Bezpłatny fragment - Krótka historia rosyjskiej mafii

Wstęp

Rosyjska przestępczość zorganizowana, potocznie określana mianem „mafii”, stanowi jedno z najbardziej złożonych, trwałych i wielowymiarowych zjawisk kryminologicznych w historii nowoczesnych społeczeństw. Jej geneza, struktura, ewolucja oraz wpływ na życie społeczne, polityczne i gospodarcze Rosji — a także wielu innych państw — wymykają się prostym klasyfikacjom. Nie jest to jedynie zbiór grup przestępczych działających na marginesie społeczeństwa. To system, który w określonych momentach historycznych funkcjonował równolegle do państwa, a niekiedy w jego imieniu, wykorzystując jego instytucje, zasoby i legitymizację.

Celem niniejszej książki jest przedstawienie syntetycznej, ale pogłębionej analizy rosyjskiej mafii jako fenomenu kryminologicznego. Autor nie skupia się na sensacyjnych aspektach działalności przestępczej, lecz na procesach społecznych, politycznych i instytucjonalnych, które umożliwiły powstanie, konsolidację i ekspansję struktur mafijnych. Szczególną uwagę poświęcono instytucji „wory w zakonie”, wojnie suk po II wojnie światowej, transformacji mafii w okresie pierestrojki oraz jej relacjom z państwem i służbami specjalnymi. Analiza prowadzona jest w perspektywie kryminologicznej, z uwzględnieniem teorii przestępczości zorganizowanej, socjologii dewiacji, ekonomii nieformalnej oraz studiów nad państwem hybrydowym.

Rosyjska mafia nie jest zjawiskiem jednorodnym ani statycznym. Jej struktura ewoluowała w odpowiedzi na zmiany polityczne, gospodarcze i społeczne, które zachodziły w Rosji od końca XIX wieku po współczesność. Początkowo funkcjonowała jako subkultura przestępcza wykształcona w carskich więzieniach i łagrach, oparta na nieformalnym kodeksie honorowym, rytuałach inicjacyjnych i hierarchii wewnętrznej. W okresie sowieckim, zwłaszcza po II wojnie światowej, doszło do dramatycznego rozłamu w świecie przestępczym — tzw. „wojny suk” — który na trwałe zmienił zasady funkcjonowania „wory w zakonie” i doprowadził do brutalnej walki o lojalność, władzę i przetrwanie.

W latach 80. i 90. XX wieku, w okresie pierestrojki i rozpadu ZSRR, rosyjska mafia przeszła głęboką transformację. Z grup przestępczych działających w cieniu państwa przekształciła się w struktury zdolne do przejmowania przedsiębiorstw, banków, zasobów strategicznych i wpływu politycznego. Proces prywatyzacji, prowadzony w warunkach chaosu instytucjonalnego, umożliwił mafii penetrację gospodarki na niespotykaną wcześniej skalę. W efekcie powstały struktury hybrydowe — łączące cechy organizacji przestępczej, korporacji i instytucji państwowej — które funkcjonowały w sposób zorganizowany, profesjonalny i transnarodowy.

Współczesna rosyjska mafia nie ogranicza się do terytorium Federacji Rosyjskiej. Jej struktury działają w USA, Izraelu, Niemczech, Europie Wschodniej i Azji Środkowej. Zajmują się nie tylko klasycznymi formami przestępczości — takimi jak przemyt narkotyków, handel ludźmi, pranie pieniędzy czy zabójstwa na zlecenie — ale także cyberprzestępczością, manipulacją informacyjną, infiltracją instytucji finansowych i politycznych. Ich działalność jest trudna do wykrycia, zdecentralizowana i odporna na tradycyjne metody ścigania. W wielu przypadkach rosyjska mafia funkcjonuje w symbiozie z państwem — korzystając z ochrony służb specjalnych, powiązań politycznych i legitymizacji społecznej.

Zjawisko rosyjskiej przestępczości zorganizowanej wymaga interdyscyplinarnego podejścia badawczego. Kryminologia dostarcza narzędzi do analizy struktury, dynamiki i funkcji grup przestępczych. Socjologia pozwala zrozumieć mechanizmy rekrutacji, lojalności i kontroli społecznej. Politologia analizuje relacje mafii z państwem, służbami i elitami władzy. Ekonomia bada wpływ przestępczości na rynek, inwestycje i przepływy kapitału. Historia ukazuje ewolucję zjawiska w kontekście przemian ustrojowych, wojennych i społecznych. Tylko takie podejście pozwala uchwycić pełnię złożoności rosyjskiej mafii jako fenomenu kryminologicznego.

Struktura niniejszej książki obejmuje dziesięć rozdziałów, z których każdy koncentruje się na jednym kluczowym aspekcie rosyjskiej przestępczości zorganizowanej. Rozdział pierwszy przedstawia genezę zjawiska — od carskich więzień po łagry sowieckie. Rozdział drugi analizuje „wojnę suk” jako moment przełomowy w historii świata przestępczego. Rozdział trzeci poświęcony jest instytucji „wory w zakonie” — jej strukturze, kodeksowi i funkcjom. Rozdział czwarty ukazuje transformację mafii w okresie pierestrojki i rozpadu ZSRR. Rozdział piąty bada penetrację gospodarki postsowieckiej przez struktury mafijne. Rozdział szósty analizuje mechanizmy przemocy, zastraszania i eliminacji konkurencji. Rozdział siódmy przedstawia ekspansję mafii poza granice Rosji. Rozdział ósmy bada relacje mafii z państwem i służbami specjalnymi. Rozdział dziewiąty ukazuje współczesne formy działalności mafii — w tym cyberprzestępczość. Rozdział dziesiąty analizuje próby zwalczania rosyjskiej przestępczości zorganizowanej — zarówno na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym.

Książka nie rości sobie prawa do wyczerpania tematu. Stanowi próbę uporządkowania wiedzy o rosyjskiej mafii w sposób systemowy, interdyscyplinarny i krytyczny. Autor opiera się na literaturze naukowej, raportach instytucji międzynarodowych, dokumentach sądowych, analizach policyjnych oraz źródłach historycznych. Unika sensacyjności, skupiając się na faktach, procesach i mechanizmach. Celem nie jest wzbudzenie emocji, lecz zrozumienie zjawiska, które — choć ukryte — ma realny wpływ na bezpieczeństwo, gospodarkę i strukturę społeczną wielu państw.

W czasach, gdy granice między państwem a przestępczością stają się coraz bardziej płynne, a technologia umożliwia przestępcom działanie na skalę globalną, zrozumienie fenomenu rosyjskiej mafii staje się nie tylko zadaniem akademickim, ale również imperatywem społecznym. Przestępczość zorganizowana nie jest zjawiskiem odległym — jej skutki są obecne tu i teraz, w życiu obywateli, w pracy instytucji, w strukturze gospodarki. Dlatego też analiza rosyjskiej mafii nie może ograniczać się do opisu — musi prowadzić do refleksji, działania i budowania odporności społecznej.

Niniejszy wstęp stanowi zaproszenie do tej refleksji. Do spojrzenia na rosyjską przestępczość zorganizowaną nie jako egzotyczne zjawisko z dalekiego Wschodu, lecz jako systemowy problem współczesnego świata. Problem, który wymaga wiedzy, odwagi i współpracy — nie tylko w ramach nauki, ale także w praktyce społecznej, politycznej i instytucjonalnej.

Rozdział 1: Geneza rosyjskiej przestępczości zorganizowanej

Rosyjska przestępczość zorganizowana, choć w swojej współczesnej formie kojarzona głównie z okresem postsowieckim, ma korzenie znacznie głębsze, sięgające końca XIX wieku. Jej geneza nie jest jedynie efektem spontanicznego rozwoju środowisk przestępczych, lecz wynikiem długotrwałych procesów społecznych, politycznych i instytucjonalnych, które ukształtowały unikalną subkulturę kryminalną. W tym rozdziale podjęta zostanie próba rekonstrukcji tych procesów w perspektywie kryminologicznej, z uwzględnieniem wpływu carskiego systemu penitencjarnego, rewolucji bolszewickiej, łagrów sowieckich oraz wojny suk — jako kluczowych momentów formacyjnych rosyjskiej mafii.

Pierwsze struktury przestępcze w Rosji zaczęły wykształcać się w drugiej połowie XIX wieku, w odpowiedzi na gwałtowną urbanizację, migracje wewnętrzne oraz rozwój przemysłu. W miastach takich jak Petersburg, Moskwa czy Odessa powstawały gangi zajmujące się kradzieżami, wymuszeniami, prostytucją i przemytem. Ich działalność była jednak stosunkowo nieskoordynowana, a struktury luźne i lokalne. Przełomowym momentem dla rozwoju przestępczości zorganizowanej był rozwój carskiego systemu więziennictwa, który — paradoksalnie — stworzył warunki do konsolidacji środowisk kryminalnych.

W carskich więzieniach, zwłaszcza w koloniach karnych na Syberii, zaczęła wykształcać się subkultura przestępcza oparta na nieformalnych zasadach, rytuałach i hierarchii. Osadzeni, pozbawieni kontaktu ze światem zewnętrznym, tworzyli własne systemy normatywne, w których lojalność wobec „braci” była wartością nadrzędną, a współpraca z administracją więzienną traktowana jako zdrada. W tym środowisku narodziła się instytucja „wory w zakonie” — dosłownie „złodziei w prawie” — czyli przestępców, którzy przeszli rytuał inicjacyjny, zaakceptowali kodeks honorowy i zostali uznani przez innych członków za pełnoprawnych reprezentantów świata przestępczego.

Kodeks „wory w zakonie” był surowy i bezkompromisowy. Zakazywał współpracy z władzami, posiadania legalnej pracy, zakładania rodziny, służby wojskowej oraz jakiejkolwiek formy integracji ze społeczeństwem. W zamian oferował ochronę, prestiż i dostęp do zasobów świata przestępczego. Wory pełnili funkcję sędziów, mediatorów i organizatorów życia więziennego. Ich autorytet opierał się nie na sile fizycznej, lecz na przestrzeganiu zasad, umiejętności rozwiązywania konfliktów i zdolności do organizacji działań przestępczych. W praktyce byli elitą świata kryminalnego, a ich decyzje miały moc obowiązującą nie tylko w więzieniu, ale również poza jego murami.

Rewolucja bolszewicka z 1917 roku oraz powstanie Związku Radzieckiego nie zlikwidowały świata przestępczego — przeciwnie, stworzyły nowe warunki jego funkcjonowania. Władze sowieckie, dążąc do kontroli nad społeczeństwem, rozbudowały system represji, który objął nie tylko przeciwników politycznych, ale również zwykłych obywateli. W efekcie miliony ludzi trafiły do łagrów — obozów pracy przymusowej, które stały się nowym środowiskiem życia przestępczego. W łagrach, podobnie jak wcześniej w więzieniach carskich, wykształciła się subkultura oparta na zasadach „wory w zakonie”, choć w znacznie bardziej brutalnej i zhierarchizowanej formie.

Kluczowym momentem w historii rosyjskiej przestępczości zorganizowanej była tzw. „wojna suk”, która miała miejsce tuż po zakończeniu II wojny światowej. Konflikt ten dotyczył podziału środowiska przestępczego na dwie grupy: „prawdziwych złodziei” — którzy zachowali lojalność wobec kodeksu „wory w zakonie” i odmówili współpracy z władzami — oraz „suki” — czyli tych, którzy w czasie wojny zgodzili się na służbę wojskową, pracę lub współpracę z administracją obozową. Dla „wory” była to zdrada, która wymagała ukarania. W efekcie doszło do brutalnych walk wewnątrz łagrów, w których zginęły tysiące osadzonych. Wojna suk nie była jedynie konfliktem o zasady — była walką o władzę, kontrolę i legitymizację w świecie przestępczym.

Z kryminologicznego punktu widzenia wojna suk stanowi przykład konfliktu normatywnego wewnątrz subkultury przestępczej. Pokazuje, że nawet w środowiskach opartych na nieformalnych zasadach istnieje potrzeba legitymizacji, hierarchii i kontroli. Konflikt ten doprowadził do redefinicji instytucji „wory w zakonie” — od elity moralnej do elity operacyjnej, zdolnej do stosowania przemocy, organizacji działań i zarządzania zasobami. W efekcie powstała struktura bardziej zhierarchizowana, brutalna i pragmatyczna, która stała się fundamentem współczesnej rosyjskiej mafii.

Lata 50. i 60. XX wieku to okres konsolidacji struktur przestępczych w ZSRR. Choć państwo sowieckie oficjalnie nie uznawało istnienia przestępczości zorganizowanej, w praktyce tolerowało jej funkcjonowanie w zamian za względną stabilność. Wory kontrolowali życie więzienne, organizowali przemyt, wymuszenia, kradzieże i nielegalny handel. Ich wpływ sięgał poza mury więzień — do czarnego rynku, nieformalnych sieci dystrybucji i lokalnych struktur społecznych. W wielu przypadkach byli jedyną instytucją zdolną do rozwiązywania konfliktów, zapewniania „sprawiedliwości” i organizacji życia codziennego w warunkach niedoboru, represji i chaosu.

Z perspektywy kryminologicznej, rosyjska przestępczość zorganizowana w okresie sowieckim funkcjonowała jako alternatywny system społeczny — oparty na zasadach nieformalnych, ale skutecznych. Jej struktura była zdecentralizowana, ale spójna. Jej normy były nielegalne, ale przestrzegane. Jej funkcje były przestępcze, ale społecznie użyteczne. Wory w zakonie pełnili rolę nie tylko przestępców, ale również liderów, mediatorów i organizatorów. Ich autorytet opierał się na reputacji, lojalności i zdolności do działania — nie na formalnym stanowisku czy instytucjonalnej legitymacji.

Podsumowując, geneza rosyjskiej przestępczości zorganizowanej jest procesem wieloetapowym, uwarunkowanym historycznie, społecznie i instytucjonalnie. Od lokalnych gangów miejskich, przez subkulturę więzienną, po zorganizowane struktury łagrowe — rosyjska mafia wykształciła się jako odpowiedź na warunki represji, niedoboru i chaosu. Instytucja „wory w zakonie” oraz wojna suk były kluczowymi momentami formacyjnymi, które ukształtowały zasady, hierarchii i funkcji rosyjskiej przestępczości zorganizowanej. To właśnie w tym okresie — od końca XIX wieku do lat 60. XX wieku — ukształtowały się fundamenty, które pozwoliły mafii rosyjskiej przetrwać kolejne dekady, adaptować się do zmieniających warunków politycznych i społecznych, a w końcu przekształcić się w strukturę transnarodową o zasięgu globalnym.

Z kryminologicznego punktu widzenia, geneza rosyjskiej mafii nie może być rozpatrywana wyłącznie jako proces degeneracji społecznej czy efekt uboczny represyjnego systemu karnego. Przeciwnie — należy ją postrzegać jako zjawisko systemowe, w którym przestępczość zorganizowana pełniła funkcje społeczne, ekonomiczne i instytucjonalne w warunkach niedoboru, chaosu i braku zaufania do państwa. Wory w zakonie, wojna suk, łagry i czarny rynek nie były anomaliami — były odpowiedzią na strukturalne deficyty państwa i społeczeństwa.

Rozdział ten stanowi punkt wyjścia do dalszej analizy rosyjskiej przestępczości zorganizowanej. W kolejnych częściach książki przyjrzymy się, jak te historyczne fundamenty zostały wykorzystane, przekształcone i rozwinięte w warunkach postsowieckich, jak mafia zyskała wpływy w gospodarce, polityce i służbach specjalnych, oraz jak jej działalność rozprzestrzeniła się poza granice Rosji. Zrozumienie genezy jest kluczowe dla zrozumienia współczesnej struktury mafii — jej logiki działania, mechanizmów kontroli i zdolności do adaptacji.

Rozdział 2: Wojna suk — konflikt o lojalność i władzę w łagrach

W historii rosyjskiej przestępczości zorganizowanej niewiele wydarzeń miało tak głęboki i trwały wpływ na strukturę, ideologię i dynamikę świata przestępczego jak tzw. „wojna suk” (ros. война сук). Ten brutalny konflikt, który rozegrał się w sowieckich łagrach po zakończeniu II wojny światowej, nie był jedynie epizodem wewnętrznej walki o władzę. Stanowił fundamentalne przeobrażenie subkultury „wory w zakonie”, redefinicję lojalności, przynależności i legitymizacji w świecie przestępczym. Z perspektywy kryminologicznej, wojna suk jest przykładem konfliktu normatywnego, który ujawnia mechanizmy kontroli społecznej, sankcji nieformalnych oraz procesów wykluczenia w strukturach przestępczych.

Geneza konfliktu sięga lat 40. XX wieku, kiedy to miliony obywateli Związku Radzieckiego — zarówno cywilów, jak i żołnierzy — zostały osadzone w obozach pracy przymusowej. Wśród nich znajdowali się również członkowie świata przestępczego, w tym „wory w zakonie” — elita kryminalna, która od dekad funkcjonowała według surowego kodeksu honorowego. Kodeks ten zakazywał współpracy z władzami, służby wojskowej, pracy na rzecz państwa oraz jakiejkolwiek formy integracji ze społeczeństwem. Wory mieli żyć wyłącznie z przestępstwa, zachowywać lojalność wobec braci i nie uznawać żadnej formy legalnej aktywności.

II wojna światowa postawiła ten kodeks w sytuacji kryzysowej. Wielu przestępców, pod przymusem lub z własnej woli, wstąpiło do Armii Czerwonej, podjęło pracę w zakładach przemysłowych lub współpracowało z administracją obozową. Po zakończeniu wojny, gdy wrócili do łagrów, zostali uznani przez „prawdziwych wory” za zdrajców — „suki”. Termin ten, pierwotnie oznaczający pogardliwie „zdrajcę” lub „sprzedajnego”, stał się kategorią kryminologiczną, wyznaczającą granicę między lojalnością a zdradą, między przynależnością a wykluczeniem.

Konflikt między „wory” a „sukami” szybko przybrał formę brutalnej wojny wewnętrznej. W łagrach dochodziło do masowych mordów, tortur, zastraszania i eliminacji przeciwników. Wory organizowali egzekucje suków, niszczyli ich majątek, izolowali ich społecznie. Suki, z kolei, tworzyli własne struktury obronne, nawiązywali współpracę z administracją obozową, a niekiedy sami przeprowadzali akcje odwetowe. Konflikt ten trwał przez całą dekadę lat 40. i 50., obejmując setki obozów i tysiące osadzonych. Jego skala była tak duża, że władze sowieckie musiały interweniować, rozdzielając grupy, przenosząc więźniów i wzmacniając kontrolę.

Z punktu widzenia kryminologii, wojna suk jest przykładem konfliktu normatywnego, w którym dochodzi do starcia dwóch systemów wartości wewnątrz jednej subkultury. Wory reprezentowali tradycyjny kodeks przestępczy — oparty na izolacji, lojalności i nielegalności. Suki reprezentowali pragmatyzm, adaptację i kompromis. Konflikt ten nie był jedynie walką o zasady — był walką o władzę, legitymizację i kontrolę nad zasobami świata przestępczego. W jego wyniku doszło do trwałego podziału środowiska kryminalnego, który przetrwał dekady i wpłynął na strukturę mafii w okresie postsowieckim.

Wojna suk ujawnia również mechanizmy sankcji nieformalnych w strukturach przestępczych. Wory nie dysponowali instytucjonalnym aparatem przymusu — ich władza opierała się na reputacji, lojalności i zdolności do organizacji przemocy. Egzekucje, tortury i izolacja były formami sankcji społecznych, które miały na celu przywrócenie porządku normatywnego. Suki, z kolei, próbowały zbudować alternatywny system legitymizacji — oparty na współpracy z władzami, organizacji własnych struktur i redefinicji lojalności. Konflikt ten pokazuje, że nawet w świecie przestępczym istnieje potrzeba normatywnej spójności, a jej naruszenie prowadzi do przemocy, wykluczenia i reorganizacji.

Skutki wojny suk były dalekosiężne. Po jej zakończeniu, struktura „wory w zakonie” uległa znaczącej zmianie. Z elity moralnej przekształcili się w elitę operacyjną — zdolną do stosowania przemocy, zarządzania zasobami i organizacji działań przestępczych. Ich kodeks został zredefiniowany — mniej surowy, bardziej pragmatyczny, dostosowany do nowych warunków. Wory zaczęli akceptować pewne formy współpracy z państwem, podejmować działania gospodarcze, a nawet uczestniczyć w strukturach administracyjnych. Suki, choć formalnie wykluczeni, w wielu przypadkach zintegrowali się z nowym porządkiem, tworząc struktury mafijne o charakterze hybrydowym.

Z perspektywy historycznej, wojna suk była momentem przełomowym w historii rosyjskiej przestępczości zorganizowanej. Pokazała, że świat przestępczy nie jest monolitem — jest przestrzenią konfliktów, negocjacji i adaptacji. Pokazała również, że przestępczość zorganizowana może ewoluować — nie tylko w odpowiedzi na zmiany zewnętrzne, ale również w wyniku wewnętrznych napięć. Wory w zakonie, choć zachowali swoją pozycję, musieli dostosować się do nowych realiów — bardziej brutalnych, bardziej złożonych i bardziej zinstytucjonalizowanych.

Z perspektywy kryminologicznej, wojna suk jest również przykładem, jak przestępczość zorganizowana reaguje na kryzys legitymizacji. Kiedy zasady przestępcze zostają naruszone, a ich przestrzeganie przestaje być oczywiste, dochodzi do konfliktu, który może prowadzić do reorganizacji struktur, redefinicji norm i zmiany funkcji społecznych. W tym sensie wojna suk była nie tylko konfliktem o władzę — była procesem transformacji, który ukształtował rosyjską mafię w jej współczesnej formie.

Rozdział ten ukazuje, że rosyjska przestępczość zorganizowana nie jest zjawiskiem statycznym ani jednowymiarowym. Jest strukturą dynamiczną, zdolną do adaptacji, reorganizacji i redefinicji. Wojna suk była jednym z najważniejszych momentów tej ewolucji — momentem, w którym świat przestępczy musiał odpowiedzieć na kryzys tożsamości, lojalności i legitymizacji. Odpowiedź ta była brutalna, ale skuteczna — doprowadziła do powstania struktur mafijnych, które przetrwały dekady i zdominowały życie przestępcze w Rosji i poza jej granicami.

W kolejnych rozdziałach książki przyjrzymy się, jak te struktury funkcjonowały w okresie pierestrojki, jak przenikały do gospodarki, polityki i służb specjalnych, oraz jak rozprzestrzeniły się na skalę globalną. Zrozumienie wojny suk jest kluczowe dla zrozumienia logiki działania rosyjskiej mafii jako zjawiska kryminologicznego. Konflikt, który rozpoczął się jako spór o lojalność wobec kodeksu „wory w zakonie”, przekształcił się w brutalną walkę o dominację, która na trwałe zmieniła strukturę rosyjskiego świata przestępczego. Wojna suk nie tylko zredefiniowała pojęcie przestępczej tożsamości, ale także ujawniła zdolność rosyjskiej mafii do wewnętrznej reorganizacji, adaptacji i przetrwania w warunkach ekstremalnego napięcia.

Z perspektywy dalszej analizy, wojna suk stanowi punkt zwrotny, po którym rosyjska przestępczość zorganizowana zaczęła funkcjonować nie tylko jako subkultura, lecz jako system operacyjny zdolny do działania w różnych kontekstach społecznych i politycznych. W kolejnych rozdziałach książki przyjrzymy się, jak ta nowa struktura mafijna przekształciła się w aktora gospodarki postsowieckiej, jak przenikała do instytucji państwowych, jak rozwinęła działalność transnarodową i jak funkcjonuje w warunkach współczesnej globalizacji.

Zrozumienie wojny suk nie jest jedynie historyczną ciekawostką — to klucz do zrozumienia logiki działania rosyjskiej mafii, jej mechanizmów legitymizacji, sankcji i kontroli. To także ostrzeżenie, że przestępczość zorganizowana, nawet jeśli oparta na brutalności, może być zdolna do tworzenia trwałych struktur społecznych, które przetrwają dekady i będą miały realny wpływ na życie milionów ludzi.

W tym sensie wojna suk nie była końcem starego porządku, lecz początkiem nowej ery rosyjskiej przestępczości — ery, w której przemoc, pragmatyzm i organizacja stały się fundamentem mafijnej potęgi.

Rozdział 3: Wory w zakonie jako fenomen kryminologiczny

Instytucja „wory w zakonie” (ros. воры в законе), tłumaczona dosłownie jako „złodzieje w prawie”, stanowi jeden z najbardziej charakterystycznych i zarazem najbardziej wpływowych elementów rosyjskiej przestępczości zorganizowanej. Jej geneza, struktura, funkcje i ewolucja są nie tylko przedmiotem zainteresowania historyków i socjologów, ale przede wszystkim kryminologów, którzy dostrzegają w niej unikalny przykład nieformalnej instytucji społecznej, zdolnej do regulowania zachowań, rozstrzygania konfliktów i organizowania działań przestępczych w sposób systemowy.

Wory w zakonie nie są zwykłymi przestępcami. To elita świata kryminalnego, wyłaniana na podstawie rygorystycznych kryteriów, rytuałów inicjacyjnych i społecznego uznania. Ich status nie wynika z siły fizycznej, bogactwa czy pozycji w strukturze mafijnej, lecz z przestrzegania kodeksu honorowego, lojalności wobec subkultury przestępczej oraz zdolności do rozwiązywania konfliktów i organizowania życia więziennego. Wory pełnią funkcję sędziów, mediatorów, strategów i ideologów świata przestępczego. Ich decyzje mają moc obowiązującą nie tylko w więzieniu, ale również poza jego murami — w środowiskach przestępczych, na czarnym rynku, w strukturach mafijnych.

Kodeks „wory w zakonie” jest surowy, nieformalny i przekazywany ustnie. Zakazuje współpracy z władzami, służby wojskowej, posiadania legalnej pracy, zakładania rodziny, posiadania majątku nabytego legalnie oraz jakiejkolwiek formy integracji ze społeczeństwem. Wory mają żyć wyłącznie z przestępstwa, zachowywać lojalność wobec braci, nie zdradzać tajemnic świata przestępczego i nie naruszać zasad subkultury więziennej. Naruszenie tych zasad skutkuje utratą statusu, wykluczeniem, a niekiedy nawet egzekucją. Kodeks ten, choć niepisany, jest przestrzegany z niezwykłą konsekwencją — stanowi fundament legitymizacji, hierarchii i kontroli w świecie przestępczym.