Bezpłatny fragment - Katedry cuda w koronie Europy

Katedry Cuda w koronie Europy

Część trzecia

Na okładce widnieje fasada katedry świętego Szczepana we Wiedniu

Hiszpania

Katedra Świętej Eulalii w Barcelonie

Zakończyłem drugi tom swoich opowieści w Hiszpanii a znowu musimy wrócić do Katalonii tu leżącej, gdyż przecież dziś w październiku 2019 roku, cała Barcelona płonie protestem wzburzonych do ostateczności mieszkańców, zatem popatrzmy oto przed nami stoi od wieków ich, i nas wszystkich wspaniała katedra. Po hiszpańsku to, Catedral de la Santa Creu i Santa Eulalia w Barcelonie bo jest, to jeden z najcenniejszych przykładów przecudnej architektury gotyckiej w Hiszpanii. Wzniesiona w kilku przecież atapach w XIII do XV wieku, na miejscu starszej świątyni wybudowanej przez Rzymian. W XIX wieku, otrzymała monumentalną neogotycką fasadę zachodnią stanowiącą wschodnią pierzeję placu katedralnego. Jest przecież siedziba archidiecezji barcelońskiej. Świątynia poświęcona jest świętej Eulalii zmarłej w roku 304 dziewicy, męczennicy, która według tradycji zginęła w Barcelonie w czasie ostatnich prześladowań chrześcijan za czasów panowania Dioklecjana i Maksymiana. Eulalia, zanim zginęła była torturowana i znieważana. Tradycja mówi, iż została publiczne obnażona, lecz nagle spadł śnieg, który oszczędził jej skromność.

Pochowana jest w katedrze w bardzo bogato zdobionym nagrobku wykonanym z alabastru w stylu gotyckim. Dzieło wykonał uczeń Giovanniego Pisano. Geneza katedry barcelońskiej sięga czasów rzymskich, kiedy na tym terenie została wzniesiona świątynia. Znana już od 343 świątynia po upadku cesarstwa została przejęta przez Wizygotów. Nowy kościół powstał w VI wieku, istniał do roku 985, kiedy to został zniszczony z rąk Maurów. W roku 1058 wzniesiono na tym miejscu nowy romański kościół, zaś w 5 maja 1298 roku, położono kamień węgielny pod nowy, większy kościół zachowując fragmenty starszej świątyni.

Budowa trwała długo, aż do roku 1448. Wówczas powstało obecne gotyckie prezbiterium, transept, trójnawowy korpus oraz zabudowania wraz z krużgankiem. W równo 1500 roku, do kamiennej świątyni dobudowano dzwonnicę. Skromna elewacja zachodnia z późnoromańskim portalem otrzymała w latach 1887 do roku 1898, reprezentacyjną fasadę w stylu neogotyckim z ośmioboczną wieżą i wielkim reprezentacyjnym wejściem na osi. Pracami kierowali architekci August Font i Josep Oriol Mestres.

We wnętrzu katedry, oprócz nagrobka świętej Eulalii katedra kryje inne dzieła rzeźby gotyckiej, takie jak bogato rzeźbione stalle, czy też wspaniały dla oczu i ducha, portal Świętego Iwona. W jednej z kaplic znajduje się krzyż pochodzący ze statku, który brał udział w bitwie pod Lepanto Bitwa ta pomiędzy Turcją a Ligą Świętą, zakończona zwycięstwem chrześcijan bitwa ta miała miejsce w roku, 1571. Od strony południowej do katedry przylegają zabudowania dawnej siedziby arcybiskupa, skupione wokół opartego na wysokich kolumnach czworobocznego krużganka. Nawet w samym wirydarzu znajduje się mały staw z fontanną, w którym pływa trzynaście gęsi, co ma symbolizować wiek patronki świętej Eualji.

Katedra Świętej Eulalii znajduje się na terenie Dzielnicy Gotyckiej zwanej tutaj, Barri Gotic w Barcelonie. Świątynia ta nie jest miejscem fabuły powieści Ildefonsa Falconesa zatytułowanej Katedra w Barcelonie. Autor wspomina o budowie innej ważnej świątyni miasta Santa María del Mar. Pojęcie katedra w Barcelonie jest także często mylnie kojarzone z Sagrada Família, dziełem katalońskiego architekta Antoniego Gaudíego. Zachwycający jest widok na katedrę przed wzniesieniem fasady zachodniej.Czy też na prezbiterium z ołtarzem głównym.Wspaniale rzeźbiony jest także grób świętej Eulalii. Mamy tu również wspaniałe krużganki oraz, Krzyż z bitwy pod Lepanto.

Polska

Katedra greckokatolicka świętego Wincentego i świętego Jakuba we Wrocławiu

To nasza Polska katedra greckokatolicka we Wrocławiu. Położona przy placu Nankiera 15. Kościół został ufundowany przez księcia Henryka Pobożnego wraz z klasztorem dla sprowadzonych z Pragi franciszkanów około 1240 być może już w 1232 lub 1234 roku. Pierwsza źródłowa wzmianka o pojawieniu się franciszkanów we Wrocławiu pochodzi z Codex diplomaticus Silesiae z 1234 roku. Kolejne przekazy dotyczące kościoła św. Jakuba związane są z utworzeniem prowincji czesko polskiej na kapitule prowincjalnej w Pradze 24 lipca 1238 roku.

Według Kroniki Furstenhaina 14 października 1239 roku, odbyła się kapituła we Wrocławiu pod przewodnictwem czesko polskiego prowincjała Tworzymira. Początkowo kościół nosił wezwanie świętego Jakuba i był zbudowany w stylu romańskim. Jeszcze w trakcie budowy krypta pod kościołem stała się miejscem pochówku fundatora, księcia Henryka Pobożnego, który w roku 1241 zginął w bitwie z Mongołami pod Legnicą. W kościele, wzmiankowanym z roku 1254 jako ukończony, ogłoszono 16 grudnia 1261 roku, przywilej lokacyjny Nowego Miasta na prawie magdeburskim, umożliwiający dalszy rozwój Wrocławia. Kościół ten był trójnawową halą i posiadał jedno lub dwuprzęsłowe prezbiterium. W wiekach XIV i XV poddany został poważnej przebudowie i rozbudowie, która z braku środków ciągnęła się bardzo długo i z przerwami. W tym czasie powstała nawa główna kościoła o długości 77 i pół metra i wysokości 23 metrów, w przeważającym do dziś stylu gotyckim. Czworobok klasztorny przylega do kościoła od północy, co jest nietypowe dla tej części Europy. Na początku XVI wieku, franciszkanie w większości albo przeszli na protestantyzm albo opuścili Wrocław.

Ci z nich, którzy pozostali, w roku 1529, przenieśli się do kościoła świętej Doroty. Opuszczony przez franciszkanów kościół przejęli norbertanie zwani też premonstratensami, a przeniesieni z przeznaczonego decyzją rady miejskiej do wyburzenia zespołu klasztornego w miejscu obecnego kościoła świętego Michała Archanioła na Ołbinie. Norbertanie w dniu 3 czerwca roku 1530, poświęcili kościół swemu patronowi z Ołbina, świętemu Wincentemu. W latach 1619 do 1625 roku, zburzono lektorium z częścią romańskiej krypty.Natomiast w latach 1662 do 1674 roku, kościół otrzymał bogate wyposażenie barokowe, a w 1667 roku Franz Zeller i Georg Czermak zbudowali nowy ołtarz. Za rządów opata Andreasa Gebela rozpoczęto w roku 1673, przebudowę klasztoru w stylu barokowym. Z tego okresu pochodzą. Późnobarokowa kaplica pod wezwaniem Matki Boskiej Bolesnej, później przemianowana na kaplicę Najświętszego Sakramentu, i została natomiast wzniesiona przy południowej elewacji w latach 1723 do 1727 roku, przez Christopha Hacknera.

