Bezpłatny fragment - LOGOPEDIA..DZIECKA

LOGOPEDIA DZIECKA

Diagnostyka, Terapie i Rola Specjalistów

mgr Anna Karolina Subiel-Fałat

SPIS TREŚCI

Rozdział 1: Wstęp

1.1. Cel książki

1.2. Znaczenie wczesnej interwencji w logopedii

1.3. Rola logopedów w rozwoju dziecka

Rozdział 2: Definicja logopedii

2.1. Co to jest logopedia?

2.2. Historia logopedii

2.3. Rozwój logopedii w Polsce i na świecie

Rozdział 3: Rozwój dziecka pod kątem logopedycznym

3.1. Rozwój mowy od pierwszych dni życia do 3. roku życia

3.2. Rozwój mowy w wieku przedszkolnym (3—6 lat)

3.3. Mowa u dzieci w wieku szkolnym (6—12 lat)

3.4. Rozwój mowy i języka u nastolatków (12—18 lat)

Rozdział 4: Zaburzenia mowy u dzieci

4.1. Rodzaje zaburzeń mowy

4.1.1. Zaburzenia artykulacyjne

4.1.2. Opóźniony rozwój mowy

4.1.3. Afazja dziecięca

4.1.4. Jąkanie

4.1.5. Dyzartria

4.2. Zaburzenia językowe

4.2.1. Słabe rozumienie języka

4.2.2. Trudności w budowie zdań

4.2.3. Problemy z używaniem słownictwa

4.3. Problemy z percepcją słuchową

Rozdział 5: Rola specjalistów w logopedii

5.1. Logopeda — kim jest i czym się zajmuje

5.2. Rola audiologa w diagnozie słuchu

5.3. Laryngolog w logopedii — diagnozowanie chorób uszu i ich wpływ na mowę

5.4. Współpraca między specjalistami w terapii logopedycznej

Rozdział 6: Diagnostyka logopedyczna

6.1. Metody diagnozy logopedycznej

6.2. Testy i narzędzia diagnostyczne

6.2.1. Testy artykulacyjne

6.2.2. Testy językowe

6.2.3. Testy percepcji słuchowej

6.3. Jak wygląda wizyta u logopedy

Rozdział 7: Terapie logopedyczne

7.1. Terapia artykulacyjna

7.2. Terapia w przypadku opóźnionego rozwoju mowy

7.3. Terapia w przypadku jąkania

7.4. Terapie wspomagające rozwój mowy u dzieci z dyzartrią

7.5. Metody terapeutyczne: metoda Krakowska, metoda KOLD, metoda fonologiczna

Rozdział 8: Choroby uszu i ich wpływ na mowę

8.1. Zapalenie ucha środkowego i jego wpływ na rozwój mowy

8.2. Niedosłuch — rodzaje, diagnoza i wpływ na mowę

8.3. Nadwrażliwość słuchowa (hyperakuzja) i jej wpływ na percepcję mowy

8.4. Rola audiologa w leczeniu problemów ze słuchem

Rozdział 9: System audiologiczny i jego rola w terapii logopedycznej

9.1. Badania audiologiczne

9.2. Aparaty słuchowe i implanty ślimakowe

9.3. Funkcje audiologa w leczeniu problemów ze słuchem i mową

9.4. Technologia w terapii mowy

Rozdział 10: Przykłady ćwiczeń i pomocy logopedycznych

10.1. Ćwiczenia logopedyczne dla dzieci przedszkolnych

10.2. Ćwiczenia logopedyczne dla dzieci szkolnych

10.3. Ćwiczenia dla nastolatków z problemami mowy

10.4. Pomoce dydaktyczne i technologie wspomagające terapię

Rozdział 11: Zakończenie

11.1. Znaczenie logopedii w rozwoju dziecka

11.2. Wyzwania i perspektywy w logopedii

11.3. Współpraca z rodziną i szkołą w terapii logopedycznej

Rozdział 12: Bibliografia
Rozdział 1: Wstęp

1.1. Cel książki

Książka ta ma na celu przedstawienie kompleksowego spojrzenia na logopedię dziecięcą — jej definicję, metody diagnozy oraz terapie stosowane w pracy z dziećmi, które mają problemy z mową i językiem. Zawiera także wskazówki dla rodziców, nauczycieli oraz specjalistów, jak wspierać rozwój mowy dziecka na różnych etapach jego życia.

1.2. Znaczenie wczesnej interwencji w logopedii

Wczesna interwencja logopedyczna ma ogromne znaczenie w rozwoju dziecka. Dzięki odpowiednio wczesnemu rozpoznaniu problemów z mową i językiem, możliwe jest zapobieganie poważnym trudnościom w późniejszym życiu dziecka.

1.3. Rola logopedów w rozwoju dziecka

Logopeda pełni kluczową rolę w diagnozowaniu i leczeniu zaburzeń mowy. Specjalista ten stosuje odpowiednie metody terapeutyczne i współpracuje z rodzicami oraz nauczycielami.

1.4. Cele logopedii

Oto lista przydatnych stron internetowych, które mogą stanowić cenne źródło informacji na temat logopedii, diagnostyki, terapii mowy oraz nowoczesnych technologii wspomagających rozwój mowy: wspieraniu prawidłowego rozwoju komunikacji oraz eliminowaniu zaburzeń mowy i języka.

Cele te dzielą się na profilaktyczne, diagnostyczne, terapeutyczne, rehabilitacyjne oraz edukacyjne i wychowawcze.

1.4.1. Cel profilaktyczny

Profilaktyka logopedyczna polega na zapobieganiu powstawaniu zaburzeń mowy i języka poprzez:

— wczesne wspieranie rozwoju komunikacji u niemowląt i małych dzieci,

— edukację rodziców, nauczycieli i opiekunów w zakresie rozwoju mowy,

— kontrolę i stymulację warunków anatomicznych i środowiskowych sprzyjających prawidłowej mowie (np. prawidłowe ssanie, gryzienie, oddychanie przez nos).

1.4.2. Cel diagnostyczny

Polega na rozpoznaniu rodzaju, stopnia i przyczyn zaburzeń mowy, głosu, języka lub połykania. Diagnoza obejmuje:

— analizę rozwoju mowy dziecka,

— ocenę funkcji artykulacyjnych, fonacyjnych i językowych,

— współpracę z innymi specjalistami (neurologiem, foniatrą, psychologiem).

1.4.3. Cel terapeutyczny

Najważniejszym celem logopedii jest skuteczna terapia zaburzeń mowy i komunikacji, poprzez:

— eliminowanie wad wymowy (np. seplenienie, rotacyzm),

— wspieranie rozwoju języka u dzieci z opóźnionym rozwojem mowy,

— poprawę płynności mowy (np. w terapii jąkania),

— rozwijanie umiejętności komunikacyjnych u dzieci z autyzmem, afazją, zespołem Downa czy MPD.

1.4.4. Cel rehabilitacyjny

Odnosi się do przywracania utraconych funkcji komunikacyjnych, np. po:

— urazach mózgu,

— operacjach narządów mowy,

— długotrwałej intubacji,

— w chorobach neurodegeneracyjnych (np. SLA, choroba Parkinsona).

1.4.5. Cel edukacyjno-wychowawczy

Logopeda wspiera nie tylko mowę, ale także rozwój emocjonalno-społeczny i poznawczy dziecka poprzez:

— budowanie motywacji do mówienia,

— wzmacnianie samooceny dziecka,

— rozwijanie komunikacji w grupie rówieśniczej,

— współpracę z rodziną i szkołą.

Rozdział 2: Definicja logopedii i jej rozwój

2.1. Co to jest logopedia?

Logopedia to interdyscyplinarna dziedzina nauki zajmująca się komunikacją człowieka — w szczególności diagnozowaniem, profilaktyką oraz terapią zaburzeń mowy, języka, głosu, artykulacji, a także połykania (dysfagii).

Obejmuje zarówno aspekt teoretyczny (badanie mechanizmów rozwoju mowy i języka), jak i praktyczny (terapia i wspieranie dzieci i dorosłych w zakresie trudności komunikacyjnych).

Rodzaje logopedii:

— Neurologopedia — zajmuje się zaburzeniami mowy po uszkodzeniach mózgu (np. po udarze, u dzieci z MPD, autyzmem).

— Surdologopedia — specjalizuje się w pracy z osobami z zaburzeniami słuchu.

— Logopedia artystyczna — wspiera pracę głosem i dykcję w zawodach medialnych.

— Terapia miofunkcjonalna — koncentruje się na pracy z mięśniami twarzy, żuchwy, języka i podniebienia.

— Logopedia dziecięca — obszar skoncentrowany na rozwoju mowy u dzieci w różnych fazach życia.

