Bezpłatny fragment - Oględziny miejsca zdarzenia — poradnik

— Wprowadzenie

Ciało zmyte z odludnego odcinka plaży. Pożar w laboratorium meta amfetaminy niszczący budynek mieszkalny. Wypadek samochodowy skutkujący zgonem kierowcy w trakcie jego drogi powrotnej do domu. Opisane lokalizacje są potencjalnymi miejscami zdarzeń o charakterze kryminalnym. Poprzez prowadzenie systematycznych oględzin tych obszarów, śledczy, którzy w nich uczestniczą, odkrywają fizyczne dowody stanowiące pomoc w ustalaniu tego, co się stało oraz kto jest w to zamieszany. Przedmiotowy proces musi być prowadzony w sposób ostrożny i przemyślany po to by upewnić się, że kluczowe dowody zostały zgromadzone, dowody ulegające łatwemu zniszczeniu nie zostały zaprzepaszczone w trakcie działań podejmowanych na miejscu zdarzenia. Funkcjonariusze prowadzący oględziny miejsca zdarzenia oraz technicy kryminalistyczni pracują razem w celu oznaczenia i zapewnienia ochrony obszarów, które mogą zwierać dowody, sprawdzają miejsca zdarzeń oraz odpowiednio je dokumentują, gromadząc dowody rzeczowe, zabezpieczając je, pakując i dostarczając do laboratorium celem przeprowadzenia stosowanych analiz. Dysponując częściowo kluczowymi dowodami śledczy mogą podjąć próbę rekonstrukcji poszczególnych etapów, przebiegu danego przestępstwa. Im bardziej kompetentny jest zespół funkcjonariuszy prowadzących oględziny na miejscu zdarzenia, tym większe jest prawdopodobieństwo właściwego ustalenia okoliczności danej sprawy. Wartość dowodów oraz porządek w jakim zostały usystematyzowane ma wpływ na zdolność prawników do dowodzenia poszczególnych okoliczności sprawy oraz ostatecznie wpływa na zdolność członków ławy przysięgłych na wypracowanie wspólnych wniosków w odniesieniu do kwestii zawinienia lub niewinności oskarżonego.

— Reguły prowadzenia oględzin miejsca zdarzenia

Kluczowa zasada leżąca u podstaw zagadnienia znanego pod nazwą,,oględziny miejsca zdarzenia” jest określana jako zasada wymiany Locarda. Zakłada ona, iż jeśli kiedykolwiek ktokolwiek wkracza lub opuszcza dane środowisko, wówczas coś materialnego jest dodawane i wynoszone z miejsca zdarzenia. Opisana zasada sprowadza się do zwrotu:,,Każdy kontakt pozostawia ślad”. Istota tej reguły pozwala śledczym powiązać podejrzanych z ofiarami, z przedmiotami materialnymi oraz kluczowymi z punktu widzenia danej sprawy o charakterze kryminalnym okolicznościami. Jakkolwiek dowód, który potrafi powiązać daną osobę z miejscem jest traktowany jako dowód poszlakowy. Może on obejmować takie pozycje jak: odciski palców, krew, wydzieliny organizmu, broń, włosy, włókna, itd. Wskazany typ dowodów odpowiada na pytanie,,Kto to zrobił?” Dowód poszlakowy łączy zatem daną osobę z lokalizacją, gdzie doszło do popełnienia przestępstwa. Odrębny rodzaj dowodów, służący rekonstrukcji przebiegu zajścia pozwala śledczym uzyskać wiedzę na temat tego, jaki był przebieg danego zdarzenia w ustalonej lokalizacji. Rozbita szyba w oknie, plamy rozbryzganej krwi, ślady po wystrzelonych z broni palnej pociskach z oraz odbitki śladów obuwia na podłożu pozwalają śledczym odkryć, co się właściwie stało na miejscu zdarzenia poddanym przez nich oględzinom. Opisany typ dowodów odpowiada na pytanie,,Jak to się stało?”. Pomocnymi dla opracowania powiązań poszczególnych osób i przedmiotów z miejscami mogą być także gromadzone przez śledczych substancje nazywane próbkami kontrolnymi. Mogą nimi być takie przedmioty jak: włókna z wykładziny dywanowej z miejsca zdarzenia, fragmenty szkieł, gleba, elementy roślinności i inne ślady o znaczeniu dowodowym. Jeśli dojdzie do ich ujawnienia na odzieży osób podejrzewanych, w ich pojazdach lub w ich miejscach zamieszkania, to wówczas mogą dostarczyć dowodów wskazujących na istotne związki tych osób z miejscem zdarzenia. Przykładowo, jeśli dochodzi do wezwania funkcjonariuszy organów ścigania do sąsiadujących ze sobą lokalizacji, w których doszło do wtargnięcia do domu mieszkalnego oraz miała miejsce kradzież; wówczas śledczy gromadzą fragmenty szkła z rozbitych drzwi gabinetowych wraz z charakterystycznym, wyodrębnionym wzorem szyby. Ślady prowadzą śledczych do miejscowego złodzieja z bogatą kartoteką kryminalną. Z kolei badanie odzieży podejrzanego daje wynik, iż ujawnione mikroślady szkła pochodzą z rozbitej szyby drzwi gabinetowych o charakterystycznym wzorze. Badania eliminacyjne osób, które nie mogły być sprawcami danych zdarzeń jest również ważne. W związku z powyższym dla celów eliminacyjnych próbki kontrolne odcisków palców oraz ślady DNA są także gromadzone od wszelkich osób, które miały dostęp do miejsca zdarzenia, a które nie są traktowane jako osoby podejrzane (policjanci wykonujący pierwsze czynności na miejscu zdarzenia, personel medyczny).