Po sekularyzacji zakonu w roku 1810, kościół ten przekształcono w zwyczajny kościół parafialny, zaś budynki klasztoru przeznaczono na siedzibę sądu. W ostatnich dniach II wojny światowej kościół uległ ciężkim zniszczeniom, bowiem zawaliła się wieża, a wraz z nią część ściany bocznej i sklepień. Zachowane w dobrym stanie stalle przeniesiono do chóru katedry. Odbudowa trwała ponad 40 lat. Została rozpoczęta w 1947 roku, i zakończona w 1991 roku, ponowną jego konsekracją. Odbudowany kościół, latarnia i hełm wieży ukończony dopiero w latach 80 ubiegłego wieku, i przez jakiś czas służył tymczasowo jako garnizonowy, w zastępstwie odbudowywanego po pożarze kościoła świętej Elżbiety. W 1997 roku, papież Jan Paweł II i kardynał Henryk Gulbinowicz przekazali świątynię kościołowi greckokatolickiemu jako siedzibę eparchii wrocławsko gdańskiej. W latach 1997 do 1999 roku, ostatecznie ukończono renowację, między innymi przełożono dach. Parafia greckokatolicka we Wrocławiu istnieje od 1956 roku. Należy do eparchii wrocławsko gdańskiej. Na uwagę zasługuje tu Kaplica Hochberga. Gdyż już w latach 1723 do 1728 roku, na fundamentach kaplicy gotyckiej, dobudowano do południowej nawy kościoła nową barokową kaplicę wg projektu Christopha Hacknera. Zleceniodawcą budowy był hrabia Ferdinand Hochberg, opat klasztoru norbertanów, który postanowił przygotować w niej miejsce swojego pochówku. W 1725 roku, pod samą kopułą katedry, namalowano freski ze scenami z życia Matki Boskiej, a we wnętrzu umieszczono rzeźby dłuta Jana Jerzego Urbańskiego, i kamienne ozdoby z warsztatu Jana Adama Kharingera, między innymi kratę tą, uznaną za arcydzieło sztuki kowalskiej.

W ołtarzu głównym umieszczono XV wieczną Pietę, na zewnątrz zaś rzeźby Matki Boskiej, świętej Barbary i świętego Jana Nepomucena. Kaplica została poważnie zniszczona podczas bombardowań w 1945 roku. Szczególnie ucierpiało wnętrze kaplicy, które całkowicie utraciło swoje wyposażenie przez częściowe zarwanie i spękaniu sklepienia i konstrukcji kopuły, z której odpadła większość pokrytych freskami tynków. Zapadło się również sklepienie krypty znajdującej się pod kaplicą. Zniszczeniu uległo ponad 90% powierzchni fresków oraz większość dekoracji ściennych. W latach najnowszych mianowicie pomiędzy rokiem 2000 aż do 2013 roku, dokonano za kwotę prawie 10 milionów złotych rekonstrukcji wystroju wnętrza, przywracając sztukaterie oraz polichromie na sklepieniach. Pieta nad ołtarzem jest dokładną kopią oryginału będącego w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu. Ołtarz został złożony z 1300 fragmentów, które zostały odnalezione w gruzie wypełniającym wnętrze.

Kościół archiprezbiterialny Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Krakowie

Kościół ten jest zwany także bazyliką Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, bazyliką Mariacką, lub kościołem Mariackim to jeden z największych i najważniejszych, po archikatedrze wawelskiej, kościołów Krakowa, od 1962 roku posiadający tytuł bazyliki mniejszej. Należy do najbardziej znanych zabytków Krakowa i Polski. Jest kościołem gotyckim, budowanym w XIV i XV wieku. Położony jest przy północno-wschodnim narożniku Rynku Głównego, na Placu Mariackim. Kościół znajduje się na trasie Małopolskiej Drogi świętego Jakuba z Sandomierza do Tyńca na skale. Trzeba zwrócić tu uwagę na. Obraz Aleksandra Gryglewskiego, Wnętrze Kościoła Mariackiego w Krakowie, z 1858 roku. Według Jana Długosza pierwszy murowany kościół w stylu romańskim został ufundowany przez biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża w latach 1220 do 1222 roku, na miejscu pierwotnej drewnianej świątyni. Wkrótce jednak budowlę zniszczono podczas najazdów tatarskich. W latach 1290 do 1300 roku, wzniesiono, częściowo na poprzednich fundamentach, wczesnogotycki kościół halowy, który konsekrowano około roku 1320 do roku 1321.

Prace jednak kontynuowane były jeszcze w trzeciej dekadzie czternastego stulecia. W latach 1355 do roku 1365, dzięki fundacji Mikołaja Wierzynka mieszczanina krakowskiego i stolnika sandomierskiego, wzniesiono obecne prezbiterium. Z kolei w latach 1392 do roku 1397 polecono mistrzowi Mikołajowi Wernerowi lepsze doświetlenie kościoła. Budowniczy obniżył mury naw bocznych, a w magistralnych wprowadził duże otwory okienne. W ten sposób halowy układ świątyni zmienił się na bazylikowy. W roku 1443 lub 1442 roku miało miejsce silne trzęsienie ziemi, które spowodowało runięcie sklepienia świątyni. W pierwszej połowie XV wieku dobudowano kaplice boczne. Większość z nich była dziełem mistrza Franciszka Wiechonia z Kleparza. W tym też czasie podwyższona została wieża północna, przystosowana do pełnienia funkcji strażnicy miejskiej. W 1478 cieśla Matias Heringkan pokrył wieżę hełmem. Na nim, w roku 1666, umieszczono złoconą koronę.