2.2. Historia logopedii — rozwój na tle epok

Starożytność

Już w starożytnej Grecji pojawiły się pierwsze wzmianki o zaburzeniach mowy

— Hipokrates (V w. p.n.e.) — opisywał tzw. „zaburzenia języka” i ich wpływ na organizm.

— Arystoteles — analizował mowę jako wyraz duszy, pisał o różnicach w wymowie.

Marek Korneliusz Celsus (I w. n.e.) — uznawany za autora pierwszego opisu jąkania jako efektu nieprawidłowego ruchu języka. Chociaż nie stosowano jeszcze żadnych terapii, dostrzegano istnienie problemów z mową.

Średniowiecze

Był to okres regresu wiedzy medycznej i naukowej.

— Dominowały przesądy i religijna interpretacja zaburzeń — dzieci z niemotą lub jąkające się uznawano za nawiedzone, przeklęte lub dotknięte przez Boga.

— Osoby z zaburzeniami mowy często izolowano lub traktowano jako osoby upośledzone psychicznie.

— Nie prowadzono żadnych prób terapii — mowa była postrzegana jako dar boski, a jej brak — jako kara.

Renesans i barok

W tych epokach zaczęło się powolne odchodzenie od myślenia magicznego.

— Rozwój medycyny i anatomii przyczynił się do większego zainteresowania mechanizmami artykulacyjnymi.

— Pojawiły się pierwsze opisy budowy aparatu mowy, ale nadal brakowało systematycznej terapii.

Oświecenie i XIX wiek

To właśnie ten okres przyniósł pierwsze świadome i metodyczne próby terapii zaburzeń mowy.

— Stosowano m.in. czytanie na głos, śpiewanie, ćwiczenia oddechowe i rytmiczne mówienie w leczeniu jąkania.

— Uważano, że ćwiczenia rytmiczne i muzyka mogą „uspokoić” mowę.

— W Europie pojawiały się pierwsze szkoły i ośrodki dla dzieci z zaburzeniami mowy.

Początek XX wieku

Logopedia zaczęła się wyodrębniać jako samodzielna dziedzina nauki.

— W krajach Europy Zachodniej i USA powstawały pierwsze ośrodki badające mowę i jej zaburzenia.

— Zaburzenia mowy zaczęto łączyć z funkcjonowaniem mózgu, rozwojem psychicznym i społecznym.

— Wprowadzano pierwsze klasyfikacje wad wymowy oraz badania nad wpływem środowiska i wychowania na rozwój mowy.

Okres międzywojenny i PRL w Polsce

— W Polsce rozwój logopedii rozpoczął się w okresie międzywojennym.

— Leon Kaczmarek — uznawany za ojca polskiej logopedii — stworzył podstawy klasyfikacji wad wymowy i metod terapii.

— W latach 50. XX w. logopedia zaczęła się rozwijać jako nauka uniwersytecka.

— 1967 r. — powstanie Uniwersytetu Logopedycznego przy UMCS w Lublinie, co zapoczątkowało rozwój kształcenia logopedów w Polsce.

Współczesność

Obecnie logopedia to prężnie rozwijająca się, interdyscyplinarna dziedzina nauki i praktyki:

— Wykorzystuje neurobiologię, psychologię, pedagogikę, technologię, a także nowoczesne metody terapeutyczne (np. metoda krakowska, metoda KOLD).

— Logopedzi pracują w szkołach, przedszkolach, szpitalach, poradniach, domach dziecka i środowiskach domowych.

— Rośnie znaczenie logopedii w pracy z dziećmi z autyzmem, zespołem Downa, afazją, niepełnosprawnościami oraz zaburzeniami emocjonalnymi.

— Terapia logopedyczna często opiera się na pracy zespołowej z psychologiem, terapeutą SI i nauczycielami.

— Powstają specjalistyczne narzędzia diagnostyczne i terapeutyczne, a logopedia coraz częściej korzysta z komunikacji alternatywnej (AAC).

XVIII i XIX wiek

— Początek traktowania jąkania jako problemu fizjologicznego, a nie duchowego.

— Rozwijają się techniki rytmicznego mówienia, śpiewu, oddechu.

— Adelbert Kussmaul (Niemcy) — wprowadził pojęcie „afazji dziecięcej”.

— Jean Marc Gaspard Itard (Francja) — lekarz, który podjął próbę edukacji dzikiego dziecka z Aveyron — wczesny przykład terapii komunikacji.

2.3. Rozwój logopedii w Polsce i na świecie

Początki logopedii na świecie — XX wiek

— Logopedia jako nauka wyodrębnia się z językoznawstwa, medycyny i pedagogiki.

