Bezpłatny fragment - Najpiękniejsze konstrukcje sakralne średniowiecza

  Książka powstała w oparciu o materiały własne autora jak i przy pomocy  Francuskiej Wikipedii, a także portalu zdjęć Pixabay. Na okładce książki Sąd Ostateczny w kaplicy Sykstyńskiej na Watykanie

Ołtarz Wita Stwosza kościoła Mariackiego w Krakowie

Ołtarz Wita Stwosza w Krakowie jest to znany wszystkim średniowieczny tryptyk pod wezwaniem Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny, a właściwie jest to retabulum ołtarza głównego kościoła Mariackiego w Krakowie, zwane również potocznie ołtarzem mariackim w Krakowie, czy też krakowskim ołtarzem Wita Stwosza, w sumie jednak jest to nastawa ołtarzowa wykonana w latach 1477 do roku 1489, przez przybyłego z Norymbergi znakomitego rzeźbiarza Wita Stwosza. Retabulum to ma wymiary 11 na 13 metra wysokości. Wysokość największych figur wynosi około 2 metry i 80 centymetrów, więc przedstawione w ołtarzu postacie są pod względem wysokości naprawdę imponujące. Jest to największa w Europie gotycka nastawa ołtarzowa. Figury, których w ołtarzu jest ponad 200, wyrzeźbione są z litych kloców lipowych. Cała konstrukcja wykonana jest w drewnie dębowym, natomiast tło w modrzewiu. W predelli ukazane jest drzewo Jessego genealogiczne drzewo Chrystusa i Marii Panny. Szafę nastawy zdobią cztery skrzydła, dwa ruchome oraz dwa nieruchome. Bryłę pentaptyku dopełnia zwieńczenie. Ołtarz Wita Stwosza jako dzieło późnego średniowiecza, łączy w sobie elementy sacrum i jednocześnie pewne profanum. Mistycyzm zmieszany jest z naturalistycznym realizmem. Złote szaty apostołów występują obok codziennych ubiorów noszonych w średniowiecznym Krakowie. Obok wzniosłych religijnych scen ukazane zostało życie w jego codzienności. Postać Madonny zachowuje ideał średniowiecznego piękna, ale apostołom Stwosz nadał rysy mieszczan krakowskich. W realistycznym podejściu do postaci posunął się tak daleko, że widać dokładnie ich różne ułomności: defekty wyglądu, zdeformowane dłonie, napęczniałe żyły na nogach, ślady chorób skórnych. Główną sceną ołtarza, znajdującą się w środkowej szafie, jest Zaśnięcie Marii Panny. Śpiąca Maryja otoczona jest przez apostołów. Postać Matki Boskiej i podtrzymującego ją świętego Jakuba jest wycięta z jednego pnia lipowego, podobnie jak postacie Chrystusa, jego matki i dwóch aniołów w scenie Wniebowzięcia. Ekspresja sceny jest wzmożona zagęszczeniem postaci; w rzeczywistości nigdy nie mogłyby one stać tak blisko siebie. Złocone szaty odbijają światło. Ustawienie postaci jest niejako patrząc pod wiatr co powoduje złudzenie sfałdowania szat. Skrzydła. Otwarty ołtarz na ruchomych skrzydłach ilustruje sześć Radości Maryi: od Zwiastowania po Zesłanie Ducha Świętego. Kiedy szafa jest zamknięta, płaskorzeźby przedstawiają 12 scen z życia Marii i Jezusa. Postacie przedstawione są w strojach z epoki powstania dzieła w XV wieku, będąc obecnie znakomitym studium kostiumologii. Sprzęty domowe, naczynia codziennego użytku również są wierną kopią pierwowzorów. Górna kwatera na prawym ruchomym skrzydle przedstawia ukrzyżowanie Jezusa Chrystusa. Początki historii powstania retabulum krakowskiego wiąże się z rokiem 1442, kiedy zawaliło się sklepienie prezbiterium kościoła Mariackiego. Nie wiadomo, czy i jaka nastawa zdobiła ołtarz główny kościoła przed katastrofą, ani też czy przez 35 lat, zanim polecono Stwoszowi wykonanie obecnie istniejącej nastawy, ołtarz zdobiła jakaś dekoracja. O planach ufundowania po katastrofie nowej nastawy świadczą zapisy na ten cel w testamentach mieszczan krakowskich. Nie jest jasne, kto i dlaczego zdecydował o powierzeniu prac nad nową nastawą Witowi Stwoszowi. Nie są znane wcześniejsze jego prace o bezsprzecznie poświadczonym autorstwie, a tych, które są mu z pewnym prawdopodobieństwem przypisywane na podstawie analizy stylu, jest niewiele i są to rzeczy stosunkowo drobne, w żaden sposób nie dorównujące rangą dziełu, które mu powierzono w Krakowie. Z drugiej strony, mający około trzydziestu lat Stwosz był, jak na ówczesne pojęcia, człowiekiem w wieku dojrzałym, który musiał mieć już odpowiednie wykształcenie i doświadczenie, pozwalające na samodzielne prowadzenie poważnych prac, i znajdował się w przełomowym momencie, decydującym o dalszej karierze. Można przypuszczać, że trudno było przyciągnąć do Krakowa na wiele lat, jakich wymagało planowane dzieło, renomowanego mistrza, który prowadził już ustabilizowany warsztat w którymś ze znanych ówczesnych ośrodków artystycznych. Natomiast pochodzący ze Szwabii, a wykształcony w górnej Nadrenii Wit Stwosz nie zdążył zapewne zagnieździć się na dobre i zrobić kariery w cechu w Norymberdze, i nie mógł tam liczyć na równie poważne i odpowiadające jego ambicjom zlecenia. Od czasu przybycia w 1477 roku, Wit Stwosz przebywał w Krakowie dwadzieścia lat, w tym dwanaście pracował nad ołtarzem. Postęp prac musiał satysfakcjonować fundatorów, gdyż Rada Miejska w 1483 roku, wyraziła zadowolenie z dokonań artysty i zwolniła go z płacenia podatków. Nastawa musiała znajdować się wówczas w zaawansowanym stanie, a wykonujący ją warsztat Stwosza pracować sprawnie, gdyż zaczął on wówczas podejmować się innych zadań dla miasta i dla innych zleceniodawców. W 1484 roku, został też starszym cechu malarzy i rzeźbiarzy. Najpóźniej gdzieś około roku 1485, przystąpiono przy rzeźbach do prac pozłotniczych, które należały do czynności wykończeniowych, poprzedzających położenie polichromii. Dzieło było gotowe na dzień Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w dniu 15 sierpnia roku 1489, patronackie święto kościoła Mariackiego. Nie wiadomo, ile wynosił całkowity koszt ołtarza. Zachował się zapis o jednej wypłacie, opiewającej na kwotę 2808 florenów. Było to całkowite wynagrodzenie lub też jego ostatnia rata. Kwota ta jest wymieniona w akcie erekcyjnym, i może stanowić połowę kosztów wykonania i montażu ołtarza. Pieniądze pochodziły głównie z zapisów testamentowych i składek mieszczaństwa krakowskiego. Suma ta stanowiła równowartość rocznego budżetu miasta i odpowiadała wartości kilku kamienic. Imię autora ołtarza zostało przez wieki zapomniane, a ustalił je w 1824 roku, Ambroży Grabowski. We wrześniu 1939 roku, profesor Karol Estreicher, chcąc uchronić ołtarz przed zniszczeniem, zdemontował figury i barkami spławił je Wisłą do Sandomierza. Przechowywano je w katedrze i seminarium duchownym. Lokalizacje rzeźb ołtarza ujawnił pod przymusem Niemcom ks. kardynał Stefan Sapieha. Figury początkowo przewieziono do Krakowa, a potem do Berlina. Szafę ołtarzową po demontażu (skrzyni i skrzydeł) wywieziono bezpośrednio do Norymbergi. Rzeźby zostały złożone w podziemiach zamku w Norymberdze, a konstrukcja nośna na zamku Wiesenthau. Przechowywany w bardzo dobrych warunkach w specjalnie przygotowanym schronie nosił jednak ślady działania owadów kołatka być może były to wcześniejsze ślady owadów. Odnalazł go profesor Estreicher z pomocą Amerykanów, dzięki czemu ołtarz do Krakowa powrócił pociągiem w maju 1946 roku. Uchwałą Prezydium Krajowej Rady Narodowej z 4 maja 1946 roku, zostali odznaczeni obywatele innych państw w uznaniu zasług położonych przy odzyskaniu wywiezionych przez okupanta zabytków artystyczno-kulturalnych, a szczególnie odzyskanie ołtarza Wita Stwosza. Ołtarz był konserwowany na Wawelu, ponownie w latach 1946 do roku 1950,i oddany do kościoła Mariackiego w 1957 roku. W 2015 rozpoczęła się renowacja ołtarza, której wykonawcą został Międzyuczelniany Instytut Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki warszawskiej i krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. W toku prac zostały również przeprowadzone badania technik snycerskich i malarskich stosowanych przy budowie ołtarza. Konserwacja została zakończona po pięciu latach, w lutym 2021 roku. Historia powstania ołtarza jest kanwą powieści Antoniny Domańskiej Historia żółtej ciżemki. Na podstawie książki zrealizowano w 1961 roku, film pod tym samym tytułem w reżyserii Sylwestra Chęcińskiego, w którym zadebiutował 11-letni wówczas Marek Kondrat. Film ten został nagrodzony Srebrnym Medalem na Międzynarodowym Festiwalu Filmów dla Dzieci i Młodzieży w Wenecji w 1962 roku. Ołtarz Wita Stwosza jest tematem opery Józefa Świdra Wit Stwosz z roku 1974.

Kaplica Sykstyńska

Kaplica Sykstyńska to wprawdzie nie jest dzieło średniowiecza ale jego już końcowego okresu renesansu i jest to papieska kaplica w Pałacu Watykańskim. Budowana była w latach 1475 do roku 1483, z fundacji papieża Sykstusa IV stąd pochodzi jej nazwa. Jest to prostokątne pomieszczenie o długości 40,93 metra, szerokości 13,41 metrów i wysokości 20,70 metrów. Przykrywa je sklepienie kolebkowe z lunetami. Dzieli je ażurowa balustrada wykonana przez Mino da Fiesole. Po prawej stronie pomieszczenia patrząc w kierunku ołtarza znajduje się kantoria z organami. Kaplica Sykstyńska słynęła z doskonałego, męskiego chóru, w którym śpiewali również mężczyźni obdarzeni wysokim kontratenorem i stąd brały się nie zawsze prawdziwe informacje o śpiewie kastratów. Kaplica Sykstyńska od początku była przeznaczona na ważniejsze uroczystości kościelne. Dawniej często odprawiano w niej msze święte Odbywa się tutaj konklawe, czyli wybór nowego papieża. Specjalny piec wstawiany na czas wyborów ma wyprowadzony ponad dach komin. Kolor wydobywającego dymu informuje zgromadzonych na Placu Świętego Piotra o wynikach głosowania: czarny nie udało się jeszcze wybrać nowego papieża, biały decyzja o wyborze została podjęta. W latach 1981 do roku 1994, włoscy specjaliści przeprowadzili prace konserwatorskie finansowane przez Telewizję Japońską. Oczyszczono freski, usunięto część zasłon umieszczonych na biodrach postaci Sądu Ostatecznego. Obecnie, podczas zwiedzania Kaplicy, nie wolno fotografować, filmować ani prowadzić rozmów. Przewodnicy omawiają poszczególne freski korzystając z tablic ze zdjęciami, umieszczonych na Dziedzińcu Pinii. Co roku, przez jeden miesiąc, od godziny 17.30 do północy, kiedy z kaplicy wyjdą wszyscy turyści, wkracza do niej zespół specjalistów z Watykanu. Trwa wówczas sprzątanie, sprawdzanie pod kątem uszkodzeń, a następnie składany jest raport na temat kondycji Sykstyny. Z Kaplicą Sykstyńską połączona jest niedostępna dla zwiedzających Kaplica Pawłowa. Zdobi ją fresk Ukrzyżowanie świętego Piotra, jest to jedno z ostatnich dzieł Michała Anioła. Ściany i sklepienie Kaplicy zdobią freski. Najstarsze umieszczone są na podłużnych ścianach. Zostały wykonane w latach 1481 do roku 1483, przez artystów z Toskanii i Umbrii. Często określane są nazwą Stara Sykstyna, dla odróżnienia od fresków namalowanych przez Michała Anioła, nazywanych Nową Sykstyną. Ścianę po lewej stronie zdobi 6 scen ze Starego Testamentu, a po prawej umieszczono 6 scen z Nowego Testamentu. Są to patrząc od strony ołtarza, strona lewa to Mojżesz z żoną Seforą w Egipcie autor Pietro Perugino. Próby Mojżesza  autor Sandro Botticelli. Przejście przez Morze Czerwone autorstwa Cosimo Rosselli. Mojżesz na górze Synaj także wykonał Cosimo Rosselli. Ukaranie Korego, Danata, Aribona — Sandro Botticelli. Testament i śmierć Mojżesza autor Luca Signorelli. strona prawa to Chrzest Chrystusa autorzy  Pietro Perugino i Pinturicchio. Kuszenie Chrystusa wykonał Sandro Botticelli. Powołanie apostołów Piotra i Andrzeja autor Domenico Ghirlandaio. Kazanie na Górze i uzdrowienie trędowatego wykonał Cosimo Rosselli. Wręczenie kluczy świętemu Piotrowi autor Pietro Perugino. Ostatnia Wieczerza autor Cosimo Rosselli. A poniżej namalowano szeroki pas imitujący zasłony z tkaniny.Sklepienie.Prace nad ozdobieniem sklepienia papież Juliusz II zlecił Michałowi Aniołowi po tym, jak zrezygnował z zamówienia u niego monumentalnego grobowca, co doprowadziło między zleceniodawcą i artystą do konfliktu. Obrażony Michał Anioł wyjechał do Florencji. Pojednanie nastąpiło dopiero w 1507 roku, w Bolonii, papież jednak nie odnowił kontraktu na grobowiec, tylko zlecił artyście wykonanie fresków na sklepieniu Kaplicy Sykstyńskiej. Michał Anioł, który uważał się za rzeźbiarza, widział w tym spisek swoich konkurentów Donata Bramante, oraz Rafaela Santiego. Jednak mimo niechęci rozpoczął prace 10 maja 1508 roku. Malowidła zdobiące sklepienie opowiadają historię ludzkości od stworzenia świata, przez grzech pierworodny aż do biblijnego potopu. Według często powtarzanej legendy artysta pracował sam w niesprzyjających warunkach, niewygodnej pozycji i słabym oświetleniu. Jednak badania przeprowadzone podczas ostatniej konserwacji fresków wykazały, że miał on kilku pomocników. Historia informuje o kilku zatargach pomiędzy zniecierpliwionym papieżem a zapracowanym artystą. Rusztowania zostały zdjęte pod koniec października 1512 roku. Wymiary postaci przedstawianych w kolejnych scenach zmieniają się. Najmniejsze są przy wejściu, największe w pobliżu ołtarza artysta uzyskał przez to efekt jednakowej wielkości poszczególnych osób przy oglądaniu dzieła w pobliżu wejścia do kaplicy. W prostokątnych polach, patrząc od ołtarza przedstawione są następujące sceny: Bóg oddziela światło od ciemności. Bóg stwarza słońce i księżyc.Oddzielenie morza od lądów. Stworzenie Adama jest to jeden z najbardziej znanych fresków Michała Anioła. Stworzenie Ewy. Grzech Pierworodny zerwanie owocu i wypędzenie z raju
Ofiara Noego.Potop.Synowie Noego Cham wyśmiewa pijanego ojca, dwaj inni synowie okrywają go. Boczne pola sklepienia i lunety Michał Anioł ozdobił 12 postaciami proroków i sybill. Postać proroka Jeremiasza to autoportret mistrza, który w ten sposób niejako podpisał swoje dzieło. Sąd Ostateczny. Na ścianie na wprost wejścia Michał Anioł namalował fresk Sąd Ostateczny. Dzieło powstało na zamówienie papieża Klemensa VII w latach 1536 do roku 1541. Kompozycja jest skupiona wokół postaci Chrystusa  sędziego karzącego za grzechy, z Matką Bożą u boku. Wokół zgromadzeni są święci, najczęściej trzymający narzędzia swojej męczeńskiej śmierci. Po prawej stronie ukazany jest święty Piotr z kluczami, poniżej święty Bartłomiej z nożem w ręku i własną skórą skóra twarzy to autoportret Michała Anioła, na lewo od Bartłomieja święty Wawrzyniec z rusztem. W górnej części obrazu unoszą się aniołowie trzymający narzędzia Męki Pańskiej. Poniżej centralnej sceny artysta umieścił 11 aniołów bez skrzydeł. Dmą oni w trąby budząc umarłych, którzy, ukazani w dole po stronie lewej, budzą się przy pomocy aniołów, pomagając sobie nawzajem wznoszą się coraz wyżej. Dół po stronie prawej ukazuje scenę strącania do piekieł potępionych przewiezionych na łodzi Charona. Król piekieł to postać z oślimi uszami to Minos, owinięta wężem. Twarz Minosa Michał Anioł namalował podobną do Biagio z Ceseny. Ten mistrz ceremonii na dworze Pawła III ostro potępiał nagość na freskach Buonarrotiego, zatem mistrz zemścił się na nim umieszczając go w ten sposób na swoim malowidle. Mimo jego licznych skarg, papież nie kazał wprowadzić zmian, odpowiadając. Mam władzę na ziemi, mógłbym wiele załatwić w niebie, ale moje wpływy nie sięgają piekieł, przeto nie mogę cię wybawić. Papież Paweł IV zażądał zniszczenia dzieła, uznając je za nieprzyzwoite. Po namowach, zgodził się na zamalowanie intymnych fragmentów. Zgodnie z postanowieniem soboru trydenckiego, uczeń Michała Anioła Daniele da Volterra wprowadził poprawki na miesiąc przed śmiercią Michała Anioła przez to został nazwany majtkarzem.

Zegar astronomiczny Starego Miasta w Pradze