Bezpłatny fragment - Pieńsk i Zgorzelec 1945

Wstęp

Pod koniec II wojny światowej nierozerwalnie związały się losy dwóch łużyckich miast: Pieńska (Penzig) i Zgorzelca ( Görlitz ). Pierwsze z nich, bronione z zadziwiająca wytrwałością, w naturalny sposób osłaniało drugie. To dawało odrobinę nadziei mieszkańcom ówczesnego Görlitz.

W niniejszej publikacji przedstawiono przebieg walk w rejonie obu miast od drugiej połowy lutego do początku maja 1945 roku. Związane one były z dwoma operacjami: dolnośląską i praską.

Operacja dolnośląska 8—24 luty 1945 r.

Operacja militarna o charakterze zaczepnym. W jej ramach oddziały I Frontu Ukraińskiego otrzymały zadanie: oczyścić z nieprzyjaciela jak największe obszary Dolnego Śląska i zdobyć dogodne podstawy wyjściowe do uderzenia na Berlin. Dowodzący operacją Iwan Koniew miał do dyspozycji 8 armii ogólnowojskowych, 2 armie pancerne, 1 armię lotniczą, 3 samodzielne korpusy pancerne, 1 korpus zmechanizowany, 1 korpus kawalerii, 2 korpusy artylerii. Łącznie dysponował nieco ponad milionem żołnierzy, 17 tysiącami dział i moździerzy, 1031 wyrzutni rakietowych, czyli słynnych „katiusz”, 3664 czołgami i działami pancernymi oraz 2582 samolotami.

Efekty tej operacji na interesującym nas odcinku opisał Henryk Stańczyk:

(…)Linia frontu ustabilizowała się na wysokości Pieńska nad Nysą Łużycką, północnym skraju Lubania i Lwówka Śląskiego. Zgorzelec pozostał w rękach Niemców. (…)

Niepowodzeniem zakończyła się także próba przełamania obrony niemieckiego LVII Kpanc na południe od Złotoryi. W dniu 22 lutego natarcie rozpoczął 1 Korpus Kawalerii Gwardii gen. Baranowa, ale po włamaniu się na 5—7 km został zatrzymany. Front w tym rejonie ustabilizował się na linii Jastrzębnik, Kondratów, Sichów, Złotoryja. (…) [Źródło: Stańczyk H., Działania militarne na obszarze południowej i południowo-zachodniej Polski w 1945 roku, w: Działania militarne w Polsce południowo-zachodniej, pod red. W. Wróblewskiego, Warszawa 2001, s. 401—402.].

Operacja praska 7—10 maj 1945 r.

Była ostatnią ofensywą przedsięwziętą w czasie II wojny światowej. W jej ramach przewidziano uderzenie z obszaru Łużyc na stolicę Czech — Pragę oraz zajęcie Przedgórza Sudeckiego i Sudetów. W operacji uczestniczyło ponad 2 miliony żołnierzy. 52 Armia miała opanować Zgorzelec i kontynuować natarcie w kierunku Liberca, 31 Armia — uderzyć głównymi siłami na Jelenią Górę, Piechowice i Jablonec, 21 Armia otrzymała zadanie zajęcia Wałbrzycha i później Trutnova, natomiast 59 Armia — zajęć Kłodzko, Nachod i Jaromeř. Ostatecznie, na Dolnym Śląsku doszło jedynie do potyczek z oddziałami osłonowymi wycofujących się oddziałów niemieckich oraz grupkami hitlerowskich fanatyków.

Kierunek Pieńsk

O mieście

U progu II wojny Światowej Pieńsk — ówczesny Penzig liczył blisko 12 tysięcy mieszkańców. Było to miasto przemysłowe, na obszarze którego funkcjonowało trzynaście zakładów szklarskich. Z tego powodu w pełni zasługiwał na miano europejskiej stolicy szklarstwa. Oczywiście produkcja ta w czasie wojny została przestawiona na potrzeby wojska. W pierwszej połowie lutego 1945 roku ewakuowano większość zakładów, a wkrótce po tym miasto zamieniło się w pole walki.

Pierwsze starcia

Dzięki pracy zwiadu oraz rozpoznania bojem w sztabie 3 Armii Pancernej Gwardii ustalono, że 20 lutego 1945 roku niemieckie wojska były najbardziej aktywne i koncentrowały się w rejonie Pieńska i Lubania. Oceniono, że przygotowywały się one do przeprawy na wschodni brzeg Kwisy. W związku z tym 6 Korpus Pancerny Gwardii otrzymał rozkaz opanowania Görlitz — Zgorzelca. Dowódca korpusu generał major wojsk pancernych Wasilij Mitrofanow skonkretyzował zadania dla poszczególnych jednostek w swoim rozkazie dziennym:

(…) Jednym Batalionem Czołgów 51 Brygady Pancernej Gwardii opanować Pieńsk i następnie nacierać na południe wzdłuż wschodniego brzegu Nysy Łużyckiej. Oczyścić z nieprzyjaciela wschodni brzeg Nysy Łużyckiej, a głównymi siłami 51 i 53 Brygady Pancernej Gwardii z północy i 52 Brygady Pancernej Gwardii z południa — opanować Görlitz. (…) [Боевой приказ штаба 6 гв. тк, ЦАМО, Фонд: 3405, Опись: 0000001, Дело: 0173].

