdy się unoszą jako domy

po tych wybuchach — niewidome,

a w krajobrazach zimne twarze.

I czuję, jak mi dłoń przymarzła

jedna z płomieniem u niebiosów,

a druga w ziemi — próżna głosu,

jak wbita w glinę spadła gwiazda.

28 II 43 r.

(Ziemia jak ognia słup...)

Ziemia jak ognia słup. Tnie bat;

a nie zna czasu — kamień kruszy,

na oślep rzeźbi ciemne dusze

w zwalistych trumnach lat.

I katorżnicza huczy noc,

pod niebem skośnym ogień dławi,

i jęk szubienic jak żurawi

u studzien pełnych głów i rąk.

A kiedy ryczy butów huk

po twarzach żon i synów, matek,

to każdy trup jest żywych bratem,

co orzą swój ojczysty grób.

My mamy usta — szabli sztych,

od głodów wyschłe, z grozy sine;

my mamy oczy — śmierci krzyk —

— celne, co trafią krwawą winę.

My mamy serca — młotów młot,

co przez stulecia ziemię kuły,

szybkie jak ostry cios jaskółek

i orlich skrzydeł — orli lot.

Przez nasze oczy próżne łez

o ziemio! płyń polami swemi,

aż każdy z garścią wolnej ziemi

będziem szturmować czas, co jest

jak popiół wiary. Wzniesiem dom

żelazny — ludom, burzom, snom.

7 I 43 r.

(Oddycha miasto ciemne długimi wiekami...)

Oddycha miasto ciemne długimi wiekami,

spowiada miasto ciemne dawnych grobów żałość;

rozrąbane żelazem, utulone snami,

nie nasycone płaczem, nie spełnione chwałą.

Nie wierz, jeżeli ci się ulice pogłębią

i staną się jak otchłań, w której śmierć się przyśni,

powierz swą myśl mieniącym się nad nią gołębiom

i obłokom kwitnącym jak gałęzie wiśni,

i chmurom, które zawsze te same tam, w górze,

jak oblicze tęsknoty wykutej w marmurze.

Nie wierz nawet pragnieniom, jeśli cię zawiodą

nad brzeg spalonych domów i każą ci skoczyć

przez wytłuczone okno do czarnych ogrodów,

ażeby na zhańbione prochy — zamknąć oczy.

Ale uwierz tym głazom, co z kamieni bruku

jak psy zdeptane wyją i krwią ludu chluszczą,

i rwą się nie pomszczone, i o bramy tłuką.

O! niech ci one będą jako słowa ustom,

niech ci wydrapią czułość z wzroku i krew z rany,

abyś kochając wieki, sam był pokochany.

O pij, pij te ciemności z zawalonych ruder,

przyjmij w siebie to miasto gromów, które biją,

tych Kilińskich, Okrzejów, jak oskardy trudu,

i kiedy runą w bruki — niech w tobie ożyją.

Stań się krzywdą i zemstą, miłością i ludem.

O, chwyć za miecz historii i uderz! i uderz!

II. 43 r.

Warszawa

Bryła ciemna, gdzie dymy bure,

poczerniałe twarze pokoleń,

niedotknięte miłości chmury,

przeorane cierpienia role.

Miasto groźne jak obryw trumny.

Czasem głuchym jak burz maczugą

zawalone w przepaść i dumne

jak lew czarny, co kona długo.

Wparło łapy ludzkich rojowisk

w głuchych ulic rowy wygasłe,

warcząc czeka i węszy groby

w nocach krwawych i w gromach jasnych.

Jeszcze przez nie najeźdźców lawa

jako dym się duszny przewlecze,

zetnie głowy, posieje trawy

na miłości, krzywdzie człowieczej.

Jeszcze z wieku w wiek tak się spieni

krew z ciemnością, a ciemność z brukiem,

że odrośnie jak grom od ziemi

i rozewrze niebiosa z hukiem.

Bryła ciemna, miasto pożarne,

jak lew stary, co kona długo,

posąg rozwiany w dymy czarne,

roztrzaskany czasów maczugą.

I znów ująć dłuto i rydel,

ciąć w przestrzeni i w ziemi szukać,

wznosić wieki i pnącze żywe

na pilastrach, formach i łukach.

I w sztandary dąć, i bić w kamień,

aż się lew spod dłoni wykuje,

aż wykrzesze znużone ramię

taki głaz, co jak serce czuje.

10 II 43 r.

(Byłeś jak wielkie, stare drzewo...)

Byłeś jak wielkie, stare drzewo,

narodzie mój jak dąb zuchwały,

wezbrany ogniem soków źrałychjak drzewo wiary, mocy, gniewu.

I jęli ciebie cieśle orać

i ryć cię rylcem u korzeni,

żeby twój głos, twój kształt odmienić,

żeby cię zmienić w sen upiora.

Jęli ci liście drzeć i ścinać,

byś nagi stał i głowę zginał.

Jęli ci oczy z ognia łupić,

byś ich nie zmienił wzrokiem w trupy.

Jęli ci ciało w popiół kruszyć,

by wydrzeć Boga z żywej duszy.

I otoś stanął sam, odarty,

jak martwa chmura za kratami,

na pół cierpiący, a pół martwy,

poryty ogniem, batem, łzami.

W wielości swojej — rozegnany,

w miłości swojej — jak pień twardy,

haki pazurów wbiłeś w rany

swej ziemi. I śnisz sen pogardy.

Lecz kręci się niebiosów zegar

i czas o tarczę mieczem bije,

i wstrząśniesz się z poblaskiem nieba,

posłuchasz serca: serce żyje.

I zmartwychwstaniesz jak Bóg z grobu

z huraganowym tchem u skroni,

ramiona ziemi się przed tobą

otworzą. Ludu mój! Do broni!

IV 43 r.

Wiatr

Wiatr bluzga, jak krew się sączy,

na oczy — ciemności płachta,

w nim omackiem błądząc

czuję miękki opór pnączy.

A to są ciała chyba, chyba groby,

chłodne jak wody pręty,

to są ramiona trwogi

ludziom zmarłym odcięte.

Wiatr niesie piachu żagiel,

nasmuża się na nas cienko —

— to woda, może wydmy nagie?

Ledwo nad wierzchem ręką

znak pożegnania odfrunie,

nowe piasków sklepienie

wiatr wzdyma w ciemnej łunie,

toniemy, pożarci przez ziemię,

gdzie sami jesteśmy dnem.

Będziemyż sobie jak posąg

wydarty pokrywom wieków?

Znajdziemyż kruszyny włosów

z tych czasów na skroni zostałe?

Wołam cię, obcy człowieku,

co kości odkopiesz białe:

Kiedy wystygną już boje,

szkielet mój będzie miał w ręku

sztandar ojczyzny mojej.

18 IV 1943 r.

O wolność

Przebudziły się w nas zwierzęta

i duchy mleczne się budzą.

W dzień podobni jesteśmy złym ludziom,

w noc zwierzętom płonącym w cierpieniu,

to znów bestiom krzyczącym w rui,

to znów cierniom w swych oczach człowieczych;

rozdzielonym, niespokojnym i czułym

ciała ciążą jak twarde rzeczy.

A na niebie chmur bitwa łagodna,

a na ziemi chrzęst kości i stali.

Jakichśmy warg otchłanie całowali,

że ssą nas w grób złe i głodne?

Jak przemierzyć ten lęku obszar,

od bojowisk odedrzeć nieboskłon?

Ludzie źli, ziemia dzika — coraz młodsza —

— dziecko niedobre, co zabija troską.

Rozerwały się miłości jak korzenie.

Nachmurzone stoją burze — drżąc.

Tylko jeszcze tchem, co idzie z ziemi,

wbiliśmy na oślep harpun rąk,

porywani przez wyjący mroków pożar

jak zwierzęta, co za kratą śnią,

których pragnień żaden czas nie zmoże.

20.IV.43 r.

Do przyjaciela

J. Andrzejewskiemu

Jak daleko jest od słowa do słowa!

A dalej chyba do mocnego jak sosna

wypełnienia się w uśmiechach prostych,

które wiążą jak wstążka rzeki

powitania, boje nasze dalekie.

Cóż jest więcej nad gest niewidoczny,

przerzucony jak zielona struna

nad miastami huczącymi w łunach,

nad stawania się obłok mroczny?

Mostek wiotki, taki śpiewny, pomocny.

I nie grzmiące to nasze witanie,

nie olbrzymie, ale ręką, gdy dotkniesz,

jest jak deska dębowa od łez mokra,

która błyszczy się, tęga i dobra,

na kołyskę i na trumnę sposobna.

A i krzyż z niej strugać można, no i kostur,

co zieloną grzywę liści puści z wiosną.

Bo się wierzy, że milczenie to śpiewanie,

a jak śpiewać, to Bóg nas tak śpiewem łączy.

Jeśli głosy będą jako dech gorący,

co roztopi dni topory, grób roztuli,

tośmy dobrze, przyjacielu, Boga czuli.

21.IV.43 r.

Ciemna miłość

Leżymy w łożu mrocznym jak na dnie strumienia

wyschłego. Włosy długie, poplątane wioną,

rozdzielają się, łączą jak smugi cierpienia

i niosą się jak ścieżki ku dalekim stronom.

Tu u nas zła tarnina rośnie tak po brzegu,

biała czasem, a czasem jest jak rozpacz dłoni,

i armie ciężko dzwonią jak wykute w śniegu,

w księżycach jasnych sunąc. Krzyk, parskanie koni

i czołgów ryk podziemny — jakby wydzierały

dusz trzepot nieostrożnie pobratany z ciałem.