— W Niemczech, Austrii i Francji powstają pierwsze ośrodki terapii mowy.

— W USA rozwija się speech therapy jako specjalność kliniczna.

Rozwój logopedii w Polsce

— Okres międzywojenny — pierwsze działania logopedyczne w szkołach i sanatoriach.

— Leon Kaczmarek — uważany za ojca polskiej logopedii. Stworzył pierwszą klasyfikację wad wymowy, podręczniki, kierunek studiów.

— 1967 — powstanie pierwszego kierunku logopedii w Polsce — na UMCS w Lublinie.

— Maria Pruszewicz, Stanislaw Grabias, Bogdan Rocławski, Władysław Szepietowski — wybitni badacze rozwijający logopedię teoretyczną i kliniczną w Polsce.

Współczesność

— Logopedia obejmuje wiele specjalizacji i rozwija się dynamicznie.

— Powstają nowe metody pracy:

— Metoda krakowska (Jagoda Cieszyńska) — wspiera dzieci z autyzmem.

— KOLD — Komunikacja, Obserwacja, Logopedia, Działanie.

— Logopeda współpracuje z neurologiem, psychologiem, fizjoterapeutą, terapeutą SI.

— Wykorzystuje się technologie wspierające mowę: aplikacje, komunikatory AAC, roboty terapeutyczne.

Rozdział 3: Rozwój dziecka pod kątem logopedycznym

Rozwój mowy dziecka przebiega etapami i jest ściśle powiązany z jego rozwojem psychicznym, społecznym oraz motorycznym. Każdy etap ma swoje charakterystyczne cechy i wymaga innego wsparcia

3.1. Rozwój mowy od pierwszych dni życia do 3. roku życia

Okres prenatalny i noworodkowy:

— Już w łonie matki dziecko reaguje na bodźce słuchowe. Słyszy rytm mowy, głosy rodziców, melodie.

— Po urodzeniu najważniejszym środkiem komunikacji jest płacz, który sygnalizuje potrzeby.

0–6 miesięcy:

— Rozwój wstępnej komunikacji — głużenie (odruchowe wydawanie dźwięków, głównie samogłoskowych i krtaniowych).

— Budowanie kontaktu wzrokowego, uśmiech społeczny, reakcja na dźwięki i głosy.

6–12 miesięcy:

— Gaworzenie — świadome powtarzanie sylab („ba-ba”, „ma-ma”), rozwój melodii mowy.

— Reakcje na imię, rozumienie prostych poleceń („daj”, „chodź”).

12–18 miesięcy:

— Powstawanie pierwszych słów (najczęściej rzeczowników, np. „mama”, „tata”, „baba”).

— Rozumienie więcej niż mówienie — dziecko wykonuje polecenia, rozumie zakazy.

18–24 miesięcy:

— Szybki rozwój słownika — tzw. eksplozja słów.

— Łączenie dwóch słów w proste zdania („mama da”, „idziemy auto”).

24–36 miesięcy:

— Tworzenie coraz bardziej złożonych wypowiedzi.

— Rozwój odmiany przez przypadki (choć często z błędami).

— Stosowanie zaimków osobowych („ja”, „ty”, „mój”).

— 3.2. Rozwój mowy w wieku przedszkolnym (3–6 lat)

3–4 lata:

— Rozwój bogatego słownika biernego i czynnego.

— Powstawanie pierwszych pełnych zdań.

— Intensywny rozwój gramatyki — pojawiają się pierwsze czasy (teraźniejszy, przeszły).

— Artykulacja: dziecko zaczyna wymawiać wszystkie samogłoski i większość spółgłosek. Możliwe są jeszcze błędy przy głoskach szumiących (sz, ż, cz, dż).

4–5 lat:

— Doskonalenie struktury zdań — łączenie kilku zdań w opowieść.

— Rozwijanie rozumienia złożonych instrukcji („Przynieś mi misia i połóż go na kanapie”).

— Coraz lepsza artykulacja, pojawia się głoska „r” (choć czasem dopiero około 6. roku życia).

5–6 lat:

— Opanowanie większości norm artykulacyjnych.

— Umiejętność opowiadania historii, odtwarzania wydarzeń z życia codziennego.

— Umiejętność zadawania pytań i rozumienia dowcipów, zagadek. W wieku przedszkolnym należy szczególnie zwracać uwagę na wady wymowy (np. seplenienie), bo mogą się one utrwalić w wieku szkolnym.

