Bezpłatny fragment - Mediacja i sądownictwo polubowne

1. Wstęp

Spory można i warto rozwiązywać bez udziału sądu.

Każdy może znaleźć się w sytuacji jakiegoś sporu. Nie zawsze wymaga to angażowania sądu. W każdej sytuacji można rozważyć skorzystanie z alternatywnych sposobów rozwiązania sporów, takich jak mediacja czy arbitraż.

Taką możliwość daje polski ustawodawca, który wprowadził przepisy prawne dające podstawę do pojednawczego działania poza sądem i pełną akceptację wyników takich postępowań przez Państwo. Idea mediacji, jako alternatywnej metody rozwiązywania konfliktów i sporów, po raz pierwszy pojawiła się w prawie polskim w ustawie z 1991r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, następnie w kodeksach karnych w 1997r., ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich w 2001r., w postępowaniu przed sądami administracyjnymi w 2004r., zaś od 10 grudnia 2005r. instytucja mediacji zaistniała w sprawach cywilnych. Podstawową regulację mediacji w sprawach cywilnych zawierają przepisy art. 183 — 183 Kodeksu postępowania cywilnego.

Nie oznacza to, że we wcześniejszym okresie nie było możliwości osiągnięcia przez strony postępowania sądowego kompromisu i ugodowego załatwienia sporu. Wskazać by można choćby na rozwiązania przyjęte w Kodeksie postępowania cywilnego nakładające na sąd powinność dążenia do ugodowego załatwienia spraw, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne czy też nałożony na sędziego przewodniczącego obowiązek skłaniania stron do pojednania, zwłaszcza na pierwszym posiedzeniu. Obowiązujące przepisy Kodeksu postępowania cywilnego stwarzały i nadal stwarzają także możliwość — w drodze zawezwania do próby ugodowej — uregulowania spraw cywilnych, których charakter na to zezwala, drogą ugody zawartej jeszcze przed wniesieniem pozwu. Do sądu należy zaś ocena, czy treść ugody jest zgodna z prawem, zasadami współżycia społecznego lub czy nie zmierza do obejścia prawa. W Kodeksie postępowania karnego możliwość zawarcia ugody i pojednania przed sądem ustawodawca przewidział w odniesieniu do spraw ściganych z oskarżenia prywatnego.

Postępowania sądowe rzadko kończą się w wyniku zawarcia ugody. Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy jest z pewnością to, że oficjalność procedur sądowych, atmosfera sali sądowej nie sprzyjają pojednaniu, często nie pozwalają stronom na zrozumienie istoty problemu. Sala rozpraw onieśmiela strony, a stres związany z obecnością w sądzie niejednokrotnie bywa paraliżujący. Dodatkowo, w warunkach jawności rozprawy oprócz sędziego, protokolanta, samych stron na sali mogą znajdować się jako publiczność osoby trzecie, niezwiązane z żadną ze stron procesu, co dodatkowo powoduje wzrost napięcia, lęku i braku poczucia bezpieczeństwa. Również obecność na sali rozpraw osób najbliższych przeciwnika procesowego antagonizuje strony, które w takich warunkach dalekie są od podejmowania rozmów o własnych oczekiwaniach czy możliwych rozwiązaniach konfliktu.

Wszystkich tych niedogodności pozbawiona jest mediacja, dzięki czemu daje szansę na rozmowę, próbę zrozumienia racji przeciwnika sporu lub konfliktu i znalezienie konstruktywnego i satysfakcjonującego rozwiązania. Czasami sądy dostrzegają, że w danej sprawie strony mogłyby skorzystać z alternatywnego sposobu rozwiązywania sporu, coraz częściej jednak to same strony sporu wybierają taką drogę.

Alternatywne metody rozwiązywania sporów mogą pomóc w rozwiązaniu problemu dzięki włączeniu do sporu bezstronnej osoby trzeciej, o specjalnych kwalifikacjach, która pomoże w znalezieniu pojednawczego rozwiązania (mediator) bądź rozstrzygnie spór (arbiter) i to właśnie różni od siebie te formy alternatywnych metod rozwiązywania sporów.

Alternatywne metody rozwiązywania sporów zwane są również metodami ADR. Skrót ten pochodzi od angielskiego sformułowania Alternative Dispute Resolution i oznacza alternatywne w stosunku do postępowania sądowego sposoby rozwiązywania sporów. Skrót ten do powszechnego użycia wprowadziła „Zielona Księga w sprawie alternatywnych metod rozwiązywania sporów w sprawach cywilnych i handlowych” opracowana przez Komisję Europejską (19.04.2002 r).

Wśród alternatywnych metod rozwiązywania sporów wyróżnia się mediację, koncyliację, negocjacje i arbitraż (zwany także sądownictwem polubownym). W prawie polskim uregulowane są dwie spośród wskazanych metod ADR, tj. mediacja i arbitraż.

W trakcie postępowania mediacyjnego, mediator zachęca strony do nawiązania dialogu oraz unikania konfrontacji i szukania porozumienia. Strony same wybierają technikę rozwiązania sporu i odgrywają szczególnie aktywną rolę w samodzielnym dążeniu do znalezienia rozwiązania, które będzie dla nich najbardziej odpowiednie. Mediacja daje zatem możliwość wyjścia poza stanowisko o charakterze czysto prawnym i uzyskania zindywidualizowanego rozwiązania odpowiadającego prawdziwemu charakterowi sporu.

W postępowaniu arbitrażowym zaś wyrok jest wydawany na podstawie właściwego prawa, a gdy strony wyraziły na to zgodę — z uwzględnieniem ogólnych zasad prawa i zasad słuszności. Wyrok wydawany jest przez arbitrów wybranych przez strony sporu lub według zasad przez nie ustalonych, a strony mają obowiązek poddania się wyrokowi sądu polubownego.

Podstawową cechą odróżniającą mediację od arbitrażu jest więc samodzielność wypracowanego rozwiązania przez strony i rozwiązanie konfliktu u jego podstaw. Arbitraż zaś jest ukierunkowany na rozstrzygniecie sporu przez sędziego arbitra wybranego wspólnie przez strony.

Rozwój takich instytucji jak mediacje i arbitraż (sądownictwo polubowne) z uwagi na wieloaspektowy wymiar korzyści, jakie przynoszą, zwłaszcza w postaci szybszego załatwiania spraw i oszczędności, a także popularność takich metod rozwiązywania sporów w innych krajach, zasługuje na szczególną troskę Państwa.

Swą popularność i rozwój alternatywne sposoby rozwiązywania sporów zawdzięczają następującym cechom:

— dobrowolności — zarówno o skorzystaniu z mediacji, jak i z postępowania przed sądem polubownym decydują dobrowolnie zwaśnione strony,

— możliwości wyboru mediatora i arbitra,

— możliwości decydowania o dowodach,

— prostocie procedur i szybkości postępowania,

— bezstronności, neutralności i poufności,

— niskim kosztom.

Alternatywne metody rozwiązywania sporów są szansą dla tych, którzy nie potrafią znaleźć sposobu na rozwiązanie konfliktu bez udziału osób trzecich. Pozwalają też stronom pozostającym w sporze na znaczną aktywność w kształtowaniu postępowania, które ma rozstrzygnąć ich spór.

Doświadczenia innych państw członkowskich Unii Europejskiej wskazują, że alternatywne systemy pozasądowego rozwiązywania sporów mogą być o wiele bardziej korzystne dla zwaśnionych stron, w szczególności z uwagi na niższe koszty i krótszy czas rozwiązania sporu w stosunku do postępowania sądowego. Dla stron pozostających w stałych relacjach (rodzinnych, sąsiedzkich, handlowych itp.) najwyższą zaletą jest jednak możliwość budowania co najmniej neutralnych kontaktów w przyszłości.

Tym samym alternatywne metody rozwiązywania sporów pozwalają na budowanie społeczeństwa obywatelskiego, świadomego swej roli i odpowiedzialnego nie tylko za wąsko pojmowany interes własny.

1.1. Przewodnik po informatorze

Informator składa się z dwóch części:

1. CZY SĄD ROZSTRZYGNIE W SPORZE? MEDIACJA I SĄDOWNICTWO POLUBOWNE

2. ZOSTAŁEM POKRZYWDZONY PRZESTĘPSTWEM I CO DALEJ?

W pierwszej omówiona jest procedura mediacyjna. Zawarte są w niej podstawowe informacje o tym czym jest mediacja i sądownictwo polubowne. Wskazane są korzyści płynące z mediacji. Jest ona szczególnie korzystna wówczas, gdy wzajemne relacje między stronami nie kończą się w momencie zakończenia sporu, gdy każda ze stron chce znaleźć rozwiązanie zgodne z jej interesami i jej poczuciem sprawiedliwości.

Dotyczy to przede wszystkim mediacji w sprawach cywilnych. Można tu znaleźć szczegółowe informacje dotyczące przebiegu mediacji zarówno skierowanych przez sąd, jak i tych, gdzie strony decydują się na mediację na zasadzie umowy o sposobie rozwiązania sporu.

Jednakże mediacje cywilne dotyczą bardzo wielu spraw. Ich specyfika jest często diametralnie różna. Dlatego też osobno są omówione mediacje gospodarcze i wynikające z prawa pracy, mediacje w sprawach rodzinnych, oraz transgraniczne mediacje spraw rodzinnych, gdzie rodzice reprezentują różne narodowości.

Mediacje w sprawach gospodarczych oraz wynikające z prawa pracy umożliwiają szybkie i poufne zawarcie porozumienia bez większych kosztów i bez negatywnych wpływów na wizerunek firmy.

Mediacje w sprawach rodzinnych dotyczą najczęściej konfliktów wielowątkowych, w których strony są silnie zaangażowane emocjonalnie. Dają szanse na wzajemne zrozumienie i znalezienie akceptowalnego rozwiązania. W przypadku spraw rozwodowych pozwalają na wspólne wypracowanie np. planu opieki rodzicielskiej, co daje szansę na bezkonfliktowe relacje między rodzicami w przyszłości. Bowiem wzajemna zależność i odpowiedzialność za wychowanie dzieci nie znika z chwilą podpisania ugody rozwodowej.

Transgraniczne mediacje rodzin dwunarodowościowych dotyczą spraw związanych z opieką i kontaktami z dzieckiem w sytuacjach, w których jedno z rodziców decyduje się na powrót do ojczystego kraju. Postępowanie mediacyjne jest uzupełnieniem instrumentów z zakresu prawa międzynarodowego i porządku prawnego kraju pochodzenia rodziców. Przykładowo może ono dotyczyć takich spraw jak uprowadzenie dziecka przez jednego z rodziców, sposób realizacji opieki rodzicielskiej, kontakty z dzieckiem, kwestie majątkowe itp. Mediacja jest tutaj szczególnie istotna, ponieważ zdarza się, że jurysdykcja poszczególnych krajów nakazuje różne rozstrzygnięcia spornych kwestii dotyczących życia rodzinnego.

Odrębną dziedziną zastosowania procedur mediacyjnych są sprawy karne. Polskie prawo stwarza możliwości skierowania przez policję, prokuratora lub sędziego sprawy do mediacji. Dotyczy to zarówno dorosłych, młodocianych jak i nieletnich sprawców. Podstawą mediacji spraw karnych jest idea sprawiedliwości naprawczej, w której łamanie prawa wyrównuje się poprzez naprawienie szkody, a pokrzywdzony w sposób aktywny uczestniczy w podjęciu decyzji. W centrum uwagi skupiają się problemy i potrzeby pokrzywdzonego. Słuszność idei sprawiedliwości naprawczej znajduje potwierdzenie w zaleceniach wielu organizacji międzynarodowych dotyczących wymierzana sprawiedliwości w sprawach karnych. Przestępstwo jest w niej bowiem konfliktem między ofiarą i sprawcą, naruszeniem równowagi w środowisku, w którym przestępstwo zostało popełnione. Celem mediacji jest przywrócenie tej równowagi, zadośćuczynienie — psychologiczne, moralne, a często też materialne — ofierze za wyrządzone krzywdy. Pozwala sprawcy zrozumieć i przyjąć odpowiedzialność za swoje czyny. W przeciwieństwie do procedury sądowej celem mediacji nie jest przykładne ukaranie sprawcy, a naprawienie krzywdy wyrządzonej przestępstwem w sposób satysfakcjonujący i akceptowalny przez wszystkie zaangażowane strony. Filozofia sprawiedliwości naprawczej zmierza do ograniczenia wyłączności państwa jako władzy sprawującej wymiar sprawiedliwości, dając uczestnikom sporu, jako samodzielnym podmiotom, szanse wypracowania porozumienia. W przypadku spraw karnych ugoda mediacyjna jest udostępniana instytucji, która skierowała sprawę do mediacji i która decyduje o dalszym postępowaniu w sprawie.

W pierwszej części informatora omawiane są równiez podstawy prawne i zasady funkcjonowania sądownictwa polubownego — czyli instytucji niepaństwowej, gdzie powołani i zaakceptowani przez strony arbitrzy rozstrzygają o wyniku sporu. Sądy polubowne są niezależne od sądów powszechnych, a ich wyroki mają równą moc prawną. Wielką zaletą arbitrażu są niskie koszty i krótki czas procesu.

W drugiej części, informator jest praktycznym poradnikiem dla osoby pokrzywdzonej przestępstwem, jak poruszać się w gąszczu przepisów prawnych. Opisuje uprawnienia przysługujące pokrzywdzonemu w trakcie procesu karnego, na każdym z jego etapów, tj. w postępowaniu przygotowawczym, sądowym oraz wykonawczym. Zawiera rady, jak się zachować przed organami wymiaru sprawiedliwości, by jak najlepiej skorzystać z przysługujących uprawnień oraz skutecznie dochodzić naprawienia krzywdy lub szkody wyrządzonej przestępstwem.

Informator został opracowany w formie odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące wskazanych wyżej trzech tematów. Taka formuła pozwala na szybkie i łatwe korzystanie z informatora nie tylko osobom, które posiadają już pewną wiedzę o mediacji i arbitrażu lub prawach pokrzywdzonego w procesie karnym, a chciałyby ją poszerzyć bądź usystematyzować, ale przede wszystkim osobom, które dotychczas nie posiadały żadnej wiedzy na ten temat, a chciałyby poznać problematykę i zalety ADR oraz uprawnienia procesowe. Informator skierowany jest zatem nie tylko do stron istniejących już konfliktów czy sporów, ale także do wszystkich, którzy sami bądź których bliscy znajdą się w sporze i będą poszukiwać sposobów rozwiązania sprawy.

2. Mediacja

Co to jest mediacja?

Mediacja to dobrowolne, poufne i niesformalizowane pozasądowe postępowanie w sprawach, w których możliwe jest zawarcie ugody, prowadzone między stronami (uczestnikami) określonego sporu przez osobę trzecią — bezstronnego mediatora celem doprowadzenia do ugodowego załatwienia tego sporu. W sprawach karnych mediacja ma na celu naprawienie wyrządzonych przestępstwem szkód materialnych i moralnych, pozwala pokrzywdzonemu na wyrażenie jego uczuć, oczekiwań i potrzeb. Sprawcy pozwala przejąć odpowiedzialność za skutki przestępstwa oraz podjąć związane z nią działania. Sprzyja trwałemu zakończeniu konfliktu lub jego załagodzeniu.

Jakie są zasady mediacji?

Wyróżnia się następujące zasady mediacji:

— dobrowolność — strony dobrowolnie wyrażają zgodę na udział w postępowaniu mediacyjnym. Zgoda ta może być cofnięta na każdym etapie trwania mediacji przez każdą ze stron, o czym należy je na wstępie poinformować. Wobec uczestników postępowania mediacyjnego nie może być stosowana jakakolwiek forma presji czy nacisku odnośnie udziału w mediacji,

— bezstronność — strony mediacji mają równe prawa i powinny być traktowane jednakowo,

— poufność — przebieg postępowania mediacyjnego objęty jest tajemnicą,

— neutralność — mediator nie może narzucać stronom własnych propozycji rozwiązań sporu, porozumienie jest wypracowywane przez same strony. Mediatorowi nie wolno czerpać żadnych korzyści z tego, co jest przedmiotem negocjacji pomiędzy uczestnikami ani też z faktu, sposobu lub formy zawarcia ugody,

— akceptowalność — strony muszą zaakceptować osobę mediatora i jego pomoc w dochodzeniu do porozumienia. Mogą również na początku mediacji uzgodnić z mediatorem reguły mediacji, których następnie w toku mediacji powinny przestrzegać.

Ważne: W mediacji cywilnej strony mogą zwolnić mediatora z obowiązku zachowania w tajemnicy faktów, o których dowiedział się w związku z prowadzeniem mediacji. Zwolnienia z tajemnicy mogą dokonać wyłącznie wszystkie strony mediacji, zgoda jednej z nich nie jest wystarczająca.

W mediacji karnej mediator ma obowiązek zachować w tajemnicy fakty, o których dowiedział się od pokrzywdzonego i sprawcy, chyba że fakty te dotyczą bardzo poważnego innego przestępstwa. Strony nie mogą skutecznie zwolnić mediatora z tajemnicy mediacji.

W toku postępowania przed sądem powszechnym lub sądem polubownym strony nie mogą się skutecznie powoływać na propozycje ugodowe, propozycje wzajemnych ustępstw lub inne oświadczenia składane w postępowaniu mediacyjnym. Nawet jeśli strony przedstawią sądowi propozycje, jakie pojawiały się w toku mediacji, to sąd nie może ich uwzględnić rozstrzygając sprawę.

Jaki jest cel mediacji?

Celem mediacji jest wypracowanie rozwiązania satysfakcjonującego strony konfliktu, a nie ustalenie, kto ma rację w sporze.

Mediacja służy załagodzeniu lub wygaszeniu konfliktu istniejącego między stronami, co jest tym łatwiejsze do osiągnięcia, że osoby dotychczas pozostające w konflikcie są równouprawnionymi partnerami w rozmowie, w poszukiwaniu rozwiązania dzielącego ich sporu. Nikt nie może narzucać stronom sposobu rozwiązania sporu, to same strony są odpowiedzialne za wynik mediacji.

Jakie są zalety mediacji?

Mediacja:

— służy zapewnieniu harmonii społecznej i konstruowaniu prawidłowych relacji międzyludzkich,

— sprzyja budowaniu porozumienia, łamaniu barier i niwelowaniu napięcia społecznego,

— zwiększa gwarancję usunięcia na trwałe konfliktu, do jakiego doszło pomiędzy stronami,

— pozwala wypracować stronom akceptowalne rozwiązania problemu, dostosowane do ich indywidualnych potrzeb i oczekiwań,

— zapewnia stronom możliwość decydowania o jej ostatecznym wyniku,

— zapewnia równorzędną pozycję dla wszystkich stron konfliktu lub sporu,

— pozwala spojrzeć na spór z innej perspektywy, skłonić strony do rozważenia problemu z punktu widzenia drugiej strony,

— zaspokaja potrzebę opowiedzenia o swoich krzywdach, doznanym poczuciu niesprawiedliwości,

— zapewnia wyższą skuteczność realizowania porozumień, bowiem strony, które same je wypracowały, czują się także odpowiedzialne za ich wykonanie,

— przyczynia się do skrócenia okresu trwania postępowania sądowego,

— przyczynia się do zmniejszenia kosztów związanych z postępowaniem sądowym,

— realizuje konstytucyjną zasadę dostępu do wymiaru sprawiedliwości, zwaną potocznie prawem do sądu, w praktyce zaś rozumianą nie tylko jako zapewnienie szybkich i niedrogich procedur sądowych, ale także alternatywnych pozasądowych procedur rozwiązywania sporów.

