Bezpłatny fragment - Plany życiowe młodzieży z doświadczeniem emigracyjnym

Komitet redakcyjny:

doc. dr Gabriela Andrzejewska

prof. zw. dr hab. Aleksander Zandecki

doc. dr Monika Filipiak

dr n. farm. Dominik Wawrzyńczak

Opracowanie redakcyjne:

doc. dr Kazimierz Gdula

Recenzent:

prof UAM, dr hab. Eva Zmojska

Rodzicom — Elizie i Kazimierzowi — Dziękuję Wam za wychowanie i serce, za trud i dobrą radę, za miłość i uśmiech

Mężowi — Klaudiuszowi — Każdego dnia utwierdzasz mnie w tym, że zawsze jesteś obok, dziękuje Ci za to, że jesteś wsparciem, w Twoich oczach mogę dostrzec miłość i nadzieję

Pani prof. dr hab Agnieszce Cybal — Michalskiej — serdeczne podziękowania za troskę i opiekę podczas pisania pracy oraz za wnikliwe i merytoryczne uwagi

Effner International Limited — Peter Effner and Vroni Effner — Thank you all for your continued support, enthusiasm

Wstęp

Już na samym wstępie pragnę zaznaczyć, iż niniejsza książka ma czysto teoretyczny charakter bowiem oparta jest o dostępną literaturę oraz własne doświadczenia zdobyte podczas dziesięciu lat pobytu w Wielkiej Brytanii. Zdaję sobie sprawę, iż opracowana tematyka nie w pełni oddaje obraz rzeczywistości bowiem jak się wydaje zagadnienie wymaga oparcia o badania empiryczne w tym zakresie. Z drugiej strony należy sądzić, że opracowanie spełnia wymagania dla prac tego stopnia oraz, że zawarte dane teoretyczne, własne przemyślenia stanowić mogą przyczynek dla dalszych bardziej zaawansowanych opracowań.

Kiedy w 2004 r. Polska wstąpiła do Unii Europejskiej rząd nie spodziewał się, że emigracja przybierze aż tak dużą skalę. Klasa niższa i średnia w tym czasie szykowała się już do masowego wyjazdu poza tereny Polski.

W 2007r. odnotowano rekordową liczbę 2 milionów Polaków przebywających poza krajem z tego aż 1 900 000 tyś. w innych państwach Unii Europejskiej.

Wielka Brytania, Irlandia, Holandia jako pierwsze otworzyły swoje rynki pracy dla obywateli krajów członkowskich. Do krajów tych wyjeżdżały nie tylko osoby starsze i gorzej wykształcone, ale i młodzi ludzie posiadający wykształcenie co najmniej średnie lub wyższe.

Czysto finansowe przyczyny napawały optymizmem Polaków. Większość osób decydujących się na wyjazd za granicę postrzegała emigracje jako sposób na lepsze jutro, poznawanie nowych ludzi, kultur oraz języków.

Przed Polską młodzieżą otwarły się możliwości podróżowania swobodnego na terenie Unii Europejskiej bez paszportów, bez kontroli granicznej.

Młodzież wyjeżdżając z Polski stała się autorami własnego życia, nowego etapu, który stawiał przed nimi wyzwania, trudności z przystosowaniem do nowych kultur, obyczajów barier. Od nich samych zależało w jakim kierunku to „lepsze” życie za granicą się potoczy i czy będą z niego zadowoleni.

Początki są trudne, pojawiają się setki nowych problemów: język, praca, mieszkanie, ułożenie na nowo życia osobistego, tęsknota za rodziną i bliskimi. W momencie, gdy już odnajdą się w nowej rzeczywistości pojawia się pytanie: czy to jest to po co tu przyjechali?, czy marzenia na lepsze jutro się już spełniły?

Osoby związane emocjonalnie z rodziną wracają. Bardziej wytrwali wracać nie chcą. Przynajmniej na razie — bo: „po co i do czego”. Przysłowiowy „wyścig szczurów” trwa każdego dnia, od rana do wieczora gonitwa za każdym zarobionym funtem lub centem. Nie ma czasu na rodzinę, wakacje, życie pędzi niczym expres. Pewnego dnia obudzą się i zadadzą sobie pytanie: czy było warto?.

Celem niniejszej książki jest przedstawienie planów życiowych jakie wiązała młodzież z doświadczeniem emigracyjnym. Należy bowiem sądzić, że doświadczenie emigracyjne zawiera elementy kształcące oraz kreuje umiejętności radzenie sobie w różnych sytuacjach.

Publikacja ta składa się z trzech rozdziałów. W pierwszym rozdziale dokonano teoretycznej analizy podstawowych definicji takich jak: plany życiowe, wartości, aspiracje, dokonano klasyfikacji emigracji i uwarunkowań oraz wartości jakie niesie w życiu człowieka.

Rozdział drugi zawiera psychospołeczną charakterystyką okresu młodzieńczości, omawia rozwój intelektualny, uczuciowy oraz rozwój tożsamości.

Rozdział trzeci poświęcony jest emigracji — czyli rozważaniom o istocie zjawiska, w tym o rodzajach i przyczynach emigracji wśród młodzieży oraz analizuje kryzys emocjonalny i jego fazy.

W publikacji tej ukazano czym kierowali się młodzi Polacy przy wyjeździe emigracyjnym z Polski i jakie były tego skutki. Jakie zmiany zaszły w ich życiu osobistym?, czy osiągnęli swoje cele? Zaprezentowane zostały pozytywne i negatywne efekty jakie wiązały się z wyjazdem z kraju w wieku młodzieńczym.

1.Plany życiowe jako determinanty stylu życia człowieka

1.1. Podstawowe pojęcia i definicje — plany życiowe, wartości, aspiracje i emigracja

Plany życiowe obejmują wybór przyszłego zawodu, a co się z tym wiąże dalszej ścieżki kształcenia. Jest to bardzo ważny krok w życiu każdego człowieka. Młody człowiek kończąc szkołę średnią, staje przed problemem co dalej zrobić ze swoim życiem.

Plany życiowe wg Szewczuka „to system celów, do których jednostka zmierza w swoim działaniu oraz zasady ogólnie ich realizowania.”

W ujęciu R. Borowicz plan życia „jest to pewna projekcja rozumienia oraz widzenia własnej przyszłości”. Widzimy tutaj już na podstawie tych dwóch definicji rozbieżności. Pierwszy z autorów mówi o „planach życiowych” zaś drugi o „planie życia”. Tak czy inaczej pojęcia te na pierwszy rzut oka są podobne, nie mniej jednak, nie są te same, bowiem plany życiowe, jak sie wydaje, odnoszą się do zamierzonych z góry celów, zaś plan życia to raczej jego przebieg, jego autorefleksja.

Inny sposób interpretacji terminu plan życiowy prezentuje J. Nuttin. Mówiąc o planach odnosi się do perspektywy wykonawczej względem dążeń — celów, które wyprzedzają w czasie powstanie planów. Zdaniem J. Nuttina cel formułowany jest przed tworzeniem planu, a plan stanowi drogę do realizacji celu. Plany życiowe składają się z planów elementarnych, działań krótko i długofalowych służących do ich realizacji. Pojęcie działania, adekwatne do koncepcji J. Nuttina, wyjaśnia T. Mądrzycki interpretując je jako zbiór czynności realizowanych dobrowolnie przez jednostkę, ukierunkowanych na cel i wolicjonalnie kontrolowanych, które swoim zasięgiem obejmują przygotowania, realizację i ocenę urzeczywistnienia planów.

Kolejnym analizowanym pojęciem jest pojęcie wartości.

Wartości według słownika języka polskiego „są to cechy decydujące o walorach ludzi lub rzeczy albo to, co da się wyrazić równoważnikiem pieniężnym”.

Według D. Dobrowolskiej „Wartością najogólniej zdefiniowaną jest wszystko to, co stanowi przedmiot potrzeb, dążeń i aspiracji człowieka. Może to więc być przedmiot materialny, osoba, idea, rodzaj działania.”

Według M. Kosiorek „wartości są to standardowe wzorce, które kierują postępowaniem jednostki, sposobem w jaki podejmuje ona decyzje, rozwiązuje konflikty i stara się zaspokoić potrzeby.

Reasumując, wartości:

— kierują podejściem jednostki do zagadnień społecznych,

— wpływają na wybór ustosunkowań politycznych i religijnych,

— decydują o tym, w jaki sposób jednostka przedstawia siebie innym,

— oceniają i osądzają postępowanie.

Mówiąc o wartościach moralnych, należy zwrócić uwagę na przeżycia jednostki, których treścią jest wiedza i ustosunkowanie się ( emocje ) moralne. Treść wartości i zasad moralnych pochodzi z kultury, m.in. nacisków społecznych, ale sposób ich realizacji jest niezależny, oparty na własnej woli, uznaniu oraz racjonalnym uwewnętrznieniu. Jednostka może przyswajać wartości moralne jako element kultury danego społeczeństwa, tworząc indywidualną ich strukturę. W rezultacie powstaje indywidualna skala wartości moralnych. Właściwości danej kultury narzucają przy tym określone formy ujmowania i wartościowania rzeczywistości.”

Dane naukowe, a także życie codzienne dostarczają dowodów na to, że dla człowieka niezaprzeczalną wartość mają potrzeby szacunku, uznania, akceptacji oraz własnej wartości.

W dalszej kolejności zostanie omówione pojecie aspiracji.

Aspiracje są jednym z ważniejszych motywów ludzkiego działania, kierują procesem uczenia się jednostki, jej działalnością twórczą oraz mają silny wpływ na podejmowanie przez jednostkę działań innowacyjnych zmierzających do przekształcenia i doskonalenia samego siebie oraz swego środowiska.

W ujęciu psychologicznym pojęcie aspiracji to zajmowanie się właściwościami dążeń, osiągania określonych celów. Aspekt psychologiczny ukazuje A. Janowski, który określa je jako „w miarę trwałe i względnie silne życzenia jednostki dotyczące właściwości lub stanów, jakimi ma się charakteryzować jej życie w przyszłości, oraz obiektów, jakie w tym życiu będzie chciała uzyskać”.

Z. Skorny określa aspiracje jako „formę pewnych zamiarów, dążeń, oczekiwań, albo też pragnień, życzeń. Marzeń dotyczących przyszłego działania i osiąganych w nim wyników”. Natomiast J. Kupczyk określa aspiracje jako — „życiowe dążenie jednostki lub kategorii jednostek do osiągnięcia różnych wartości w życiu, pojmowanych przez nie jako cele życiowe i wyznaczające ich działanie”.

W pracach pedagogicznych są używane zazwyczaj bądź ogólnie definicje aspiracji, określane mianem encyklopedycznych, bądź definicje o charakterze socjologicznym. Czasami formułuje się definicje łączące treść obu tych kategorii definicji. M. Kozakiewicz uważa, że „aspiracje to pragnienie czegoś w życiu, np. do osiągnięcia wyznaczonych celów, pragnienie realizacji ambitnych planów lub zadań”.

Według A. Kłosowskiej aspiracje to „kategoria potrzeb świadomych, odnoszących się do przedmiotów i wartości aktualnie nie posiadanych lub takich, które wymagają stałego odnawiania, a są używane za godne pożądania”.

W. Okoń w „Słowniku Pedagogicznym” ujął aspiracje „jako dążenie do osiągnięcia zamierzonych celów, do realizacji jakiś ideałów życiowych. Niektórzy badacze łączą aspiracje z potrzebami, a inni oddzielają jedna od drugiej, zakładając, że aspiracje jak gdyby wyprzedają same potrzeby, wiążą się natomiast z motywacją zadań stawianych sobie przez jednostkę”.

Również W. Łukaszewski zajmował się badaniem aspiracji i zdefiniował to pojęcie „jako idealne rezultaty działania uświadamiania przez podmiot w formie pragnień i stanowiące składniki „ja idealnego”. Zauważył on również różnice pomiędzy aspiracjami i oczekiwaniami. Jego zdaniem „oczekiwania to spodziewane wyniki działania uzależnione od dotychczasowych wyników działań stanowiące składniki „ja realnego”.

Aspiracje dotyczą wyników lub stanów pożądanych, oczekiwań zaś — spodziewanych, przewidywanych. Między aspiracjami i oczekiwaniami może zachodzić stan zgodności lub rozbieżności”.

Podsumowując powyższe sposoby rozumienia aspiracji, pojawia się wniosek, że aspiracje to ogół celów, wartości, pragnień, zamierzeń, decyzji związanych z określoną sferą życia, której wynik będzie zrealizowany w przyszłości. Takie spojrzenie na aspiracje w kontekście dorastającej młodzieży może dać pełen obraz zamierzeń, wartości, celów, pragnień i decyzji związanych z aspiracjami życiowymi i zawodowymi młodzieży. Tabela nr 1 ilustruje wybrane elementy aspiracji wg różnych autorów.