Więc nasze ciała długie, splecione jak palce

w nocnym konaniu cierpną i wiatr, nam na twarze

niesie płatki tarniny odstrzelone w walce,

i leżą tak jak piętna pośmiertne, na miłość

strącone, aby wspomnieć, że się nic nie śniło,

bo oczy były otwarte i w śnie.

I źródła są w powietrzu, i czujemy je —

to są pociski krwi, co jeszcze trysną,

i łkania są w powietrzu — metalowy jęk,

który się w ogniu spełnia ulewą ziarnistą.

I boleść, którą kiedyś nazwiemy ojczyzną,

co teraz jest jak dziecko, które nam we śnie

umiera. Jeszcze oddech jego z ziemi drży,

bo to był mej miłości pierworodny syn.

A potem długa noc. I zrywam się z ciemności

bez zbroi, nagi, taki, jakim z ziemi wstał,

rozpleść łodygi naszych niespełnionych ciał

i być żołnierzem nocnym wiary bez litości.

I nim odejdę jeszcze, nim się broń rozpali,

widzę, jak się ten obłok twego ciała żali.

Bo ciemne, miłowanie jest na dnie człowieczem,

które pragnących traci i czystość rozdziera,

a które się do dłoni bierze razem z mieczem,

lecz się w nim cierpi długo, chociaż nie umiera.

I znów widzimy miasta płonące i dymy,

co się powoli wznoszą pnąc na stopnie niebios

i szubieniczne drzewa skrzypią, i z daleka

bicz strzela i rozcina z ziemią wraz — człowieka.

A nad tym krzewy kwitną. Z pąków zielonkawe

chmury płyną. Dojrzałość lepko się przelewa.

Widnokręgiem o świtach ciągną kluczem drzewa.

I ludzie ci żałośni, w nieobeschłych gruzach,

pod namiotami cyrków, w świergocie karuzel,

unoszą się jak łachman, wśród dymu śpiew niosą

weseli. Jak wyzwanie sczerniałym niebiosom.

Długie, suche koryto — jest to dno strumienia,

gdzie leżymy jak kamień pod kurzawą gwiazd.

Tyle jeszcze milczenia strasznego jest w ziemi,

że chyba go wystarczy na niejedną śmierć!

Módlmy się, módlmy słowami ciemnemi!

Siejmy, o, siejmy, chociaż ziarnem serc!

3. V. 1943 r.

Dzieło dla rąk

Kiedy się w ludziach miłość śmiercią stała

i runął na nas grzmiąc ognisty strop,

błogosławieni ci, co im za mała

była ta trwoga dla serc i dla rąk.

Kiedy przeklęto wszelki płód człowieczy,

aby nie cierpiał, aby nie mógł trwać,

błogosławieni byli ci, co rzeczy

nazwali nędzą poczętą we łzach.

Kiedy się krwawym szwem zszywały dzieje,

choć ziemia była jak jaśminów pęk,

błogosławiącą rękę taką samą,

łączący z niebem ton — źródlany dźwięk.

A oto mamy niebios złoty namiot,

przestrzeń jak morze żywą — a nie szklaną,

z której powstaje się i schodzi w nią,

błogosławiącą rękę taką samą,

pód którą głowy jak łzy w oczach drżą.

A tylko trzeba pojąć głos i hasło,

bo jeden krok jest jak żołnierza krok,

kiedy się wstąpi weń, to się znalazło

Boga dla wiary i dzieło dla rąk.

V 1943 r.

Zwycięzcy

Wiatr szeroki nam czoła obliże,

jak lew westchnie i przestrzeń wydmie

ponad nami. A jeszcze wyżej

łuna świśnie ogromnym skrzydłem.

Głowy nasze — owoc upalny,

rozszalałe włosów płomienie

deszcz omyje jędrny i walny,

aż się do snu schylą na ziemię.

Jeszcze chleby, jabłka jak księżyc

stół sosnowy zalegną kołem,

dłonie szorstkie, tak nieporęczne,

chleb przełamią z bożym aniołem.

A na skronie, gdy sen nas stłumi,

gdy będziemy znów ludzie prości,

blask nam spadnie i ten zrozumie,

żeśmy w wierze doszli miłości.

15. V. 1943 r.

Dwie miłości

Więc pokochałeś kruche, ciepłe ciało,

które się w formach słowiczych ustało,

jak mleko płynie w szklanym smukłym dzbanie,

skrzypiec ma smutek i roślin śpiewanie.

Więc pokochałeś je. Jak ruczaj sobie

przed oczy stawiasz, aby twarze obie:

i ta odbita, i twoja prawdziwa,

były jak jeden ruch, co poukrywa

ziemię jak pożar i niebo jak jaśmin,

na które jedno serce jest małe i ciasne.

I pokochałeś jeszcze ziemię grozy

z ognistym śladem wielkich kroków bożych,

ziemię, gdzie bracia popieleją z tobą,

gdzie śmierć i wielkość jak dwa gromy obok

stoją u skroni i skrzydłami biją

tym, co umarli, i tym, którzy żyją.

Więc pokochałeś jej rzek bicz srebrzysty

i białe pióra mazowieckiej Wisły,

i góry ciężkie jak chmury na ziemi,

i ludzi skutych — i tak żyjesz nimi.

I kiedy z szablą rozpaloną stoisz

u huraganów ostatniego boju,

i kiedy broń jak życie w dłoni ważysz,

a nie masz łzy na sercu i na twarzy,

gdy rzucasz ciało jak puchy świetliste,

wiotkie jak śpiew, a z nim odbicie czyste,

by mieć twarz jedną nie odbitą w ciszy,

napiętnowaną śmierci czarnym krzyżem,

myślisz, że z Boga musi być ta miłość,

dla której młodość w grobie się prześniło.

22 V 1943

(Niebo złote ci otworzę...)

Niebo złote ci otworzę,

w którym ciszy biała nić

jak ogromny dźwięków orzech,

który pęknie, aby żyć

zielonymi listeczkami,

śpiewem jezior, zmierzchu graniem,

aż ukaże jądro mleczne

ptasi świt.

Ziemię twardą ci przemienię

w mleczów miękkich płynny lot,

wyprowadzę z rzeczy cienie,

które prężą się jak kot,

futrem iskrząc zwiną wszystko

w barwy burz, w serduszka listków,

w deszczów siwy splot.

I powietrza drżące strugi

jak z anielskiej strzechy dym

zmienię ci w aleje długie,

w brzóz przejrzystych śpiewny płyn,

aż zagrają jak wiolonczelżal — różowe światła pnącze,

pszczelich skrzydeł hymn.

Jeno wyjmij mi z tych oczu

szkło bolesne — obraz dni,

które czaszki białe toczy

przez płonące łąki krwi.

Jeno odmień czas kaleki,

zakryj groby płaszczem rzeki,

zetrzyj z włosów pył bitewny,

tych lat gniewnych

czarny pył.

15 VI 1943

Róża świata

A to jest róża świata, w której dnie spoczywam,

której płatki przejrzyste jak stronice czasu

On obraca powoli. Jak listki atłasuzwierząt ciepłe języki na ciele i grzywa

wiatru powiewa lekko. W mroku wielkie zwierzę

przeciąga się, by prężność swą do mnie przybliżyć,

i ptak wysoko śpiewa, aby niebo zniżyć

i aby się tym bliższe stały chmury ziemi,

spadły z nieba mórz krople w mleczne ciała dolin

i tak obłoki chłonąc leżą między niemi,

że krok, a poczuć można Boga wielką dłoń.

Był taki czas. On wtedy wśród włosów świetlistych

na niebie się ukazał ciemnościom ogromnym

i z mroku dobył tony, a z tonów najczystsze

imię człowiecze rzeźbił. Wtedy nieprzytomny,

na podobieństwo jego, choć z ciemności rdzenia,

stanął człowiek nieśmiały na progu stworzenia.

I nim mu się mgławice w oczach, jak w jeziorze

złote krople, ustały — Bóg mu różę podał.

I zamknęło się niebo jak zmarszczona woda,

i zacisnął krąg róży lotem — ciszy orzeł.

Więc cóż? Spalone płatki zda się wiatr obraca,

nocą skrzypiąc boleśnie. Tyle grzechu było

w tym ciele, że wraz z sobą i światłość spaliło,

i karty przezroczyste w spopielały obraz

bożych natchnień zamienia. Ta róża podobna

ciemności wielkim żaglom, które wieją głucho

nad wydmami milczenia i źródeł posuchą.

Gdzie jest ten dzban, ten kielich róży, co nawija

płatki obrazów czystych, które jedne z drugich

płyną i jedne w drugie wnikają powoli,

i jak poszept okrętów snują mity długie

o rzewnym zachwyceniu? O, jak wzrok nas boli,

otwarty, biały taki jak źrenice trupie,

w którym lądy spalone dnem do góry płyną

jak ryby martwe. A na nich umarli

z nożem przestrachu w oczach i z nicią na gardle

czerwoną. I tych dzieci ciała, co jak listki

nie zapomniane nigdy, swym puchem motylim

na wargach naszych przylgłe i w oczy nam wrosłe,

które łódź nieprawości przekreśliła wiosłem.

I kobiet najpiękniejszych rozrzucone ciała,

i piersi stratowane, i włosy o zmierzchu

jak ptaki złote lecą wysoko, po wierzchu

świata, jakby je dusze unosiły w górze

od strzaskanej miłości, co żyła w marmurze

piękna. O zły, zły synu! Tylko popiół sypie,

gdzie dotkniesz, ściany kruche, które w proch przemienia

każdy oddech bolesny i pożera ziemia.

