Bezpłatny fragment - Neuroprzygody dla dzieci i dorosłych

📘 Rozdział 1 Drużyna Iskier — kim są neurony? czyli bajka o tym, kto naprawdę rządzi w Twojej głowie

🎨 BAJKA: Dorka i Wielki Skok

W środku głowy, tam gdzie nikt nie może zajrzeć latarką, mieszkały sobie Iskierki. Nazywały się neurony.

Były małe, miały długie ramiona i świeciły jak błyskawice, gdy przekazywały wiadomości.

Jedną z nich była Dorka. Dorka była bardzo żywa, wesoła i zawsze miała dużo pomysłów. Uwielbiała skakać — z myśli do myśli, z pytania do odpowiedzi, z uczucia do marzenia.

Kiedy usłyszała, że ktoś pyta:

— Jaka jest stolica Polski?

Dorka przeskakiwała przez swoje sąsiednie neurony, aż dotarła do odpowiedzi:

— Warszawa!

I hop — odpowiedź trafiała do ust, które ją wypowiadały.

Innym razem, kiedy zobaczyła czekoladę, wyskakiwała z radości:

— To dopamina! Nagroda! Radość!

A gdy nagle ktoś krzyknął:

— Uważaj!

Dorka włączała tryb alarmowy i biegła do koleżanki Migdałki — tej od strachu.

Dorka była bardzo ważną Iskierką, ale pewnego dnia zaczęła się mylić.

Przeskakiwała zbyt szybko.

Zamiast jednej myśli — miała sto.

Zamiast skupienia — tylko chaos.

Zamiast radości — rozdrażnienie.

— Przepraszam — powiedziała do siebie. — Chyba moje synapsy się pogubiły…

Wtedy przyszedł do niej Stary Neuron, który miał siwą otoczkę i mówił bardzo powoli.

— Dorka — powiedział — Twój mózg to nie wyścig, tylko orkiestra. Ty jesteś skrzypkiem. Jeśli zagrasz za szybko — inni nie zdążą.

Dorka pierwszy raz w życiu… zatrzymała się.

Zrobiła wdech.

Zrobiła wydech.

I usłyszała, jak jej myśli układają się w piękną melodię.

Od tego dnia wiedziała: neuron nie musi się spieszyć, żeby być mądry.

⸻

🧠 CO TO ZNACZY NAPRAWDĘ?

Twój mózg zbudowany jest z neuronów — komórek nerwowych.

Mają długie wypustki i przypominają drzewka.

Neuron to jak mały listonosz — przekazuje wiadomości.

Tylko zamiast listów — przesyła impulsy elektryczne.

W mózgu masz około 86 miliardów neuronów.

To więcej niż gwiazd, które możesz zobaczyć gołym okiem!

Każdy neuron ma synapsy — mosty, po których przeskakuje informacja.

Gdy uczysz się czegoś nowego — tworzą się nowe połączenia.

To jakby Dorka poznawała nowych przyjaciół i mogła szybciej skakać z myśli na myśl.

⸻

🎯 ĆWICZENIE: „Zrób to z mózgiem”

🌀 1. Narysuj Dorkę — swoją własną neuronową przyjaciółkę. Może być gwiazdką, iskierką, czy kolorowym błyskiem.

🌀 2. Nadaj jej imię. Jak się nazywa Twój neuron?

🌀 3. Zapytaj ją: „Co się dziś dzieje w mojej głowie?” I spróbuj zapisać odpowiedź.

🌀 4. Zrób MAPĘ PRZESKOKÓW:

🌀 5. Spróbuj przez 5 minut nic nie robić. Tylko oddychać. I sprawdź: czy Dorka się wtedy uspokaja?

⸻

💬 DLA DOROSŁEGO (rodzic, nauczyciel, terapeuta):

🧩 Dziecko, które „nie potrafi usiedzieć” lub „mówi, zanim pomyśli”, często ma neurony działające zbyt szybko.

Nie jest niegrzeczne — jego Dorka robi za dużo przeskoków.

Możesz powiedzieć:

— „Widzę, że twoje iskierki dziś bardzo skaczą. Chcesz pomóc im się zatrzymać?”

🧩 Warto nauczyć dziecko pauzy poznawczej — zatrzymania między myślą a działaniem.

To klucz do regulacji emocji i uwagi.

Zamiast kary — daj dziecku język i obraz:

— „Twoja Dorka dziś tańczy zbyt szybko. Chcesz posłuchać, co mówi?”

To obniża napięcie, daje sprawczość i pomaga w neuroregulacji.

⸻

📎 CIEKAWOSTKA:

🧠 Neurony są jak drzewa — mają pień (ciało komórki), gałęzie (dendryty) i długą drogę (akson).

Gdy coś nowego zapamiętujesz — tworzy się nowe połączenie.

Im częściej coś powtarzasz — tym silniejsze jest to połączenie!

Rozdziału 2 książki „Mój mózg to przyjaciel. Neuroprzygody dla dzieci i dorosłych”

— zawierająca bajkę, wyjaśnienie naukowe, ćwiczenia i sekcję dla dorosłych.

⸻

📘 Rozdział 2 Hipokamp, który zapomniał, gdzie jest pamięć czyli bajka o szufladach, które trzeba czasem przewietrzyć

🎨 BAJKA: Archibald i zaginione wspomnienie

W głowie, trochę po lewej, trochę po prawej, za oczami i przed snem, mieszkał Hipokamp.

Był poważny, nosił okulary i miał mnóstwo szuflad.

Każda szuflada miała etykietkę:

— „Pierwszy dzień szkoły”

— „Zapach mamy”

— „Kolano po upadku”

— „Piosenka, co zawsze wzrusza”

Hipokamp miał na imię Archibald i był bibliotekarzem pamięci.

Każdego dnia starannie układał wspomnienia, fakty, obrazy, emocje.

Ale tego ranka… coś poszło nie tak.

Gdy dziecko zapytało siebie:

— Jak wyglądał mój zeszły weekend?

Archibald zakręcił się w kółko, zrobił „hmm…”, i wyjął złą szufladkę:

— „Wyniki z klasówki z matmy”?

— Nieee, to nie to…

Potem wyjął:

— „Strach przed szczepionką”?

— Też nie!

Zrobił się bałagan. Szuflady się poprzewracały.

Wspomnienia pomieszały z uczuciami.

Zamiast obrazka z lodami — było uczucie lęku.

Zamiast radości — wstyd.

Zamiast spokojnego wieczoru — tylko zamęt.

Archibald usiadł na podłodze mózgu i westchnął:

— Za dużo bodźców. Za dużo emocji. Za szybko. Ja… potrzebuję odpocząć.

Wtedy zjawiła się Neuronka Dorka z poprzedniego rozdziału i zapytała:

— A może… nie szukaj teraz wszystkiego na raz?

— Może posłuchaj jednej myśli. Jednego obrazka. Jednego uczucia. I ułóż je od nowa.

Archibald zamknął oczy.

Zrobił wdech.

Zrobił wydech.

I znalazł obrazek: dziecko w piżamie z kubkiem kakao, grające w planszówkę z mamą.

— O. To właśnie był mój weekend.

⸻

🧠 CO TO ZNACZY NAPRAWDĘ?

Hipokamp to część mózgu odpowiedzialna za kodowanie i porządkowanie wspomnień.

Nie „przechowuje” wszystkich informacji, ale decyduje, co zapamiętać, a co wyrzucić.

Jest jak bibliotekarz, który układa nowe wydarzenia w katalogu.

Kiedy jesteś zestresowany, zmęczony, masz dużo emocji — hipokamp może „zgubić” porządek.

Dlatego czasem nie pamiętasz, co jadłeś wczoraj, ale pamiętasz dokładnie coś z dzieciństwa.

U dzieci, które mają dużo bodźców, chaos informacyjny, trudności emocjonalne — hipokamp bywa przeciążony.

Ale dobra wiadomość:

Hipokamp bardzo lubi ciszę, rytm i powtórki. Wtedy uczy się szybciej i układa lepiej.

⸻

🎯 ĆWICZENIE: „Ułóż szufladki pamięci”

1. Narysuj swojego Hipokampa.

Jak wygląda? Czy ma okulary, wąsy, parasol?

Nadaj mu imię.

2. Zrób listę 3 rzeczy, które dziś zapamiętałeś:

• Coś, co zobaczyłeś: ___________

• Coś, co poczułeś: ___________

• Coś, co ktoś ci powiedział: ___________

3. Zapisz „bajkę z dnia”:

Spróbuj opisać dzisiejszy dzień w 5 zdaniach, jak bajkę.

To pomoże twojemu Hipokampowi ją zapisać.

4. Ćwiczenie rytmiczne:

Usiądź wygodnie.

Oddychaj powoli.

Wyobraź sobie, że każda myśl to karteczka, którą wkładasz do szuflady.

Po jednej.

Powoli.

Nie musisz wszystkiego pamiętać — tylko to, co ważne.

⸻

💬 DLA DOROSŁEGO (rodzic, terapeuta, nauczyciel):

🧩 Dzieci mają często trudność z przypominaniem sobie „co było” — to nie lenistwo ani brak skupienia.

To przeciążony hipokamp, który nie zdążył uporządkować dnia.

🧩 Warto pomóc dziecku nazwać wydarzenia:

— „Co dziś było wesołego?”

— „Co widziały dziś twoje oczy?”

— „Co zapamiętasz z tego dnia?”

🧩 Pomocne są rytuały:

• wspólne opowiadanie dnia przy kolacji,

• „Pudełko wspomnień” — dziecko rysuje codziennie jedno wydarzenie,

• wieczorne „trzy rzeczy do zapamiętania”.

🧩 Jeśli dziecko zapomina zadania domowego, imion kolegów, reguł gry — nie karz.

Zamiast tego powiedz:

— „Może twój Archibald dziś nie miał kiedy tego zapisać. Zróbmy mu chwilę spokoju i powtórzmy to razem.”

⸻

📎 CIEKAWOSTKA:

🔍 Hipokamp wygląda jak mały konik morski — stąd jego nazwa („hippos” — koń, „kampos” — potwór morski).

Jest bardzo wrażliwy na stres, brak snu i hałas.

Ale uwielbia powtarzanie, opowieści i spokojne rozmowy.

📘 Rozdział 3 Ciało migdałowate i lampka złości czyli bajka o tym, kto włącza alarm w głowie

🎨 BAJKA: Migdalka i czerwony guzik

Migdalka była malutka, ale bardzo ważna.

Mieszkała głęboko w mózgu, dokładnie pośrodku.

Nie lubiła chaosu, krzyków i nagłych zmian.

Była jak strażaczka — zawsze gotowa, żeby włączyć alarm, gdy coś zagraża.

Miała jeden guzik. Czerwony.

Kiedy poczuła, że ktoś się na ciebie gapi dziwnie — klik!

Kiedy usłyszała, że ktoś mówi: „To było głupie!” — klik!

Kiedy zobaczyła, że twarz mamy jest napięta — klik!

Za każdym razem zapalała się lampka: ZAGROŻENIE!

I wtedy dziecko:

— krzyczało,

— płakało,

— zamykało się w sobie,

— rzucało kredkami,

— albo mówiło „nienawidzę cię!”, choć wcale tego nie czuło.

Bo kiedy działała Migdalka — nie działała część mózgu od myślenia.

Była tylko emocja. I potrzeba ucieczki albo walki.

Pewnego dnia Migdalka była bardzo zmęczona.

Czerwona lampka świeciła non stop.

Nie dlatego, że naprawdę było niebezpiecznie — tylko dlatego, że dziecko przeżywało dużo: hałas, obowiązki, oczekiwania, presję, brak snu, smutek.

Migdalka usiadła i rozpłakała się.

— Ja tylko chciałam pomóc. Ale chyba się pomyliłam…

Wtedy pojawiła się Pomysłanka — neuronka od kreatywności — i powiedziała:

— Migdalka, jesteś dobra. Ale nie musisz zawsze sama.

— Nauczmy dziecko oddychać. Narysować emocje. Zrobić krok w tył.

— Możesz się nauczyć: kiedy klikać, a kiedy… przytulić.

⸻

🧠 CO TO ZNACZY NAPRAWDĘ?

Ciało migdałowate (amygdala) to część mózgu odpowiedzialna za wykrywanie zagrożeń i uruchamianie reakcji emocjonalnych.

To taka „lampka alarmowa” — bardzo czuła, bardzo szybka i bardzo potrzebna.