Bezpłatny fragment - szaleństwo w każdej odsłonie

szaleństwo w każdej odsłonie, czyli kompendium szaleństwa: neurobiologiczne, filozoficzne, literackie, emocjonalne, społeczne i duchowe.

ROZDZIAŁ SZALEŃSTWO — WIELOWYMIAROWY PORTRET

1. Szaleństwo neurobiologiczne

Co dzieje się w mózgu, gdy umysł traci kontrolę?

• Dysregulacja neuroprzekaźników:

• Nadmiar dopaminy (np. w psychozach) → urojenia, halucynacje

• Spadek serotoniny → impulsywność, agresja, chaos emocjonalny

• Kortyzol przewlekle podwyższony → paranoja, panika, myślenie katastroficzne

• Obszary mózgu zaangażowane w „szaleństwo”:

Obszar Rola Co się dzieje w stanach patologicznych?

Kora przedczołowa Rozsądek, decyzje Osłabiona kontrola nad impulsami

Ciało migdałowate Emocje, lęk Nadaktywność: panika, lęki, wybuchy

Hipokamp Pamięć Zniekształcenia wspomnień, trauma

Układ limbiczny Afekty Zawirowania emocjonalne

• Zaburzenia powiązane z „szaleństwem”:

• Schizofrenia, zaburzenia afektywne dwubiegunowe, borderline

• Majaczenia, stany psychotyczne, epizody maniakalne

2. Szaleństwo psychologiczne i kliniczne

Kiedy osobowość się rozszczepia?

• Psychopatologia a mit „szaleńca”

• Szaleństwo to nie „czyste szaleństwo” — to reakcja organizmu na świat nie do zniesienia.

• Freud: „Szaleństwo to forma prawdy, której nie potrafimy znieść wprost”.

• Kryzysy psychiczne jako momenty graniczne:

• Psychoza — utrata kontaktu z rzeczywistością

• Mania — rozpad granic ego

• Depersonalizacja — „jestem i patrzę na siebie z boku”

• Autoagresja — wyraz nieznośnej wewnętrznej dysharmonii

3. Szaleństwo filozoficzne

Granica między geniuszem a szaleństwem

• Michel Foucault — „Historia szaleństwa”

• Szaleństwo to produkt kultury — to, co „normalne”, tworzy „nienormalne”.

• W średniowieczu szaleńcy byli uznawani za „nosicieli prawdy boskiej” — dopiero nowożytność ich izolowała.

• Sokrates i Nietzsche

• „Szalony mędrzec” — przekraczający granice poznania

• Nietzsche pisał: „Szaleństwo jest rzadkością u jednostek, ale regułą w zbiorowościach.”

• Camus i egzystencjalizm

• Szaleństwo to moment, gdy absurd świata przekracza siły poznawcze człowieka

• „Człowiek zbuntowany” to ten, który ryzykuje rozpad — by zachować sens

4. Szaleństwo w literaturze i sztuce

Archetypy szaleńca i transgresja w sztuce

• Hamlet (Szekspir) — szaleństwo udawane i prawdziwe

• Opętani (Dostojewski) — szaleństwo jako zaraza duchowa

• Virginia Woolf — pisarka zmagająca się z chorobą afektywną

• Van Gogh — szaleństwo jako cena geniuszu

• Gombrowicz — „szaleństwo formy”, utrata tożsamości w społecznych maskach

5. Szaleństwo emocjonalne i egzystencjalne

Zakochanie, żałoba, euforia — kiedy uczucia przejmują stery

• Miłość romantyczna — neurochemiczna burza (dopamina, oksytocyna, serotonina)

• „Zwariowałem na twoim punkcie” — nieprzypadkowo to tak brzmi

• Rozpacz po stracie — kiedy ból wyrywa człowieka z rzeczywistości

• Hipo- i hipomania — niebezpieczne zakochanie w życiu

• Stan „flow” i ekstaza artystyczna — szaleństwo twórcze, przekraczające ego

6. Szaleństwo społeczne i polityczne

Kiedy tłum staje się bestią

• Masa jako źródło obłędu (Canetti: Masa i władza)

• Szaleństwo tłumu — emocjonalna fala bez jednostkowej odpowiedzialności

• Rewolucje, wojny, sekty — zbiorowe iluzje prowadzące do destrukcji

• Histeria społeczna i moralna panika — przykład: polowanie na czarownice, panika wokół pandemii

7. Szaleństwo duchowe i mistyczne

Granice rozumu — przebudzenie czy rozpad?

• Mistyczne doświadczenia (np. św. Teresa z Ávili, św. Jan od Krzyża)

• Stan jedności z absolutem, który może przypominać psychotyczne wizje

• Szamanizm, trans, rytuał — zjawiska graniczne, gdzie „szaleństwo” jest formą kontaktu z inną rzeczywistością

• Eckhart Tolle, Ram Dass, Jung — stan przebudzenia vs. psychozy

Szaleństwo w nauce

Oto kilka konkretnych wynalazków i ich twórców

Beniamin Franklin 1706—1790

Benjamin Franklin był znany jako kultowy mąż stanu i ojciec założyciel. Ale wśród wielu jego osiągnięć znalazł się wynalezienie piorunochronu, żelaznego pieca lub pieca Franklina, okularów dwuogniskowych i licznika kilometrów.

Thomasa Edisona 1847—1931

Pierwszym wielkim wynalazkiem Thomasa Edisona był fonograf z folii aluminiowej. Płodny producent Edison jest również znany ze swojej pracy z żarówkami, elektrycznością, filmem i urządzeniami audio.

Jan Gutenberg 1394—1468

Johannes Gutenberg był niemieckim złotnikiem i wynalazcą najbardziej znanym z prasy Gutenberga, innowacyjnej maszyny drukarskiej wykorzystującej ruchome czcionki.

Aleksandra Grahama Bella 1847-1922

W 1876 roku, w wieku 29 lat, Alexander Graham Bell wynalazł swój telefon. Jedną z jego pierwszych innowacji po telefonie był „fotofon” – urządzenie umożliwiające przesyłanie dźwięku za pomocą wiązki światła.

George Washington Carver 1864—1943

George Washington Carver był chemikiem rolniczym, który wynalazł 300 zastosowań orzeszków ziemnych i setki innych zastosowań soi, orzechów pekan i słodkich ziemniaków. Jego wkład zmienił historię rolnictwa na Południu.

Henryk Ford 1863—1947

Henry Ford nie wynalazł samochodu, jak wielu ludzi błędnie sądzi. Jednak ulepsz

szył linię montażową do produkcji samochodów, otrzymał patent na mechanizm przekładni i spopularyzował samochód napędzany gazem za pomocą Modelu-T.

Johna Logie Bairda 1888—1946

John Logie Baird jest pamiętany jako wynalazca telewizji mechanicznej (wcześniejszej wersji telewizji). Baird opatentował także wynalazki związane z radarem i światłowodami.

Nikola Tesla

Ze względu na ogromne zapotrzebowanie społeczne, musieliśmy dodać do tej listy Nikolę Teslę. Tesla był geniuszem i większość jego prac została skradziona przez innych wynalazców. Tesla wynalazł oświetlenie fluorescencyjne, silnik indukcyjny Tesli i cewkę Tesli. Opracował system zasilania prądem przemiennym (AC), ktktóry obejmował silnik i transformator, a także energię trójfazową.

Tim Berners-Lee

Tim Berners-Lee to angielski inżynier i informatyk, któremu często przypisuje się wynalezienie sieci WWW, z której większość ludzi korzysta w celu uzyskania dostępu do Internetu. Po raz pierwszy opisał propozycję takiego systemu w 1989 r., ale dopiero w sierpniu 1991 r. ukazała się pierwsza strona internetowa dostępna w internecie. Sieć WWW opracowana przez Bernersa-Lee składała się z pierwszej przeglądarki internetowej, serwera i hipertekstu.

w 1800 r. Alessandro Volta stworzył baterię.

w 1804 r. Friedrich Winzer (Winsor) opatentował oświetlenie gazowe, a Richard Trevithick opracował pierwszą lokomotywę parową.

w 1809 r. Humphry Davy stworzył pierwsze światło elektryczne.

w 1829 r. W. A. Burt stworzył maszynę do pisania.

w 1834 r. Jacob Perkins zaprojektował lodówkę.

w 1837 r. Samuel Morse stworzył telegraf.

w 1839 r. Louis Jacques Daguerre wykonał zdjęcie, moment ten symbolicznie uznaje się za narodziny fotografii. W tym samym roku Kirkpatrick Macmillan stworzył rower.

w 1846 r. dr William Morton jako pierwszy stomatolog użył znieczulenia.

w 1858 r. Hamilton Smith opatentował pralkę obrotową.

w 1862 r. Richard Gatling opatentował karabin maszynowy.

w 1866 r. Alfred Nobel stworzył dynamit.

w 1876 r. Alexander Graham Bell opatentował telefon.

w 1884 r. Lewis Edson Waterman stworzył długopis.

w 1886 r. Josephine Cochrane skonstruował zmywarkę do naczyń.

w 1887 r. F. E. Müller i Adolph Fick wynaleźli pierwsze praktyczne soczewki kontaktowe.

samolot – Bracia Wright w 1903 r.

teoria względności – Albert Einstein w 1905 r.

czołg – Ernest Swinton w 1916 r.

telewizor – John Logie Baird w 1925 r.

magnetofon – Walter Weber w 1938 r.

helikopter – Igor Sikorsky w 1939 r.

kolorowa telewizja – Peter Carl Goldmark w 1939 r.

mikrofalówka – Percy Spencer w 1946 r.

karta kredytowa – Ralph Schneider w 1950 r.

wideo – Ch. Ginsburg w 1951 r.

elektroniczna maszyna licząca ENIAC – J. Eckert i J. Mauchly w 1946 r.

Windows – firma Microsoft w 1985 r.

sztuczna skóra – G. Gallico w 1986 r.

protokół HTTP i język HTML — T. Berners-Lee w 1990 r.

Google — S. Brin i L. Page w 1998 r.

Prace nad egzoszkieletem rozpoczęły się już w latach 60. XX wieku. W zamierzeniu, urządzenia wspomagające siłę mięśniową miały zwiększać zdolność bojową żołnierzy. W XXI wieku nastąpiła intensyfikacja prac nad tym wynalazkiem, a zastosowanie egzoszkieletu wykroczyło poza pole walki. Obecnie egzoszkielet może zastąpić niesprawne mięśnie, pomaga w rehabilitacji osób cierpiących na schorzenia neurologiczne, a osobom sparaliżowanym umożliwia samodzielne chodzenie.

Steve Jobs

Steve Jobs został najlepiej zapamiętany jako charyzmatyczny współzałożyciel firmy Apple Inc. Współpracując ze współzałożycielem Stevem Wozniakiem, Jobs przedstawił Apple II, popularny komputer osobisty na rynku masowym, który pomógł zapoczątkować nową erę komputerów osobistych. Po wyrzuceniu z założonej przez siebie firmy Jobs powrócił w 1997 roku i zebrał zespół projektantów, programistów i inżynierów odpowiedzialnych za przełomowego iPhone’a, iPada i wiele innych innowacji.

Skype (2003): Janus Friis i Niklas Zennström.

Facebook (2004): Mark Zuckerberg i jego koledzy z Harvardu.

YouTube (2005): Chad Hurley,

Steve Chen i Jawed Karim. Drukarka 3D: Początki sięgają lat 80., ale druk 3D w obecnej formie rozwinął się w XXI wieku.

iPhone (2007): Firma Apple, a konkretnie zespół inżynierów pod kierownictwem Steve’a Jobsa.

Google Glass (2013): Projekt Google.

Kij do selfie (2014): Popularność zyskał w XXI wieku, choć jego początki sięgają wcześniejszych lat.

Dron (2016): Drony, choć znane wcześniej, w XXI wieku stały się bardziej powszechne i zaawansowane technologicznie.

⸻

PODSUMOWANIE: Czy szaleństwo to choroba… czy przejście?

Wymiar Opis Przykład

Biologiczny Rozregulowanie układów mózgowych Psychoza, mania

Psychologiczny Kryzys tożsamości, emocji Rozpad ego, BPD

Filozoficzny Przekroczenie poznania i sensu Camus, Nietzsche

Kulturowy Wykluczenie, etykietowanie Historia leczenia „szaleńców”

Twórczy Burza twórcza i iluminacja Van Gogh, Woolf

Społeczny Obłęd tłumu i ideologii Fanatyzm, wojna

Mistyczny Przebudzenie lub rozpad granic Trans, wizje, asceza

ROZDZIAŁ SZALEŃSTWO — 9 TWARZY

1. Szaleństwo psychiczne

Rozpad rzeczywistości lub osobowości — z punktu widzenia psychologii klinicznej

• Zaburzenia psychiczne związane z „szaleństwem”:

• Schizofrenia (urojenia, halucynacje)

• Zaburzenia afektywne dwubiegunowe (manie, depresje)

• Zaburzenia osobowości (BPD, paranoiczne, histrioniczne)

• Objawy postrzegane jako „szaleństwo”:

• Dezorganizacja myślenia, mowy, zachowań

• Utrata krytycyzmu wobec własnych przeżyć

• Skrajna impulsywność lub izolacja

• Psychoterapia vs. stygmatyzacja:

• To, co nazywane „szaleństwem”, bywa często krzykiem duszy i reakcją obronną na świat nie do zniesienia.

2. Szaleństwo medyczne / neurologiczne

Z punktu widzenia biologii mózgu i neuropsychiatrii

• Przyczyny neurologiczne:

• Guzy mózgu (np. płata czołowego — zmiana osobowości)

• Epilepsja skroniowa (doświadczenia „mistyczne”, déjà vu, stany „szału”)

• Choroby neurodegeneracyjne (Alzheimer, Pick, Parkinson)

• Zespół Capgrasa, Fregoliego, Cotarda — klasyczne przykłady „szalonych” przekonań:

• „Moja matka została podmieniona”

• „Nie mam ciała, nie istnieję”

• Leczenie: farmakoterapia, neurostymulacja, rehabilitacja poznawcza

3. Szaleństwo konsumpcyjne

Współczesna forma zbiorowego obłędu — nakręcana przez rynek i media

• Zjawiska:

• FOMO (fear of missing out) — irracjonalne zakupy

• Black Friday, dropy kolekcjonerskie, influencerzy