Bezpłatny fragment - Modell 2

Wstęp

Pięć lat temu bez mała to wszystko się zaczęło można rzec.

W 2019 roku napisałem artykuł na temat karabinka sportowego Modell 2 produkcji Gewehrfabrik Danzig, który to ukazał się na łamach magazynu strzeleckiego „Strzał.pl”.

Przez te kilka lat udało zebrać się trochę więcej informacji na ten temat które powalają na opracowanie pierwszej monografii dotyczącej właśnie karabinka sportowego Modell 2. Oczywiście jest to równocześnie pierwsza na świecie taka dogłębna analiza tego tematu.

Publikacja pozwala poruszyć zagadnienia i je naświetlić w szerszym zakresie, na które w artykule zazwyczaj brak miejsca ze względu na objętość i czytelność.

Mam nadzieję że czytelnicy będą usatysfakcjonowani z tego tytułu i znajdą w opracowaniu szereg interesujących ich informacji.

Zatem zapraszam do lektury i życzę spędzenia miłych chwil.

Historia powstania

Gdy na frontach I Wojny Światowej ucichły strzały, dla firm zbrojeniowych nadeszły ciężkie czasy. Ich dotychczasowi zleceniodawcy przestali ich potrzebować, zbyt na ich produkty przestał być nieograniczony jak do tej pory.

Zaczęło nagle z dnia na dzień brakować pracy dla tysięcy ludzi zatrudnionych do tej pory w przemyśle zbrojeniowym.

Mimo tego pozostało jednak otwarte bardzo małe okienko, a mianowicie produkcja na rynek cywilny. I przez to wąskie okienko zaczęli się pchać wszyscy którzy stracili swoje dotychczasowe lukratywne zlecenia rządowe.

Taki los spotkał między innymi Königlich Preussische Gewehrfabrik in Danzig czyli Królewsko Pruską Fabrykę Karabinów w Gdańsku. W wyniku roszad w ówczesnym powojennym nowym porządku, fabryka została przekazana pod zarząd miasta Gdańska(?) i zaczęła funkcjonować jako de facto prywatna inwestycja pod nazwą „Gewehrfabrik Danzig”, choć z założeniem wsparcia działalności rządowymi dotacjami z Niemiec w razie konieczności. Jej działalność przypada na bardzo krótki okres w latach 1919—21, aż do chwili kiedy jej wyposażenie zostało przyznane i przekazane decyzją postanowień wersalskich nowo odrodzonemu Państwu Polskiemu.

Karabinek sportowy Modell 2 była to w dużej mierze prawdopodobnie autorska konstrukcja fabryki karabinów w Gdańsku. Nie znalazłem do tej pory identycznej konstrukcji broni na której mogła być bezpośrednio wzorowana, lub o podobnej konstrukcji jako jej pochodnej. Karabinek z Gdańska zawiera w sobie natomiast kilka znanych rozwiązań stosowanych w broni tego typu. Można powiedzieć że jest to pewnego rodzaju kompilacją rozwiązań stosowanych w tamtym czasie, jednych lepszych, innych z kolei gorszych.

Pośrednio na autorską konstrukcję może wskazywać nazwa umieszczona w reklamie jako Modell „Danzig”. Choć nazwa ta użyta w celach reklamowych nie została umieszczona na broni, karabinek sportowy trafił do produkcji pod znanym nam już oznaczeniem „Modell 2”.

W reklamie karabinek sportowy zachwalany był w reklamie jako:

„Die ideale Kleinkaliberbüchse Modell „Danzig”, Kal. 22, lang“

Dodatkową opcją przy jego zakupie była możliwość fabrycznego montażu celownika optycznego na karabinku, co nie było w tamtym okresie takim powszechnie występującym zjawiskiem. Wyróżniał się on zatem pozytywnie na tym polu od ówczesnej konkurencji.

Karabinek sportowy kalibru 5,6 mm (.22) był uzupełnieniem portfolio fabryki „Gewehrfabrik Danzig” która produkowała również wówczas sztucer myśliwski na bazie systemu Mausera M98 (czyli broni którą produkowała już wcześniej w wersji wojskowej).

Dlaczego Modell 2?