3.3. Mowa u dzieci w wieku szkolnym (6–12 lat)

Wczesny wiek szkolny (6–9 lat):

— Dziecko opanowuje prawidłową artykulację wszystkich głosek.

— Zwiększa się zasób słownictwa specjalistycznego (szkolnego).

— Dziecko potrafi budować długie, logiczne i spójne wypowiedzi.

— Rozwija się umiejętność rozumienia przenośni, ironii i żartów.

Późny wiek szkolny (9–12 lat):

— Dziecko doskonali umiejętność czytania ze zrozumieniem i poprawnego pisania.

— Zwiększa się liczba wypowiedzi abstrakcyjnych i logicznych argumentacji.

— Pojawia się styl mowy dostosowany do sytuacji komunikacyjnej (inaczej mówi do nauczyciela, inaczej do kolegi). Trudności w artykulacji lub rozumieniu mogą wpływać na wyniki szkolne, zwłaszcza w nauce języka polskiego i przedmiotów humanistycznych.

3.4. Rozwój mowy i języka u nastolatków (12–18 lat)

Wczesna adolescencja (12–15 lat):

— Mowa staje się narzędziem do wyrażania myśli abstrakcyjnych i złożonych emocji.

— Rozwija się umiejętność prowadzenia dyskusji, argumentowania, prezentowania własnego zdania.

Późna adolescencja (15–18 lat):

— Styl wypowiedzi zależy od sytuacji (język formalny w szkole, potoczny wśród rówieśników).

— Nastolatkowie świadomie używają metafor, ironii, neologizmów i slangu.

— Rozwijają się kompetencje językowe potrzebne w pracy, na uczelni, w życiu dorosłym.

Tabela: Rozwój mowy dziecka

Ćwiczenia logopedyczne na każdy etap rozwoju mowy

0–1 rok: Pierwsze dźwięki i gaworzenie

W pierwszym roku życia dziecko rozwija swoje zdolności do wydawania dźwięków i gaworzenia. W tym okresie ważne jest, aby rodzice i opiekunowie angażowali dziecko do „rozmowy”, nawet jeśli ono jeszcze nie mówi.

Ćwiczenia:

— Głużenie z dzieckiem: Wydawaj dźwięki, takie jak „gu”, „ba”, „da”, naśladuj je, aby dziecko mogło je powtarzać. Ćwiczenie pomoże dziecku rozwinąć aparat mowy.

— Powtarzanie dźwięków: Powtarzaj dźwięki, które wydaje dziecko, np. „ma-ma”, „ba-ba”. To ćwiczenie stymuluje rozwój słuchu fonematycznego.

— Kontakt wzrokowy: Zachęcaj dziecko do nawiązywania kontaktu wzrokowego podczas wydawania dźwięków. Taki kontakt jest podstawą rozwoju komunikacji werbalnej.

Wskazówka dla rodziców:

Staraj się mówić do dziecka spokojnym, melodyjnym głosem, bo to pomaga w rozwijaniu umiejętności słuchania i rozumienia.

1–3 lata: Pierwsze słowa i krótkie zdania

W tym wieku dziecko zaczyna wypowiadać pierwsze słowa i łączyć je w proste zdania. To etap intensywnego rozwoju słownictwa.

Ćwiczenia:

— Pokazywanie i nazywanie przedmiotów: Pokaż dziecku przedmioty codziennego użytku (np. „pies”, „piłka”, „kredka”) i powiedz ich nazwę. Zachęcaj dziecko do powtarzania słów.

— Zabawy w zgadywanie: Proś dziecko o zgadywanie, co znajduje się w pudełku, kiedy wskazujesz na przedmioty. Na przykład: „Co to jest?” — „Pies!”

— Rozmowy o czynnościach: Mów o tym, co robicie w danym momencie: „Teraz będziemy jeść śniadanie”, „Umyjemy ręce”. Dziecko zaczyna rozumieć kontekst i używać słów w odpowiednich sytuacjach.

Wskazówka dla rodziców:

Często zadawaj pytania typu „Co to?” lub „Jak się nazywa?”. Zrób to w zabawny sposób, a dziecko chętniej będzie próbować odpowiadać.

3–6 lat: Rozwój gramatyki i opowiadanie historii

W tym okresie dziecko poszerza słownik, zaczyna używać bardziej złożonych zdań i wprowadza zasady gramatyczne. Ważne jest wspieranie go w budowaniu płynnej mowy i logicznego łączenia myśli.

Ćwiczenia: