Bezpłatny fragment - Rola religii w procesie resocjalizacji osób niedostosowanych społecznie

Wstęp

Jaka jest rola religii w procesie resocjalizacji niedostosowanych społecznie. Jak zauważa D.M. Wulff, „odwołanie się do Boga, bóstwa, tego co nieskończone, tajemnicze i nieśmiertelne jest najpewniejszym zabezpieczeniem przed przestępczością, a także drogą do naprawy własnego, nieaprobowanego przez społeczeństwo życia.”

W swojej pracy przedstawiłam informacje dotyczące rozwoju i wychowania dzieci w okresie od dzieciństwa do dorosłości. Zaburzenia zachowania, odkrycie własnej tożsamości i trudności wynikające w wychowaniu dzieci. Opisałam również zjawisko „niedostosowania społecznego” i czym jest resocjalizacja, jakie są jej koncepcje, istota i co ma wspólnego z nią religia.

Dorastanie to czas kształtowania potrzeb nie tylko biologicznych, ale i psychospołecznych. W tym okresie kształtują się nasze normy, poczucie własnej wartości, tożsamość. I tu pojawiają się trudności w tym, by nadać sens naszemu życiu. Pogłębia je brak zrozumienia i wsparcia ze strony osób dorosłych. Młody człowiek zaczyna się buntować i wymykać z spod kontroli, a tym samym przejawiać podstawy „niedostosowania społecznego”. Dzieckiem niedostosowanym jest to, „które rozwija się w taki sposób, że odbija się to źle nas nim samym, albo na jego kolegach, a które bez specjalnej pomocy z zewnątrz nie może poprawić swoich stosunków z rodzicami, nauczycielami i innymi dorosłymi”

Poruszyłam w niniejszej pracy zagadnienia teoretyczne, jak i praktyczne z obszaru „niedostosowania” społecznego, oraz roli wiary, religii w procesie resocjalizacji niedostosowanych społecznie na przykładzie osoby, która pod wpływem wiary zmieniła swoje życie przestępcze na normalnie funkcjonującą jednostkę w społeczeństwie.

Rozdział 1

Charakterystyka okresu dorastania

Adolescencją nazywamy wczesną i późną fazę dorastania. W życiu nastolatka to bardzo istotny czas.

Określenie tego, „kim jestem” i perspektywy tego, „kim chcę być”, to główne zadanie przyszłościowe będące wyzwaniem dla młodego człowieka. To, co do tej pory było światem dziecięcych doświadczeń wymaga posegregowania i przejścia do poszukiwania nowych informacji i odpowiedzi na temat własnej tożsamości.

Specyficznym we wczesnej fazie dorastania jest fakt, iż transformacje rozwoju objawiają się w postaci wycofania, negatywizmu, głównie, jako przeciwstawienie się temu, co sugerują dorośli — w dużej mierze są to rodzice, ale również i inne osoby dorosłe. Jest to na ogół symptom początku bardzo ciężkiej pracy nad sobą oraz nad zarysem swojego życia.

Okres dorastania, to ta chwila, gdy młodzi ludzie odczuwają mnóstwo zmian w bardzo krótkim czasie. Na ogół etap ten wiąże się z doświadczeniem zagubienia, napięcia, irytacji. Zachodzące zmiany ciała i rodząca się seksualność zaczyna być również dużym podłożem obaw i niepokoju.

Narastający krytycyzm uderza także w to, jak młodzi ludzie postrzegają świat i innych ludzi. W wyniku tego odnotowują niedoskonałości i braki u swoich rodziców. Tym samym próbują zaspokoić swoje potrzeby poprzez szukanie innych fascynujących wzorców zachowania, atrakcyjnych dla nich samych.

Podważając normy, wzorce, jakie panują w rodzinie, nastolatkowe domagają się nowych praw i względów, to fakt, iż coraz więcej czasu spędzają z rówieśnikami, którzy stają się odzwierciedleniem obrazu samego siebie, tym samym dla budowania swojej własnej samooceny.

Początek drogi dorastania to przede wszystkim borykanie, miotanie się, chwiejność psychiki młodego człowieka i próba odnalezienia się, głównie w grupie swoich rówieśników.

Pomimo nie zdawania sobie z tego sprawy, nastolatek potrzebuje przede wszystkim wsparcia ze strony dorosłych. To oni mają za zadanie wskazać i zrozumieć granice młodzieńczego negatywizmu.

Faza dorastania, to ten etap w procesie rozwoju, który stanowi swoisty pomost pomiędzy okresem dzieciństwa a dorosłością. To kordon gwałtownych przemian i zmian. Stymulatorem tego procesu jest intensywne wydzielanie hormonów, odpowiedzialnych za zmiany w organizmie młodego człowieka w czasie biologicznego dojrzewania.

1.1. Rozwój w trakcie życia

Głównym silnikiem napędowym przemian, jakie zachodzą w organizmie młodego człowieka to intensywne w tym okresie wydzielanie hormonów, to one są odpowiedzialne za wszystkie zmiany fizyczne, jakie zachodzą w trakcie dojrzewania biologicznego.

Proces ten jest niezwykle zindywidualizowany, dlatego nastolatki, pomimo podobnego wyglądu zachowują się w odmienny sposób — i dziewczęta i chłopcy.

Zmiany, jakie zauważamy, to dotyczące „wyglądu, sprawności fizycznej, pamięci, uwagi, odporności, wytrzymałości, zakresu wiedzy o świecie i o sobie, poziomu różnych umiejętności, stosunku do samego siebie i do innych ludzi, jakości kontaktów społecznych”

Psychologia rozwoju człowieka poszukuje odpowiedzi na pytanie o to, „na czym polega i od czego zależy rozwój człowieka”

Skok pokwitaniowy tzw. proces biologicznego dojrzewania, odnosi się do każdego człowieka, u dziewcząt pojawia się średnio dwa lata wcześniej niż u chłopców. „Pojęcie dojrzewania (maturation), wprowadzone przez Arnolda Gessela w roku 1925, oznaczało „genetycznie zaprogramowane sekwencje zmian organizmu” i odnosiło się do zmian w wysokości i masie ciała, sprawności funkcjonowania różnych układów organizmu, szczególnie układu nerwowego, procesu dojrzewania seksualnego”

Czym jest rozwój i czego dotyczy? „Helen Bee wyróżniła trzy rodzaje zmian, którymi interesuje się psychologia rozwoju człowieka. Są to zmiany uniwersalne, zmiany wspólne dla danej grupy osób i zmiany indywidualne”

Zmiany uniwersalne, to te odnoszące się do każdego w danej grupie wiekowej, uwarunkowane w procesie biologicznym dojrzewania organizmu

„Wszystkie przemiany, jakim podlega nasze ciało zależą od tzw. zegara biologicznego (…) Zewnętrzne środowiskowe wpływy mogą działanie tego zegara przyspieszać bądź opóźniać. Z drugiej strony, ludzie podlegają również wpływom tzw zegara społecznego (…) co oznacza, iż zależne od wieku kierowane są ku nim ściśle określone i podobne oczekiwania ze strony otoczenia społecznego”

Tak więc zegar biologiczny wyznacza kolejność zmian zachodzących w organizmie, zaś zegar społeczny kolejność kształtowania celów kulturalnych, uniwersalnych w danym wieku. To zadania podejmowane, wymagania czy też normy i postępowanie w różnych sytuacjach, to np. opuszczenie domu w początku naszej dorosłości; podjęcie pracy; czy też usamodzielnienie się.

Według zegara biologicznego i społecznego ludzie doświadczają podobnych przeżyć w podobnym czasie, co wynika z uniwersalności zmian powiązanych działaniem zegara biologicznego (proces dojrzewania organizmu) i z uniwersalności zegara społecznego — podobne doświadczenia.

Zmiany wspólne określają osoby, które należą do danej grupy społecznej, lokalnej, rodzinnej, rówieśniczej — czyli uczestniczenie w podobnych wydarzeniach, sytuacjach i podobnych przeżyciach.

„Zatem rozpatrując zmiany rozwojowe, trzeba uwzględnić fakt, że każde pokolenie (kohorta) żyjące w tej samej kulturze, w tym samym czasie historycznym, w tym samym środowisku fizycznym i społecznym jednocześnie żyje w innym środowisku psychologicznym i że to także determinuje jego zachowania i wpływa na jego rozwój.”

Zmiany indywidualne, to te które odzdziaływują tylko na jedna jednostkę. Rozwój każdego to kombinacja indywidualnych doświadczeń, co za tym idzie są niepowtarzalne. Przykładem są traumatyczne, przypadkowe nagłe zdarzenia, niepunktualność biologiczna czy też społeczna.

„niepunktualność jakiegoś zdarzenia ma zupełnie inne znaczenie psychologiczne, a więc i konsekwencje dla rozwoju, w zależności od tego, w jakim wieku się pojawi — np. urodzenie pierwszego dziecka przez dziewczynkę 12-letnią i przez kobietę w wieku 40 lat…”

Podłożem prawidłowego rozwoju każdego człowieka są doświadczenia, które występują w danej kolejności we właściwym czasie. Każda osoba czy to dziecko, czy dorosła, której sytuacje życiowe odbiegają od normy rozwojowej, może wypaść z właściwego toru rozwoju, co może spowodować poważne życiowe konsekwencje czego może być np. depresja, zaburzenia psychosomatyczne, konflikty interpersonalne.

Wyróżniamy następujące czynniki rozwoju:

„1. zadatki biologiczne: predyspozycje, związki, natura, jednostki, genotyp, wyposażenie genetyczne, cechy wrodzone

2. środowisko: środowisko fizyczne (materialne) środowisko społeczne, obcowanie z ludźmi i obcowanie z przedmiotami (Wygotowski 1971), organizacja przestrzenna i organizacja czasowa środowiska, stymulacja zewnętrzna, zewnętrzne wpływy niezamierzone

3. wychowanie: wpływy intencjonalne, socjalizacja, kształcenie, nauczanie, modelowanie, ćwiczenie, instruowanie

4. aktywność podmiotu: własna aktywność, spontaniczna aktywność, wewnętrzna motywowana aktywność, działalność”

1.2. Ery rozwojowe

Wyróżniamy trzy etapy rozwojowe człowieka:

I ERA dzieciństwa (10—12 r. ż.)

1. okres prenatalny (od poczęcia do narodzin)

2. okres perinatalny (okołoporodowy)

3. okres postnatalny (2 tyg. — 4 tyg. po narodzinach)

4. wiek niemowlęcy (do końca 1 r. ż.)

5. wiek poniemowlęcy ( do końca 3 r. ż.)

6. wiek przedszkolny ( do 6/7 r. ż.)

7. wiek szkolny (6/7 — 10/12 r.ż.)

II ERA dorastania (10/12 — 18/20 r. ż)

1. wczesna adolescencja; czyli dojrzewania 10/12 — 15/16 r. ż.

2. późna adolescencja 15/16 — 18/20 r. ż.

III ERA dorosłości (od 18/20 r. ż.)

1. wczesna dorosłość, czyli młodość 18/20 — 30/35 r. ż.

2. średnia dorosłość, czyli wiek średni 30/35 — 60/65 r. ż.; kryzys środka życia w wieku ok. 45/55 lat

3. późna dorosłość, czyli wiek senioralny/wiek podeszły 60/65→

Pierwszy etap życia „dzieciństwo” to przede wszystkim okres zaspokajania podstawowych potrzeb człowieka osobistych i społecznych.

Okres „dorastania”, to analiza zmian dokonujących się w okresie dzieciństwa.

Zaś „dorosłość”, to korzystania z samodzielności dla siebie i innych.

„każda era ma swój własny czas, choć jest częścią całości (…) każda wnosi w tę całość swój własny, indywidualny, specyficzny wkład (…). Ery częściowo zachodzą na siebie, a więc początek nowej ery zaczyna się wtedy, gdy poprzednia chyli się ku końcowi. Okres przejściowy ma więc podwójny charakter, oznacza jednocześnie koniec i początek przemian struktury życia człowieka”

Niezależnie od wszystkich czynników, człowiek funkcjonuje w wymiarze czasu. W codziennym życiu są to trzy ogólne kategorie:

1. przeszłość

2. teraźniejszość

3. przyszłość

Już w okresie dorastania obserwujemy świadomość tego, że czas upływa i że perspektywa czasowa jest tym, co trzeba brać pod uwagę planując swoje życie.

1.3. Kryzysy rozwojowe

Rozwój w koncepcji Erika H. Eriksona. Rozwój człowieka trwa przez całe życie i przechodzi przez osiem kryzysów rozwojowych: cztery to dzieciństwo; jeden dorastanie; a trzy pozostałe występują w dorosłości. kolejny kryzys wspomaga dalszy rozwój lub go utrudnia przechodząc przez kolejne kryzysy.

Nowe wyzwania życiowe przez które przechodzi człowiek od momentu narodzin, poprzez dorastanie, dorosłość aż do starości.

„Etap I to tzw „niemowlęctwo”, obejmuje około 1 rok życia, to „ufność” w przeciwstawianiu do „nieufności”. Doświadczenia, które dają dziecku poczucie bezpieczeństwa są przeciwstawne do doświadczeń w których negatywne przeżycia wywołują u dziecka lęk i obawę.

Etap II „wczesne dzieciństwo” (2—3 r. ż.) autonomia a wstyd i niepewność. Pozytywne rozwiązanie kryzysu prowadzi do poczucia wpływu i skuteczności. Negatywne rozwiązanie prowadzi do poczucia niepewności i zawstydzenia.

Etap III „okres zabaw”, (3—6 r. ż.) inicjatywa a poczucie winy. Pozytywne rozwiązanie kryzysu prowadzi do umiejętności realizacji celów. Negatywne rozwiązanie kryzysu prowadzi do wycofania.

Etap IV „okres szkolny” (6—11 r. ż.) poczucie kompetencji a poczucie niższości. Pozytywne rozwiązanie prowadzi do zdolności do uczenia się i do pracy. Negatywne rozwiązanie kryzysu prowadzi do poczucia niezdolności do wysiłku.

Etap V „dorastanie” (11—20 r. ż.) kryzys tożsamości a rozproszenie. Pozytywne rozwiązanie kryzysu prowadzi do poczucia własnej tożsamości. Negatywne rozwiązanie kryzysu prowadzi do poczucia braku celów i sensu życia.

Etap VI „młodość” (20—35 r. ż) bliskość a izolacja. Pozytywne rozwiązanie kryzysu prowadzi do zdolności do rozwoju siebie w związku z innymi ludźmi. Negatywne rozwiązanie kryzysu prowadzi do izolowania się od innych z lęku o siebie

Etap VII „dorosłość” (35—60 r. ż.) twórczość a stagnacja. Pozytywne rozwiązanie kryzysu prowadzi do zdolności do dbania o innych. Negatywne rozwiązanie kryzysu prowadzi do izolowania się od innych z lęku o siebie.

Etap VIII „dojrzałość” (pow. 60 r. ż.) integralność a rozpacz. Pozytywne rozwiązanie kryzysu prowadzi do poczucia sensu w życiu. Negatywne rozwiązanie kryzysu prowadzi do poczucia rozpaczy z powodu mijającego życia”

1.4. Tożsamość młodzieży

Tożsamość człowieka kształtuje się przez całe Zycie, to ona pozwala na rozpoznawanie przez innych i przynależność do różnych grup, oraz możliwość rozpoznawania siebie jako „tego samego”.

Już okres dzieciństwa tworzy podwaliny do podstaw tożsamości z którą jednostka będzie się identyfikować, kluczową rolę w tym procesie będą pełnić też inni ludzie z których będą brane wzorce, to tzw. „osoby znaczące”. Czas dorastania przyniesie bunt, odrzucenie dziecięcych identyfikacji, z drugiej strony to czas aktywnego poszukiwania odpowiedzi na to kim i po co jestem?

„Pozytywne rozstrzygnięcie tzw. kryzysu tożsamości wiąże się z osiągnięciem „dojrzałej tożsamości”, zaś negatywne — z zatrzymaniem się rozwoju na którymś z typów tożsamości „tymczasowych”, charakterystyczne głównie dla okresu dorastania.

Tymczasowymi formami tożsamości opisanymi przez Erika H. Eriksona są:

— tożsamość rozproszona: charakterystyczna ze względu na wyraźne niedostosowanie i „zagubienie” nastolatka,

— tożsamość negatywna: oparta na buncie przeciwko uznawanym w najbliższym środowisku wartościom

— tożsamość totalna: charakteryzująca się dogmatycznym, sztywnym sposobem funkcjonowania, częściej występuje w późnej fazie dorastania i oparta na wybranej przez nastolatka ideologii,

— tożsamość moratoryjna: jej cechą charakterystyczną są szybkie i liczne zmiany zainteresowań nastolatka, eksperymentowanie z nowymi rolami społecznymi i członkostwem w nowych grupach.

W zależności od zasobów jakie młody człowiek zdobył, radząc sobie z kryzysami w dzieciństwie, oraz w zależności od tego, w jakim środowisku rozwija się aktualnie — różne mogą być „ścieżki” rozwoju jego tożsamości i przechodnie między różnymi jej typami”

1.5. Proces wypełniania zadań życiowych

Rozwój człowieka w ciągu życia można ujmować z „tzw. perspektywy pragmatycznej (tj. osiągnięć, jakich społeczeństwo oczekuje od jednostki w danym okresie życia) oraz teologicznej (tj. celów, które człowiek realizuje od momentu urodzenia aż do śmierci).”

Według koncepcji Roberta Havighursta zadań rozwojowych, jednostka w tym procesie przechodzi od jednej fazy do następnej, rozwijając na każdym z tych etapów problemy typowe dla danego okresu.

„Pomyślna realizacja danego zadania prowadzi do satysfakcji oraz sukcesu przy wypełnianiu celów z późniejszych etapów życia. Niepowodzenie w tym zakresie często wiąże się z brakiem akceptacji ze strony otoczenia społecznego, co w efekcie może być źródłem głębokiego niezadowolenia z życia, oraz poważnych trudności w procesie realizacji kolejnych zadań”

Havighurst wymienia trzy źródła zadań rozwojowych:

1. dojrzewanie somatyczne

2. nacisk kulturowy

3. indywidualne aspiracje i wartości

Na podstawie obserwacji i wywiadów psychologicznych Havighurst wyróżnił grupy zadań rozwojowych w toku życia człowieka, są nimi”

„- osiąganie wzorów zależności i niezależności,

— dawanie i odbieranie uczuc,

— nawiązywanie więzi z różnymi grupami społecznymi,

— uczenie się psychospołecznych i biologicznych ról płciowych,

— akceptacja i dostosowanie się do zmian fizycznych,

— panowanie nad przemianami we własnym organizmie,

— rozwój świadomości,

— rozumienie i kontrolowanie świata fizykalnego,

— rozwój systemu symboli i zdolności pojęciowych,

— stosunek do samego siebie i do wszechświata.”

„Od wypełnienie zadań rozwojowych (…) zależy Ne tylko własne samopoczucie jednostki, ale też stopień w jakim człowiek jest akceptowany przez innych. Zadania należą do takich kategorii jak: stosunek do siebie i wszechświata, rozwój systemu symboli i zdolności pojęciowych, rozumienie i kontrola nad światem fizykalnym, rozwój świadomości, panowanie nad przemianami we własnym organizmie, akceptacja i dostosowanie do zmian fizycznych, uczenie się psychospołecznych i biologicznych ról płciowych, związki ze zmiennymi grupami społecznymi i odbieranie uczuć, osiąganie wzorców zależności i niezależności”

Rozdział 2

Niedostosowanie społeczne. Istota zjawiska

„Termin „niedostosowanie społeczne”, opracowany przez Światowy Związek Instytucji Opieki nad Dziećmi i Młodzieżą, do polskiej literatury wprowadziła M. Grzegorzewska (…), zastępując nim stosowane uprzednio w pedagogice specjalnej terminy: „dziecko trudne”, „moralnie zaniedbane”, „moralnie upośledzone””

Istotą niedostosowania społecznego ogólnie rzecz ujmując jest zachowanie sprzeczne z normami, jest nieakceptowane, oraz nie służy zdrowiu, zawierającą w sobie zachowania: antyspołeczne, buntownicze, autoagresywne, zahamowane.

„zachowania antyspołeczne: mściwość, okrucieństwo, agresywność, wandalizm, chuligaństwo, zachowania przestępcze; zachowania buntownicze: ucieczki z domu, wagarowanie, kłamliwość, negatywizm szkolny, funkcjonowanie w grupach podkulturowych; zachowania autoagresywne: tatuaże, okaleczanie ciała, nadużywanie substancji psychoaktywnych (alkohol, leki, narkotyki), niekonwencjonalne zachowania seksualne, prostytucja, hazard, samobójstwa, próby samobójcze; zachowania zahamowane: wycofanie, lękliwość, bojaźliwość, brak zaufania do ludzi, regresja rozwojowa, depresyjność, neurotyczność, zaburzenia koncentracji i uwagi, labilność emocjonalna.”

J. Konopnicki wyróżnił trzy podstawowe rodzaje niedostosowania społecznego:

1. niedostosowanie społeczne manifestowane w postaci zahamowania jednostki w środowisku: brak zaufania do ludzi, nowych rzeczy i sytuacji; depresja; wycofanie; niekonsekwentne postępowanie,

2. manifestowane postawą demonstracyjno — bojową jednostki w środowisku: wrogość w stosunku do dorosłych, otwarta wrogość, wrogość w stosunku do dzieci, łagodniejsze formy aspołecznego zachowania.

3. manifestowane skrajną aspołecznością

2.1. Definicja niedostosowania społecznego

„Prekursorką posługiwania się pojęciem „niedostosowania społecznego” była M. Grzegorzewska, która utożsamiała je z brakiem podatności dzieci i młodzieży na powszechnie stosowane metody wychowawcze”

Najbardziej znamienne cechy niedostosowania społecznego, o których mówi M. Grzegorzewska: „Tendencje społecznie negatywne. Odwrócenie zainteresowań od wartości pozytywnych i chęć wyżycia się w akcji społecznie destruktywnej. Podziw i zainteresowanie dla tzw. złych czynów. Cynizm i brawura w tym względzie. Nieżyczliwy stosunek do człowieka, do cudzego mienia, regulaminów, norm i zarządzeń, nieodpowiedni stosunek do czynów własnych, nieumiejętność zżycia się z grupą. Wyłamywanie się, zarzucanie winy. Niechęć do pracy i nauki. Brak poczucia odpowiedzialności za swoje czyny. Życie chwilą, przygodą, awanturą. Brak hamulców krytycyzmu. Sugestywność. Brak wizji życia w płaszczyźnie etycznej — społecznie pozytywnej. Nieumiejętność wyjścia z trudnej sytuacji, brak wiary w możliwość tego”

Na konferencji UNESCO poświęconej wychowaniu, oraz zdrowiu dzieci w Europie ustalono że osoba niedostosowana społecznie to, „takie dziecko, które jest niezdolne do swobodnego uczestnictwa w życiu swej grupy i do reagowania na jej wymagania w sposób możliwy do przyjęcia”

Podobnie o niedostosowaniu społecznym mówi Ministerstwo Oświaty: dziecko, „które rozwija się w taki sposób, że odbija się to źle na nim samym, albo na jego kolegach, a które bez specjalnej pomocy z zewnątrz nie może poprawić swych stosunków z rodzicami, nauczycielami i innymi dorosłymi „

Według niektórych naukowców przyjęte definicje były „zbyt mało precyzyjne i dość ogólnikowe (…) pojawiła się kolejna fala definicji rozpatrujących zjawisko niedostosowania społecznego”

J. Doroszewska o niedostosowaniu społecznym mówiła w węższym zakresie, jako „rodzaju zaburzeń w zachowaniu spowodowanym negatywnymi warunkami środowiskowymi bądź zaburzeniami równowagi procesów ośrodkowego układu nerwowego”

B. Hołtys „nieprzystosowani społecznie to „osoby z zespołem skumulowanych objawów, które wchodzą w otwarty konflikt z normami: obyczajowymi, moralnymi, społecznymi, a także tych którzy uczestniczą w grupach podkulturowych i identyfikują się z ich standardami”.

2.2. Koncepcje niedostosowania społecznego

W różnych koncepcjach obserwujemy istotę niedostosowania społecznego.

D. H. Stott mówi o tzw. „zachowaniu wrogim”, które przejawia się agresją, różnymi formami buntowniczymi zarówno w domu, szkole, czy też w środowisku rówieśniczym. Podstawą wrogości są wszystkie niekorzystne oddziaływania bliskiego otoczenia we wczesnej fazie dzieciństwa (obserwacja takich zachowań jak: agresja, brak miłości, nie zaspokajanie potrzeb bezpieczeństwa, podstawowych potrzeb fizjologicznych i psychicznych dziecka). Wrogość wobec najbliższego otoczenia przechodzi we wrogość wobec całego społeczeństwa.

D. H. Stott „zahamowanie”, którego główną cechą jest: depresyjność, apatia, bojaźliwość wobec tego co nowe (sytuacje, wyzwania), brak poczucia mocy, nadmierna kontrola prowadząca do bezradności.

D. H. Stott „aspołeczność”, duże okrucieństwo i brak przestrzeganai ogólnie przyjetych wszystkich norm. Przypomina socjopatię.

D. H. Stott „zachowanie niekonsekwentne”, główne trudności skupiają się na koncentracji uwagi, nadpobudliwości. Reakcje na wszelkie bodźce są przypadkowe, chaotyczne, nieprzemyślane, odbiegające od ogólnie przyjętych norm zarówno w domu, czy innym środowisku, w którym znajduje się dziecko (np. szkoła). Duży związek z ADHD (zespól nadpobudliwości psychoruchowej).

A. S. Reber „zachowanie antyspołeczne”, główną cechą to brak wrażliwości na jakiekolwiek normy społeczne. Wybuchowy charakter i na ogół szkodliwy dla funkcjonowania grupy, czy też całego społeczeństwa.

J. Konopnicki podzielił koncepcje zachowań agresywnych na trzy fazy:

— „zaburzenia zachowania I fazy”, niepowodzenia głównie w szkole, agarowanie, niestałość emocjonalna, bunt.

— „zaburzenia zachowania II fazy”, agresja (niszczycielstwo, bicie); kłamstwa, kradzież, ucieczki, włóczenie się, apatia jak i inne zaburzenia neurotyczne, które mogą się pojawić to między innymi: jąkanie się, zaburzenia seksualne,

— „zaburzenia zachowania III fazy”, chuligaństwo, przestępczość, całkowita aspołeczność.

T. M. Achenbach „nadmierne kontrolowanie”, kompulsywna zależność i uległość wobec norm regulaminowych, przesadna ostrożność, nieśmiałość. Problemy powodują duże poczucie winy a co za tym idzie: wycofanie, lęk, depresję tzw. cierpienia neurotyczne, które przynoszą szkody dla psychiki jednostki, a nie dla otoczenia.

T. M. Achenbach „zachowania słabo kontrolowane”, agresja, opór wobec otoczenia, nieposłuszeństwo, wybuchowość, buntowniczość, słabe poczucie winy, co głównie rzutuje problemy na zewnątrz i silnie jest odczuwalne przez otoczenie.

2.3. Niedostosowanie społeczne a przestępczość

„Przestępstwo jest czynem człowieka — zbrodnią lub występkiem, zabronionym pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w chwili jej popełnienia. jest czynem bezprawnym, zawinionym i społecznie szkodliwym w stopniu większym niż znikomy.”

„Bodźcami determinującymi przestępczość nieletnich są przede wszystkim:

— chęć zdobycia pieniędzy lub innych korzyści materialnych,

— zaimponowanie innym,

— namowa kolegów bądź dorosłych,

— chęć przebywania i realizowania się w grupach nieformalnych,

— powielanie wzorów i zachowań mających źródło w domu rodzinnym,

— poczucie bezkarności za wcześniejszą działalność przestępczą, poczucie mocy,

— poszukiwanie akceptacji ze względu na brak oparcia i poczucia bezpieczeństwa u rodziców i opiekunów”

Na popełnianie i częstotliwość zachowań i postaw przestępczych w środowisku otwartym, istotny wpływ mają dewiacje osobowościowe. Mogą też to być czyny popełniane sporadycznie, wynikające z danej sytuacji życiowej.