Bezpłatny fragment - Kraina Niegi

Synowi Augustynowi
poświęcam

Część I 

Ojciec i syn

Rozdział I

Nazywam się Jacek Cora. Jestem psychologiem.

Zamierzam spisać wspomnienia. Nie dotyczą one jednak tylko mnie i mojego syna, ale także pewnego niezwykłego wydarzenia, które miało miejsce pod koniec czerwca 2013 roku w mało znanym zakątku Gorców, niewielkich gór w Polsce.

W 2001 roku mój syn Augustyn, którego, nawiasem mówiąc, w dużej mierze sam wychowywałem, gdyż moja żona zmarła przy porodzie, po ukończeniu Metropolitalnego Wyższego Seminarium Duchownego we Wrocławiu, został skierowany na dalsze studia teologiczne w Papieskim Uniwersytecie Świętego Tomasza z Akwinu — „Angelicum”.

Ja zaś bez wahania zgodziłem się na propozycję wyjazdu do USA i podjęcie tam pracy w Adler School of Professional Psychology w Chicago.

Zgodziłem się tym bardziej, że w kraju już nic mnie nie trzymało, a w naszym instytucie znów nie było pieniędzy na programy badawcze, a zwłaszcza na moje badania w zakresie patologii genotypu i redukcji emocji prekognitywnych, związanych z nieznanymi jeszcze dzisiaj funkcjami ciała migdałowatego. W Polsce było wtedy nikłe zainteresowanie wdrażania nowoczesnych koncepcji psychologicznych dotyczących palących kwestii wykluczenia społecznego i zapobiegania przemocy. Co innego w Ameryce, gdzie specjaliści z tej dziedziny byli wręcz rozchwytywani przez kolegia i instytuty psychologiczne.

Wybór chicagowskiego uniwersytetu Adlera był dla mnie atrakcyjny. Zdecydowały względy finansowe i pewne koneksje towarzyskie. W Chicago znałem kilka polskich rodzin, a zwłaszcza państwa Luberdów, zaś przemiła pani Kelly Luberda, szybko zaoferowała mi wygodne mieszkanie niedaleko ich willi na N. Harlem Ave.

Kluczowy w tej opowieści będzie rok 2014. W Ameryce po siarczystej zimie bardzo wcześnie wystrzeliła wiosna, a w Chicago, które tej zimy nazwano Syberią Ameryki, już na świętego Patryka szare skwery, parki i długie bulwary nad Michigan pokryły się bujną zielenią, zaś wody rzeki Chicago, przepływającej przez centrum miasta, wyjątkowo w tym roku, jeszcze długo po siedemnastym marca, utrzymywały zielony barwnik, co zapowiadało piękne lato.

Wielka szkoda, że nie było tu Augustyna, który, jak sięgam pamięcią, już od maleńkości wręcz uwielbiał zielony kolor.

Te irlandzkie akcenty jakby się zmówiły z przebudzoną po ciężkiej zimie przyrodą.

Ludzie, skąpani w zieleni i blasku coraz bardziej przygrzewającego słońca, uśmiechali się i ku jeszcze większemu zadowoleniu nie stronili zbytnio od wychylenia kufla irlandzkiego piwa, a był to Dzień Świętego Patryka.

Wiosenną sielankę przerwał telefon z Polski od Justyny Klaczyńskiej, żony mojego serdecznego przyjaciela Stasia Klaczyńskiego.

Zapłakana z ledwością wydusiła kilka logicznych zdań, powiadamiając mnie, że wraz z córką Martą przebywają w szpitalu wojskowym przy ulicy Weigla we Wrocławiu, gdzie Stasiu odszedł w sobotę piątego kwietnia na „drugą stronę”, i załatwiają bardzo smutne sprawy.

Justyna zawsze panicznie bała się śmierci i nigdy nie mówiła, że ktoś zmarł, lecz używała najczęściej dwóch eufemizmów: „odszedł na drugą stronę” lub „zasnął”.

Przeżyłem szok, ale pomyślnie udało mi się jakoś jednak to wszystko ogarnąć.

Data pogrzebu Stasia została wyznaczona na dziesiątego kwietnia, a więc miałem praktycznie trzy dni na przybycie z Chicago do Wrocławia. Na szczęście załapałem się na lot Lufthansy z Chicago–O’Hare do Wrocławia ósmego kwietnia. Podróż była całkiem, całkiem. Samolot Lufthansy wyleciał z Chicago punktualnie o siedemnastej trzydzieści i dziewiątego kwietnia tuż przed dziesiątą wylądowaliśmy zgodnie z planem na lotnisku im. Franza Josefa Straussa w Monachium, gdzie miałem przesiadkę i za półtorej godziny wylot z Monachium do Wrocławia. Wylądowaliśmy zgodnie z planem. Tak więc punktualnie o godzinie dwunastej trzydzieści pięć byłem na nowym lotnisku we wrocławskich Starachowicach, gdzie już oczekiwała na mnie hotelowa limuzyna.

W 2013 roku zdecydowaliśmy z Augustynem, że sprzedamy nasze wrocławskie mieszkanie na ulicy Kotsisa. Po dwunastu latach naszej nieobecności w kraju wymagało ono ogólnego remontu, no i przede wszystkim — stałego gospodarza.

Było to wygodne trzypokojowe mieszkanie z kuchnią, łazienką, piwnicą i dużym ogródkiem, w którym rosły iglaki i jedna lipa, którą zasadziłem na pamiątkę matury, szczęśliwie zdanej przez Augustyna. Były tam również dobrze utrzymane krzewy, a zwłaszcza róże, tworzące alejki zwieńczone romantyczną altanką, porośniętą obfitym bluszczem oraz solidne, składane meble ogrodowe z kolorowym parasolem, który co roku obwieszczał otwarcie sezonu letniego. Mieszkaliśmy we Wrocławiu na Biskupinie, tak jakby na wsi.

Rozstanie z naszym mieszkaniem, które darzyliśmy z Augustynem dużym sentymentem, odbyło się jednak bez większych wzruszeń, gdyż w tym samym czasie opodal Biskupina na Zalesiu otworzono nowy hotel Grape.

Od 2013 roku każdy nasz przyjazd do Wrocławia był już z nim związany, tym bardziej że stary osiemnastowieczny pałacyk na ulicy Parkowej, który adaptowano na hotel, był nam dobrze znany. Lubiliśmy zwłaszcza przyległy do niego skwerek, który jeszcze w latach osiemdziesiątych ubiegłego stulecia, stanowił miejsce licznych eskapad Augustyna z jego kolegami — no i z naszym psem Azorem, największym nicponiem, znanym w całej dzielnicy, przede wszystkim zaś postrachem niewinnych zwierzątek w pobliskim ZOO.

Gdy więc przyleciałem dziewiątego kwietnia do Wrocławia, zostałem gościnnie przyjęty przez Grape Hotel, który zadbał nie tylko o szybki przejazd z lotniska, ale również o wyjątkowo relaksujące odświeżenie w hotelowym centrum spa; zwłaszcza głęboko rozluźniający masaż pałeczkami bambusowymi okazał się doskonałym remedium na moje zmęczenie.

Po obiedzie, w czasie którego nie odstępował mnie sommelier, chwilę posiedziałem w hotelowym afrykarium, po czym udałem się na werandę, na której przez jakiś czas rozkoszowałem się urokiem ogrodu hotelowego i zatopiłem myśli w uspokajającym szmerku drzew przyległego parku Szczytnickiego.

W moim wieku takie otoczenie ma niebagatelne znaczenie dla utrzymania satysfakcjonującego poziomu wellness. Jednak i w takich chwilach ukontentowania zdarza się, że nachodzi mnie ta nie odstępująca od paru lat dychotomia nastroju, związana z sentymentalnymi wspomnieniami.

Dzisiaj powracam w nich do końca lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia, kiedy rozpoczynałem z ogromnym entuzjazmem studia na Uniwersytecie Wrocławskim i zakochałem się w Marinie — mojej przyszłej żonie.

W tym czasie modne były wyjazdy grup studenckich na obozy naukowe do różnych krajów socjalistycznych, a przede wszystkim do Związku Radzieckiego, na Węgry czy do NRD.

Podobnie zrelaksowany jak dziś czułem się przed wielu laty po odświeżeniu się w kołchozowej „bani” i obiedzie, na który podano smaczne pierogi zwane pielmieni oraz zsiadłe mleko czerpane prosto z chłodnej kamionki.

A działo się to za Uralem w lipcu 1969 roku, kiedy to nasze koło naukowe psychologów wyprawiło się na międzynarodowy obóz naukowy aż do Czelabińska.

Były to czasy, kiedy do Ufy czy Czelabińska nie latało się tanimi liniami lotniczymi, lecz podróżowało zatłoczonymi pociągami, do których często nie wchodziło się drzwiami, lecz na tzw. wsad przez okna wagonu. Była to niezła tragifarsa pełna lamentów, emocjonalnych wrzasków, no a dla nas, studentów — świetnej zabawy.

Mniej więcej w takiej scenerii dojechaliśmy do Moskwy, gdzie Uniwersytet Wrocławski sprezentował nam dobowy luksus w hotelu Inturist.

W Moskwie, tylko dzięki sprytowi naszego kolegi z roku, Wita Wilmańskiego, który pochodził z Kresów i władał językiem rosyjskim z doskonałym akcentem, nie musieliśmy koczować na dworcu, gdyż udało mu się kupić bilety na wagon tzw. obszczij. Kasjerka nie zorientowała się, że jesteśmy turystami.

Wagon „obszczij” był przeznaczony wyłącznie dla swoich, ażeby przed obcokrajowcami ukryć obraz biedy tutejszych mieszkańców. Na wagon dla zachodnich turystów trzeba było nieraz czekać i kilka dni.

Z Moskwy do Czelabińska jechaliśmy Koleją Transsyberyjską — była to niesamowita przygoda, pełna niecodziennych wrażeń.

Najbardziej utkwiła mi w pamięci przeprawa przez rzekę Wołgę, która aż do dzisiaj często powraca w moich snach. Doznałem wtedy zbliżonych przeżyć z tymi z 2003 roku, pamiętnych dla rejsu stateczkiem wycieczkowym po Amazonce. Obie te rzeki — Wołga i Amazonka — wydawały mi się jakby nigdy nie miały żadnych brzegów, a ja przemierzałem je nie jak realne rzeki, lecz jakieś otchłanie nieba w chmurach. Na Wołdze do rzeczywistości przywoływały mnie jednak co chwilę zgrzyty z mozołem toczącego się pociągu, a na Amazonce trzaski starej łajby, sprawiającej wrażenie, że już za chwilę rozpadnie się na drzazgi …

Nasza przewodniczka na tym wycieczkowym stateczku często nazywała Amazonkę „niedźwiedziem wodnych chmur”, ja zaś bez wahania nadałbym Wołdze przydomek — „północnego niedźwiedzia wodnych chmur”.

Nie mniej fascynujący był przejazd przez Ural.

Było to nad ranem. Dzień jeszcze spał, ale miarowo pulsujący pęd pociągu szybko rozpierzchał ostatnie mgiełki mroku. Wydawało się, iż wysoko nad Uralem dłoń jakiegoś uzdolnionego artysty poczęła malować różnorodne rozgwiazdy pomarańczowo — czerwonokrwistej zorzy, która po jakiejś chwili ustąpiła, by nad szczytami gór rozświetlić niesamowite złote wstążki, zachwycające swym blaskiem i furkoczące na wszystkie strony świata.

W czasie tej podróży nasz pociąg nagle zatrzymał się na jakimś peronie, opodal głębokiego tunelu wykutego w skałach Uralu.

W Związku Radzieckim prawnie przysługiwało pierwszeństwo przejazdu pociągom towarowym, a zwłaszcza taborom wojskowym, zaś pasażerskie w takiej sytuacji miały obowiązek spokojnie czekać na peronie na sygnał odjazdu kilka godzin lub nawet cały dzień.

Gdy tak spacerowaliśmy sobie po peronie, spoglądając na ściany tunelu, nagle grobową ciszę przerwał wrzask naszego kolegi Józka Dziegieckiego, który raptownie zatrzymał się i zaczął dziwnie wymachiwać rękami. Gdy się trochę uspokoił wzruszonym głosem wyjąkał:

— Patrzcie tutaj … tutaj na skale jest wyryte imię i nazwisko mojego pradziadka Ignacego Dziegieckiego, który był zesłany na Syberię i słuch po nim zaginął.

Staruszka owinięta w czarną chustkę, sprzedająca na peronie kanapki z mortadelą, zauważyła nasze wzruszenie, pokiwała tylko głową, a jej zapadnięte, przymglone oczy stały się jeszcze bardziej wilgotne.

Cicho powiedziała:

— Oj sokoły, polskie sokoły, proszę, poczęstujcie się kanapkami … a tamten tunel dla Kolei Transsyberyjskiej to kuli zesłańcy na Syberię z całego imperium rosyjskiego, wśród nich wielu Polaków. Jeśli który umierał z wycieńczenia, był upamiętniany na skałach przez swoich jeszcze żywych kolegów. Nazwisk zmarłych katorżników są tam tysiące.

W Czelabińsku zostaliśmy podzieleni na dwuosobowe podzespoły badawcze i przydzieleni do radzieckich kolegów. Mieliśmy u nich zamieszkać przez następne dwa tygodnie, realizując projekt naukowy na temat wpływu biorytmów termicznych Syberii na sezonową niedyspozycyjność afektywną SAD (Seasonal Affective Disorder).

Wraz z Witkiem Wilmańskim zostaliśmy wyznaczeni do zamieszkania w domu radzieckiego kolegi Wołodii, który mieszkał w kołchozie niedaleko miejscowości Duwan.

Wszystkie domy w tej okolicy miały architekturę góralską, zaś dom rodziców Wołodii należał do zamożniejszych, gdyż jako jeden z nielicznych na zewnątrz był obłożony deseczkami parkietowymi, a na podwórku wyłożonym drewnianą podłogą stał stół bilardowy.

Sąsiedni dom był zaś całkowicie opuszczony, miał zamknięte okiennice. Wołodia opowiedział nam smutną historię tego domu, w którym kiedyś mieszkała z dwójką małych dzieci kołchoźnica Sacharowa, której mąż poległ w wojnie japońskiej. Kobieta ta odmówiła odbioru przydziału polskich ziemniaków, które rozdawano tu za darmo. Uzasadniała przewodniczącemu kołchozu, że niepotrzebne jej polskie kartofle, gdyż na kołchozowych polach jest ich tyle, że nie wiadomo, co z nimi robić i tylko gniją. Za nieprawomyślność owa wdowa została skazana na pięć lat „lasu”, to znaczy syberyjskiego łagru.

W tym to kołchozie była też wspomniana już przeze mnie bania, a więc łaźnia parowa, która swoim wyglądem przypominała wiejską szopę, zbudowaną z drewnianych bali, z dachem na dwie strony. W środku były dwa pomieszczenia: przedsionek i łaźnica, w której znajdowało się metalowe prostokątne naczynie z wodą, ustawione nad paleniskiem.

Chociaż minęło od tego czasu ponad czterdzieści lat, wyjątkowo wyraźnie pamiętam nawet takie szczegóły, jak wygląd podłogi w tej łaźni. Była ona skonstruowana z szerokich, wymytych do białości desek, ułożonych w centymetrowych odstępach.

Nie mniej dobrze zapamiętałem piętrowe ławy z zawieszonymi „wienikami” — wykonanymi z różnych ziół leczniczych wiankami.

Omyłkowo skorzystałem z dużej miski, jak się później dowiedziałem, przeznaczonej wyłącznie dla małżeństw, natomiast dla pozostałych były mniejsze miednice.

Wienik zanurzony w tej misce okazał się też dodatkowo silnym afrodyzjakiem. Doznałem bowiem po zakończonych ablucjach długo utrzymującego się wzwodu, choć to też oczywiście jakaś przygoda, ale wtedy mimo żartobliwej przymieszki tej sytuacji, nie wiedziałem co z tym fantem począć, zwłaszcza gdy wróciłem na kolację, w której uczestniczyły też kobiety. Mamie Wołodii i jego młodszej siostrze Katii, poróżowiały policzki, gdy spoglądały w moją stronę, ciągle chichotały.

W tej chwili zastanawiam się nad problemem postępującej prześladowczej manii wspomnień, która pojawiła się u mnie po sześćdziesiątce. Polega to na tym, iż wokół mnie zaczyna wirować coraz więcej detali ukrytych z daleka, już zapomnianych, a jednak bardzo żywych.

Wygląda to więc, mówiąc językiem Witkacego, jak wszystkoistyczny worek, wypełniany wieloma płaszczyznami czasowymi i przestrzennymi oraz uwarunkowanymi nimi dygresjami, które roją się przy każdej okazji, jakby chciały wypełniać te ageistyczne pustki i nie dopuścić do stanu zawieszenia, gdyż życie nie lubi próżni.

Taki dygresyjny styl pisania stanowi też dla mnie pewien skuteczny zabieg terapeutyczny, który doskonale oczyszcza moją psychikę z różnych okruchów przeszłości, uwalniając mnie przede wszystkim od natrętnych myśli związanych z syndromem opuszczonego gniazda, nie tylko rodzinnego, ale także ojczystego.

Łatwo tu zauważyć znany pewnik psychologiczny, że u ludzi w starszym wieku walka z ich przeszłością, która nieraz jest im bliższa niż wczorajszy dzień, stanowi niejednokrotnie poważny problem amnestiki, z którego trudno im w prosty sposób się wyzwolić.

Natomiast w moim przypadku tego rodzaju miks wspomnieniowy, pisany w formie gawędowych wtrętów, obok zasadniczego planu czasowego, stanowi znakomitą alternatywę psychoterapeutyczną.

A przecież, jak mawiają Anglicy, problem opowiedziany to już połowa problemu. Może dlatego w XXI wieku pojawił się pewien paradoks, polegający na tym, że ludzie zaczęli masowo pisać, a przestali czytać. Każdy chciał mówić jak najwięcej o sobie, a nikt nie chciał słuchać innych. Prawdopodobnie stąd też zrodził się fenomen psa, który potrafi wiernie słuchać i puszczać wszystko w niepamięć wachlującego ogona.

Ludzi starszych, podobnie zresztą jak i mnie, opanowała jeszcze acedia, a więc tęsknota za innymi miejscami i dawnym życiem.

Zauważyłem też, że przestrzeń przeszłości chowa w swych szufladkach, obok słodyczy minionego świata, także dużo jego goryczy, dla której słowa bywają nieraz nieadekwatne i wtedy już zostaje tylko milczenie i jakaś otarta ukradkiem łza… Dlatego w moich wspomnieniach nigdy nie pojawiła się śmierć Mariny.

Wracając do epizodu syberyjskiego, chciałbym jeszcze uwolnić się od wspomnień związanych z „gorączką złota”, którą przeżywali Polacy wyjeżdżający do ZSRR, a która też w jakimś stopniu mnie opętała, gdy wyjeżdżałem za Ural.

Kwestia złotej biżuterii była wtedy dla mnie bardzo istotna, gdyż Marina — młoda, piękna Gruzinka, w której byłem zakochany bez reszty — uwielbiała złotą biżuterię i nie mogła się bez niej obyć. Najchętniej to codziennie zmieniałaby złote pierścionki czy jakieś brosze, o których ja do tej pory nie miałem zielonego pojęcia.

Jeszcze przed moim wyjazdem do Związku Radzieckiego Marina zdążyła napisać list do swej siostry Mariki, studiującej w Moskwie. Ta zaś nie omieszkała udzielić siostrze cennych wskazówek, jak ma mnie wyposażyć na ten wyjazd, mając oczywiście na uwadze odpowiedni asortyment handlowy. Najważniejsze okazały się koszule nocne z obowiązkowo wyszytymi kwiatuszkami lub serduszkami.

Tekstylia te z łatwością udało się mi przewieźć przez granicę, sugerując radzieckim strażnikom, iż są to kostiumy dla studenckiego teatrzyku, zaś w sprawnej ich wymianie na precjoza pomogli mi w Czelabińsku radzieccy koledzy, którzy dobrze orientowali się w zaułkach Kirowki.

Tekstylia te wymieniłem na złote klejnoty według nie wiadomo przez kogo ustalonej tu specyfikacji, opiewającej profit wymienny jednej koszuli nocnej z kwiatuszkiem lub serduszkiem na jeden pierścionek lub sygnet ze szlachetnym kamieniem albo też dwóch takich koszul na parę złotych kolczyków, naszyjnik lub bransoletę.

Uzbierało się więc trochę tych kosztowności, z czego pierścionek, kolczyki, naszyjnik i bransoleta były przeznaczone dla Mariny, a dla mnie pozostał sygnet i złoty łańcuszek, na którym do dzisiaj noszę medalik z Matką Bożą.

W czasie powrotu do Polski biżuteria ta niejednokrotnie spędzała mi sen z powiek. Przy najmniejszej kontroli truchlałem, wyobrażając sobie koszmarne tortury, jakie mogą mnie czekać, gdy celnicy znajdą mój skarb.

Był on jednak, zgodnie z instrukcją Mariki, „poufny”, ukryty w bieliźnie osobistej, okutanej kilkoma tomami Dzieł Lenina oraz przyłożony jego portretem, kupionym za parę kopiejek na czelabińskim Arbacie.

Ten sposób na przewiezienie złota ze Związku Radzieckiego do Polski okazał się rewelacyjny, zostałem nawet na granicy dowartościowany za prawomyślność poklepaniem po ramieniu przez jakiegoś wyższego rangą oficera, którego mundur był wręcz oblepiony różnymi odznaczeniami.

Tak się potwornie bałem, a nikt nawet nie tknął palcem zawartości mojego plecaka.

Wspominając czasy studenckie, muszę jeszcze uporać się z doznaniami, które pozostały mi po przeżyciach związanych z moim pierwszym lotem samolotem.

Gdy dzisiaj wsiadam do samolotu, przez chwilę doznaję natarczywych dreszczy w okolicach splotu słonecznego. Przy tym pojawia mi się przed oczami paradoksalny omam dwudziestodolarowego banknotu.

Działo się to latem 1970 roku. Nasza pionierska grupa naukowa już od trzech lat, w tym samym składzie, wyjeżdżała co roku na zagraniczne obozy naukowe. Zadecydowaliśmy, że tym razem na Węgry polecimy jednak samolotem. Dosyć mieliśmy już zatłoczonych pociągów, tym bardziej że nasza koleżanka, trochę o rubensowskich kształtach, ale zawsze uśmiechnięta Marylka Mrowińska, doznała w ścisku na peronie w Pradze urazu mięśnia czworobocznego grzbietu.

Samoloty An-2P zaliczały się w tamtych czasach do nowoczesnych maszyn. Były bowiem wyjątkowo dźwiękoszczelne i posiadały cztery rzędy wygodnych foteli: po trzy, usytuowane zgodnie z kierunkiem lotu, a więc w sam raz dla naszego koła naukowego.

Wylecieliśmy do Budapesztu porannym lotem ze starego lotniska na Starachowicach we Wrocławiu. Dzień zapowiadał się wtedy słoneczny i całkiem spokojny, tak że w samolocie nawet mało kto pozapinał pasy, lekceważąc oczywiście zalecenia pilotów…

Nagle gdzieś za Bratysławą nasz samolot natknął się na jakąś błędną chmurę burzową. Cumulonimbus spowodował tak gwałtowną turbulencję, że w parę sekund na pokładzie „Antka” walało się nasze jedzenie, napoje oraz „towar” wieziony do Budapesztu na bazarowy handelek.

Kilku kolegów zaliczyło też przysłowiową glebę, ale nikt mimo wszystko nie narzekał, starając się śpiesznie wszystko ogarnąć.

Pomimo tego samolot jeszcze przez parę minut tak niesamowicie trząsł, że momentami wydawało się, iż z brzucha powylatywały nam wszystkie „motylki” trzewi.

Po tych przeżyciach nasza grupa naukowa przez następne trzy dni więcej przebywała w toaletach niż w salach wykładowych.

Najbardziej były zadowolone z tego stanu rzeczy dwie nasze koleżanki, które miały problem z wypróżnianiem. Nareszcie nie musiały połykać pastylek i popijać ziółek.

Niemniej jednak obóz ten zaliczyliśmy do wyjątkowo szczęśliwych, w dużej mierze za sprawą udanych transakcji bazarowych.

Pamiętam, że wtedy w Budapeszcie handlowałem płynami do mycia i prania, zarabiając na czysto okrągłe dwadzieścia dolarów, które wymieniłem u węgierskiego cinkciarza na jeden banknot dwudziestodolarowy. Tę dwudziestodolarówkę nosiłem w lewej kieszonce koszuli, żeby nieustannie czuć jej „energetyzujące ciepło” na sercu. Banknot ów stanowił także przedmiot studenckiej ekscytacji. Był dotykany i sprawdzany, czy jest prawdziwy. Wiadomo było, że wielu studentów pierwszy raz w życiu trzymało taki „zielony papierek” w dłoni.

Dzisiaj jestem, można chyba kolokwialnie powiedzieć, nadzianym facetem z pokaźnym kontem dolarowym w banku, a mimo to ten studencki syndrom dwudziestodolarówki pozostał. Spacerując ulicą czy nawet prowadząc samochód, momentami doznaję ni stąd, ni zowąd jakiegoś fatamorganicznego omamu, że widzę leżący dwudziestodolarowy banknot. A gdy z bijącym sercem podbiegam go podnieść, okazuje się, że to jakiś papierek po paczce papierosów. Kiedyś to nawet tak omamił mnie na ulicy jakiś turlający się na wietrze zielony papierek, że kiedy się w niego wpatrywałem, niedużo brakowało, a rozbiłbym dopiero co kupionego mercedesa GLA 250.

Mój amerykański kolega, profesor psychologii Jonathan Colin, kuriozum to nazywał „syndromem kozy”. Profesor Colin opowiedział mi też, że prowadząc prywatną praktykę psychoterapeutyczną na Arche Ave w Chicago, miał kilka niezwykłych przypadków „syndromu kozy”.

Jednym z nich, o którym właśnie wspomniał, było paranoiczne zaburzenie, z którym męczył się przez wiele lat pewien polski emigrant. Dorobił się on w Ameryce dużego majątku i mieszkając w wystawnej willi, miał do dyspozycji kilka luksusowych sypialni. W tajemnicy przed domownikami sypiał jednak tylko na podłodze, na starej kołderce przywiezionej jeszcze z Polski, a obok stało wygodne łoże wymoszczone puchami.

Problem uległ zaostrzeniu, gdy milioner ożenił się. Na początku jego amerykańska żona Suzanne nocne wybryki męża traktowała z przymrużeniem oka, ale gdy już ognisty seks na wytartej kołderce przestał ją pociągać i zapragnęła rozkoszy w małżeńskim, luksusowym łożu, powstał poważny dylemat, gdyż jurny małżonek w warunkach zbytku całkowicie oklapł, ani nie mógł spać, ani wypełniać obowiązków małżeńskich…

Pomijając te epigenetyczne syndromy, wracam znów myślami do mojego przyjaciela Stanisława Klaczyńskiego, profesora literatur zachodniosłowiańskich i zagorzałego taternika.

Kolega ów pasjami uwielbiał ryzykowne wyprawy w Himalaje u boku znanego alpinisty Krystiana Walasa, z którym kiedyś chodził do tego samego liceum. Na często przesyłanych mi przez Stasia fotografiach największe wrażenie robiły dwie postacie, takie dwie pchełki, zawieszone na lśniących w słońcu pajęczynkach. Byli to Stasiu z Krystkiem, podziwiani z oddalonych pastwisk przez pasterzy, którzy właśnie przeganiali swoje kierdele.

Stasiu często admirował Walasa, o którym opowiadał, że w ich licealnej klasie był najmniejszego wzrostu, ale za to prymus, taki szkolny Wołodyjowski, z manierą trzymania ręki w kieszeni. Nawyk ten zresztą pozostał Walasowi do dzisiaj.

Profesor Klaczyński należał też do założycieli literackiej grupy Espadryle, która fascynowała się góralszczyzną.

Poza tym był okazem zdrowia i witalności. Jedynym problemem, który coraz częściej pojawiał się w jego życiu, stał się alkohol. Justyna bagatelizowała sprawę, zwalając wszystko na „wysokoprocentowe nakrętki do herbaty”, które w zimie na ośmiotysięcznikach w Himalajach były raczej niezbędne. Na takich wysokościach w grę wchodziły jedynie batony energetyczne, no i… napoje.

Kiedyś to nawet Justynie wymsknęło się:

— Wiesz, Jacek, powiem ci w zaufaniu, oni w tych Himalajach to mają nawet swoją bimbrownię. Nauczyli tubylców pędzić alkohol ze śliwek, a instalację tę nazwali na cześć Jarka Kukułki „rajską kukułeczką”.

W listach, które wtedy Stasiu systematycznie słał do mnie, kilka razy, wspominał też, że chyba jest coś nie tak z jego wątrobą i był rzeczywiście przerażony zabiegami embolizacji, które ostatnio przechodził w klinice Uniwersytetu Medycznego przy ulicy Borowskiej we Wrocławiu.

Na dodatek przyplątała mu się jakaś zaległa arytmia serca, tłumaczona przez lekarzy następstwem wspinaczek wysokogórskich bez maski tlenowej oraz nie najlepsze wyniki bronchoskopii, związane z przebytym w zimie 2003 roku, w czasie nieudanego ataku na K2, Wysokogórskim Obrzękiem Płuc (choroba HAPE ).

Gdzieś w maju 2013 roku pisał, że przestał pić i wrócił do tego, co liczyło się dla niego najbardziej, a więc do swej książki Kraina Niegi. Nareszcie mógł czymś „przyszłościowym” zająć swoje myśli, oddając się całkowicie niedokończonej pracy na temat prasłowiańskich bogów, wywodzących według niego swój rodowód właśnie z gór. Stworzył też przy tym własną teorię, opierającą się na przesłankach, że praźródłem filozofii i religii były góry, które wypiętrzały myśl człowieka ku nieskończonościom nieba. Według Stasia — to właśnie wśród ludów zamieszkujących ogromne przestworza gór wytrysnęły pierwsze źródła myśli filozoficznej i religijnej.

W tym kierunku profesor Klaczyński chciał też zrealizować dzieło swego życia, a mianowicie liczącą setki stron książkę Kraina Niegi.

Na drugi dzień po pogrzebie Stasia postanowiłem wstąpić do jego rodzinnego domu, pobudowanego w jakimś eklektycznym stylu, nieznanej mi bliżej góralszczyzny. Dom ten był stanowczo za duży jak na kilkuosobową rodzinę Klaczyńskich i przypominał trochę swoim wyglądem willę Stalina w Soczi, zwłaszcza przez zieleń fasady i żółte leluja, zdobiące obszerną werandę. Stąd też dom Klaczyńskich często nazywaliśmy „stalinówką”.

Justyna ze swoją córką Martą i wnuczkiem Michasiem przerzucali w profesorskim gabinecie stosy książek, czyniąc to w sposób chaotyczny i bez żadnej logicznej motywacji, tak jakby wszyscy zmówili się, żeby jak najszybciej pozbyć się wszechobecnych tu naukowych woluminów.

Tylko Michaś czasami zatrzymywał się dłużej przy książkach bardziej upstrzonych kolorowymi obrazkami.

Natomiast syn Stasia, Mateusz, który w tym roku kończył na politechnice robotykę, siedział przy swoim komputerze, (jakby w transie trzeciej pojemności mózgu), podobny do bladego, starożytnego posągu.

Justyna ucieszyła się na mój widok i zręcznie zrzucając szary fartuch, pobiegła do kuchni. Wracając powiedziała:

— Zapraszam wszystkich do salonu. A dla ciebie, Jacku, odłożyłam kilka notatników i dwa wyjątkowo grube bruliony Stasia.

— Przepraszam — cicho wyszeptała ze skruszoną miną — ale nigdy nie przepadałam za tym Ossolineum. Podziwiałam i kochałam Stasia, dlatego z taką determinacją tolerowałam te papierzyska, te ciche demony, pożerające prawie każdą wolną chwilę naszego życia.

Justyna zaczęła coraz bardziej otwierać się wewnętrznie, a z ruchów jej warg, które zaczęły leciutko drżeć, można było wyczytać, że chciała jeszcze dużo więcej powiedzieć, gdy nagle jakby zatrzasnęła drzwi cisnących się wynurzeń i zgniatając w filigranowej dłoni pudełeczko po tabletkach ritalin, nerwowo pobiegła do kuchni.

Po chwili, zdławionym jakimiś emocjami głosem, zawołała:

— Proszę na kawę i trochę słodkości…

Zapach świeżo zaparzonej kawy i ciepłego jeszcze placka drożdżowego zaczął roznosić się po całym mieszkaniu, stwarzając synergiczny efekt ciepłej, domowej atmosfery.

Przez chwilę zniknęły ponure metakomunikaty i zrobiło się tak jak kiedyś.

A były to czasy, kiedy sami ze Stasiem potrafiliśmy zjeść pół blaszki tego rarytasu.

Trzeba przy tym powiedzieć, że dzisiaj placek drożdżowy jest raczej rzadkością. Chodzi tu oczywiście o placek drożdżowy specjalnej jakości, okrytej pewną recepturalną tajemnicą kucharską, sięgającą nawet dziewiętnastego stulecia i później przekazywaną z pokolenia na pokolenie gospodyniom, nierzadko znanych w Polsce rodzin, które serwowały to ciasto niezależnie od kulinarnej mody na świecie.

Justyna swoje umiejętności wypieku tego placka, zawdzięczała swej matce Honoracie Brzozowskiej, spokrewnionej z Rozalią Napierską — matką znanego arcybiskupa Napierskiego. Na temat placka drożdżowego, królującego wiele lat na stołach rezydencji biskupiej, krąży do dzisiaj niejedna legenda. Sam zaś biskup Stefan Napierski w swojej autobiografii napisał, iż ze swego dzieciństwa najbardziej zapamiętał ferie wielkanocne w rodzinnym domu, kiedy to gonił zająca na miedzy i rozkoszował się plackiem drożdżowym swojej ukochanej mamy.

Wracając pieszo do hotelu, przypadkowo natknąłem się na Krystiana Walasa, który jak zwykle bardzo się gdzieś śpieszył. Przed oczami mignęła mi tylko jego szara marynarka, pamiętająca chyba jeszcze czasy gierkowskie i wciśnięta pod pachę gazeta.

U Klaczyńskich ktoś wspominał, że Walas miał już w kieszeni koronę Himalajów i Karakorum i ciągle jeszcze, pomimo swych lat, a przekroczył już sześćdziesiątkę, projektował jakieś himalajskie wyprawy, mając aktualnie na oku kilka dziewiczych sześciotysięczników w Tybecie.

Mówiono też o nim, że posiada duszę wiecznego wojownika i do tego taki z niego pędziwiatr, który nie usiedzi pięciu minut w jednym miejscu.

Jego małżonka, zawsze uśmiechnięta pani Janeczka, już dawno pogodziła się z losem żony tak temperamentnego męża i pamiętam, że kiedyś przy kawie u Klaczyńskich to nawet zażartowała:

— Moi kochani, największą miłością mojego męża jest wspinaczka wysokogórska, która niestety stała się moją rywalką.

Zauważyłem, że ostatnio Walas był jednak jakiś przygaszony. Unikał też spotkań towarzyskich, stąd te samotne wizyty pani Janeczki u Klaczyńskich. Pani Janeczka często powtarzała:

— Moi kochani, „po kopie po chłopie”, ale z Krystkiem jest trochę inaczej, dalej goni za młodzieńczymi marzeniami. Dopiero teraz, po tragedii na Broad Peaku, jakby docierała do niego bezwzględność natury, jej zdradliwość i niedostępność, to takie okrutne prawo gór, a i również syndrom mijającego czasu, pozbawiającego coraz bardziej wiary we własne siły.

Z tej chwilowej zadumy wyrwał mnie dzwonek komórki. Telefonował Augustyn, że jest na lotnisku Enfidha i niebawem przyleci do Polski na pokładzie jakiegoś airbusa tunezyjskich linii lotniczych Nouvelair. Strasznie przy tym narzekał na nietypowe o tej porze upały w Afryce Północnej, a zwłaszcza w Algierii, gdzie ostatnio przebywał.

Pomyślałem sobie:

— Co, u diabła, on tam robi w tym piekle? Przecież ostatnio nic nie wspominał o Afryce!

Nagle w mojej głowie zapanowała pustka, a koło serca zrobiło się dziwnie ciepło. W tej sytuacji, bardzo zaskoczony, zdołałem jedynie powiedzieć:

— Czekam, synu, czekam!

Moje relacje z Augustynem miały charakter wyjątkowo uczuciowy i nie zmieniały się od wielu lat. Augustyn, pomimo że miał już trzydzieści dziewięć lat, pozostawał w skrytości mojego serca małym chłopcem. A to być może dlatego, że kiedy chodził do szkoły, nigdy w naszym domu nie było nudno, gdyż kampus dostarczał codziennie mnóstwa kabaretowych sytuacji.

Najchętniej z tamtych czasów wspominam sobotnie zakupy, na których też pewnego razu, całkiem przypadkowo, przekonałem się o wyjątkowych uzdolnieniach medycznych mojego syna.

A zdarzyło się to w aptece Pod Aniołem, gdzie bardzo grzecznie staliśmy sobie w kolejce, aż tu nagle drzwi apteki otwarły się na oścież i do środka wparowała bardzo zdenerwowana, postawna pani, obładowana kilkoma pełnymi zakupów siatkami.

Zaraz od progu zaczęła wykrzykiwać:

— Magister … magister, ratuj … zgaga … Rennie nie pomaga … Manti nie pomaga … szlag jasny! … piecze mnie … nie wytrzymam.

W aptece zapanowała konsternacja, a aptekarka nie wiedziała za bardzo co w tej sytuacji ma powiedzieć.

Powtarzała sobie pod nosem:

— Skoro Rennie i Manti nie pomaga …?

Wtedy niespodziewanie, ku mojemu wielkiemu zaskoczeniu, do akcji wkroczył Augustyn, który całkiem rzeczowo zaoferował kobiecie pomoc:

— Proszę pani, ja mam wujka lekarza — chirurga szczękowego… wie pani, bardzo bogatego — prywatny gabinet lekarski, willa, trzy samochody i pięć hektarów łąki kwietnej… dwóch ogrodników i gospodyni domowa z Ukrainy…

— Co to za głupoty?… Tu jest poważna sprawa — wykrzyknęła ponownie, cierpiąca na zgagę kobieta, a twarz jej pokryła się jeszcze bardziej czerwonymi plamami.

— Otóż to, ale ja całkiem na serio. Wiem, co zapisuje wuj na zgagę…

— A co magister powie? — Kobieta skierowała swoje spojrzenie w kierunku farmaceutki.

— Ja uważam, że powinna pani jeszcze spróbować Renazolu lub Goprazolu i pójść do lekarza rodzinnego, a najlepiej do specjalisty gastrologa.

— Byłam, byłam i to nie raz, ale co może poradzić lekarz rodzinny, skoro ma osiemdziesiąt groszy na jednego pacjenta miesięcznie! A do specjalisty czekam w kolejce już drugi rok …

Aptekarka wzruszyła bezradnie ramionami i zaczęła coś sprawdzać w kasie fiskalnej. Wtedy kobieta odwróciła się i już bardziej wyciszona, zapytała Augustyna:

— A co to za lekarstwa zapisuje ten twój wujek?

— To są mieszanki apteczne z ostropestu i płesznika — wyrecytował bez zająknięcia Augustyn.

— Zaraz, zaraz, magister powie — to się może nadawać na zgagę?

— Teoretycznie tak … — zdawkowo odpowiedziała, zniechęcona już tą całą nieco komiczną sytuacją, pani magister.

Chora na zgagę nie była jednak całkowicie przekonana i zaczęła głośno powątpiewać:

— No nie … chirurg szczękowy zna się na zgadze? Hmm, hmm … — jak to może być …?

Na to Augustyn w niesamowity sposób rozwinął temat, mówiąc dość przekonująco na temat refluksu, zarzucenia żołądkowo-przełykowego i kwasu solnego.

Kobieta, a nawet farmaceutka były pod wrażeniem.

Augustyn natomiast perswadował dalej:

— Kwas solny uwarunkowany zgagą może pożreć wszystkie zęby, a nawet szczękę…

— Nie wiedziałam, że aż tak … Nie może być … — I wstrząśnięta tym wszystkim zaryzykowała, że przecież spróbować można, tym bardziej że już na samą myśl o fenomenalnym „doktorze”, wydało się jej, że zgaga jakby jej przeszła.

Całą drogę do domu śmialiśmy się. Także i teraz po wielu latach wspomnienie tego epizodu wprawia mnie w wesoły nastrój.

Augustyn wyjaśnił mi wówczas, że przyjaźni się z Wojtkiem Dzięciołem, z którym zapisali się do szkolnego Kółka Młodych Medyków, prowadzonego przez uroczą pielęgniarkę szkolną, panią magister Lidię, bardzo lubianą w szkole, zwłaszcza przez chłopców.

Ten zaś z chirurgiem szczękowym pomysł był zaczerpnięty od Wojtka Dzięcioła, który rzeczywiście miał mieć gdzieś w rodzinie wujka lekarza, chirurga szczękowego i przy każdej okazji nim się chwalił.

— A te specyfiki, które poleciłeś kobiecie? — pytałem, chcąc jak najdłużej pozostać w temacie medycyny, z którą w skrytości ducha wiązałem pewne przyszłościowe plany wobec Augustyna.

On na to odpowiedział:

— Całkowicie wporzo.

Tolerowałem u niego też „spoko” czy nawet „wyluzuj majty”, gdyż Augustyn używał ich sporadycznie, zwłaszcza w stanie lekkiego napięcia nerwowego, które u niego objawiało się przymrużeniem powiek i grubieniem żyłki na wysmukłym czole.

— Oj! tato, myślę, że każde leczenie powinno zaczynać się od najprostszych, naturalnych metod — kontynuował, z figlarnym błyskiem w oczach, mój zadowolony z siebie syn.

— Ostropest czy płesznik są w sam raz, no chyba że pani przesadzi z płesznikiem, ale małe przeczyszczenie organizmu też jeszcze nikomu nie zaszkodziło. Co więcej: medycyna wschodnia w zasadzie zaczyna leczenie od lewatywy.

Żeby było weselej napomknąłem:

— Kiedyś Szwejka też leczono lewatywą …

— To nie tak! — obruszył się Augustyn — i zrobił mi mały wykład porównawczy na temat europejskiej i wschodnioazjatyckiej medycyny.

Urzekła mnie, przyznam, duża wiedza Augustyna na temat medycyny naturalnej, a szczególnie jego znajomość akupunktury, zwłaszcza gdy zaczął mówić o ciekawostkach związanych z odkryciami uczonych z Uniwersytetu Pensylwanii, którzy wykryli też zjawisko symulowanej akupunktury, podczas której igły nie są wbijane w skórę pacjenta. Ta udawana akupunktura — kontynuował z płomiennym zachwytem Augustyn — odbiega od tradycyjnej wyobraźni w leczeniu, a jest wyjątkowo skuteczna w terapii chronicznych bólów, zwłaszcza kręgosłupa …

Niezły efekt placebo — pomyślałem. I po chwili przerwałem mu, zadając pytanie:

— Czy ty masz zamiar w przyszłości studiować w ogóle medycynę lub zajmować się jakąś terapią alternatywną?

— Oczywiście, że chcę studiować medycynę w Akademii Medycznej w naszym Wrocławiu. Już z Wojtkiem Dzięciołem podjęliśmy taką decyzję.

Poczułem wtedy radość i z ciekawością wysłuchałem dalszego „synowskiego konwersatorium”, w którym dominowały młodzieńcze zapędy dotyczące reformy służby zdrowia. Wraz ze swoim kolegą Wojtkiem miał zamiar zrealizować ją po ukończeniu medycyny.

Szczególnie zajmujący był dla mnie, nowatorski pomysł tych „dwóch doktorów” na temat integracji medycyny zachodniej i wschodniej, kojarzonej przez nich z wprowadzeniem gabinetów medycyny naturalnej w przychodniach i specjalnych oddziałów szpitalnych. Takie to były marzenia ojca i syna.

Niemniej jednak życie je zweryfikowało po swojemu. Proste linie młodzieńczych planów poskręcały się i dużo stało się inaczej. A moje wspomnienia jakby teraz szukały ukojenia i ciszy.

Czyżby to były pierwsze oznaki starzenia się? — coraz częściej zadaję sobie to pytanie.

Rozdział II

Augustyn dotarł do Hotelu Grape wczesnym rankiem, około piątej, co zresztą było bez znaczenia, gdyż i tak przez całą noc nie zmrużyłem oka. Syn ubrany był jak zwykle w elegancki czarny garnitur, jakby skrojony przez samego Michele’a Savoia, a wśród dodatków dominowały zawsze obowiązkowe u niego złote spinki przy mankietach kapłańskiej koszuli. Tak w ogóle to zupełnie nie przypominał mi tradycyjnego, polskiego księdza. Dużą część tego zindywidualizowanego wizerunku stanowiła klasyczna uroda południowca, którą odziedziczył po swej mamie Gruzince, a także schyłkowe wzory pokolenia X, w których wzrastał.

W południe Augustyn udał się do rezydencji arcybiskupa Benedykta Malechy przy ulicy Katedralnej, a już po południu w błyskawicznym tempie byliśmy tam przekwaterowani.

Na miejscu zajęła się nami bardzo miła siostra Anna. Szarytka ta, krzątając się po naszych pokojach, sprawiała wrażenie chodzącego anioła. Patrząc na nią, doznawałem sprzecznych refleksji; z jednej strony widziałem cud stworzenia, z drugiej — miałem przed oczami dwie odsłony kobiet: nowoczesnych, amerykańskich bizneswoman, zmieniających mężczyzn wraz z pościelą, oraz skrzeczących feministek, organizujących za parę dolarów akcję topless.

Najbardziej smutny w tym wszystkim był fakt, że według ustaleń mojej chicagowskiej koleżanki, profesor Lori Witch, która od wielu lat zajmuje się badaniami nad społecznokulturową tożsamością płciową na kierunku gender studies Adler of Professional Psychology University w Chicago, na początku dwudziestego pierwszego stulecia, nie istnieje już żadna autentyczna ideologia feministyczna; owszem oprócz zdarzeniowości pewnych ruchów oburzonych, których teraz można w zasadzie spotkać wszędzie i które — jak szybko się pojawiają, tak szybko znikają.

Tego rodzaju zdarzeniowość o charakterze feministycznym jest w większości opłacana przez amerykańskich i niemieckich multimiliarderów, a zwłaszcza bogatą Niemkę, Ritę Schubert, która nigdy jeszcze nie pokazała publicznie swojej twarzy, ukrytej zawsze w piargu czarnych chust i ciemnych okularów.

Według badań profesor Witch obecnie znacznym problemem w zakresie kulturowej tożsamości płci nie są kobiety, a — co zabrzmi paradoksalnie — właśnie mężczyźni, którzy skapitulowali przed ciągłą presją kobiet i zaczęli się wycofywać od bliższych więzi z nimi, w tym zwłaszcza pokroju matrymonialnego. Dziś w krajach wysokorozwiniętych kobiety coraz częściej zatracają istotę swej kobiecości, przyjmując na ślepo rolę wojowniczych mężczyzn. W ten sposób świat odchodzi powoli od istoty prawdziwego, wspaniałego uczucia, od radości płynącej z naturalnej miłości między kobietą i mężczyzną.

Odnotowuje się też coraz liczniejsze przypadki przemocy ze strony dziewcząt w szkołach oraz kobiet w pracy, a także w domach. Stąd tak liczne ucieczki mężczyzn z domów rodzinnych oraz wyraźny wzrost związków homoseksualnych czy wirtualnej orientacji seksualnej, opartej na „kufelku i komputerku”.

A pamiętam czasy mojej młodości, przecież nie było to aż tak dawno. Wtedy dziewczyny nie podbijały swego piękna i erotyzmu siłą i walką. Nie udowadniały więc swojej wyjątkowości — najgorszym.

Wieczorami, kiedy Augustyn był już wolny od swoich kapłańskich obowiązków, familiarnie gwarzyliśmy sobie na różne tematy, dominował zaś temat Rzymu.

Gdy Augustyn krzątał się jeszcze w kuchni, zaparzając kawę i przygotowując nasze ulubione ciasteczka pieguski, na chwilę przymknąłem oczy i pomyślałem sobie:

— Jakie to szczęście mieć syna … i tak mile sobie z nim pogawędzić. A co najważniejsze to czuć tę jego bliskość, tę miłość, która wlewa do mojego ojcowskiego serca tyle ciepła, radości, wzruszeń i poczucia dumy.

Dzisiaj Augustyn opowiadał mi o niezwykłym człowieku — profesorze Charliem Gongerze, który pojawił się szczęśliwie w jego życiu, tak jak kiedyś, gdy był jeszcze klerykiem, ksiądz dziekan Zdzisław Gościeszyński.

— Pamiętasz, tato, że zaraz po uzyskaniu doktoratu w Rzymie pisałem w listach, że niebawem będę wracał do swej archidiecezji w Polsce? — zapytał nagle.

— Tak, tak, ale jak to się stało, że jednak pozostałeś w Rzymie? Właściwie do dzisiaj nie znam tych szczegółów. Co tak naprawdę wpłynęło na twą decyzję?

— No właśnie. To wszystko stało się za sprawą profesora Gongera, który najpierw napisał znakomitą recenzję mojej rozprawy doktorskiej, a później za jego staraniem uzyskałem zgodę papieża Jana Pawła II na zatrudnienie mnie w Papieskim Kolegium Polskim i na dalsze studia w uniwersytecie Angelicum. Tamże w błyskawicznym tempie (niecałych dwóch lat) habilitowałem się z archeologii chrześcijańskiej, właśnie u profesora Gongera — rozwiał moje wątpliwości.

— A gwoli ścisłości, to kim w zasadzie jest ten Gonger, gdyż w Ameryce mówi się o nim więcej jako o wybitnym lekarzu chirurgu, który przecież dwa razy osobiście operował papieża Jana Pawła II? — próbowałem zadowolić swoją ciekawość.

— Istotnie, tak może być, gdyż profesor Gonger reprezentuje starą szkołę uczonych, którzy dysponowali co najmniej kilkoma specjalizacjami. On sam posiada aż trzy doktoraty: z archeologii, psychologii i medycyny. Włada też biegle pięcioma językami, w tym również językiem polskim, którego nauczył się dzięki wyjątkowej sympatii do papieża Polaka.

— Obecnie, pomimo że ukończył już siedemdziesiąt lat, pracuje jeszcze jako profesor zwyczajny w uniwersytecie Angelicum oraz w Rzymskim Uniwersytecie Medycznym — wyjaśnił.

— No to, synu, mogę ci tylko pogratulować uśmiechu losu, gdyż w twoim życiu, jak sięgam pamięcią, zawsze pojawiał się jakiś wspaniały człowiek, który dynamizował twoją życiową drogę — powiedziałem bez chwili wahania.

— Przypuszczam, że masz tu na myśli księdza dziekana Gościeszyńskiego? — zapytał retorycznie Augustyn.

— Tak, oczywiście, i jeszcze dzisiaj z łezką w oku wspominam twoją pierwszą „powołaniówkę” w kościele Świętej Rodziny na Sępolnie. Byłeś wtedy chyba na drugim roku seminarium?

— Nie, nie, to był koniec pierwszego roku — sprostował Augustyn i dodał: — Takich rzeczy to ja nie zapominam — było to dokładnie w czerwcową niedzielę 1995 roku, kiedy to po moim „świadectwie” wielu ludzi w kościele Świętej Rodziny tak się wzruszyło, że nawet szczerze płakali, a sam ksiądz dziekan też miał łzy w oczach.

— Już wtedy zapowiadałeś się na świetnego kaznodzieję, a ksiądz doktor Gościeszyński otaczał cię od tej pory niezwykłą troską, aż do samego końca formacji kapłańskiej w seminarium. I co tu owijać w bawełnę, studia w Rzymie też ci załatwił … — kontynuowałem.

— Jako doktor prawa kanonicznego ksiądz Gościeszyński był wybitnym jego znawcą i wszyscy w kurii archidiecezjalnej liczyli się z nim jak z mało kim — podkreślił Augustyn.

W głosie Augustyna można było jednak wyczuć pewną dozę wątpliwości, kiedy mówił:

— Rzeczywiście miałem dużo szczęścia — i chyba nadal mnie ono nie opuszcza, chociaż czy ja wiem? — myślał głośno. — Ostatnio, zaraz po czwartej wizycie prezydenta Rosji Putina w Watykanie, do mojego stolika, w czasie śniadania w Domu św. Marty, przysiadł się bez żadnych ceregieli papież Franciszek…

— A-ku-rat! — przerwałem mu, cedząc słowa przez zęby z niedowierzaniem, a po chwili zaśmiałem się: — Na pewno chciał ci zwrócić uwagę, żebyś nie nosił tych złotych spinek…

— Bynajmniej, moje złoto Franciszka w ogóle nie zainteresowało…

— Więc co? — zdumiałem się już teraz podekscytowany na dobre.

Augustyn dyplomatycznie odczekał chwilkę i półszeptem powiedział:

— Rosja …

— Coo…? — Aż ciarki przeszły mi po plecach. Na pewno nic to dobrego nie wróżyło. Udając już całkiem spokojnego rozmyślałem.

— Hmm, Rosja, powiadasz?

— Tak, właśnie Rosja.

— A tak na marginesie, to papież Franciszek wie wszystko o mojej świętej pamięci mamie, Gruzince, Marinie Azaraszwili i o tobie, tato … że w młodości należałeś do partii komunistycznej, no, a co najważniejsze, że od 1983 roku prawie sześć lat mieszkaliśmy w Moskwie, gdzie partia skierowała cię na dalsze studia w Moskiewskim Instytucie Psychologii Rosyjskiej Akademii Nauk.

— Stare dzieje … — wymamrotałem pod nosem.

— Stare nie stare, ale warto je właśnie teraz przypomnieć, kiedy Watykan zamierza mnie wysłać do Moskwy — obwieścił spokojnym tonem Augustyn.

Nie wiedziałem, jak mam na to zareagować. Pragnąłem mimo wszystko sprawę Rosji jakoś sensownie zignorować. Z ledwością więc coś tam odburknąłem:

— No tak, za grzechy ojca płaci syn.

Jednak Augustynowi nie spodobało się to i zdziwiony zapytał:

— Za jakie grzechy? Co ty, tato, wygadujesz? Nie ma przecież grzechu pokoleniowego.

Nastała chwila milczenia, przerwał ją Augustyn:

— Przecież nie były to lata stracone. Dysertacja habilitacyjna, którą przedstawiłeś w 1987 roku w Moskiewskim Instytucie Mózgu Ludzkiego Rosyjskiej Akademii Nauk — zdaniem profesora Gongera — stanowi do dzisiaj jedyne wiarygodne źródło wiedzy z dziedziny patoklizy Oskara Vogta, i co więcej, książka twoja, tato, otwiera nową drogę w badaniach psychoneurologicznych, zwłaszcza w zakresie dysanatomii i stresu oksydacyjnego…

— Synu, przepraszam, ale zaczynasz operować pojęciami, na których nie możesz się przecież znać — powiedziałem ściszonym z emocji głosem.

— I tu, tato, mylisz się, gdyż profesor Gonger pomyślał o wszystkim, to znaczy, że jeszcze w czasie pisania przeze mnie pracy habilitacyjnej, uzyskałem skierowanie na wieczorowe studia medyczne i od 2012 roku jestem lekarzem neurologiem. Specjalizację zrobiłem w watykańskiej klinice Gemelli.

— Jak to? — zatkało mnie zupełnie. Nigdy przecież nie wspominałeś, że w Rzymie dodatkowo studiujesz medycynę? — wydukałem z trudem.

— No tak, tak, absolutnie zgadza się, ale miała to być niespodzianka, o której chciałem ci powiedzieć, gdy spotkamy się w Polsce.

— No to udało ci się, znakomicie! Gratulacje synu! Jestem z ciebie bardzo dumny.

Augustyn był przerażony moim wybuchem radości. Wyściskałem bowiem syna jak za dawnych lat, kiedy to zdał z wyróżnieniem maturę i zadziornie machał mi przed oczami świadectwem z czerwonym paskiem.

Gdy ucichły już pierwsze emocje, podsumowałem ten cudowny epizod z życia Augustyna konstatacją:

— A jednak marzenia się spełniają — I już zachłyśnięty szczęściem, tak na marginesie, zapytałem: — A czy Wojtkowi Dzięciołowi też powiodło się na polu medycznym?

Augustyn z jakimś ukrytym defetyzmem opowiedział mi pokrótce historię Wojtka, którego rok temu spotkał w Rzymie, przebywającego tam z jakąś parafialną wycieczką:

— Niestety …

Otóż osławiony wujek chirurg szczękowy zawiódł całkowicie. Wojtek nie dostał się na medycynę, chociaż uporczywie zdawał na nią nawet kilka razy. Ukończył zaś weterynarię i obecnie jako znakomity lekarz weterynarii wiedzie żywot starego kawalera w jakiejś rolniczej gminie na południu Wielkopolski.

Na drugi dzień znów wróciliśmy do tematu Rosji. Posypało się trochę wspomnień o czasach Związku Radzieckiego i ludowej Polski, kiedy to ożeniłem się z Gruzinką Mariną Azaraszwili, studiującą psychologię na Uniwersytecie Wrocławskim w ramach wymiany studentów z krajów socjalistycznych.

Augustyn przebywał w Rosji prawie jedenaście lat, bo zaraz po tragicznym porodzie zabrała go do siebie Marika Simonowa — siostra Mariny. Marika i Marina były bliźniaczkami. Marika wyszła za mąż o trzy lata wcześniej od Mariny. Jej mężem był Rosjanin Siergiej Simonow, z którym po ślubie zamieszkała w Moskwie. Augustyn po narodzinach w 1975 roku przez pięć lat wychowywał się razem ze swoim starszym kuzynostwem: Tatianą i Ilją. Zwłaszcza Tatiana pokochała małego Augustynka jak rodzonego brata.

Dzieci były tak do siebie podobne, że wszyscy uważali je za rodzeństwo.

Gdy Augustyn miał już pięć lat, zabrałem go do Polski. Długi czas miał problemy językowe w przedszkolu i szkole, gdyż lepiej mówił po rosyjsku niż po polsku. Tym bardziej, że po trzech latach pobytu Augustyna w Polsce, znów zostałem służbowo skierowany do pracy naukowej w Moskiewskim Instytucie Psychologii Rosyjskiej Akademii Nauk.

Przeszłość ta sprawiła, że Augustyn był jedynym watykanistą, władającym biegle językiem rosyjskim z wyjątkowo nienagannym akcentem.

Augustyn napomknął też, że Stolica Apostolska już od wielu lat zabiega o nawiązanie jak najlepszych stosunków z Rosją. Wyjaśniał mi, że jedną z przyczyn tego stanu rzeczy było orędzie fatimskie, a dokładnie trzecia część tajemnicy objawionej 13 lipca 1917 roku w Cova da Iria Fatima, kiedy to Matka Boża wypowiedziała znamienne słowa: „Przyjdę, by żądać poświęcenia Rosji memu Niepokalanemu Sercu i ofiarowania Komunii Świętej w pierwsze soboty na zadośćuczynienie”.

Prośba Maryi nie do końca została spełniona. Papież Pius XII w 1942 roku, a następnie papież Paweł VI po Soborze Watykańskim II w 1967, jak również papież Jan Paweł II (dwukrotnie: w latach 1982 i 1984), podejmowali pewne przymiarki do spełnienia prośby Matki Bożej. Niestety, wszelkie dotychczasowe próby poświęcenia Rosji, nie zostały przeprowadzone według literalnych wskazań Maryi. Stolica Apostolska, prawdopodobnie ze względów politycznych, czyniła to połowicznie, najczęściej w kontekście poświęcenia świata. Nigdy w tych zawierzeniach nie została wymieniona z nazwy Rosja. Na ten temat dużo wypowiadał się ksiądz Nicholas Gruner, którego spotkaliśmy w Fatimie na pielgrzymce w 2007 roku.

Dzisiaj problem ten nie daje też spokoju papieżowi Franciszkowi.

Kontrowersyjny prezydent Federacji Rosyjskiej Władimir Władimirowicz Putin podczas ostatniej wizyty u papieża Franciszka podarował mu ikonę Matki Bożej Włodzimierskiej, którą przy tym z dużą czcią pocałował. Tak samo uczynił papież, biorąc to za dobry znak przyszłych stosunków Watykanu z Rosją.

Spotkanie papieża Franciszka z prezydentem Putinem zaowocowało też kilkoma obiecującymi umowami w dziedzinie kultury, które podpisali rosyjski minister spraw zagranicznych Siergiej Ławrow i sekretarz stanu Stolicy Apostolskiej, kardynał Pietro Parolin. Na podstawie tych umów w styczniu 2015 roku ma nastąpić wymiana grup naukowców między instytutami w Moskwie i w Rzymie.

— Papież Franciszek już mnie wytypował — powiedział Augustyn nieco drżącym głosem, a w maskowanym lekkim uśmiechu wyczuwałem strach.

W końcu nie wytrzymał i rzucił mi się w ramiona, cedząc półgłosem:

— Boję się, tato, tej misji, bardzo się boję …

Gdy pomyślałem o tej całej zawierusze na Ukrainie, nie mogłem wydobyć żadnego logicznego słowa pocieszenia. W końcu zdobyłem się jednak na odrobinę jakiejś beztroski i próbowałem dodać mu otuchy:

— Przecież nie będzie tak źle. W Moskwie masz bliską rodzinę: ciocię Marikę i kuzynkę Tatianę. Ciocia Marika jest już na emeryturze, ale Tatiana wraz z mężem pracują w moskiewskim Centralnym Szpitalu Klinicznym, a i ja mam wszakże w Moskwie paru dobrych przyjaciół.