2.1. Mediacja w sprawach cywilnych

W jakich sprawach cywilnych może być prowadzona mediacja?

Mediacja może być prowadzona we wszystkich sprawach cywilnych, w których dopuszczalne jest zawarcie ugody, tj. w sprawach, w których wynik postępowania jest zależny od woli stron. Zawarcie ugody, a tym samym prowadzenie mediacji, jest więc możliwe np. w sprawach o:

— zapłatę,

— zniesienie współwłasności,

— dział spadku,

— podział majątku wspólnego,

— należności ze stosunku pracy,

— rozstrzygnięcie o istotnych sprawach rodziny,

— zaspokojenie potrzeb rodziny,

— alimenty,

— ustalenie kontaktów z dzieckiem.

W sprawach o rozwód i separację, jeżeli istnieją widoki na utrzymanie małżeństwa, przedmiotem mediacji może być także pojednanie małżonków. Jeśli do pojednania nie dojdzie, celem mediacji może być ugodowe rozwiązanie kwestii dotyczących:

— zaspokojenia potrzeb rodziny,

— alimentów,

— sposobu sprawowania władzy rodzicielskiej,

— kontaktów z dziećmi,

— spraw majątkowych podlegających rozstrzygnięciu w wyroku orzekającym rozwód lub separację. Mediacja może także odgrywać istotną rolę w opracowywaniu przez strony porozumienia o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie. Strony mogą bowiem w sposób bardzo szczegółowy i uwzględniający ich indywidualną sytuację określić między innymi:

— miejsce zamieszkania dziecka,

— sposób i harmonogram kontaktów z dzieckiem, zarówno osobistych, jak i z użyciem innych technik komunikacyjnych (telefonicznych i internetowych), w tym określenia zasad pokrywania ich kosztów,

— sposób kontaktów z dzieckiem przez pozostałych członków rodziny,

— udział w rozstrzyganiu o istotnych sprawach dziecka, w szczególności w zakresie wyboru szkoły, profilu nauki, opieki zdrowotnej,

— zasad wychowawczych i systemu wartości przekazywanych dziecku,

— zasad pokrywania kosztów utrzymania i wychowania dziecka.

Kiedy prowadzi się mediację?

Mediację prowadzi się przed wszczęciem postępowania sądowego lub w jego trakcie. Możliwe jest także prowadzenie mediacji po zakończeniu postępowania.

Jaka jest podstawa prowadzenia mediacji?

Mediację prowadzi się na podstawie:

— umowy o mediację,

— postanowienia sądu kierującego do mediacji.

Co powinna zawierać umowa o mediację?

Umowa o mediację powinna w szczególności określać:

— przedmiot mediacji, tj. przedmiot sporu lub stosunek prawny, z którego spór wyniknął lub może wyniknąć,

— osobę mediatora albo sposób wyboru mediatora.

Umowa o mediację może zostać zawarta w postaci odrębnej umowy lub klauzuli mediacyjnej w umowie głównej. Klauzula mediacyjna to odrębne postanowienie wprowadzone przez strony do zawieranej umowy, na podstawie którego strony zobowiązują się, że w przypadku, gdyby w przyszłości doszło pomiędzy nimi do sporu, zanim skierują sprawę na drogę sądową skorzystają z mediacji.

Mediacja prowadzona na podstawie umowy o mediację jest autonomiczna (niezależna) w stosunku do postępowania sądowego, zatem może być prowadzona zarówno przed wszczęciem postępowania sądowego, jak i w jego trakcie oraz po jego zakończeniu.

Ważne: Umowa o mediację nie musi być zawarta na piśmie. Może być ona również zawarta poprzez samo wyrażenie zgody na mediację.

Kiedy sąd może wydać postanowienie o skierowaniu stron do mediacji?

Sąd aż do zamknięcia pierwszego posiedzenia wyznaczonego na rozprawę może skierować strony do mediacji. Po zamknięciu tego posiedzenia sąd może skierować strony do mediacji tylko na zgodny wniosek stron. Nie jest jednak możliwe skierowanie stron do mediacji w sprawach rozpoznawanych w postępowaniu nakazowym i upominawczym.

Sąd może skierować strony do mediacji tylko raz w toku postępowania.

W sprawach o rozwód i separację sąd może skierować strony do mediacji w każdym stanie sprawy, by umożliwić stronom ugodowe załatwienie spornych kwestii dotyczących zaspokojenia potrzeb rodziny, alimentów, sposobu sprawowania władzy rodzicielskiej, kontaktów z dziećmi oraz spraw majątkowych podlegających rozstrzygnięciu w wyroku orzekającym rozwód lub separację.

Co zawiera postanowienie sądu o skierowaniu stron do mediacji?

Postanowienie sądu o skierowaniu stron do mediacji zawiera:

— wyznaczenie mediatora (wskazanie imienia i nazwiska mediatora),

— wyznaczenie czasu trwania mediacji na okres do miesiąca,

— upoważnienie mediatora do zapoznania się z aktami sprawy, o ile strony złożyły w tym zakresie zgodny wniosek.

Ważne: Strony mogą wybrać innego mediatora niż wyznaczony przez sąd.

Strony mogą wnioskować o wyznaczenie dłuższego czasu niż miesięczny na przeprowadzenie mediacji. W trakcie mediacji termin na jej przeprowadzenie może zostać przedłużony na zgodny wniosek stron. Mediator nie może wnioskować o przedłużenie mediacji.

Kiedy następuje wszczęcie mediacji?

Wszczęcie mediacji następuje:

— przez stronę — z chwilą doręczenia mediatorowi wniosku o przeprowadzenie mediacji, z dołączonym dowodem doręczenia jego odpisu drugiej stronie,

— przez sąd — z chwilą ogłoszenia bądź doręczenia postanowienia o skierowaniu stron do mediacji.

Jeśli w umowie o mediację strony określą sposób wyboru mediatora poprzez wskazanie jedynie listy stałych mediatorów, z której ma on być wybrany przez organizację społeczną lub zawodową prowadzącą tę listę, wówczas wniosek zostanie złożony tej organizacji. Dopiero ona dokona wyboru konkretnego mediatora, a następnie doręczy mu wniosek o przeprowadzenie mediacji. W takim wypadku wszczęcie mediacji nastąpi dopiero z chwilą doręczenia wniosku mediatorowi przez organizację społeczną lub zawodową.

Ważne: Przez wszczęcie mediacji przerywa się bieg przedawnienia. Przedawnienie to, najogólniej rzecz ujmując, okres po upływie którego nie jest możliwe skuteczne dochodzenie przed sądem roszczenia majątkowego. Jeśli zatem strona przez czas wskazany w konkretnych przepisach nie dochodzi na drodze sądowej bądź poprzez mediację swoich praw majątkowych, wówczas dłużnik może odmówić zaspokojenia roszczenia (spełnienia świadczenia).

Po każdym przerwaniu biegu przedawnienia, biegnie ono od początku (na nowo).

Co powinien zawierać wniosek o przeprowadzenie mediacji?

Wniosek o przeprowadzenie mediacji powinien zawierać:

— oznaczenie stron,

— dokładnie określone żądanie,

— przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie,

— podpis strony,

— wymienienie załączników,

— odpis umowy o mediację, jeżeli strony zawarły ją na piśmie.

Wniosek o przeprowadzenie mediacji nie stanowi pisma procesowego, nie musi zatem spełniać warunków przewidzianych dla tego rodzaju pism.

Kiedy nie dochodzi do wszczęcia mediacji?

Mediacja, pomimo doręczenia mediatorowi wniosku o przeprowadzenie mediacji, nie zostaje wszczęta, jeżeli:

— stały mediator, w terminie tygodnia od dnia doręczenia mu wniosku o przeprowadzenie mediacji, odmówił przeprowadzenia mediacji,

— strony zawarły umowę o mediację, w której wskazano jako mediatora osobę niebędącą stałym mediatorem, a osoba ta, w terminie tygodnia od dnia doręczenia jej wniosku o przeprowadzenie mediacji, odmówiła przeprowadzenia mediacji,

— strony zawarły umowę o mediację bez wskazania mediatora i osoba, do której strona zwróciła się o przeprowadzenie mediacji, w terminie tygodnia od dnia doręczenia jej wniosku o przeprowadzenie mediacji, nie wyraziła zgody na przeprowadzenie mediacji albo druga strona w terminie tygodnia nie wyraziła zgody na osobę mediatora,

— strony nie zawarły umowy o mediację, a druga strona nie wyraziła zgody na mediację.

Kiedy nie prowadzi się mediacji?

Mediacji nie prowadzi się, gdy sąd wydał postanowienie o skierowaniu stron do mediacji, a strona w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia lub doręczenia jej postanowienia o skierowaniu do mediacji nie wyraziła zgody na mediację. Jest to zgodne z jedną z podstawowych zasad mediacji, jaką jest dobrowolność mediacji. Strona musi świadomie wyrazić zgodę na mediację, nie może pozostawać pod żadną presją ze strony sądu czy drugiej strony.

Kim jest mediator?

Mediator jest bezstronną osobą pomagającą stronom we wzajemnym wysłuchaniu, przedstawieniu własnych racji i argumentów, odnalezieniu wspólnych interesów, a także wypracowaniu możliwych rozwiązań.

Mediator pomaga stronom skoncentrować się na problemach, uzgodnieniu na czym one polegają, a następnie wypracowaniu satysfakcjonującego strony porozumienia.

Mediator nie może narzucać stronom własnych propozycji rozwiązania konfliktu czy sporu. Musi zachować neutralność i bezstronność. Powinien prowadzić mediację w taki sposób, by ewentualna nierównowaga stron nie miała wpływu na przebieg mediacji i jej ostateczny wynik.

Kto może być mediatorem?

Mediatorem może być każda osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych, korzystająca w pełni z praw publicznych.

Mediatorem nie może być jednak sędzia, za wyjątkiem sędziego w stanie spoczynku.

W sprawach o rozwód i separację oraz rodzinnych i opiekuńczych, o ile strony nie ustaliły mediatora, sąd kieruje strony do stałego mediatora posiadającego wiedzę teoretyczną, w szczególności posiadającego wykształcenie z zakresu psychologii, pedagogiki, socjologii lub prawa oraz umiejętności praktyczne w zakresie prowadzenia mediacji w sprawach rodzinnych.

Organizacje społeczne i zawodowe, które prowadzą listy stałych mediatorów i tworzą ośrodki mediacyjne, samodzielnie określają wymogi i kwalifikacje, jakie musi posiadać osoba, która chce być wpisana na listę stałych mediatorów.

Strony dokonując wyboru mediatora powinny kierować się przede wszystkim zaufaniem, jakie mają wobec mediatora. Bardzo ważne są jednak także inne przymioty i kwalifikacje mediatora. To bowiem jego wiedza, doświadczenie, dotychczasowa praktyka mediacyjna i zdolność szybkiego nawiązywania relacji interpersonalnych decyduje o satysfakcjonującym przebiegu mediacji, która choć nie zawsze doprowadzi do zawarcia ugody, to stworzy stronom szanse na ułożenie prawidłowych relacji w przyszłości.

Ważne: Ugoda zawarta przed osobą, która nie może pełnić funkcji mediatora, nie powinna podlegać zatwierdzeniu przez sąd.

Jak można znaleźć mediatora?

Organizacje społeczne i zawodowe, których przedmiotem działalności jest mediacja, mogą prowadzić listy stałych mediatorów oraz tworzyć ośrodki mediacyjne. Wpis na listę stałych mediatorów wymaga pisemnej zgody mediatora.

Ośrodki mediacyjne przekazują listy stałych mediatorów prezesowi sądu okręgowego, który ma obowiązek udostępnienia tych list wszystkim zainteresowanym.

Informacje o stałych mediatorach można również znaleźć na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości (www.ms.gov.pl), stronach internetowych stowarzyszeń mediatorów, organizacji społecznych i zawodowych oraz instytucji zajmujących się mediacją.

Czy mediator może odmówić prowadzenia mediacji?

Stały mediator może odmówić prowadzenia mediacji wyłącznie z ważnych powodów, o których jest obowiązany niezwłocznie powiadomić strony, a jeżeli strony do mediacji skierował sąd — również sąd. Takimi powodami mogą być: choroba mediatora,

— niemożność przeprowadzenia mediacji z powodu dużej liczby już prowadzonych mediacji,

— sprawa nie nadaje się do mediacji.

Mediator ad hoc (tj. indywidualnie powołany do prowadzenia mediacji w konkretnej sprawie) może natomiast odmówić prowadzenia mediacji z każdej przyczyny i nie musi jej nikomu ujawniać.

Jak przebiega postępowanie mediacyjne?

Po wszczęciu mediacji, mediator niezwłocznie w porozumieniu ze stronami sporu ustala termin i miejsce posiedzenia mediacyjnego. Jeśli mediacja jest prowadzona na podstawie skierowania sądu, wówczas termin posiedzenia musi mieścić się w granicach określonych przez sąd.

Zwykle w toku mediacji dochodzi do kilku nieformalnych spotkań, podczas których strony prezentują swoje stanowiska i punkt widzenia na istniejący pomiędzy nimi konflikt. W rozmowach towarzyszy im bezstronny i neutralny mediator, który pozwala nawiązać stronom dialog, choć one same nie widziały już możliwości nawiązania rzeczowej rozmowy i znalezienia rozwiązania sporu.

Najczęściej pierwsze spotkanie mediacyjne poświęcone jest przekazaniu stronom przez mediatora informacji o mediacji, jej zasadach, określeniu problemu będącego źródłem konfliktu. Mediator odpowiada także na pytania i wątpliwości stron związane z przebiegiem mediacji, uzyskuje ewentualną zgodę na prowadzenie mediacji, a następnie ustala ze stronami termin właściwego spotkania mediacyjnego. Na spotkaniu takim strony przedstawiają swój punkt widzenia konfliktu, swoje oczekiwania i podejmują współpracę celem znalezienia najkorzystniejszego dla nich rozwiązania.

Zdarzają się jednak sytuacje, że strony już na pierwszym spotkaniu rozpoczynają rozmowy dotyczące istniejącego pomiędzy nimi sporu i podejmują próby ugodowego jego zakończenia.

W spotkaniu mediacyjnym za zgodą stron i w porozumieniu z mediatorem mogą wziąć również udział osoby trzecie, takie jak np.: członkowie rodziny, adwokaci, radcy prawni, eksperci.

Spotkania mediacyjne powinny odbywać się w miejscu bezpiecznym i neutralnym, nie może to być zatem mieszkanie stron czy budynek sądu.

Nie zawsze jednak dochodzi do mediacji bezpośredniej, bowiem wyznaczenie spotkania mediacyjnego nie jest wymagane, jeżeli strony zgodzą się na przeprowadzenie mediacji bez posiedzenia mediacyjnego. Mediator spotyka się wówczas z każdą ze stron osobno, ma obowiązek przekazywania informacji, stanowisk i propozycji pomiędzy stronami. Jego rola nie ogranicza się jednak do zwykłego pośrednictwa między stronami, nadal bowiem jego głównym zadaniem jest dążenie do ugodowego załatwienia sprawy. Taka mediacja nazywana jest mediacją pośrednią.

Mediator pomaga także stronom sporu w sformułowaniu treści ugody.

Z przebiegu mediacji sporządzany jest protokół.

Jaka jest treść protokołu z przebiegu mediacji?

W protokole z mediacji oznacza się wyłącznie:

— miejsce i czas przeprowadzenia mediacji,

— imię, nazwisko (nazwę) i adresy stron,

— imię i nazwisko oraz adres mediatora, • wynik mediacji.

Jeżeli strony zawarły ugodę przed mediatorem, wówczas ugodę tę zamieszcza się w protokole albo załącza się do niego. Ugodę podpisują tylko strony. Jeśli strony nie mogą podpisać ugody (np. z powodu stanu zdrowia czy nieumiejętności pisania), niemożność tę mediator stwierdza w protokole.

Mediator jest obowiązany doręczyć stronom odpis protokołu.

Choć istotą mediacji jest rozmowa, to jednak w protokole z przebiegu mediacji nie zamieszcza się treści oświadczeń składanych przez strony, zajmowanych stanowisk ani też zgłaszanych propozycji rozwiązania konfliktu. Gdyby istniała obawa ujawnienia informacji przekazywanych drugiej stronie podczas trwania mediacji, wówczas strony z pewnością nie wyrażałyby chęci na szczerą rozmowę, która skutecznie zwiększa szanse powodzenia mediacji.

Gdzie jest przechowywany protokół z przebiegu mediacji?

O ile w toku mediacji prowadzonej na podstawie umowy o mediację doszło do zawarcia ugody, mediator ma obowiązek niezwłocznego złożenia protokołu z przebiegu mediacji w sądzie, który byłby właściwy do rozpoznania sprawy według właściwości ogólnej lub wyłącznej. Właściwość sądu określają przepisy Kodeksu postępowania cywilnego. Właściwość ogólna zależy od miejsca zamieszkania bądź siedziby strony, zaś właściwość wyłączna zależy od rodzaju określonej sprawy. Kodeks przewiduje na przykład, że powództwo o własność nieruchomości można wytoczyć wyłącznie przed sądem miejsca jej położenia.

Jeżeli do zawarcia ugody nie doszło, mediator nie ma obowiązku składania protokołu w sądzie, ale musi przesłać protokół stronom. Jeśli do mediacji doszło na podstawie skierowania przez sąd, mediator ma obowiązek złożenia protokołu z mediacji także w sądzie rozpoznającym sprawę.

Czy wystarczy samo zawarcie ugody przed mediatorem?

Ugoda zawarta przez strony przed mediatorem wymaga zatwierdzenia przez sąd, by mogła uzyskać moc prawną ugody sądowej, tzn. by mogła wywoływać takie same skutki, jak w przypadku, gdyby strony zawarły ugodę przed sądem.

Niezbędne jest przy tym złożenie przez stronę wniosku o zatwierdzenie ugody, bowiem sąd z urzędu nie może zatwierdzić ugody. Ani bowiem zawarcie ugody ani też złożenie przez mediatora protokołu w sądzie nie stanowi podstawy wszczęcia postępowania o zatwierdzenie ugody.

Wniosek o zatwierdzenie ugody może złożyć każda ze stron samodzielnie. Możliwe jest także złożenie wspólnego wniosku przez pogodzone strony.

Jeżeli ugoda podlega wykonaniu w drodze egzekucji, sąd zatwierdza ją przez nadanie jej klauzuli wykonalności. W pozostałych przypadkach sąd zatwierdza ugodę postanowieniem na posiedzeniu niejawnym. O terminie posiedzenia niejawnego sąd nie zawiadamia stron, doręcza im jedynie odpis wydanego na takim posiedzeniu orzeczenia.

W większości przypadków strony, które zawarły ugodę przed mediatorem, dobrowolnie realizują wzięte na siebie obowiązki. Niejednokrotnie nie ma zatem nawet konieczności zatwierdzania takiej ugody przez sąd. Jest to bardzo duża zaleta mediacji, bo strony czują się odpowiedzialne za wspólnie wypracowaną ugodę.

Ważne: Jeśli żadna ze stron nie wystąpi o zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem, ugoda taka wywołuje jedynie skutki prawne ugody pozasądowej, tj. umowy prawa cywilnego. W praktyce oznacza to, że jeśli jedna ze stron ugody nie wywiązuje się z jej postanowień, np. nie spłaca zadłużenia w ustalonych terminach, druga strona nie może realizować takiej ugody w postępowaniu komorniczym.