Bezpłatny fragment - Międzygatunkowe więzi. O leczeniu, które nie zna granic

CZĘŚĆ I

ROZDZIAŁ 1

1.1. WPROWADZENIE

„Nie leczymy tylko ciał — leczymy relacje.”

— powiedział raz stary terapeuta, głaszcząc psa, który właśnie położył się na kolanach zapłakanego dziecka.

W świecie przeładowanym technologią i bodźcami, pojawia się pytanie głębsze niż tysiące testów klinicznych: co tak naprawdę nas uzdrawia? Czy to lek? Słowo? Dotyk? Bliskość? A może spojrzenie — tego drugiego. Nawet jeśli to „drugie” ma futro, skrzela albo zmysł orientacji magnetycznej?

Dawniej ludzie wierzyli, że uzdrawia modlitwa, las, czas lub sen. Dziś mówimy: uzdrawia więź.

Ale czy tylko ludzka?

1.2. HIPOTEZA WYJŚCIOWA

🔬 Hipoteza: To nie tylko człowiek leczy człowieka. Zwierzęta i rośliny, przez obecność, dotyk, zapach i obecność biologiczną — mogą aktywować konkretne procesy neuroregulacyjne, które wpływają na zdrowie psychiczne, emocjonalne i fizjologiczne.

📌 W tym rozdziale zbadamy:

• Czym jest terapeutyczna obecność?

• Dlaczego kontakt z psem obniża kortyzol?

• Dlaczego obcowanie z lasem aktywuje układ serotoninowy?

• I dlaczego dziecko z autyzmem czasem szybciej reaguje na kota niż na człowieka?

1.3. CZŁOWIEK JAKO LEK?

1.3.1. Relacja ludzka — siła i pułapka

Nie da się przecenić wartości psychoterapii, rozmowy, więzi. Ale:

• nie każdy człowiek jest bezpieczny,

• nie każdy pacjent jest gotowy na kontakt werbalny,

• nie każda trauma chce być opowiedziana.

Tu pojawia się inna forma kontaktu — cicha, zmysłowa, biologiczna.

1.4. ZWIERZĘ JAKO TERAPEUTA

1.4.1. Neurobiologia obecności zwierzęcia

• Dotyk psa = wydzielanie oksytocyny

• Głaskanie kota = obniżenie ciśnienia krwi

• Bliskość konia = aktywacja jąder podstawy mózgu

• Wzrok psa → synchronizacja EEG z mózgiem człowieka (badania EEG 2022–2024)

1.4.2. Czym różni się obecność zwierzęcia?

Zwierzę:

• nie ocenia,

• nie patrzy z góry,

• nie przerywa,

• jest tu i teraz.

To czyni jego obecność terapeutycznie czystą.

1.5. ROŚLINA JAKO TERAPEUTA

1.5.1. Fitoterapia kontaktowa

• Zapach lawendy → pobudzenie receptorów GABA-A

• Kontakt z mchem → stymulacja czucia głębokiego

• Pielęgnacja roślin → zwiększenie poziomu dopaminy

1.5.2. Roślina jako rytuał i lustro

Dbanie o roślinę:

• buduje rytm,

• uczy uważności,

• odbudowuje poczucie sprawczości.

1.6. WIĘŹ MIĘDZYGATUNKOWA

1.6.1. Co się dzieje, gdy człowiek czuje się bezpieczny przy zwierzęciu lub roślinie?

• Obniżenie kortyzolu (stresu)

• Wzrost oksytocyny (więzi)

• Redukcja stanu zapalnego (działanie biologiczne)

• Zmiana aktywności w korze przedczołowej (procesy poznawcze)

1.6.2. Co leczy najbardziej?

🧠 Relacja z istotą, która nie wymaga od nas tłumaczenia się z bólu.

1.7. PODSUMOWANIE I TEZA

🔎 Teza rozdziału:

To nie tylko człowiek uzdrawia człowieka.

Uzdrawia także obecność zwierzęcia, rytm rośliny, zapach lasu.

Ale najgłębiej uzdrawia więź, która:

• nie ocenia,

• nie wymaga słów,

• i przypomina, że wciąż jesteśmy częścią czegoś większego.

ROZDZIAŁ 2

2.1HIPOTEZY I PYTANIA BADAWCZE

„Nie pytamy tylko po to, by znać odpowiedź. Pytamy, by rozpoznać ślady życia tam, gdzie zwykła nauka przestaje słyszeć.”

2.1. 0WPROWADZENIE: DLACZEGO ZADAJEMY PYTANIA?