Kolejne zagadnienie to pojęcie emigracji.

Emigracja — słowo to oznacza dwa pojęcia. Pierwsze pojęcie to opuszczenie państwa, w którym urodziliśmy się na stałe lub na czas określony. Drugi sposób to ogół emigrantów, którzy wyjechali z kraju. Możemy rozróżnić również emigrację ze względu na kierunek :

— zewnętrzną (odbywającą się poza granice kraju)

— wewnętrzną (w obrębie kraju)

Ze względu na czynnik decydujący wyróżnić można emigrację przymusową i dobrowolną.

Najczęstszymi przyczynami emigracji jest:

— brak pracy w kraju,

— chęć poprawienia warunków życiowych,

— opanowanie języka,

— przyczyny polityczne,

— chęć kontynuowania nauki za granicą,

— chęć zwiedzania oraz poznanie innych kultur.

Od 2004 roku wielu młodych ludzi z naszego kraju wyjechało i wyjeżdża nadal, poszukując pracy, lepszego życia, część z nich podejmuje także naukę w szkołach za granicą.

1.2 Aspiracje i wartości w życiu człowieka — klasyfikacja i uwarunkowania

Na tle zachodzących przemian cywilizacyjnych problematyka aspiracji życiowych ma szczególne znaczenie.

Młody człowiek dopiero wchodzący w życie dorosłych nie może korzystać z gotowych wzorów aspiracji życiowych. Każde pokolenie poszukuje własnych drogi życiowej w zależności od zmieniających się warunków społecznych, w których funkcjonuje.

W dobie znaczących przemian kulturowych, społecznych, ekonomicznych młodzi ludzie coraz bardziej odczuwają niepokój związany z własną przyszłością, z własnym miejscem w świecie. Obserwując otaczającą ich rzeczywistość, starają się odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób osiągnąć zamierzony cel, jakie podjąć działania, w jakim kierunku?

Realizacja owych zamierzeń, planów życiowych, u młodych ludzi nabiera nowego wymiaru. Od wielu lat wśród teoretyków budzą zainteresowania aspiracje i czynniki, które je determinują. Wybór zawodu i szkoły jest właściwie wyborem drogi życiowej. Stanowi jedną z najważniejszych decyzji podejmowanych w życiu. Od trafności oceny swoich możliwości, zainteresowań zależy dalszy rozwój człowieka. Decyzja ta ma znaczącą rolę dla jednostki.

Miernikiem aspiracji jest ich poziom, który zależy od sukcesów i porażek, czyli od wcześniejszych powodzeń i niepowodzeń, które mają bezpośredni wpływ na ich rozwój.

Po sukcesie jednostka sama stawia sobie wysokie cele, natomiast po porażkach, jej aspiracje mogą załamać się całkowicie. Jeśli zadanie jest trudne — wówczas mamy do czynienia z aspiracjami wysokimi, przy zadaniu o średnim stopniu trudności — z aspiracjami przeciętnymi, przy zadaniu małym stopniu trudności — z aspiracjami niskimi.

Według Janowskiego poziom aspiracji to „przewidywany przez jednostkę przyszły wynik jej akcji lub działalności w warunkach, gdy realizacja tej akcji ma zaspakajać istotne potrzeby jednostki lub przybliżać ja do istotnych dla niej celów”.

Wielu autorów określa poziom aspiracji jako przewidywany lub spodziewany poziom wykonania danej czynności. I tak poziom aspiracji „jest to rezultat działania przewidywany przez osobę wykonującą zadanie, lub realizującą jakiś cel”.

Według P. Fraisse’a „poziom aspiracji jest to spodziewany z góry przez daną osobę wynik własnej czynności.”

W ujęciu M. Tyszkowej „poziomem aspiracji nazywamy spodziewany z góry przez jednostkę wynik własnego działania”.

Kolejnym kryterium jest okres realizacji. Wyróżnić tu możemy aspiracje: aktualistyczne i perspektywiczne. Wg. Skornego aspiracje aktualistyczne to „zamierzenia, które mogą być zrealizowane w bliskiej przyszłości za pośrednictwem czynności wykonywanych w określonej sytuacji działaniowej. Aspiracje perspektywiczne natomiast to zamierzenia dotyczące przyszłych osiągnięć lub przyszłych warunków działania w zakresie uczenia się, działalności zawodowej, społecznej, naukowej, kulturalnej, sportowej. Realizacja związanych, z tym celów wymaga dłuższego czasu, który może obejmować wiele miesięcy, lat, a nawet całe życie.”

Podsumowując, aspiracje aktualistyczne zawodowe, to takie, które możemy osiągnąć w niedalekiej przyszłości: może to być ukończenie studiów medycznych, natomiast na zrealizowanie aspiracji perspektywicznych potrzebujemy więcej czasu np.: założenie własnego gabinetu lekarskiego.

Ruchliwość aspiracji występuje w zakresie aspiracji perspektywicznych i wyróżniamy tutaj aspiracje pionowe i poziome. Pozioma ruchliwość wyznaczona jest przez wielkość zmian dotyczących np. miejsca zatrudnienia, a ruchliwość pionowa dotyczy wielości zmian w prestiżu zawodowym.

A. Cybal — Michalska cytując Z. Baumana pisze w swoim artykule „ruchliwość pionowa jednostek” przekształca się w społeczny problem kariery (…) wtedy, gdy pozycje społeczne jednostek nie są raz na zawsze prawnie uregulowane, gdy jednostka w swym dążeniu do zdobycia określonego miejsca w społeczeństwie skazana jest na własne siły, i gdy w rezultacie wspinaczka społeczna staje się ideologią, pobudzającą do czynu tysiące i miliony ludzi.”

W podziale aspiracji ze względu na przedmiot wyróżniamy aspiracje ukierunkowane na osiągnięcie pewnego stanu i może to być np.: ukończenie danego kierunku studiów oraz aspiracje ukierunkowane na przedmiot np. posiadanie własnego mieszkania.

Ostatnim kryterium wymienionym przez Z. Skornego jest treść aspiracji. Możemy wyróżnić aspiracje: edukacyjne, zawodowe, szkolne, stanu posiadania, prestiżu społecznego.

Ważnym aspektem aspiracji człowieka jest dynamika, czyli zmienność aspiracji. Dynamika aspiracji „może się niekiedy przejawić w powstawaniu jednych lub zanikaniu innych aspiracji, zmianach poziomu różnicy aspiracji, zmianach „konfiguracji” wyrównanych aspiracji itp.”

Poniżej na wykresie ukazano klasyfikację potrzeb wg Masłowa.

A.H Maslow przedstawił klasyfikację potrzeb w postaci piramidy. Określa ona kolejność występowania potrzeb u człowieka. Maslow uważał, iż potrzeby ludzkiego rozwoju mogą występować po zaspokojeniu potrzeb niższego rzędu.

W ujęciu P.H. Chomnart de Lauve potrzeby przejawiają się poprzez życzenia. Życzenia te są krótkotrwałym jednorazowym stanem zaspokojenia tej potrzeby, natomiast życzenia utrwalone i ukierunkowane na cel przeradzają się w aspiracje.

Kolejne zagadnienie to mechanizm powstawania aspiracji. Ilustruje go poniższy schemat.

Potrzeba -> Życzenie -> Aspiracje

Wykres nr 2 Mechanizm powstawania aspiracji

Źródło: N. Bednarczyk — Jama, Aspiracje edukacyjno — zawodowe uczniów szkół ponadgimnazjalnych, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2008, s.87

Istotnym czynnikiem warunkującym tworzenie się aspiracji jak i ich poziomu jest samoocena jednostki: wysoka sprzyja powstawaniu wysokiego poziomu aspiracji, niska natomiast kształtuje niski poziom aspiracji.

W kształtowaniu się samooceny i aspiracji jednostki główną rolę pełni obraz własnej osoby. Na obraz ten wpłyną opinie i sądy innych osób dotyczącej danej jednostki.

Na aspiracje i prawdopodobnie samoocenę jednostki mają wpływ cechy indywidualne:

— warunki fizyczne jednostki, czyli wygląd, stan zdrowia, sprawność fizyczna itd.,

— cechy psychiczne, czyli zdolności, temperament, emocje itd.