Co do nazwy karabinka sportowego Modell 2, nie ma zupełnej jasności z braku stosowanej dokumentacji lub dostępnych źródeł. Pozwolę sobie jednak na pewne dywagacje z tym względzie.

Z jednej strony logicznie można założyć że skoro produkowano w gdańskiej fabryce jako pierwszy sztucer myśliwski systemu M98, to druga produkowana broń w asortymencie firmy siłą rzeczy otrzymała taką nazwę.

Z drugiej strony jednak pojawią się informację o znakowaniu karabinków małokalibrowych mających pochodzić z Gewehrfabrik Danzig z oznaczeniem „Mod.1”. Jednak informacje te nie są podparte żadnym materiałem fotograficznym mogącym potwierdzić istnienie takowego (lub takich). Czy to tylko pomyłka lub nieścisłość przekazywanych informacji, nie wiadomo (raczej wykluczam tutaj celowe wprowadzanie w błąd).

Czy mogła to być zatem druga wersja rozwojowa karabinka sportowego? Jeśli tak, to czym różniła się ta pierwsza wersja, jakie modyfikacje wprowadzono? Ile sztuk jej wyprodukowano?

A może „Mod.1” był całkowicie inną konstrukcją, całkowicie innym systemem, działającym inaczej? Bo taka informacja również się pojawia że mogło coś takiego egzystować.

Na ile te informacje i przekazy są prawdziwe nie wiadomo w tej chwili ostatecznie. Jeśli się zgłębić w temat to rodzi się więcej pytań niż odpowiedzi w tej materii.

Wielkość produkcji

Nie wiadomo kiedy tak naprawdę ruszyła produkcja karabinków sportowych Modell 2. Prawdopodobnie mogło to nastąpić dopiero po oficjalnym przejęciu fabryki przez miasto Gdańsk w styczniu 1920. Z zachowanych dokumentów (dokumenty Ligi Narodów dotyczące Gdańska) wiadomo także że jeszcze w czerwcu 1921 roku produkcja była w toku, choć nie wiadomo czy również karabinka. Miesiąc później 30 lipca fabrykę już oficjalnie zakończyła działalność w zakresie produkcji broni. Można więc przyjąć że produkcja karabinka mogła trwać maksymalnie 1÷1,5 roku.

Brak jest dostępnych w tej chwili konkretnych danych na temat wielkości produkcji karabinka sportowego Modell 2 przez zakłady „Gewehrfabrik Danzig”. Jednak na podstawie zachowanych egzemplarzy i umieszczonych na nich numerów seryjnych należy przypuszczać raczej o niewielkiej skali produkcji w ilości około 2000 sztuk egzemplarzy karabinka. Zważywszy jednak na bardzo krótki okres działalności fabryki jest to wynikiem całkiem dobrym, jeśli nie bardzo dobrym biorąc pod uwagę ówczesną sytuację gospodarczą i polityczną zakładów w Gdańsku.

Znalezione i potwierdzone numery seryjne zamykają się w ilości kilkudziesięciu sztuk broni o których nam wiadomo, w tej chwili jest to około 51 egzemplarzy broni. Byłoby to statystycznie około 3% z całej potencjalnej produkcji.

Wiadomym jest że numeracja seryjna produkowanej broni zaczynała się od numeru „1”. Natomiast najwyższym do tej pory znalezionym i opublikowanym numerem seryjnym jest „1586”.

W dobie internetu i powszechnej dostępności do ogólnoświatowych danych, jest możliwe szybsze dotarcie lub podzielenie się informacjami. Inną kwestią jest, ile jeszcze egzemplarzy tego karabinka znajduję się w rękach prywatnych kolekcjonerów lub muzeów i nie zostały one do tej pory ujawnione lub opublikowane.

W załączonej tabeli znajduje się zestawienie znanych i potwierdzonych numerów seryjnych karabinka Modell 2 ze wskazaniem źródła informacji tejże.

Uwagi do tabeli:

SN442 — znany tylko po wyciągu (SN umieszczony na nim)

SN631 — znany tylko po montażu pod celownik optyczny (SN umieszczony na nim)

SN885 — numer nieczytelny

Konstrukcja

Karabinek „Modell 2” był to typ lekkiego karabinku sportowego/treningowego (rekreacyjnego) o kalibrze.22 (5,6 mm) na amunicję bocznego zapłonu.

Długość całkowita broni miała wynosić około 1010 (1016) [mm], natomiast przewodu lufy 560 (533) [mm] (dane z przeliczenia z cali podawanych w literaturze anglosaskiej). Przewód lufy był gwintowany.

Łoże broni

Karabinek był wyposażony w drewniana osadę z orzecha włoskiego olejowaną i lakierowana. Łoże posiadało chwyt z ujęciem (pół)pistoletowy, z nacinaną (dłutowaną) w rombową kratkę (rybią skórę) powierzchnią dla jego pewniejszego chwytu. Osada była bardziej w kształcie proweniencji myśliwskiej niż typowo sportowej czy wojskowo-treningowej.

Kolba zakończona metalowym trzewikiem (stopką), mocowanym do kolby za pomocą dwóch wkrętów (śrub).

Kabłąk (osłona spustu) prosty w konstrukcji, wykonany z profilowanej blachy. Mocowany do łoża za pomocą dwóch wkrętów.

Na lufie i kolbie znajdowały się mocowania do założenia paska nośnego służącego do przenoszenia broni na ramieniu. Przednie strzemiączko było miało podstawę przylutowaną do lufy, natomiast tylne było wkręcaną śrubą od spodu kolby. Oba posiadały owalne oczka przelotowe.

Lufa i komora zamkowa broni czerniona w celu ochronny przed korozją.

Komora zamkowa z lufą mocowana do łoża za pomocą łącznika (śruby) z oczkiem umieszczonego od dołu.

Lufa

Lufa swobodnie pływająca połączona z komorą zamkową na stałe za pomocą kołka(?). Nie była w żaden inny dodatkowy sposób mocowana do osady. Co miała zapewne pozytywny wpływ na jej celność.

Dodatkowo wylot lufy karabinka był koronowany, to było celowe działanie które miało poprawić celność broni.

Tylna część lufy (płask) była zakończona podcięciem w które wchodził wyciąg tworząc wraz z nią komorę nabojową.

Komora zamkowa

Bardzo charakterystyczne w tej konstrukcji jest rozdzielenie mostkiem komory załadunkowej od reszty zamka. Tak skonstruowane broń umożliwiała montaż celowników optycznych, gdyż na tym rozdzieleniu mogła być zamontowana tylna stopa montażu pod celownik optycznych.

Właśnie przez ten prosty zabieg praca zamka nie kolidowała z montażem i celownikiem optycznym.

Dzięki temu była możliwość umiejscowienia okularu celownika bliska oko, bezpośrednio nad osią lufy, co ułatwiło celowanie. Było zatem to przemyślane rozwiązanie konstrukcyjne pod tym względem i wyjątkowe w tego typu konstrukcjach broni małokalibrowej.

Zamek

Zamek czterotaktowy z prosta rączką zamkową zakończona kulką w celu pewniejszego chwytu. Choć są egzemplarze z zagiętą rączką, dotyczy to zwłaszcza egzemplarzy z celownikiem optycznych. Brak rygli na trzonie zamka, ryglowanie broni odbywało się za pomocą czworokątnej podstawy rączki zamkowej wchodzącej w wycięcie komory zamkowej.

W przednim płasku trzonu zamkowego, znajduje się wgłębienie w które wchodzi dno (wystająca kryza) łuski naboju. W trzonie zamkowym umieszczona niecentrycznie w osi zamka (dla amunicji z bocznym zapłonem) iglica w postaci bolca ze ścięciem, zabezpieczona przed wypadnięciem za pomocą kołka(?).

W trzonie zamka na górze umieszczone jeden lub dwa otwory przez które mogły uchodzić gazy prochowe w razie przebicia łuski podczas strzału, tak aby wydmuch nie następował w twarz strzelca.

Wyciąg

Broń wyposażona w wyciąg wystrzelonych łusek (nabojów) typu suwakowego. Przednia część wyciągu wchodziła do wycięcia w tylnym płasku lufy, uzupełniając w ten sposób komorę nabojową. Z tyłu wyciągu zamontowany był ząb, za który zaczepiał się zamek. Przy ruchu zamka w tył wyciąg poruszał się wraz z nim, powodując ekstrakcję łuski (naboju).

Bijnik

Bijnik w postaci żerdzi z główką zakończony. Na żerdź bijnika zakładana sprężyna bijnika. Bijnik połączony z kurkiem za pomocą gwintu.

Kurek

Kurek typu odkrytego, zewnętrzny. Do kurka przykręcona jest na gwint żerdź bijnika ze sprężyną. W przedniej części sprężyna opiera się o główkę bijnika z tyłu zaś o kurek.

Napinanie kurka następowała przy zamykaniu i ryglowaniu zamka. Na kurku znajdowało się moletowanie ułatwiające ponowne napięcie kurka poprzez jego odciągniecie do tyłu, bez konieczności ponownego otwierania zamka. Pełniło także podobną funkcję pewniejszego przytrzymania przy zwalnianiu napiętego kurka, bez oddania tzw. suchego strzału (zwalnianie kurka z nabojem w lufie to niezbyt dobry pomysł w tym przypadku).

Broń nie posiadała ponadto nastawnego bezpiecznika broni przy załadowanej broni i napiętym kurku (sic!).

Mechanizm spustowy

Urządzenie spustowe składa się z zaczepu kurkowego, spustu, osi spustu i sprężyny. Zaczep kurkowy jest zamontowany do komory zamkowej za pomocą kołka. W przedniej części posiada on ząb zaczepowy. Spust połączony jest osią z zaczepem kurkowym, oparty jest o płaszczyznę komory zamkowej. Dolną część spustu stanowi język spustowy. Sprężyna, osadzona w gnieździe, utrzymuje zaczep w górnym położeniu.

Przyrządy celownicze

Celownik mechaniczny

Podstawowe przyrządy celownicze mechaniczne składały się z otwartej muszki i szczerbinki.

Muszka

Muszka umieszczona była dość wysoko nad lufą na masywnej podstawie jak na taką broń, która najprawdopodobniej była przylutowana do lufy (nie widać bowiem innego typu mocowań na przykład za pomocą kołków).

Powierzchnia podstawy przed muszką była dodatkowo radełkowana (moletowana) w układzie krzyżowym, mając na celu przeciwdziałanie powstawaniu refleksów świetlnych od powierzchni podstawy muszki podczas celowania.

Muszka była masywna wykonana w postaci trójkątnego graniastosłupa. Muszka była zamontowana do postawy wycięciem na jaskółczy ogon.

Muszka posiadała możliwość regulacji w płaszczyźnie poziomej (w prawo lub w lewo) za pomocą wystających po bokach występów/skrzydełek. Jednak do jej regulacji najpewniej trzeba było użyć siły (na przykład drewnianym młoteczkiem).

Muszka zastosowana w pierwszych egzemplarzach broni była pozbawiona wystających bocznych skrzydełek co zapewne nieco utrudniało regulacje.

Szczerbinka

Podstawa szczerbinki zamontowana była na lufie wpustem na jaskółczy ogon. Po zamontowaniu podstawy na lufie i przestrzelaniu broni, na lufę oraz podstawę szczerbinki nanoszono znaki w postaci kresek pozycjonujących (ustalających), aby łatwiej było później korygować ewentualnie zmiany w ustawieniach. Znaki umieszczano od strony komory zamkowej.

Do regulacji celownika w płaszczyźnie poziomej trzeba było już użyć dużej siły (np. młotka) aby przesunąć podstawę szczerbinki. Świadczą o tym czasami uszkodzenia mechaniczne tego elementu (jest ostukany).

Szczerbinka „stała” bez nastaw odległości. Miała postać płytki, na jej górnej powierzchni wycięte było trójkątne nacięcie. Płytka szczerbinki umieszczona była w wyciętych prowadzeniach ramion podstawy.

Posiadała jednak możliwość regulacji w płaszczyźnie pionowej odbywającą się za pomocą śruby z występem podchodzącym pod płytkę szczerbinki. Dzięki temu można było zmienić ustawienia punktu celowania na wybranej odległości (dostosowując metodą prób i błędów).

Śruba na głowie posiadała nacięcie, do regulacji używano śrubokręta. Śruba regulacyjna była umieszczona od strony wylotu lufy, choć w przypadku egzemplarza o numerze seryjnym SN1 jest ona umieszczona odwrotnie, od strony komory zamkowej.