Zgodnie z tym rozkazem we wczesnych godzinach porannych 21 lutego 1945 roku czołowy batalion czołgów T-34 51 Brygady Pancernej Gwardii pułkownika Iwana Czugunkowa z 6 Korpusu Pancernego Gwardii wyruszył w kierunku Pieńska (Penzig). Sowieckie maszyny dość szybko, bo już o godzinie 7.00, osiągnęły wschodni skraj miejscowości. Rosjanie uderzyli błyskawicznie, ale w rejonie cegielni natknęli się na niemiecką zasadzkę. Zamaskowane i zajmujące dogodne pozycje niemieckie czołgi oraz działa otworzyły skuteczny ogień. Do walki włączyli się ukryci niemieccy żołnierze z pancerfaustami. W efekcie starcia cztery radzieckie czołgi zostały trafione i spłonęły. Pozostałe maszyny wycofały się na skraj lasu kilometr na wschód od Pieńska i tam zajęły obronę.

W tym samym czasie 2 i 3 Batalion Czołgów oraz dwie baterie dział samobieżnych z 1893 Pułku Artylerii Samobieżnej zajęły pozycje obronne na południowo zachodnim skraju Dłużyny Dolnej (Nieder Langenau).

21 lutego 1945 roku oddziały 373 Dywizji Strzeleckiej generała majora Kuźmy Sazonowa wyruszyły z rejonu Węglińca (Kohlfurt), przełamywały opór niewielkich grupek niemieckich żołnierzy i pod ostrzałem przynajmniej jednego dywizjonu moździerzy z mozołem posuwały się w kierunku zachodnim przez zalesione obszary Puszczy Zgorzeleckiej. 1237 Pułk Strzelecki dotarł do brzegów Nysy Łużyckiej, oczyścił z nieprzyjaciela północną część Bielawy Dolnej (Nieder Bielau) i rozpoczął walki uliczne o pozostałą część wsi. Zgodnie z ustaleniami zwiadu pułku broniły się tam dwie kompanie 248 Pułku Piechoty 88 Dywizji Piechoty. Natomiast 1239 Pułk Strzelecki opanował Stojanów (Nieder Penzighammer). W rezerwie dowódcy dywizji pozostawał 1235 Pułk Strzelecki, który osłaniając lewą flankę jednostki pozostał w Węglińcu i przeczesywał okoliczne lasy.

Następnego dnia oba czołowe pułki dywizji oczyszczały teren z żołnierzy nieprzyjaciela i walczyły z izolowanymi grupkami uzbrojonymi w broń maszynową — do 12 karabinów maszynowych. Dowództwo 1239 Pułku Strzeleckiego skierowało jeden batalion w kierunku Pieńska. Jednak nie odniósł on znaczącego sukcesu.

Sytuacja w rejonie Pieńska 23 lutego 1945 roku początkowo nie uległa większej zmianie. 1235 Pułk Strzelecki zmienił pozycje i umocnił się w Dłużynie Dolnej (Ober Langenau), zajął Lasów (Lissa) i osłaniał Czerwoną Wodę (Rothwasser). Jednak niemieckie dowództwo wykorzystując pewien bezład w sowieckich działaniach i brak zdecydowania prze cały dzień utwardzało obronę oraz przygotowywało się do kontrataku. O godzinie 19.35, po przygotowaniu artyleryjskim, głównie moździerzowym, przy wsparciu silnym ogniem z broni maszynowej, z północnej części Pieńska ruszył pierwszy, niemiecki kontratak. Nacierało do 200 żołnierzy piechoty wspieranych przez 4—6 czołgów i transportery opancerzone. Do kolejnego doszło o godzinie 22.00. Tym razem sowieckie pozycje atakowało 250 niemieckich żołnierzy z 4 czołgami i 2 transporterami opancerzonymi. Jednocześnie inna grupa licząca 100 żołnierzy Wehrmachtu wraz z 4 czołgami umocniła się na podejściach do miasta.

Zgodnie z ustaleniami sowieckiego wywiadu Pieńsk był broniony przez spieszone jednostki szkolne 14 Pułku Grenadierów, 2 czołgi, 25 transporterów opancerzonych, 2 baterie haubic 105 mm usytuowane w rejonie fabryki w mieście i baterię moździerzy 81 mm stacjonującą w pobliżu kościoła. W walkach uczestniczyli również żołnierze 3 Batalionu Volkssturmu oraz 8 Batalionu Łączności 67 Pułku Piechoty 23 Dywizji Piechoty. W późniejszych doniesieniach pojawiła kompania 85 Zapasowego Pułku Zmotoryzowanego.

Ostatecznie miasto pozostało po niemieckiej stronie frontu do maja 1945 roku, pełniło kluczową rolę w niemieckim systemie obrony w tym rejonie i przez cały czas osłaniało Görlitz.

Wszystkie jednostki 373 Dywizji Strzeleckiej umocniły się na osiągniętych rubieżach i przygotowywały się do ewentualnego ataku na Pieńsk. W ciągu doby walki 26 lutego 1945 roku zginęło 8 radzieckich żołnierzy, a 41 zostało rannych. Następnego dnia toczyli oni intensywny bój ogniowy z Niemcami i usiłowali przedrzeć się do Pieńska. Sukcesy były jednak niewielkie — walki trwały na bliskim przedpolu miasta, a w ich trakcie udało się zdobyć jedynie pojedyncze domy w rejonie cegielni.. O ich intensywności świadczyły straty — 15 zabitych i 109 rannych żołnierzy Armii Czerwonej.