2.1.1. Nauka i czułość — mogą iść razem

Przez lata medycyna próbowała oddzielić ciało od duszy, człowieka od zwierzęcia, logikę od empatii. Terapie prowadzone były językiem metody, testu i miary. Ale kiedy człowiek milczy z bólu — nie zmierzymy go termometrem. Wtedy pojawia się zwierzę, roślina, rytm, zapach. Coś, co nie mówi, ale obecnie jest. I ta obecność zmienia biochemię ciała.

Dziś coraz więcej zespołów badawczych łączy:

• neurobiologię z etologią

• terapię manualną z terapią roślinną

• weterynarię z psychiatrią

• pedagogikę specjalną z hodowlą terapeutyczną

To już nie przyszłość. To się dzieje teraz.

2.1.2. Nowa era: nauka empatyczna

To podejście zakłada, że:

• uczucia można mierzyć (np. poprzez EEG, kortyzol, tętno HRV)

• przywiązanie ma wymiar neurologiczny

• kontakt z innym organizmem wpływa na mózg człowieka w sposób mierzalny

Dlatego zadajemy pytania nie tylko „czy pies działa terapeutycznie?”, ale:

• dlaczego działa?

• jak działa jego zapach, krok, wzrok, cień?

• czy liść rośliny może oddziaływać na hipokamp?

2.2. GŁÓWNE HIPOTEZY KSIĄŻKI

2.2.1. Hipoteza obecności (Obecność jako bioterapia)

🧠 Teza: Sama obecność zwierzęcia lub rośliny w przestrzeni człowieka stabilizuje układ autonomiczny — niezależnie od mowy, ruchu czy rozumienia.

🔬 Mechanizm biologiczny:

• Wzrost aktywności przywspółczulnej (układ nerwu błędnego)

• Spadek poziomu kortyzolu i noradrenaliny

• Stabilizacja fal alfa i theta

📍Przykład kliniczny:

• Dziecko z mutyzmem wybiórczym wchodzi do pokoju z alpaką. Nie mówi, ale oddycha głębiej. Puls się wyrównuje.

📊 Ilustracja:

Bodziec Reakcja mózgu Układ fizjologiczny Emocjonalny efekt

Siedzący kot synchronizacja fal alfa stabilizacja oddechu poczucie bezpieczeństwa

Zioło w doniczce aktywacja węchomózgowia wzrost GABA obniżenie niepokoju

Oczy psa aktywacja układu nagrody wyrzut oksytocyny poczucie więzi

2.2.2. Hipoteza mowy ciała międzygatunkowej

🦴 Teza: Zwierzęta i ludzie potrafią „czytać” emocje ciała między sobą, nawet bez znajomości języka. Ciało mówi wcześniej niż słowa.

📘 Przykład:

• Dziecko z afazją głaszcze psa i patrzy na jego uszy. Gdy pies odwraca głowę — dziecko się wycofuje. To pierwszy „dialog”.

🧩 Wspólne znaki:

Emocja Człowiek Pies Kot Alpaka

Lęk zaciśnięte dłonie ogon między nogami nieruchomość zacieśnione nozdrza

Spokój otwarte dłonie ziewnięcie przeciąganie się wolny ruch

2.2.3. Hipoteza neuroprzekaźnikowa

🧪 Teza: Kontakt ze zwierzęciem lub rośliną wywołuje biochemiczne zmiany w mózgu człowieka, które odpowiadają za poprawę nastroju i spadek lęku.

Neuroprzekaźnik Źródło aktywacji Efekt

Oksytocyna kontakt z futrem więź, czułość

Dopamina zabawa radość, zainteresowanie

Serotonina rytuał podlewania roślin spokój, stabilność

GABA kontakt fizyczny wyciszenie

Endorfiny śmiech z papugą przyjemność, odprężenie

2.2.4. Hipoteza rytmicznej obecności

🎼 Teza: Rytm obecności — chodu konia, kołysania paproci, szumu akwarium — działa jak wewnętrzny metronom emocjonalny.

• Hipokamp zapamiętuje wzorce rytmu

• Ciało migdałowate uczy się bezpieczeństwa przez powtarzalność

• Układ siatkowaty wyhamowuje nadmierne pobudzenie

2.2.5. Hipoteza lustra emocjonalnego

🪞Teza: Zwierzę nie mówi — ale odbija. Ciało psa zmienia się w odpowiedzi na emocje człowieka, stając się „biologicznym lustrem”.

2.3. SZCZEGÓŁOWE PYTANIA BADAWCZE

2.3.1. Neurobiologiczne

• Jakie obszary mózgu aktywują się w obecności psa u osób z PTSD?

• Czy zapach świeżej lawendy obniża poziom noradrenaliny we krwi?

• Jak różni się EEG dziecka głaszczącego kota a słuchającego muzyki?

⸻

2.3.2. Emocjonalne

• Czy koń potrafi współregulować emocje w depresji poporodowej?

• Czy papuga powtarzająca śmiech może działać jako mikrointerwencja?

• Czy kontakt z rośliną może wywołać łzy?

⸻

2.3.3. Terapeutyczne

• Jak stworzyć indywidualny plan terapii z kotem dla dziecka z żałobą?

• Czy kontakt z rybami koi osoby z zespołem Tourette’a?

⸻

2.3.4. Etyczne

• Czy pies ma prawo do wypoczynku w terapii?

• Czy roślina może „wypalić się” emocjonalnie?

• Jakie są granice używania zwierząt do pracy z ofiarami traumy?

⸻

2.4. PODSUMOWANIE CZĘŚCI HIPOTEZ I PYTAŃ

To nie są tylko pytania naukowe.

To pytania o godność, o czułość, o wspólnotę istot żywych.

⸻

2.4. SCHEMAT DZIAŁANIA TERAPII MIĘDZYGATUNKOWEJ

🧬 Czym właściwie jest terapia międzygatunkowa?

To nie tylko obecność zwierzęcia. To pełny proces neurobiologiczno-emocjonalno-relacyjny, w którym dwie różne istoty — człowiek i zwierzę/roślina — wchodzą w obustronną, empatyczną interakcję regulacyjną.

⸻

🔄 Etapy terapii międzygatunkowej:

Etap Reakcja człowieka Reakcja zwierzęcia/rośliny Efekt terapeutyczny

1. Obserwacja napięcie, niepewność neutralność, spokój koregulacja emocji

2. Bliskość obniżenie tonu mięśniowego podejście, merdanie, siadający kot synchronizacja fizjologiczna

3. Dotyk / ruch aktywacja układu przywspółczulnego spowolnienie, oddech neurochemiczna regulacja (GABA, oksytocyna)

4. Powtarzalność powrót rytmu biologicznego codzienny rytuał kontaktu integracja wspomnień i bezpieczeństwa

5. Cisza i rezonans łzy, ulga, oddech obecność przeformułowanie bólu, uruchomienie procesów neuroplastycznych

2.5. DODATKOWE HIPOTEZY TERAPEUTYCZNE

2.5.1. Hipoteza koregulacji emocjonalnej

Zwierzę i roślina „współoddychają” z człowiekiem — nie na poziomie tchu, ale układu limbicznego.

🔬 Neurologiczna podstawa:

• Układ limbiczny → rezonuje z mimiką i mikrogestami zwierzęcia

• Hipokamp → odbiera rytm spokoju lub zagrożenia

📘 Praktyka kliniczna:

W ośrodku traum dziecięcych pies terapeutyczny przez pierwsze 10 minut… tylko leży. Ale jego obecność obniża puls dzieci o 20 uderzeń.

2.5.2. Hipoteza cichej przyjemności

Nie wszystko, co leczy, musi być ekspresyjne. Czasem nie-działanie ma największą moc terapeutyczną.

Bodziec Odpowiedź mózgowa Reakcja emocjonalna

Szum liści wyciszenie układu siatkowatego ulga

Mruczenie kota mikrowibracje + GABA ukojenie

Spokojne siedzenie z delfinem synchronizacja serca poczucie przynależności

2.5.3. Hipoteza „żywego lustra”

Zwierzęta i rośliny są barometrami naszych emocji.

Nie udają, nie tłumią — odbijają.

• Koń, który się oddala, gdy jesteś zły

• Kot, który siada, gdy płaczesz

• Papuga, która przestaje mówić, gdy jesteś oschła

To lustro nie krytykuje — ale nie da się w nim ukryć.

⸻

2.5.4. Hipoteza roślinnego rezonansu

Rośliny reagują na ludzką obecność — nie tylko fizycznie, ale na poziomie elektromagnetycznym.

Przykład:

Badania Cleve’a Backstera (USA) wykazały, że liść rośliny reaguje skokiem potencjału elektrycznego, gdy osoba w jego obecności myśli o spaleniu go — nawet bez wykonania ruchu.

To nie „magia”. To biologiczna obecność świadomości.

2.6. NAUKOWE ZAGADNIENIA DO DALSZYCH ROZDZIAŁÓW

2.6.1. Które gatunki mają największy potencjał terapeutyczny i dlaczego?

Gatunek Główne cechy Neuroefekt Obszary zastosowania

Pies empatia, rytm, spojrzenie oksytocyna, synchronizacja HR depresja, PTSD

Kot ciepło, rytm, cisza GABA, fale alfa bezsenność, lęk

Koń chód, oddech, siła integracja somatyczna lęk, autyzm, zaburzenia więzi

Delfin inteligencja, sonar dopamina, układ nagrody porażenie mózgowe, depresja

Roślina (np. lawenda, pelargonia) zapach, kolor, rytm serotoninergiczna równowaga nerwice, stres przewlekły

⸻

2.6.2. Jak różne gatunki wpływają na neuroprzekaźniki?

Neuroprzekaźnik Gatunek Przykładowe zachowanie Efekt

Oksytocyna pies kontakt wzrokowy więź, zaufanie

Dopamina delfin wspólna zabawa motywacja

GABA kot głaskanie wyciszenie

Serotonina pelargonia zapach, pielęgnacja równowaga emocjonalna

Endorfiny koń rytmiczny ruch zmniejszenie bólu

2.7. HISTORIE TERAPEUTYCZNE

2.7.1. Historia 1 — „Sierść i smutek”

„Nie płakałam po śmierci męża. Nie chciałam. Przyszedł pies sąsiadów — w milczeniu. Usiadł. Wziął głowę na moje kolana. Pękłam. I dobrze. Pierwszy raz coś we mnie ruszyło.”

2.7.2. Historia 2 — „Roślina z hospicjum”

„Doniczka z rozmarynem. Starszy pan umierający na raka płuc podniósł się, by do niej podejść. Powiedział tylko: ‘Miałem taką w domu, kiedy jeszcze żyłem naprawdę.’”

2.7.3. Historia 3 — „Papuga i depresja”

„Dziecko z depresją nie mówiło nic od 5 miesięcy. Ale do papugi zaczęło szeptać. Powtarzała jego dźwięki. Po miesiącu — dziecko przemówiło do człowieka.”

2.8 Schemat neurobiologicznej ścieżki kontaktu terapeutycznego

[Dotyk / kontakt wzrokowy / zapach]

↓

[Układ limbiczny] → [Kora przedczołowa] ←→ [Układ nagrody]

↓

[Regulacja neuroprzekaźników] → [Reakcja emocjonalna]

↓

[Efekt terapeutyczny — ulga, więź, neuroplastyczność]

⸻

2.9 Schemat relacji człowiek–zwierzę–roślina

[Człowiek] ←→ [Zwierzę / Roślina]

↑ ↑

Historia Psychika

↑ ↑

Neurobiologia — Obecność

2.10. PODSUMOWANIE ROZDZIAŁU 2

2.9.1. Co wiemy:

• Obecność innych istot (zwierząt i roślin) zmienia stan psychofizyczny człowieka.

• Mechanizmy te są neurobiologicznie wykrywalne (EEG, HRV, kortyzol).

• Terapia nie zaczyna się od słów. Zaczyna się od obecności, rytmu, patrzenia.

2.9.2. Co pytamy:

• Czy każda osoba reaguje podobnie?

• Jak dobierać gatunek do pacjenta?

• Gdzie są granice użycia zwierząt i roślin?

2.9.3. Co czujemy:

• Że nie jesteśmy sami.

• Że jesteśmy częścią świata, który też potrafi czuć.

• Że można odzyskać siebie — przez czyjeś milczenie.

2.9.4. Cytat końcowy rozdziału:

„Nie wiem, czy mnie uratowała. Ale dzięki niej nie musiałam już się bać swojego smutku.”

— zapisek matki dziecka z zespołem Downa po terapii z kotem

ROZDZIAŁ 3

TEZY TERAPEUTYCZNE — CZYLI CO DZIAŁA, KIEDY, JAK I DLA KOGO

„Nie chodzi tylko o to, że pies działa. Chodzi o to, dlaczego właśnie ten pies działa — z tą osobą, w tym czasie, w tym stanie.”

