Bezpłatny fragment - Od łopaty do karabinu

Trudne początki

Powstanie Reichsarbeitsdienst związane jest z działalnością Freiwilliger Arbeitsdienst (FAD), która powstała w 1930 roku w celu przeciwdziałania chronicznemu bezrobociu, którym w czasach Wielkiego Kryzysu w Republice Weimarskiej szczególnie byli dotknięci młodzi ludzie. [1] Organizacja ta na mocy dekretu z 5 czerwca 1931 roku z lokalnej przerodziła się w ogólnopaństwową. Jej celem była „służba dla narodu niemieckiego”. Ochotnicy wstępujący do tej organizacji, głównie rekrutujący się z młodzieży od 19 do 21 roku życia, realizowali szereg prac publicznych, między innymi osuszali bagna i prowadzili inne prace melioracyjne, budowali drogi oraz zagospodarowywali nieużytki. Otrzymywali oni umundurowanie, wyżywienie, zakwaterowanie oraz wynagrodzenie przeciętnie w wysokości 1,53 marki za dzień roboczy w gotówce lub naturze. Już wówczas wprowadzono szkolenia ideologiczne i wojskowe. Działalność FAD była popierana zwłaszcza przez ministerstwo rolnictwa, jego szef H. Schäffer w przemówieniu wygłoszonym 16 lipca 1932 oświadczył:

(…) Dziś Freiwilliger Arbeitsdienst jest ruchem społecznym, który można porównać z prądem użyźniającym wysuszona i spragnioną glebę. Z tym społeczno-gospodarczym ruchem wiąże swe nadzieje i tęsknoty młodzież pozostająca bez pracy. (…) [2]

Zapewne dlatego popularność organizacji systematycznie rosła — w listopadzie 1932 roku w FAD znalazło się 285 000 wolontariuszy

Idea funkcjonowania Freiwilliger Arbeitsdienst była zbieżna z koncepcjami faszystowskich przywódców, którzy sądzili, że obowiązkowa praca stanowi podstawę do uzdrowienia sytuacji gospodarczej i stwarza wspaniałą okazję do prowadzenia wszelkich szkoleń, dlatego po przejęciu władzy natychmiast przystąpili oni do przejmowania i przekształcania tej organizacji. Wkrótce powołano Nationalsozialistischer Arbeitsdienst (NSAD). W 1933 roku podzielono Niemcy na 13 Okręgów Pracy — Arbeitsgau i natychmiast przystąpiono do przejmowania dotychczas istniejącej bazy i tworzenia nowej. Wówczas do służby wstąpiło 11 tysięcy maturzystów — przyszłych studentów. Pierwsze dwa miesiące przebywali oni w obozach szkoleniowych, a następnie byli kierowani do pracy. [3]

W rękach nazistów

Nazwę i strukturę NSAD 11 lipca 1934 roku zmieniono na Reichsarbeitsdienst. Oczywiście szefem RAD został stary towarzysz partyjny, pułkownik Konstantin Hierl, zwany „Papą Hierlem”, który otrzymał tytuł Reichsarbeitsführera. Powstało wtedy 30 Okręgów Pracy, a liczba ochotników osiągnęła około 100 000. W czasie zjazdu NSDAP w Norymberdze we wrześniu 1934 roku organizację reprezentowało 52 tysiące junaków, którzy wspaniale wpisali się w ideę tego „Zjazdu Jedności i Siły”. Wówczas już zapowiedziano oraz rozpoczęto przygotowania do wprowadzenia obowiązku pracy. Pełną parą pracowała szkoła RAD w Poczdamie — Reichsführerschule des Arbeitsdienst, która przygotowywała kadrę średniego i niższego szczebla. Generalnie można stwierdzić, że korpus dowódczy RAD składał się z trzech elementów: najbardziej zawansowanej wiekiem, doświadczonej grupy dawnych oficerów, „młodych wilczków” wywodzących się z SA, którzy nie przekraczali trzydziestego roku życia oraz młodocianych ideowców.[4] Warto wspomnieć, że kanadyjski historyk, Michael H. Kater dość krytycznie wypowiada się o poziomie reprezentowanym przez kadrę dowódczą RAD. Według niego byli to głównie ludzie, którzy nie zdołali się zakwalifikować do służby w SS lub Wehrmachcie i tu znaleźli pole do realizacji swoich, czasami chorobliwych ambicji.[5]

Hitlerowcy przejęli nie tylko struktury organizacyjne FAD, ale także symbole. Początkowo zachowano tradycję FAD i do służby przyjmowano tylko ochotników, ale dość szybko zmieniono zasady. [6] Począwszy od 26 czerwca 1935 roku wprowadzono obowiązek półrocznej pracy, którym objęto wszystkim młodych mężczyzn w wieku od 18 do 25 lat. Do służby mogli również wstępować ochotnicy, którzy ukończyli 17 lat. Główne zadanie RAD określono w artykule pierwszym ustawy z dnia 26 czerwca 1935 roku :

(…)Służba Pracy Rzeszy kształci niemiecką młodzież w duchu narodowego socjalizmu, wspólnoty narodowej i prawdziwej etyki pracy, w celu zachowania należytego szacunku zwłaszcza dla pracy rąk ludzkich. (…) [7]

Wkrótce stworzono rozbudowaną strukturę organizacyjną Służby Pracy Rzeszy, podlegającą Ministerstwu Spraw Wewnętrznych, w której wyróżniamy na dwa piony: męski — Reichsarbeitsdienst Männer (RAD/M) i kobiecy — Reichsarbeitdienst der weiblichen Jugend (RAD/wJ ). Docelowo obszar III Rzeszy został podzielony na 40 Arbeitsgau — Okręgów Pracy, w których działało od sześciu do ośmiu Arbeitsgruppen — batalionów, liczących od 1200 do 1800 ludzi i dzielących się na sześć Abteilungen — kompani. Kompania składała się z trzech plutonów — Zug. Te z kolei były podzielone na trzy lub cztery Truppen vel Gruppe — drużyny składające się z 11 do 15 junaków. Zastosowano numerację poszczególnych oddziałów zgodnie z zasadą, że numer kompani (Abteilungen) łamano przez numer batalionu (Arbeitsgruppen). W 1936 roku w RAD znalazło się około 300 tysięcy młodych Niemców.

Na przykład obszar Śląska podzielono na trzy części: X Arbeitsgau Niederschlesien (Arbeitsgruppen 100—107 ), XI Arbeitsgau Mittelschlesien (Arbeitsgruppen 110—116, 119 ), XII Arbeitsgau Oberschlesien (Arbeitsgruppen 120—127).

Jak podaje Arkadiusz Małyszka:

(…)Służba Pracy Rzeszy była organizacją ściśle zhierarchizowaną według zasady wodzostwa. Jej członkowie mieli określone stopnie (Ränge), od prostego Arbeitsmann (robotnik, junak) po stojącego na czele organizacji Reichsarbeitsführer (Wodza Służby Pracy Rzeszy), którym był przez cały czas istnienia RAD Konstantin Hierl. Paramilitarny charakter służby nakazywał noszenie odpowiednich mundurów i nazistowskich oznaczeń. Członkowie Reichsarbeitsdienst nosili mundury w kolorze szarobrązowym (tzw. brąz ziemisty) z dystynkcjami wskazującymi stopień. Na mundurach mieli także odpowiednią naszywkę identyfikującą jednostkę organizacyjną oraz wskazującą na wykonywane zajęcia. Każdy junak wyposażony był w mundur roboczy, bieliznę oznakowaną emblematami Służby Pracy Rzeszy, sprzęt użytku osobistego oraz kompletny mundur wyjściowy. Funkcyjni mieli przy mundurze wyjściowym kordelas (bagnet) mocowany do pasa. Na rękawach i czapkach mieli symbole RAD: łopatę i kłosy zboża ze swastyką. (…)[8]

W Reichsarbeitsdienst Männer (RAD/M) wprowadzono 15 rang wzorowanych na wojskowych:

1. Reichsarbeitsführer

2. Obergeneralarbeitsführer

3. Generalarbeitsführer

4. Oberstarbeitsführer

5. Oberarbeitsführer

6. Arbeitsführer

7. Oberstfeldmeister

8. Oberfeldmeister

9. Feldmeister

10. Unterfeldmeister

11. Obertruppführer

12. Truppführer

13. Untertruppführer/Hauptvormann

14. Obervormann

15. Vormann

16. Arbeitsmann [9]

Życie w obozach

Odziały, najczęściej kompanie, RAD umieszczano w specjalnych obozach — Arbeitdienstlager, usytuowanych na obszarach ich przyszłego działania, zarówno w pobliżu miast i wsi, jak i w zupełnej głuszy. Wpływ na ich lokalizację bardzo często miały lokalne władze NSDAP, które liczyły na darmową pracę junaków oraz ożywienie gospodarcze związane z powstaniem i funkcjonowaniem jednostek Reichsarbeitsdienst w poszczególnych miejscowościach. Jeśli chodzi o Reichsarbeitsdienst Männer (RAD/M), to czasami junacy musieli zbudować sobie siedzibę od podstaw., ale zazwyczaj wspierały ich lokalne firmy. Do głównych zadań junaków należało uporządkowanie i zagospodarowanie otoczenia — wytyczenie dróg, alejek, budowa placu apelowego itd.. Obozy budowano według określonych wzorów, także baraki mieszkalne i pozostałe elementy infrastruktury były typowe.

Opis takiego, niewielkiego obozu we Lwówku Śląskim zamieścili w miesięczniku „Odkrywca” Przemysław Popławski i Szymon Wrzesiński: