Bezpłatny fragment - Miejsce uniwersytetu w średniowiecznej Europie

Wstęp

Średniowiecze jest okresem w kulturze między starożytnością a nowożytnością. Niektórzy badacze historii dzielą tę epokę na trzy okresy: wczesne średniowiecze (koniec Vw. — IXw.), mianowicie okres „Tardoantico” (późnej starożytności) i narodzin feudalizmu; klasyczne średniowiecze (X — XIIIw.) — okres wielkiego rozkwitu kultury stanowej i późne średniowiecze (XIV — XVw.) — czas kryzysu Starego Ładu opierającego się na maksymie „oratores, bellatores, laboratores”, czyli „modlący się, walczący, pracujący” albo duchowieństwo, rycerstwo i chłopi. Data końcowa średniowiecza nie jest jednoznacznie określona. W historiografii przyjmuje się za koniec średniowiecza 1453 r. — aneksja Bizancjum przez Imperium Osmańskie bądź 1492 r. — wyprawa Krzysztofa Kolumba do Ameryki.

Z perspektywy kultury jest to okres między regresem starożytnego szkolnictwa a upublicznieniem szkół w XIX wieku, epoka dialogu między kulturą nauki a kulturą ludową, zabobonu, mistycyzmu.

Niniejsza praca podejmie próbę analizy wpływu uniwersytetów na rozwój europejskiej kultury i nauki.

Powstanie uniwersytetów

W klasztorach od VI w. prowadzono nauczanie mające na celu podniesienie poziomu intelektualnego mnichów. Kształcenie w murach klasztorów polegało na nauce czytania, pisania, lekturze Biblii i przepisywaniu ksiąg religijnych. Szkoły klasztorne nie zaspokajały potrzeb społeczeństwa V — VIII w. Szkoły publiczne występowały tylko w największych miastach królestw barbarzyńskich plemion, co obniżało poziom intelektualny ludności. Nauczano w tych szkołach podstaw, gramatyki i retoryki (pozostałość po szkołach antycznych).

W XI w. szkoły klasztorne zaczęły przyciągać osoby świeckie. Napływ osób świeckich spowodował powstanie studium generale. Studium generale miało program bardziej zaawansowany niż szkoły lokalne uczące podstaw z elementami retoryki i gramatyki, mianowicie poznawanie sztuk wyzwolonych — trivium (retoryka, gramtyka, dialektyka) i quadrivium (muzyka, arytmetyka, geometria, astronomia). Bulle papieskie ustanowiły międzynarodowy status takiego typu uczelni, dlatego nazwę studium generale nosiły wszystkie średniowieczne uniwersytety do końca średniowiecza. W XII w. rozpoczął się intensywny proces urbanizacji, wraz z którym studium generale przejęły hierarchię panującą w cechach (uczniowie, czeladnicy, mistrzowie). Nowe społeczeństwo potrzebowało wykształconych ludzi.

Pierwsze studium generale powstało w Bolonii w 1088 roku. Nie była to jednolita uczelnia, lecz dwie odrębne uczelnie wschodzące w skład korporacji uniwersyteckiej: ultramontańska (dla studentów spoza Alp) i cytramontańska (dla studentów włoskich). Te zaś składały się z dużej ilości nacji skupiających studentów.

Drugi w Europie uniwersytet powstał w Paryżu na początku XIII w. przez połączenie kilku szkół monastycznych. Swoją obecną nazwę zawdzięcza Robertowi de Sorbon, kapelanowi króla Francji Ludwika IX, który w 1257 założył szkołę dla ubogich.

Kolejny ważny pod względem organizacji uniwersytet został założony przez Fryderyka II w 1224 w Neapolu. Decyzja ta była przełomowa, ponieważ wyzwalała uczelnię spod władzy papieskiej.

Inne studium generale powstały w Oksfordzie (1167), Cambridge (1209), Palencii (1214), Salamance (1218), Padwie (1222), Montpellier (1289). Europa Wschodnia dążyła do utworzenia własnych uczelni wyższych. Wskutek tego powstał Uniwersytet Karola w Pradze (1348), później Akademia Krakowska (1364).

Powstanie pierwszych universitas magistrorum et scholarorum zmieniło kulturowo-naukowe oblicze średniowiecznej Europy.

Program nauczania

Szkolnictwo wczesnego średniowiecza

W VI — VII w. rozpoczął się rozwój sieci szkół klasztornych w celu podniesienia poziomu wykształcenia mnichów. W szkołach klasztornych dzielono na illiterati — nowicjuszy, literatti — umiejących czytać i pisać, psalteratti — znających psałterz. Pomimo nauki trivium w przyklasztornych uczelniach wprowadzano elementy quadrivium. W program nauczania arytmetyki wchodziło wykonywanie prostych obliczeń na cyfrach rzymskich. Nauczanie geometrii polegało na dokonywaniu pomiarów oraz wykonywaniu konstrukcji geometrycznych. Astronomia polegała na przewidywaniu zjawisk niebieskich oraz układaniu kalendarzy kościelnych. W nauczanie muzyki wchodził śpiew liturgiczny i nauka harmonii. W praktyce nauka quadrivium ograniczała się do muzyki oraz arytmetyki. Większość czasu przewidzianego na nauczanie poświęcano na kopiowanie Biblii i dzieł cieszących się autorytetem. Przepisywanie Księgi Ksiąg miało na celu kultywację cierpliwości, skurpulatności oraz precyzji u mnichów.

Szkoły publiczne opierały swój program nauczania na podstawie programowej szkół antycznych. Nauczano w tych szkołach podstawowych umiejętności, gramatyki i retoryki. Jako pomoce naukowe służyły dzieła rzymskich poetów: Wergiliusza, Horacego, Kwintyliana. Gramatyka pełniła funkcję zbioru zasad poprawnej składni oraz fleksji. Nauczanie retoryki ochrzczonej przez Kwintyliana mianem ars bene dicendi (sztuka dobrego mówienia) polegało na nauczaniu prawidłowej wymowy w połączeniu z umiejętnością redagowania ściśle uporządkowanych przemówień (od narracji poprzez argumentację do podsumowania).

Szkoły te znajdowały się tylko w największych miastach państw germańskich plemion. Wraz z upadkiem królestw barbarzyńskich w VII — VIII w. zanikło szkolnictwo publiczne wzorowane na systemie edukacyjnym Cesarstwa Rzymskiego. Życie intelektualne toczyło się jedynie w klasztorach.

Pierwsze studia generale

Od VIII w. podejmowano próby zreformowania systemu oświaty.Reforma ta miała na celu zwiększenie dostępu do edukacji wśród mieszkańców państwa Franków. Dzięki zaleceniu papieża Leona IV z 853 roku zaistniała następująca klasyfikacja szkół prowadzonych przez duchowieństwo. Na najniższym szczeblu tej piramidy stały szkoły parafialne. Szkoły parafialne istniały przy niemal wszystkich kościołach. Do szkół parafialnych rekrutowali się uczniowie ze wszystkich stanów społecznych. Szkoły parafialne przejęły podstawę programową od szkół klasztornych: trivium uzupełnione o muzykę (śpiew kościelny). De facto jakość nauczania w szkole parafialnej zależała od jej zasobów i wykształcenia nauczyciela.