A my w miłościach naszych życieśmy czekali

takie groźne jak oddech huczący lodowców,

a myśmy mieli twarze nawiedzonych chłopców,

którzy ojczyznę swą i w śmierci pokochali.

A myśmy mieli dziwne sprawy, niepojęte,

które nam ciała zmięły i oczy spaliły,

i tak się nam te karty w ciemności prześniły

i już nie ukazały serca róży świętej.

I znowu poda Bóg kwiat, co jak niebo szumi,

i wyschną wreszcie zbrodnie w nieudolnych dłoniach,

czas się przewali hucząc na rozprężonych koniach,

a naszych dziwnych spraw wiek żaden nie zrozumie.

Na nieobeschłe, czarne od krwi naszej ziemie

zejdzie niebaczne na nic, nowe mrówcze plemię.

20 VI 43 r.

Śpiew do snu

Ciało mojego ciała i światło mojej myśli,

chciałbym, by ci się ogień pełen szelestu przyśnił,

z którego żółte kwiaty wyplusną, brzózek szelest

jak sieć, abyś poczuła przy ich lekkości śmielej

swój lot jak płomyk drżący, bolesny a pragnący,

by popłynęło w tobie jak szumny strumień słońce.

Ciało mojego ciała i blasku moich pragnień,

niech ci się we śnie gałąź niebieskiej chmury nagnie

i niech ci da jak owoc jaskółkę w piersi małe,

której by w sercu trzepot nauczył, jak kochałem

i jak ja ciebie ciosam w tej bryle nieobrotnej,

w swojego ciała drewnie, w myśli swojej samotnej.

Ciało mojego ciała i trwogi mej nadziejo,

nich ci się we śnie wody przez oczy tocząc — chwieją

i niechże ci podadzą rybę jak dłoń, co klaszcze,

byś znała to milczenie, co mnie okrywa płaszczem,

i niechaj iskry ognia, co w łusce się zapalą,

mój blask dopełnią w tobie i smutek mój wyżalą.

Nie dałem ci jabłoni ziemskiej, co sytość niesie,

wyrosłem ja na chmurach jak dzika jabłoń w lesie.

Ale mam źródło w sercu srebrne jak żywy pieniądz,

unieś się we śnie, spojrzyj w lustro jego nad ziemią.

Nie szukaj mnie w słabości, źródła mego nie mijaj,

nie umiera w nim ciało, dusza wieczność w nim żyje.

22 VI 1943

Pokolenie (Wiatr drzewa spienia)

Wiatr drzewa spienia. Ziemia dojrzała.

Kłosy brzuch ciężki w górę unoszą

i tylko chmury — palcom czy włosom

podobne — suną drapieżnie w mrok.

Ziemia owoców pełna po brzegi

kipi sytością jak wielka misa.

Tylko ze świerków na polu zwisa

głowa obcięta strasząc jak krzyk.

Kwiaty to krople miodu — tryskają

ściśnięte ziemią, co tak nabrzmiała,

pod tym jak korzeń skręcone ciała,

żywcem wtłoczone pod ciemny strop.

Ogromne nieba suną z warkotem.

Ludzie w snach ciężkich jak w klatkach krzyczą.

Usta ściśnięte mamy, twarz wilczą,

czuwając w dzień, słuchając w noc.

Pod ziemią drążą strumyki — słychać —

krew tak nabiera w żyłach milczenia,

ciągną korzenie krew, z liści pada

rosa czerwona. I przestrzeń wzdycha.

Nas nauczono. Nie ma litości.

Po nocach śni się brat, który zginął,

któremu oczy żywcem wykłuto,

któremu kości kijem złamano;

i drąży ciężko bolesne dłuto,

nadyma oczy jak bąble — krew.

Nas nauczono. Nie ma sumienia.

W jamach żyjemy strachem zaryci,

w grozie drążymy mroczne miłości,

własne posągi — źli troglodyci.

Nas nauczono. Nie ma miłości.

Jakże nam jeszcze uciekać w mrok

przed żaglem nozdrzy węszących nas,

przed siecią wzdętą kijów i rąk,

kiedy nie wrócą matki ni dzieci

w pustego serca rozpruty strąk.

Nas nauczono. Trzeba zapomnieć,

żeby nie umrzeć rojąc to wszystko.

Wstajemy nocą. Ciemno jest, ślisko.

Szukamy serca — bierzemy w rękę,

nasłuchujemy: wygaśnie męka,

ale zostanie kamień — tak — głaz.

I tak staniemy na wozach, czołgach,

na samolotach, na rumowisku,

gdzie po nas wąż się ciszy przeczołga,

gdzie zimny potop omyje nas,

nie wiedząc: stoi czy płynie czas.

Jak obce miasta z głębin kopane,

popielejące ludzkie pokłady

na wznak leżące, stojące wzwyż,

nie wiedząc, czy my karty iliady

rzeźbione ogniem w błyszczącym złocie,

czy nam postawią, z litości chociaż,

nad grobem krzyż.

22 VII 1943

Mazowsze

1

Mazowsze. Piasek, Wisła i las.

Mazowsze moje. Płasko, daleko —

pod potokami szumiących gwiazd,

pod sosen rzeką.

Jeszcze tu wczoraj słyszałem trzask:

salwa jak poklask wielkiej dłoni.

Był las. Pochłonął znowu las

kaski wysokie, kości i konie.

2

Zda mi się, stoi tu jeszcze szereg,

mur granatowy. Strzały jak baty.

Czwartego pułku czapy i gwery

i jak obłoki — dymią armaty.

3

Znowu odetchniesz, grzywo zieleni,

piasek przesypie się w misach pól

i usta znowu przylgną do ziemi,

będą całować długi świst kul.

Wisło, pamiętasz? Lesie, w twych kartach

widzę ich, stoją — synowie powstań

w rozdartych bluzach — ziemio uparta —

— jak drzewa prości.

4

W sercach rozwianych, z hukiem dwururek

rok sześćdziesiąty trzeci.

Wiatr czas zawiewa. Miłość to? Życie?

Płatki ich oczu? Płatki zamieci?

5

Piasku, pamiętasz? Ziemio, pamiętasz?

Rzemień od broni ramię przecinał,

twarze, mundury jak popiół święty.

Wnuków pamiętasz? Światła godzinę?

6

I byłeś wolny, grobie pokoleń.

Las się zabliźnił i piach przywalił.

Pługi szły, drogi w wielkim mozole,

zapominały.

7

A potem kraju runęło niebo.

Tłumy obdarte z serca i z ciała,

i dymił ogniem każdy kęs chleba,

i śmierć się stała.

Piasku, pamiętasz? Krew czarna w supły

związana — ciekła w wielkie mogiły,

jak złe gałęzie wiły się trupy

dzieci — i batów skręcone żyły.

Piasku, to tobie szeptali leżąc,

wracając w ciebie krwi nicią wąską,

dzieci, kobiety, chłopi, żołnierze:

,,Polsko, odezwij się, Polsko”.

Piasku, pamiętasz? Wisło, przepłyniesz

szorstkim swym suknem po płaszczu plemion.

Gdy w boju padnę — o, daj mi imię,

moja ty twarda, żołnierska ziemio.

26 VII 43 r.

Rodzicom

A otóż i macie wszystko.

Byłem jak lipy szelest,

na imię mi było Krzysztof,

i jeszcze ciało — to tak niewiele.

I po kolana brodząc w blasku

ja miałem jak święty przenosić Pana

przez rzekę zwierząt, ludzi, piasku,

w ziemi brnąc po kolana.

Po co imię takie dziecinie?

Po co, matko, taki skrzydeł pokrój?

Taka walka, ojcze, po co — takiej winie?

Od łez ziemi krwawo mi, mokro.

Myślałaś, matko: «On uniesie,

on nazwie, co boli, wytłumaczy,

podźwignie, co upadło we mnie, kwiecie

— mówiłaś — rozkwitaj ogniem znaczeń»

Ojcze, na wojnie twardo.

Mówiłeś pragnąc, za ziemię cierpiąc:

«Nie poznasz człowieczej pogardy,

udźwigniesz sławę ciężką».

I po cóż wiara taka dziecinie,

po cóż dziedzictwo jak płomieni dom?

Zanim dwadzieścia lat minie,

umrze mu życie w złocieniach rąk.

A po cóż myśl taka jak sosna,

za wysoko głowica, kiedy pień tną.

A droga jakże tak prosta,

gdy serce niezdarne — proch.

Nie umiem, matko, nazwać, nazbyt boli,

nazbyt mocno śmierć uderza zewsząd.

Miłość, matko — już nie wiem, czy jest.

Nozdrza rozdęte z daleka Boga wietrzą.

Miłość — cóż zrodzi — nienawiść, struny łez.

Ojcze, broń dźwigam pod kurtką,

po nocach ciemno — walczę, wiary więdną.

Ojcze — jak tobie — prócz wolności może i dzieło,

może i wszystko jedno.

Dzień czy noc — matko, ojcze — jeszcze ustoję

w trzaskawicach palb, ja, żołnierz, poeta, czasu kurz.

Pójdę dalej — to od was mam: śmierci się nie boję,

dalej niosąc naręcza pragnień jak spalonych róż.

30. VII. 43 r.

Cień z obozu

Przychodził do niej we śnie długi cień,

chłód wiał, w błękitne szkło przemieniał dłonie;

słyszała co dzień kroki. Wiała mokra sień

i pory roku, deszcze jak spienione konie

porywały za sobą drzewa i niebiosa,

pochmurne, to znów białe. Śnieżyce na włosach

zostawiały jej płatki, cichym rylcem żłobiąc.

Zamieniała się w pomnik powoli, nieznacznie,

nocą czekając dnia, który ją rzeźbić zacznie,

a dniem na noc czekając, na splątany kłąb

ciemnych organów ciszy, które wiały w głąb,

jak wir lodowej rzeki. I huczała trwoga.

Przychodził do niej we śnie długi cień,

rozchylał płatki nocy, co pod jego ręką

rozwijały się, szumiąc jak spalony kwiat,

i nazywał imieniem pory wszystkich lat,

i zamykał skinieniem sny jak morza lęku.

I przyszedł pierwszy raz, i nawiał obłok biały,

a chłodne bryły lodu tej nocy — w staw przemienił,

a na nim złote kręgi milczenia tak się chwiały

jak motyl albo gwiazdy brzęczący, pszczeli ślad.

«Matko — powiedział — powróć ze mną w daleki las,

gdzie kwiaty źródeł biją, żywica dymi ciepło.

Ognisty motyl żyje, dzieciństwo żyje w nas,

a tylko serce twoje jak czarna kra zakrzepło».

A w oknach skośny wiatr nadymał śniegu ściany,

na sprzętach porastało niedźwiedzie białe futro.

Więc on dotykał muru i z ciemnych pyłów smutku

wywodził lip aleje i sarny, i złocienie,

i objął matkę wpół, i razem szli w milczenie

jak kiedyś, jak w dzieciństwie szli w nieobjęty świat.

A rano świt nadymał ogromne białe niebo,

na oknach szorstki puch i chłód trumienny szedł.

«O synku, o mój miły — płakała — ty bez chleba

drętwiejesz, o mój synku, w tobie zamarzła krew.

Jakeś ty do mnie przyszedł, jakeś ty czas ubłagał?

Ja wiem — to już nie kwiaty, ja widzę śnieżne pola

i bat nad tobą wężem, i twoja postać naga,

co biegnąc tak się z wolna zamienia w ludzki ślad...»

I przyszedł drugi raz, a z nim zielony blask,

a za oknami wtedy kasztany w ogniu stały.

Była wiosna. On dłońmi — w których mu płomyk gasł —

w powietrze światło wlewał, aż stało jak naczynie

pełne żywego ognia. I matkę w górę wiódł,

gdzie się przejrzyste stropy topiły niby lód.

«Matko — mówił — to w tobie się tylko zebrał cień,

nie płacz, matko, to źródła widzisz bijące życiem,

niedostrzegalne, matko, płomienne boże wici,

co są nad trwogę, matko, nad grozę i nad śmierć».

I dalej szli w milczenie, w obłoków drżące lilie,

w zielone zdroje światła, w drgające żyły drzew,

aż tylko ptak, maleńki w fontannie bzów pozostał.

«Matko — słyszała jeszcze — to ptak, co niesie śpiew

dla mnie tam, kiedy czasem umieram. On na sosnach

za drutem siada blisko i głos jak żywa krew

spływa we mnie. Niech da ci jeszcze ostatni znak.»

A rano, kiedy oczy zlepione płatkiem bólu

otwarła — na kasztanie jak kryształowy flet

polał się głos i zamarł. Płakała: «Synku mój,

jakeś milczenie przemógł i wrócił, kiedy wiem,

że krwawe sznury strzegą każdego twego snu».

I przyszedł trzeci raz. I już nie czynił nic.

Było lato, w powietrzu pozostał lot jaskółek,

upał jak złoty miód w ziemię się wsączał czułą

i parowały ciężkie z otwartych czaszek sny.

Przyszedł zwykły, ucichły jak trzepot ptasich skrzydeł

i dłonie wiotkie tylko na włosy matki kładł.

I była ciemność. Cisza. A on jak wielki kwiat

na środku się kołysał, powoli w górę szedł.

«Matko — powiedział jeszcze — to nic, że ja daleko,

że nas rozdarła ciemność i ból, co tkwi jak nóż.

Ja w tobie, a ty we mnie płyniemy strugą, rzeką

złocistą, drżącą strugą, gwiazdami lśniących róż.

Bo nie ma rozerwania, choć rozerwane słowa,

bo nie ma zapomnienia, choć życie nas zapomni;

z brzęczących kręgów nieba ja w ciebie, a ty do mnie

płyniemy». Już tryskała obłoków dłoń różowa

i krzykiem świt przebudził na drzewie śpiący ptak.

«O Matko, kiedy wstaniesz i wyjrzysz w dzień, to w oknie

zobaczysz mój ostatni, jak światło cichy — znak».

Kiedy się znów otwarła po snu oplocie ciasnym,

słońce nalane w ogród jak w wielką, płaską kadź

obrysowało drzewo, liście i korę jasną,

a na nim pył owoców. Na czasów złych rozstaju

drzewo ludzkich wyroków, dziwne drzewo rodzaju,

wiśniowe drzewo rosło, a słońce w kulki wisien

zamknęło krople pełne jego przelanej krwi,

którą tej nocy bat rozplusnął z jego ciała,

i drżały tak jak ziemi bolesne, żywe łzy

nad zamyśleniem czasu, nad wirowaniem pyłu

i przenikaniem kręgów, które natchnęła miłość.

17 VIII 43 r.

Do Matki Boskiej

Mario, obłoków ciszo.

Ciężko nam Boga dźwigać,

jeszcze ciężej odrosły świat,

nieba wysokie ciężej; nieba nad nami wiszą

jak przykazania ciemny kwiat.

Mario, tak bardzo boli, powiedzmy słowem prostym,

oto wszystko, całą maluczkość serc:

tu oto świty skazańców, tu oto dzieci, co rosły,

tu oto, Mario — milcząca nawet przed Bogiem śmierć.

Żeby się jeszcze unieść: o, natchnie ciepła muzyka,

ale już ziemia za ciężka, to dusze martwe jak ołów,

ciała i groby za ciężkie — stężałe bryły mozołu,

dym, płomień nad nami wykwita.

Cierpienie to kula, koło,

rzeźbi, lecz toczy się dokąd?

Mario przeczysta, oto są dłonie wyschłe jak ruczaj,

z których by takie ogrody, zielone wybuchy drzew,

z których by domy jasności. A teraz oczy nauczaj,

jak w baldachimy przestrzeni trwogę zamienić i gniew.

Oto maluczkość nasza, śpiewaj, święta, nie ustań: —

czym wyższa topola śpiewu, tym bliżej dosięgnąć z dna.

Kończę. Oto już wszystko. Jak wióry wyschłe mam usta,

nimi, o cicha, ciebie jak wizerunek wycisnąć w twardych dniach.

VIII 43 r.

Wybór

Uczyniwszy na wieki wybór,

w każdej chwili wybierać muszę.

J. Liebert

Noc zielona była, po dniu skwarnym

głębokość jej szumiała jakby liście czarne,

w których mleczny rdzeń wyrósł, i kroplami gwiazd

odmierzał się powoli nieostrożny czas.

Maria czekała cicho. I zdało się, płynął

świat ogromny w oddechu nieba jak otchłanie,

co wiało wielkim oknem na stół, na posłanie

białe i nie dotknięte. Czekała. W milczeniu

na piersi ręce kładła i wtedy się pienił

krwi jej rozgrzany napój i owoce mleczne

pęczniały jej pod dłonią, i czuła, jak bije

bolesna piąstka serca. I czuła, że żyje

łodyżka w niej maleńka, listeczkami dwoma

obejmująca miłość całą, jaką ona

i on zamknęli w sobie. I gdy rękę niżej

odsunęła, poczuła, jak ją szorstko liże

płomienny język ciszy. Brzuch miała jak kroplę

ogromną, w rozłożystą misę biódr zamknięty.

W takiej ciszy słyszała, jak na godzin stopnie

pnie się w niej ten roślinny puch, twardnieje w orzech —

— to było dziecko małe, które wkołysali

ciepłym ciał swych pomrukiem jak szelestem morza

w jej pełnię i dojrzałość, która równa ziemi

ogarnęła i rosła rączkami drobnemi,

zarysem ust różowych, roślinką maleńką,

którą czuła pod lekko wyciągniętą ręką

i która dziś się spełni i wzejdzie człowiekiem

nad przymrużoną lekko ziemi złej powiekę,

żeby się stać czym? Kwiatem, powłoką czy łzą?

A on był z nimi razem. Drzewa niebo niosły

i jak rybak, co trąci nieostrożnym wiosłem

tataraki — i kwiaty podwodne ukaże,

tak wiatr obłokom zwijał nachmurzone twarze

i odsłaniały gwiazdy czystsze od pian bieli.

Oni stali bez ruchu. W ciemności widzieli,

jak z wolna ich otacza wróg, a hełmy lśniły

jak łuski wielkiej ryby, która nocą drąży.

Jan stał pośrodku, cichy jak wielki chorąży,

który sztandar przedśmiertny ogromnych niebiosów

unosi. Jego głowa i płonące włosy,

w których gwiazdy spalały ostatni swój płomień,

stały w sklepieniu nocy, w milczenia ogromie.

Tacy byli żołnierze, którzy bez mundurów,

w cywilnych czapkach, z bronią zza pasa wydartą

stali u serca ziemi jak burzliwe chmury

przeciw wierze bezsilnej i miłości martwej.