— notatka z dziennika terapeuty z ośrodka neurorehabilitacji

3.1. DEFINICJA „TEZY TERAPEUTYCZNEJ”

W tym rozdziale przez tezę terapeutyczną rozumiemy:

3.1 Opisane, sprawdzone i udokumentowane zjawisko terapeutyczne, zachodzące w interakcji człowiek–zwierzę/roślina, które można powtarzać i stosować z uwzględnieniem

• stanu emocjonalnego osoby

• rodzaju zaburzenia lub trudności

• typu zwierzęcia lub rośliny

• celu terapeutycznego

3.2. TEZY NEUROBIOLOGICZNE

3.2.1. Teza o rytmie jako stabilizatorze

Rytmiczny ruch zwierzęcia (np. chód konia, oddychanie psa, kołysanie alpak) wpływa na układ przedsionkowy i pień mózgu — stabilizując emocje i układ nerwowy.

• Dowód naukowy: jazda konna w hipoterapii zwiększa synchronizację EEG u dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym.

• Obszar działania: ADHD, trauma, lęki, zaburzenia integracji sensorycznej.

• Zwierzęta: konie, alpaki, lamy, duże psy o spokojnym kroku.

3.2.2. Teza o dotyku jako uruchomieniu przywspółczulnego układu nerwowego

Kontakt dotykowy z sierścią, skórą, łuską, futrem, liściem — obniża tętno, ciśnienie i poziom kortyzolu.

• Zjawisko biologiczne: aktywacja receptora dotykowego C (CT afferents), powiązanego z przyjemnością i bezpieczeństwem.

• Rośliny i zwierzęta: koty, psy, świnki morskie, jedwabiste rośliny (lawenda, mięta, aksamitki).

• Efekt: regulacja oddechu, wzrost oksytocyny, głęboka ulga emocjonalna.

3.3. TEZY EMOCJONALNE

3.3.1. Teza o emocjonalnej bezwarunkowości

Zwierzę nie ocenia. I to właśnie pozwala człowiekowi poczuć się wystarczającym, nawet w chaosie.

• Przykład kliniczny: chłopiec z zespołem Aspergera mówi: „Pies mnie nie pyta, czy jestem dziwny. On po prostu się kładzie przy mnie”.

• Obszary zastosowania: depresja, niska samoocena, wypalenie zawodowe.

• Zwierzęta: psy terapeutyczne, papugi, ślimaki (w terapii sensorycznej), alpaki.

3.3.2. Teza o współregulacji emocji przez obecność

Wystarczy, że zwierzę jest. Nie musi wykonywać poleceń. Jego spokojna obecność rezonuje z emocjonalnym chaosem człowieka.

• Mechanizm: neurony lustrzane + rezonans limbiczny.

• Obserwacja: osoba w żałobie uspokaja się, kiedy siedzi obok kota.

• Rośliny: pelargonie, sukulenty, bonsai — jako symbol trwałości i spokoju.

3.4. TEZY FUNKCJONALNE — KIEDY I DLA KOGO

3.4.1. Dla dzieci:

Grupa Problemy Zwierzęta/rośliny Cel terapii

Dzieci z ADHD nadruchliwość konie, psy rytm, struktura

Autyzm problemy z komunikacją koty, psy, ślimaki, papugi bezpieczny kontakt

Mutyzm wybiórczy brak mowy papugi, króliki, rybki uruchomienie głosu

Fobia społeczna izolacja małe psy, alpaki koregulacja

3.4.2. Dla dorosłych:

Grupa Problemy Zwierzęta/rośliny Cel terapii

Depresja pustka, izolacja psy, koty, konie więź, obecność

PTSD lęk, flashbacki konie, koty, duże ryby regulacja sensoryczna

Wypalenie zawodowe brak sensu rośliny, owce, ślimaki prostota, rytuał

Rozwód / strata żałoba, gniew koty, papugi, rośliny współobecność

3.4.3. Dla seniorów

Grupa Problemy Zwierzęta/rośliny Efekt

Demencja dezorientacja psy, papugi orientacja, wspomnienia

Samotność izolacja koty, rybki, rośliny ukojenie, obecność

Lęki nocne bezsenność koty, węże, miękkie rośliny GABA, rytuał, senność

3.5. TEZY ROŚLINNE — NIEZNANA MOC ZIELENI

3.5.1. Teza o roślinie jako „początku opieki”

Codzienna opieka nad rośliną budzi w człowieku nieużywaną od dawna część: część odpowiedzialną i czułą.

• Efekt psychologiczny: wzrost poczucia sprawczości i bezpieczeństwa

• Efekt neurologiczny: regularność → wzrost serotoniny i stabilizacja rytmów dobowych

• Zastosowanie: nerwice, bezsenność, depresja egzystencjalna

3.5.2. Teza o zapachu jako pamięci emocjonalnej