— Określanie wartości dowodowej

Niepowtarzalność, wyjątkowość danego dowodu. Jeśli dochodzi do znalezienia przedmiotu, który pomaga zawęzić krąg podejrzeń, ograniczyć spekulacje, wskazać kto może być typowany jako sprawca, zmniejszyć liczbę wersji na temat przebiegu zajścia, to wówczas taki dowód może być jak najbardziej użyty w procesie dochodzenia do prawdy. Czy odcisk bieżnika opony samochodowej na podłożu, ujawniony na miejscu zdarzenia, może być śladem? Bieżnik opony samochodowej może być porównany z innymi dla sprecyzowania typu opony z danego pojazdu. Czy odcisk obuwia pozostawiony na podłożu jest śladem? Odcisk protektora buta może pomóc w identyfikacji rozmiaru oraz typu obuwia, wytypowania skąd on pochodzi (identyfikacja grupowa), zaś wzór spodu obuwia z cechami charakterystycznymi może być użyty do badań porównawczych, celem do zestawienia, czy stanowią one parę (identyfikacja indywidualna). Niskie prawdopodobieństwo przypadkowego wystąpienia. Matematyczne prawdopodobieństwo pomaga sprecyzować możliwość, skalę przypadkowego wystąpienia danego dowodu na miejscu zdarzenia. Jeśli na miejscu zdarzenia dochodzi do ujawnienia dowodu z DNA, wskazującego na konkretnego podejrzanego, to wówczas szanse, iż ślad ten został pozostawiony przez inną niż podejrzany osobę, o identycznym DNA, są niezwykle małe. Nawet jeśli taki dowód posiada znacznie większe prawdopodobieństwo powtarzalności, np. powszechny typ protektora obuwia pozostawiony na podłożu w postaci w postaci gleby, to i tak wciąż jest dowodem wartościowym. Nawet powiązanie jednych dowodów z innymi dowodami o wysokim prawdopodobieństwie powtarzalności i tak pozwala zawęzić listę możliwych hipotez oraz umożliwia zbudowanie solidnej wersji na okoliczność przebiegu zdarzenia znajdującego się w zainteresowaniu organów ścigania. Brak korelacji w danym układzie (niespójność). Jeśli dany przedmiot jest ujawniany nie na swoim miejscu lub w sposób rozbieżny z ogólnym układem, albo w sposób nie licujący z upodobaniami ofiary, np. jeśli ofiara była osobą niepalącą tytoniu, zaś na miejscu zdarzenia dochodzi do ujawnienia niedopałka papierosa, to również może to być dla śledczych istotna wskazówka dowodowa. Materialny charakter śladu dowodowego. Jeśli dochodzi do ujawnienia śladu dowodowego na podejrzanym, lub na posiadanych przez niego przedmiotach, co pozwala go przyporządkować do lokalizacji miejsca zdarzenia, to czyni to ów przedmiot wartościowym jako dowód. Przykładowo ułamany fragment plastiku lub złamany paznokieć, który może być dopasowany/zestawiony poprzez ślad złamania, co może wskazywać, że dane dwie części były jednym fragmentem tego samego przedmiotu.

— Kiedy oraz dlaczego prowadzi się oględziny miejsca zdarzenia

Gromadzenie dowodów materialnych z miejsca zdarzenia może pomóc śledczym odtworzyć przebieg zajścia w lokalizacji znajdującej się w zainteresowaniu organów ścigania, jak również wyznaczyć sekwencję poszczególnych zdarzeń. Dowody materialne mogą także potwierdzić oświadczenia czynione przez osobowe źródła informacji: ofiarę, podejrzanego, świadków. W praktyce śledczej znacząca liczba miejsc zdarzeń jest zabezpieczana, czynności na nich przeprowadzane w ramach oględzin są dokumentowane, włączając w to miejsca: kradzieży, przestępstw z użyciem przemocy, samobójstw, pożarów, kradzieży pojazdów, wypadków drogowych. Rodzaje przestępstw będących przedmiotem prowadzonych śledztw ukierunkowują organy ścigania na zabezpieczanie danych typów/rodzajów dowodów, które śledczy będą próbowali zlokalizować, by je włączyć z poczet gromadzonego materiału dowodowego. Jakkolwiek, w miarę ustalania okoliczności sprawy, ich korelacji z dynamicznie ujawnianymi dowodami, może to wpłynąć na zmianę wersji śledczych odnośnie przebiegu zajścia, tego co się właściwe wydarzyło. Śledczy może przykładowo odkryć, że nie doszło do popełnienia jednego przestępstwa, tylko kilku przestępstw, co wymaga przeprowadzenia odrębnych oględzin dla poszczególnych miejsc zdarzeń. W pewnych przypadkach śledczy może nie mieć możliwości zbadania pierwotnego miejsca popełnienia przestępstwa, ponieważ jest ono nieznane, np. jeśli ciało zostanie znalezione spalone na otwartej przestrzeni (polu), daleko od miejsca, gdzie miała miejsce śmierć ofiary. W takim przypadku obszar, gdzie zostało znalezione ciało odnosi się do wtórnego miejsca zdarzenia.

— Jak prowadzić oględziny miejsca zdarzenia

Na miejscu zdarzenia można zgromadzić szerokie spektrum śladów składających się sumarycznie na szeroko pojęty materiał dowodowy. Wyróżnić bowiem należy mnogość różnorodnych dowodów materialnych, które mogą być gromadzone na miejscu zdarzenia, a które mogą być uznane za wartościowe dla potrzeb śledztwa, a wśród nich: dowody biologiczne (krew, płyny ustrojowe, włosy oraz inne tkanki), dowody z niewidocznych odbitek (odciski palców, odciski dłoni, odciski stóp), dowody traseologiczne z odcisków obuwia oraz odbitki bieżnika kół pojazdów, mikroślady: włókna, gleba, elementy flory, fragmenty szkieł, dowody cyfrowe (nagrania rozmów telefonicznych, logowania internetowe, wiadomości pochodzące z poczty elektronicznej), dowody mechanoskopijne (ślady pozostawione przez narzędzia na podłożu), dowody z substancji fizyko — chemicznych (narkotyki), dowody z broni palnej. Typy gromadzonych dowodów zmieniają się wraz z rodzajami popełnianych przestępstw. Przykładowo w sprawie włamania powszechnym będzie wykonanie zadań w porządku wskazanym poniżej, upewniwszy się, że dowody nie zostały nieświadomie uszkodzone lub zniszczone, tj.:1. Sfotografowanie miejsce zdarzenia, 2. Zebranie mikrośladów (szczególnie z przypuszczalnych miejsc wejścia na miejsce zdarzenia), 3. Zebranie śladów DNA z podłoża poprzez użycie wymazówek na powierzchni w miejscach prawdopodobnego kontaktu. 4. Zebranie innych przedmiotów mogących zawierać dowody biologiczne. 5. Ujawnienie i zabezpieczenie niewidocznych odcisków palców.

— Kto bada miejsca zdarzeń