A tamci jeszcze bliżej. Więc ujęli w ręce

broń jak rzeźbiarz, co dłuto ujmuje z namysłem,

aby wyciąć nagrobny pomnik, w takiej męce,

w takim bólu krzesany, aby czyny wszystkie,

wszystkie cierpienia i burz grzywy wciosać

w pomnika twarz, ramiona, w usta i we włosy.

Więc runął łańcuch strzałów. Najpierw po ogniwie

sypał się na bruk dźwięcząc, potem coraz ciężej.

I świst, jakby jęk łuku zerwanej cięciwy.

To ziarna kul jak długie, rozpalone węże.

Ulica była ciemna. Bił głos. Z okien nisko

zlęknionych oczu płatek. Od krwi było ślisko.

Sypki grzechot o ściany. Potem świst. Schyleni,

przypadali głowami — jak do dna — do ziemi.

Pocisk. Więc ciemność drgnęła, odprysło od bruku

i rozerwani na sylwetek palce

pełzali naprzód, już się gięli w walce:

to przypadną i bąki ostrych strzałów grają,

to z granatem w powietrzu bez ruchu przystają,

oczy szukają szybko, potem chmura tryśnie

i jeszcze większa ciemność w powietrzu zawiśnie.

Jan widział ciała ciemne i jeszcze raz nabił,

i jak oporne zwierzę długo w dłoni dławił

broń. Znów zatrzepotał skrzydłem ołowianym

zerwany łańcuch strzałów. Potem granat w górę

trysnął i raz na zawsze zamilczał w ciemności

zmiażdżony bruk i bezruch czarnych ciał.

On jeszcze chwilę wyższy jakby stał

u ściany, przedłużony cieniem, potem skośny

jak kostur, co przy murze postawiony czeka,

ruszony, upadł. Tylko plusk bezgłośny

zamknął się nad nim cicho. Noc się jak powieka

zmrużyła i zapadła. Jeszcze gwiazd ulewa

zza chmury wynurzona opadała w drzewa

i łopot strug ciemności wydymał się w wietrze,

i stało skamieniałe nad światem powietrze.

Więc cisza ogromna się stała jak woda,

ciemna, głęboka i ciepła, wchłonęła kształty i świat.

A anioł lekki nad ziemią cicho mu rękę podał

i szli wysoko, w obłoków rozchylający się kwiat.

I już się Jan kołysał nad ziemi dnem wypukłym,

kiedy dom w dole ujrzał, i łzy jak ciężkie gwiazdy,

pełne obrazów zmieszanych, w dół spadły, rozprysły się, stłukły.

I począł ciężyć w dół jak próżny dźwięku dzwon,

bo widział Marię białą jak brzozę w burzy zgiętą,

schyloną nad dzieciątkiem w ogromnym lustrze lęku.

«Podaj mi rękę — mówił anioł — bo jeszcze jeden krok,

a trwoga cię ogarnie i spadniesz suchym liściem

w drapieżną czułość ziemi, w pożary ludzkich rąk,

w jezioro mroczne czasu podobne ciemnym snom».

Znów się muzyki ciepłej płomyk zapalił biały,

a on strwożony jeszcze, choć w górę lekko szedł,

zapłakał: «Czym nie zgrzeszył, odchodząc od cierpienia,

odchodząc, kiedy za mną bolesne kwiaty wiały,

jej dłoni i jej oczu uderzał motyl trwożny

i do jej stóp maleńkich przykuta ciężka ziemia?

Jam szedł za tym płomieniem, co pali nieostrożny

i nieobaczny na nic». A anioł mówił tak:

«Tyś był miłości wiernej nierozdzielony ptak,

który miał tyle serc, ileś twych braci miał,

i z każdym serc powiewem twój wielki płomień drżał,

i uczyniłeś wybór po wszelki świata czas,

jakże chcesz, żeby w trwodze o jedno ciało gasł?

Bo dusza jej to strumień, srebrzysty, żywy ton,

a nie napłynie otchłań w zielony, boży dom».

I znów się ciszy całun w muzyki krąg układał,

a znów go strwożył czas i mówił: «Nim dorośnie

dzieciątko, czym się stanie, czy groza go nie wchłonie?»

A anioł wziął go w ciszy mocno za obie dłonie

i rzekł: «Czyś ty zapragnął krzyżować smugi dróg,

które wydrążył przed nim ognisty boży pług?

Ale wiedz: kto zaufał, gdziekolwiek niesie lot,

miłością pooddziela od miłowanych zło».

Wtedy się serce Jana skruszyło w miękki popiół,

to serce, które z duszą porwane — ziemskie było.

I próchno się na ziemię jak rosa albo łza

zsunęło. Nisko w dali fala chmur białych szła.

Jeszcze dzwonek na wieży,

ptaki w locie i obłok,

wietrzyk dzwonił i gasł.

«Podaj mi rękę --- mówił anioł —

oto się stajesz zapatrzeniem gwiazd».

Ukończone 14 września 1943 roku,

pisane w miesiącach: maj, lipiec, sierpień, wrzesień 1943 r.

Spojrzenie

Nic nie powróci. Oto czasy

już zapomniane; tylko w lustrach

zsiada się ciemność w moje własne

odbicia — jakże zła i pusta.

O znam, na pamięć znam i nie chcę

powtórzyć, naprzód znać nie mogę

moich postaci. Tak umieram

z pół-objawionym w ustach Bogiem.

I teraz znów siedzimy kołem,

i planet dudni deszcz — o mury,

i ciężki wzrok jak sznur nad stołem,

i stoją ciszy chmury.

I jeden z nas — to jestem ja,

którym pokochał. Świat mi rozkwitł

jak wielki obłok, ogień w snach

i tak jak drzewo jestem — prosty.

A drugi z nas — to jestem ja,

którym nienawiść drżącą począł,

i nóż mi błyska, to nie łza,

z drętwych jak woda oczu.

A trzeci z nas — to jestem ja

odbity w wypłakanych łzach,

i ból mój jest jak wielka ciemność.

I czwarty ten, którego znam,

który nauczę znów pokory

te moje czasy nadaremne

i serce moje bardzo chore

na śmierć, która się lęgnie we mnie.

18 X 1943

Z głową na karabinie

Nocą słyszę, jak coraz bliżej

drżąc i grając krąg się zaciska.

A mnie przecież zdrój rzeźbił chyży,

wyhuśtała mnie chmur kołyska.

A mnie przecież wody szerokie

na dźwigarach swych niosły płatki

bzu dzikiego; bujne obłoki

były dla mnie jak uśmiech matki.

Krąg powolny dzień czy noc krąży,

ostrzem świszcząc tnie już przy ustach,

a mnie przecież tak jak i innym

ziemia rosła tęga — nie pusta.

I mnie przecież jak dymu laska

wytryskała gołębia młodość;

teraz na dnie śmierci wyrastam

ja — syn dziki mego narodu.

Krąg jak nożem z wolna rozcina,

przetnie światło, zanim dzień minie,

a ja prześpię czas wielkiej rzeźby

z głową ciężką na karabinie.

Obskoczony przez zdarzeń zamęt,

kręgiem ostrym rozdarty na pół,

głowę rzucę pod wiatr jak granat,

piersi zgniecie czas czarną łapą;

bo to była życia nieśmiałość,

a odwaga — gdy śmiercią niosło.

Umrzeć przyjdzie, gdy się kochało

wielkie sprawy głupią miłością.

4 grudnia 1943

Ballada morska

Po morzu, gdzie ryby jak jaskry

pryskały w górę i w głąb,

na korabiu z koralów jasnych

panieneczki błękitne się śmiały,

na skrętach srebrnych trąb

loki lotne jak obłoki kołysały

na przejrzystych muszelkach rąk.

Wyspy ciepłe kwitły jak żółw,

mewy szybkie, ostre jak igły

szyły ciszę, to ją cięły na pół

i u wody przypięte, stygły.

Zaśpiewaliśmy pierwszą pieśń,

zaśpiewajmy rapsod jak chmura:

zapadali się ogromni, aż po śmierć

do ciężkiego dna na czarnych sznurach.

Wyciągały ich dłonie krzepkie

całych w kuli srebrnej jak lód,

w dłoniach mieli perły od krwi lepkie,

oczy mieli smutniejsze niż chłód.

I prosili głosem smukłym: tam

chcemy na dół wrócić, gdzie śpiewnie

rosną ciała wygiętych gam

i szumiące jak ulewa modrzewie.

A na dnie płakali jak dzwonek,

powracali jak pęcherz wodny

i milczeniem tylko wiało od nich,

usta ziemi całowali zielone.

I na ląd wesoły nie zeszli,

i na dno nie spłynęli jak kamień,

tylko byli jak wzniesione ramię

kołyszące się to wzwyż, to w głąb.

Panieneczki błękitne się śmiały

na łodygach wodnych trąb.

I puściły panieneczki jasną sieć,

jak paluszki ich tak wiotką i jak rtęć,

wyłowiły, zapłakały, ciemne oczy całowały

i głęboką w nich aż do dna śmierć.

6 XII 1943

Sen

(Sny. I)

1

Sen supły płaskie

najpierw szeleścił jak oset,

aż wykluł niedźwiedzia czy wilka.

Wilk był tobą, szedł bosy

przez drogę zadymioną jak szkło,

drogę dłużącą przez usta.

Zresztą

wzbierało już i szło,

szło zewsząd,

przez krzywe, wypukłe lustra:

jakieś krucjaty przeciw słońcu.

2

Schody kręte, a trumna w dole maleńka.

Huczało echo — kopuła — pękaty bęben.

Dom rósł w śmierć czarnym dębem,

gdzie kornik żerujący na dźwiękach.

Szło się długo przy świeczce w dół

wśród płaczu drżącego w ustach.

Na dole rozdęta sień

ziała cieniami — pusta.

Padał deszcz, czarni ludzie za bramą.

Karawan, który czekał, w lęku okrzepł.

Mały chłopiec w koszuli, wołałem: «Mamo!»

Kondukt ruszał. Był to mój własny pogrzeb.

3

Już był najwyższy czas,

znaki na niebie rosły

i ludzie w szatach z miedzi

szeptali przylegając do gwiazd,

palcami niebo rysując wołali: «Jedzie!»

A tam

namnożyło się zodiaków, wielkich niedźwiedzic

i zabawek sypiących z nieba.

Prosiłem: «Powiedzcie!» Na próżno

uciekali mrowiskiem splątani w kłąb.

Zasypany po szyję w trociny,

zostałem sam,

już było za późno.

4

A potem jeszcze pola jak pokład

schły pod niebem martwym.

Była droga czarna, namokła,

była droga kół czarnych,

manifesty rozwieszone na chmurach.

To świt

już —

srebrny palec katedry wytknął kurantostry jak nóż:

awemaria.

szpital, 20 IV 41 r.

Poległym

Nocą, gdy ciemność jest jak zwierzę czarne,

stoi cisza jak lęku drgający biały słup.

I żyła śmierci bije: na marne — drży — na marne,

a rano znów się potknę o rozkopany grób.

A dniem stół pusty stoi, zabrakło na nim rąk,

które by razem ze mną wznosiły kruchą sieć,

a uporczywe twarze i ciała wokół siedzą,

jak gdyby tu przykute miłości mroczną wiedzą,

i głos na ścianach osiadł jak szron i dzwoni: «Leć!»

I każą mi: «Zapomnij!» Więc ręce ciężkie włożyć

w ciężarny ołów gliny i pracy toczyć głaz,

więc jeszcze dzień obrócić, jak mokry piach wyłożyć,

odetchnąć jeszcze śmiercią i jeszcze, jeszcze raz.

A potem znowu noc i słuchać długo trzeba,

jak schodów trzask się wznosi, jak dławi płótno czarne,

a w szyby śniegu bicz: «Na marne — drży — na marne!»

I życie w gardle tkwi jak ostry kamień chleba,

i czuję was w ciemności bez ziemi i bez nieba.

I wtedy trzeba wierzyć, i każą mi: «Zapomnij!»

I trzeba martwą broń zamienić w krzyż i płomień...

Ulice moich dróg są wszystkie w górę — strome,

i cienka struga krwi jak lont się spala — do mnie.

Żelazna miłość — tak — wybuchło, zgasło, starło,

pozostał tępy mus, co w pięści tkwi jak gwóźdź.

Zapomnieć teraz, zdrętwieć, milczeniem tak się struć,

żeby mi pisklę ognia na dłoni nie umarło.

Odeszli. Noc po nocy. Coraz to krzyk za gardło

i tylko cisza po nich i dzwoni śniegu słup,

ale się głupie ciało jak ciężki pień uparło,

choć rano — ktoś się potknie o mój dymiący grób.

6 I 1944 r.

Wiersz o cierpieniu

Matce

Są ściany z wszystkich czterech stron

jak pola pełne śniegu

i mrok jest, chłód, jak gdyby dął

ogromnej siły martwy biegun.

To jest znużenie, może my

tak śpimy mocno, biegnąc dalej.

Teraz jest wieczór, będą sny,

nim nas jak lampę dzień zapali.

Widziałem dziś pociągu smugę,

tę, co marzyła turkusów ląd,

a niosła ciemne ludzkie drogi

na śmierć, na śmierć, w zamarzły ogień,

do więzień śmierci, tak daleko,

jak miłość jest daleko stąd.

A ty, co siedzisz senna taka,

słyszałaś dziś w ulicy wycie,

krzyczało dziecko, może ptak,

z którego ktoś wyrywał życie,

jakby to była nić głęboka —

tak pod tym czasem jest głęboko

w ciemności samej — krzyża znak.

I ty, co obok czytasz śpiący,

przewracasz kartki tak powoli,

jak ciała, które huk gorący

w twych oczach salwą dzisiaj spalił.

A oni patrzą płonąc z wolna,

jakby cię z książki kart poznali.

I liczysz twarze, co się chwieją,

w twych dłoniach czas je na proch pali,

takie samotne jak chłód stali,

jak tu samotna jest nadzieja.

I stoją ściany martwych czynów,

jakby w nie wiatr nasączył krwi,

ściany zamknięte wspólną winą

jak dom bez drzwi.

I krzyż jest czarny zawieszony

na jednej z czterech nagich ścian,

i Bóg ogromny, jakby tony

w przestrzeni zmarzłe wielkich dzwonów,

i ciemność wieje z pięciu ran.

My ciągle senni. Ból daleki,

nie zrozumiany nigdy do dna,

jak gdyby płomień przez powieki,

tak kruszą nas mocarne rzeki

i zastygamy w bryły chłodne.

A ty, jak kochasz jeszcze, kiedy

ukrzyżowany wzgardą Bóg,

przed śmiercią w oczach miałeś wieki

krwi pełne jak ciężkiego snu?

Jakże ty jeszcze, zmiażdżony w tłumie,

imieniem swoim nazwać chcesz ciało,

jakże ty cierpisz, czy wieczność całą,

Ty, co rozumiesz?

8. I. 44 r.

Piosenka śnieżna żołnierza

Śnieg wieje — ciszy gołąb —

w miast wyspy lekkie.

Szumią miękkie powieki,

kręci się białe koło.

Zapomniane już, zapomniane

to, co kochać było — za wiele:

panny smukłe, wiatru fontanny,

u jeziora uśpiony jeleń.

Przeżegnane krzyżem i ogniem

śpiewne kraje, gotyk na szybach,

zapomniane te, co szły do mnie,

smoki, kwiaty, świecące ryby.

Zapomniane będą i czasy,

które miłość jak śnieg wypełnia.

Na chmur ciemnych spiętrzone lasy

pnie się śniegu szumiąca wełna.

Pożegnane już, zapomniane.

Śnieg jak dłonią zasłoni oczy.

Słychać jeszcze — nim chłód zostanie —

jak za nami pułk biały kroczy.

14 I 1944

(Tych miłości, które z nami...)

Tych miłości, które z nami

na strumieniach białych płyną,

co jak chmury nad głowami

czasem każą zapominać,

tych miłości jak zwierzęta,

co wracają w las od ludzi,

węsząc z twarzą wyciągniętą,

zanim śmierć ich nie ostudzi,

tych miłości, które niosą

sok z korzeni w słońce liściem,

co jak puch dziewczęcych włosów

lekko rosną ku niebiosom,

nie wydepczą nienawiści.

Tych miłości, o, za wiele,

chociaż ziemia jeszcze twarda,

nad nią zawsze śpiewu szelest,

bo cóż ziemskość? — śmiech, pogarda,

bo cóż zbrodnia? — Tylko mocniej

za bijące morze sumień

kochać każe, za ślad głupi

jak ten olbrzym, co się upił,

co gdy wstanie, to zrozumie.

W nas, co jak pomników głazy,

z tych miłości mocno rośnie

przez te czasy, nad te czasy,

ponad nami — czas miłości.

27 I 44

(Gdy broń dymiącą z dłoni wyjmę...)

Gdy broń dymiącą z dłoni wyjmę

i grzbiet jak pręt rozgrzany stygnie,

niech mi nie kładą gwiazd na skronie

i pomnik niech nie staje przy mnie.

Bo przecież trzeba znów pokochać.

Palce mam — każdy czarną lufą,

co zabić umie. — Teraz nimi

grać trzeba, i to grać do słuchu.

Bo przecież trzeba znów miłować.

Oczy — granaty pełne śmierci,

a tu by trzeba w ludzi spojrzeć

i tak, by Boga dojrzeć w piersi.

Bo przecież trzeba czas przemienić,

a tutaj ciemna we mnie siła,

i trzeba blaskiem kazać ziemi,

by z sercem razem jak krew biła.

Wrócę, rzemieślnik skamieniały,

pod dach rozległy jasnych pogód,

do rzeźb swych — tych, co już się stały,

i tych, co stać się jeszcze mogą.

I dawne będą wzrok obracać —

niezdarne słupy pełne burzy,

i te, których nie tknęła praca

jak oddech niewidzialnej róży.

I pośród nich jakże ja stanę

z garścią, co tylko strzelać umie,

z wiarą, co śmiercią przeorana,

z sercem, co nic już nie rozumie?

Ale jeżelim spalił młodość,

jak palą kraje w wielkim hymnie,

to nie zapomni czas narodu,

A Bóg jak płomień stanie przy mnie.

I wtedy, wtedy liść mi każdy

albo mi wróbel z nieba sfrunie

i jego głos — już głosem prawdy,

i poznam głos, poczuję: umiem.

I szmer ptaszęcy mi przypomni,

że znałem miłość, i obudzi

zdrętwiałe dłonie — jak łodygi,

i pocznę kwiaty, gwiazdy, ludzi,

i ziemię w morza szum przemienię,

i drzewa w zwierząt linie miękkie,

i wtedy spadnie mi na rękę

w pieśni odrosła — wierna ziemia.

9 III 1944

Ballada o trzech królach

Tajemnicę przesypując w sobie

jak w zamkniętej kadzi ziarno,

jechali trzej królowie

przez ziemię rudą i skwarną.

Wielbłąd kołysał jak maszt,

a piasek podobny do wody;

i myślał król: «Jestem młody,

a nie minął mnie wielki czas.

I zobaczę w purpurze rubinów

ogień, siły magiczny blask;

może stanę się mocniejszy od czynów

przez ten jeden, jedyny raz».

Tygrys prężył siłę jak wąż,

mięśnie w puchu grały jak harfa.

Na tygrysie jechał drugi mąż,

siwą grzywę w zamyśleniu szarpał.

«Teraz — myślał — po latach tylu,

gdy zobaczę, jak płomienie cudu drżą,

moje czary skarbów mi uchylą,

moje wróżby nabiegną krwią.

Ziemia pełna jak złoty orzech,

pęknie na niej skorupy głaz,

usta jaskiń diamentowych otworzy

przez ten jeden, jedyny raz».

Trzeci król na rybie

wielkiej jak wyspa jechał

przez stepy podobne szybie

błękitnej pod wiatru miechem.

Nucił: «Po latach stu

kwiat początku i końca ogień

w jedno koło związanych nut

gdy zobaczę, sam się stanę Bogiem.

W suche liście moich ciemnych ksiąg

spłynie mądrość odwiecznych gwiazd

i osiądzie w misie moich rąk

przez ten jeden, jedyny raz».

A w pałacach na lądach zielonych,

co jak sukno wzburzonej fali,

mieli króle trzej błękitne dzwony,

w których serca swe na co dzień chowali.

A tak spiesznie biegli, że w pośpiechu

wzięli tylko myśli pełne grzechu.

Więc uklękli trzej królowie zadziwieni,

jak trzy słupy złocistego pyłu,

nie widzący, że się serca trzy po ziemi

wlokły z nimi jak psy smutne z tyłu.

I spojrzeli nagle wszyscy trzej,

gdzie dzieciątko jak kropla światła,

i ujrzeli jak w pękniętych zwierciadłach,

w sobie — czarny, huczący lej.

I poczuli nagle serca trzy,

co jak pięści stężały od żalu.

Więc już w wielkim pokoju wracali,

kołysani przez zwierzęta jak przez sny.

Wielbłąd z wolna huśtał jak maszt;

tygrys cicho jak morze mruczał;

ryba smugą powietrza szła.

I płynęło, i szumiało w nich jak ruczaj.

Powracali, pośpieszali z wysokości

trzej królowie nauczeni miłości.

9 III 1944

Elegia o... chłopcu polskim

Oddzielili cię, syneczku, od snów, co jak motyl drżą,

haftowali ci, syneczku, smutne oczy rudą krwią,

malowali krajobrazy w żółte ściegi pożóg,

wyszywali wisielcami drzew płynące morze.

Wyuczyli cię, syneczku, ziemi twej na pamięć

gdyś jej ścieżki powycinał żelaznymi łzami.

Odchowali cię w ciemności, odkarmili bochnem trwóg,

przemierzyłeś po omacku najwstydliwsze z ludzkich dróg.

I wyszedłeś, jasny synku, z czarną bronią w noc,

i poczułeś, jak się jeży w dźwięku minut — zło.

Zanim padłeś, jeszcze ziemię przeżegnałeś ręką.

Czy to była kula, synku, czy to serce pękło?

20 III 1944 r.

Modlitwa do Bogurodzicy

Któraś wiodła jak bór pomruków

ducha ziemi tej skutego w zbroi szereg,

prowadź nocne drogi jego wnuków,

byśmy milcząc umieli umierać.

Któraś była muzyki deszczem,

a przejrzysta jak świt i płomień,

daj nam usta jak obłoki niebieskie,

które czyste — pod toczącym się gromem.

Która ziemi się uczyłaś przy Bogu,

w której ziemia jak niebo się stała,

daj nam z ognia twego pas i ostrogi,

ale włóż je na człowiecze ciała.

Któraś serce jak morze rozdarła

w synu ziemi i synu nieba,

o, naucz matki nasze,

jak cierpieć trzeba.

Która jesteś jak nad czarnym lasem

blask — pogody słonecznej kościół,

nagnij pochmurną broń naszą,

gdy zaczniemy walczyć miłością.

21 III 44 r.

(Których nam nikt nie wynagrodzi...)

Których nam nikt nie wynagrodzi

i których nic nam nie zastąpi,

lata wy straszne, lata wąskie

jak dłonie śmierci w dniu narodzin.

Powiedziałyście więcej nawet

niż rudych burz ogromne wstęgi,

jak ludzkie ręce złych demonów

siejące w gruzach gorzką sławę.

Wzięłyście nam, co najpiękniejsze,

a zostawiły to, co z gromu,

aby tym dziksze i smutniejsze

serca — jak krzyż na pustym domu.

Lata, o moje straszne lata,

nauczyłyście wy nas wierzyć

i to był kostur nam na drogę,

i z nim się resztę burz przemierzy.

Których nam nikt nie wynagrodzi

i których nic nam nie zastąpi,

lata — ojczyzno złej młodości,

trudnej starości dniu narodzin.

Bogu podamy w końcu dłonie

spalone skrzydłem antychrysta,

i on zrozumie, że ta młodość

w tej grozie jedna była czysta.

24 III 1944

(Nie to, co mi się śniło...)

Nie to, co mi się śniło,

ale com krwią przepłakał,

to widzę, gdy się schylę

nad wodą, w której ptaki

kreślą węzły daremne,

które nie zwiążą bólu

ani mi świat utulą,

ale się plączą ciemne,

ale mi grób rozwiną

i rozwijając — miną.

Ten świat, gdzie widzieć chciałem

roślinnych linii mądrość,

gdzie kształty ukochałem

i duchy wszystkich rzeczy,

ten świat, co miażdżąc leczy,

a ginie razem z ciałem,

ten świat czy mi się wyśnił

jak biała gałąź wiśni,

jak tylko wiew anioła,

a potem krwią się polał?

Czym ja rycerzy widział

tam tylko, gdzie się buta

jak chmura ciężka toczy,

czym ja miłości patrzył

przez snem zasnute oczy?

A teraz świat-pokuta

wystąpił rzeką z brzegów

i czy tak znów nauczę

mądrości albo chłodu

niewypaloną młodość?

Trzeba było miłości

po jednej tak odrywać,

pragnienia krwią nazywać,

przywykać tak do rzeczy,

jak mi je Bóg zaprzeczył.

Aby się stała żywa

ziemia ciężka jak zwierzę,

w którą już teraz wierzę,

której bólem nie przegnę,

miłością ledwo sięgnę.

Trzeba mi było w ludziach

znajdować głaz po głazie,

aby mnie trzykroć raził

blask niebiosów ogromnych,

abym się w nocy budził,

w powietrzu szukał, wołał

płonących ust anioła.

Trzeba mi było jeszcze,

żem wierzył w ludzkie czyny,

aby opadły deszcze

od noży bardziej ostre,

aby porosły winy

jak suche, gorzkie osty,

abym jak wiór ognisty

spłonął w oddechu nocy,

bym teraz rozwarł oczy,

bym teraz wierzyć umiał

w to, co lżejsze niż ziemia,

w to, co się nie przemienia.

23 kwietnia 1944

Westchnienie

Deszczu srebrne gałązki rosną

jak gotyckich krużganków motyl,

ptaki dzwonki zielone niosą

na przejrzystych wstążeczkach lotu.

Jeden uśmiech dziecinnych lądów

błękitniejszy mi jest niż woda,

bo mnie żłobi niedobra mądrość,

bo się kończy nieżywa młodość.

Kurant jeszcze z pnącej się wieży,

wzgórz zielonych faluje dywan

i poznaję miasto w obłokach,

nie wiem tylko, jak się nazywa.

Z tych wysokich przelotów we śnie

ludzie mali byli jak kwiaty.

Przebudzone o śmierć za wcześnie,

o, rzeźbione w kolorach światy!

Norymbergi, o Awiniony,

rączką dziecka rzeźbione w ciszy,

jeszcze sobie szum wasz przypomnę,

bo za rok już go nie usłyszę.

23 kwiecień 1944 r.

Święto umarłych

Smutek jakże ogromny. Zmierzch duszny dławi.

Drzewa i dymy rosną, ziemia się łączy z przestrzenią;

zachodzą w sobie jak włosy deszczu białymi kwiatami,

to znów, jak sięgnąć, światło porasta brunatną ziemią.

Ludzie i zioła jesienne zmieszani, splątani drżą,

wiatr niemi targa i dzwoni, nie wiedzieć w serca, czy w liście,

a oni coraz bledsi, a drzewa rumienią się, gną,

jakby po kropli z nich piły, syciły swój kolor ich krwią.

Jak ciężkie statki spływają na dno milczenia domy.

W tym kraju ludzie żywi po jednym schodzą do ziemi,

mieszkają w głębi ciemności coraz to niżej i niżej,

a rude niebo zwolna zaludnia szelest cieni;

nie wiedzieć, czy glina tak miękka, że stopy pochłania, gdy liże,

czy taka przestrzeń już gęsta, że wchodzą powoli w śmierć

po szarych stopniach powietrza. O co uderza pierś,

kiedy w szumieniu cmentarza spotyka łodyg ruch.

umarli to są, czy żywi tak przemieniają się w puch?

I widać matki skośnie schodzące po murze jak cień;

ich usta otworzą się, zamkną, lecz nie uchodzi krzyk.

Nie wiedzą, czy to się zaczął ciężki jak kamień dzień,

czy to jak sznur szary dusząc wloką się jeszcze sny,

w których wydarto im dzieci, a może poprostu wzrok,

bo już nie widzą i ślepe powietrze trzepotem tną

jak ptaki, aż wreszcie spadają, dymy i szum je oddala.

Powietrze porusza skrzydłem, napędza ciemności jak fala,

a z niej dziewczyna wyrasta pianą, szumi i świeci,

nabrzmiewa kształtem, szeleści, ręce jak gałąź kwitnącą

wyrzuca, jak woda opada, wiruje w liści zamieci,

szuka, dłonie obraca, zaklina powietrze i ziemię,

ale się cień nie zjawia, a cisza jeszcze jest głębsza

więc znowu wiruje jak strumień, zamienia się w wielką łzę.

I spada milcząc boleśnie. To wszystko, co jeszcze umie.

I tylko pachnie po niej cisza jak kwiatów pęk.

Znów deszczu szare różyczki pryskają, zmywają ślad,

aż się z nich chmura wyłania ciężka, a może to zdołu

pieni się obraz jak morze pochmurny, huczy jak koło.

Oni ciągną powoli jak czarnej kurzawy bór,

ciemnością dmie, czaszki trzeszczą, hełm uderza o kość.

To się tak wieki zsuwają jak czarne warstwy gór

i spada ciężar w morza, topi się, parska jak wosk.

I idzie pomruk lwi zarytych w ziemię dział,

a oni ślepi suną żywi i martwi razem,

dłoń potrąca o piszczel, serce o żeber chrzęst,

idą omackiem, ciemność macają dłońmi jak mur.

Ciężki toczy się poszum coraz to głośniej, już głazem,

Aż świśnie, grzmotem się zwali i pęknie pieśń jak sznur: —

Nocy — śpiewają — nocy, straszliwa duszna powłoko

lepisz się gliną do stóp, a skuwasz pewniej niż stal.

Tak się wypiętrzać jak morza powałą, aż ku obłokom

i runąć znowu, i runąć. Cóż pozostaje? — żal?

Żal tylko — chyba zamało — na pragnień lawinę huczącą,

Żal tylko — chyba za śpiewnie — na śmierci oddech ogromny.

Nocy straszliwa, nocy, gdzie ty się kończysz — tam

rosną jak drzewa szumiące miasta błękitne i domy.

Nocy, gdzie ty się kończysz? Bo nawet u grobu bram

płaszcz twój do rzeki podobny wieje — to rzeka stracenia.

Ziemio — odpowiedz! — śpiewali. Milczała gorzka ziemia.

I jeszcze szereg, i jeszcze, sztandarów trzepotał liść.

Aż się zwaliły stulecia, cisza zapadła bez przemian

jak toń spokojna i obca, nawet nie marszczył jej wiatr.

I tylko serce słychać jak dudni, jak głuchym gra krokom,

gaśnie, podrywa się, tłucze: dokąd to? dokąd to? dokąd?

16. V. 44 r.

Oddech wiosenny

W tej porze zmierzchu woda i światło

tworzą postaci wiotkie i czyste

ciszy jezioro, po którym spływa,

jakby po nici, obłoku listek.

Moje zwierzątka jak kwiaty ciepłe,

wiatr was wysiewa i rozdmuchuje

w wielkie centaury, lwy, które krzepną

pod powiekami, co ledwo czują,

czy to się woda przetacza górą,

czy to powietrza rozgrzane chóry.

Jakże daleko wojna i życie!

O, zapomnienie krótkie jak myśli!

Ale się czuje tę czarną chmurę

odległą tylko o drżącą szybę,

o białe żagle kwitnącej wiśni.

Moje rośliny! Pod powiekami,

ledwo je zamknę, nim się uchylą,

oddech zdobędę, spojrzę za wami,

związane z ziemią piękne motyle.

Wiem, że pod wami coraz to więdną

ciała bolesne — sprężone pręty,

że się pod wami złe armie kłębią

i że wraz z nimi omijam świętość.

Ale w tej porze woda i światło

tworzą postaci wiotkie i smukłe,

chyba że duchy ciężkie przefruną,

nagle uderzą, jakby się stłukły

niebios zwierciadła, obłoki runą

i znów jak woda bliźnią się miękko

pod wyciągniętą topoli ręką.

Wiem, że nim oczy zamknę, otworzę,

mogę jak pień się obrócić w popiół,

ale mi jeszcze ten oddech srebrny,

oddech muzyki, nim się zatopią

miasta i ludy, nim wrzask rozedrze

czarne niebiosa — jak grzmot w katedrze,

nim porośniecie, piękne rośliny,

tańcem powiewnym, jak strumień płynnym,

domy znużone, strzaskane życie,

nim nowe ptaki w gniazdach się zlęgną,

nim nowi ludzie wyrośli w ciszy

wiary swym nowym snom nie przysięgną.

14 V 44 r.

Bajka

Ludzie prości i zbrojni, więc smutni,

wchodzili na okręty omszałe;

niebo grało podobne do lutni

srebrnej chyba i kwiatem pachniało.

Od uliczek rzeźbionych w cieniu

szła procesja, czy biały świt

i świergotał jak ptak na ramieniu

żywot mądry rosnących lip.

Potem morza dzieliły się, tarły

szorstką skórą bokiem o bok;

coś wchodziło, a potem marło,

nie odgadnąć: przez dzień czy rok.

Gwiazdy były nisko jak gołębie.

Ludzie smutni nachylali twarz

i szukali gwiazd prawdziwych w głębi

z tym uśmiechem, który chyba znasz.

Potem lądy się otwarły jak ramy,

góry mrucząc prowadziły pod obłok,

więc rzucali w fale nieba kamień,

żeby zmierzyć głębie nieba pod sobą.

I na wiatrów rozłożystych wydmach

sieli drzewek młodziutkich las

i marzyli złotych dębów widma

z tym uśmiechem, który chyba znasz.

Aż wyrosły krzepkie i jasne,

jakby wody przezroczysty płaszcz,

więc patrzyli jak na serca własne

z tym uśmiechem, który chyba znasz.

No i stolarz schylał z wolna głowę

i wyciosał przez czas niedługi

dla nich wonne trumny dębowe,

a dla synów ich dębowe maczugi.

Więc odeszli. Śpiewał obcy czas.

Więc odeszli przez powietrza białe smugi

z tym uśmiechem, który dobrze znasz.

23 VI 1944

Z lasu

Las nocą rośnie jak jezior poszum.

Droga kołysze we mchu, we mchu.

Ciężkie kolumny mroku się wznoszą.

Otchłanie puste z ciemności płoszą

krzyk zły, wysoki jak ze snu.

A dołem potok ludzi i wozów

i broni chrzęst we mgle, we mgle.

Spod stóp jak morze wydęte grozą

nieujarzmiona piętrzy się ziemia

i głosy ciemne leżą w przestrzeniach

jak to, co czeka obce i złe.

Żołnierze smukli. Twarzyczki jasne,

a moce ciemne trą się i gniotą,

lądy się łamią, sypie się złoto

i chyba pancerz ziemi za ciasny

pęka, rozsadza i grzmi, i grzmi.

Twarzyczki jasne! Na widnokręgach

armie jak cęgi gną się i kruszą.

O moi chłopcy, jakże nam światy

odkupić jedną rozdartą duszą?

Kochać, a to się wydaje mało,

ginąć — to słabość tylko wyzwolić,

bo nie nadąża chłopięce ciało,

a ciemność stoi i grzmi, i grzmi.

Las nocą rośnie. Otchłań otwiera

usta ogromne, chłonie i ssie.

To tak jak dziecko kiedy umiera

i tak jak ojciec, który żyć musi.

Przeszli, przepadli; dym tylko dusi

i krzyk wysoki we mgle, we mgle.

27 VI 1944

(Gdy za powietrza zasłoną...)

Gdy za powietrza zasłoną dłoń pocznie kształty fałdować

i czuje się wielkie ptaki rosnące za chmur kwiatami,

zmierzch schodzi lekko. A ona świeci u okna głową

jasną jak listek światła i śpiewa piosenkę ciszy.

Długą, wijącą się wstęgą głos ciepły w powietrzu stygnie,

aż jego dosięgnie w zmroku i szept przy ustach usłyszy.

«Kochany» — szumi piosenka i głowę owija mu, dzwoni

jak włosów miękkich smuga, lilie z niej pachną tak mocno,

że on, pochylony nad śmiercią, zaciska palce na broni,

wstaje i jeszcze czarny od pyłu bitwy — czuje,

że skrzypce grają w nim cicho, więc idzie ostrożnie, powoli,

jakby po nici światła, przez morze szumiące zmroku

i coraz bliższa jest miękkość podobna do białych obłoków,

aż się dopełnia przestrzeń i czuje jej głosik miękki

stojący w ciszy olbrzymiej na wyciągnięcie ręki.

«Kochany» — szumi piosenka, więc wtedy obejmą ramiona

więcej niż objąć można, kochając jedno ciało.

Dłoń wielka kształty fałduje za nieba czarną zasłoną

i kreśli na niej zwierzęta linią drżącą i białą.

A potem świt się rozlewa. Broń w kącie ostygła i czeka.

Pnie się wąż biały milczenia, przeciągły wydaje syk.

I wtedy budzą się płacząc, bo strzały pękają z daleka,

bo śnili, że dziecko poczęli całe czerwone od krwi.

13 VII 1944