W końcu XV wieku świątynia Mariacka wzbogaciła się o arcydzieło rzeźbiarskie późnego gotyku Ołtarz Wielki, dzieła Wita Stwosza. Na początku XVI wieku polscy rajcy zaczynają domagać się spolszczenia kościoła należącego do gminy niemieckiej. W opozycji stają niemieccy burmistrzowie miasta Cipsar, Morsztyn, Ajchler i Szyling, którzy będą bronić swego stanu posiadania. W spór wda się również sejm, który w roku 1537 i pod naciskiem szlachty uznał edyktem Zygmunta I, żeby poranne nabożeństwa niemieckie ograniczyć do poobiednich. W XVIII wieku, na polecenie archiprezbitera Jacka Augusta Łopackiego, wnętrze gruntownie przerobiono w stylu późnego baroku. Autorem tych prac był Francesco Placidi. Wymieniono wtedy 26 ołtarzy, sprzęt, wyposażenie, ławy, obrazy, a ściany ozdobiono polichromią pędzla Andrzeja Radwańskiego. Z tego okresu pochodzi również późnobarokowa kruchta. Na początku XIX wieku, w ramach porządkowania miasta, zlikwidowano przykościelny cmentarz. W ten sposób powstał plac Mariacki. W latach 1887 do 1891 roku, pod kierunkiem Tadeusza Stryjeńskiego, wprowadzono do wnętrza wystrój neogotycki. Świątynia zyskała nową polichromię projektu i pędzla Jana Matejki, z którym współpracowali tutaj Stanisław Wyspiański i Józef Mehoffer autorzy witraży w prezbiterium i nad organami głównymi. Od początku lat 90 ubiegłego XX wieku prowadzone były kompleksowe prace restauracyjne, w wyniku których kościół odzyskał swój wspaniały blask. Ostatnim akcentem remontowym była wymiana pokrycia dachu w 2003 roku. 18 kwietnia 2010 roku w kościele Mariackim odbyła się uroczystość pogrzebowa tragicznie zmarłego prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego i jego żony Marii, których trumny następnie pochowano w jednej z krypt katedry na Wawelu. Obecny kształt nadała kościołowi przebudowa na układ bazylikowy, która miała miejsce w latach 1392 do 1397 roku. Fasada świątyni ujęta jest w dwie wieże. Wieża wyższa, zwana Hejnalicą, ma 82 metry wysokości. Zbudowana jest na planie dużego równobocznego kwadratu, gdzie na wysokości dziewiątej kondygnacji przechodzi w ośmiobok, przepruty ostrołukowymi wnękami, mieszczącymi dwie kondygnacje okien. Wieżę nakrywa gotycki hełm, będący dziełem mistrza Matiasa Heringkana z roku 1478. Hełm składa się z ośmiobocznej zaostrzonej iglicy, otoczonej wieńcem ośmiu niższych wieżyczek.

Na iglicy umieszczona została w 1666 roku, złocona korona o średnicy 2 metry 40 centymetrów i wysokości 1 metra 30 centymetrów. Z wieży, z wysokości 54 metrów, grany jest co godzinę Hejnał Mariacki. Jest on jednym z symboli Krakowa. U podnóża, od strony północnej, znajduje się prostokątna przybudówka, mieszcząca kamienne schody, prowadzące do wnętrza wieży. Jesienią 1912 roku przystąpiono do restauracji wieży. Roboty prowadził profesor Zubrzycki, a z ramienia magistratu nadzorował inżynier Rzymkowski. Zdjęto wówczas górną część wieży jak, banie, chorągiew i złoconą koronę. Restauracją ich zajęła się krakowska firma Henryka Sztorca. Za wejściem na wieżę zwraca uwagę duża, odlana w brązie tablica, przedstawiająca wjazd króla Jana III Sobieskiego. Została ona wykonana na podstawie projektu rzeźbiarza Piusa Welońskiego w roku 1883 dla uczczenia 200,rocznicy odsieczy wiedeńskiej. Na wieży znajduje się dzwon zegarowy o wadze 1530 kilogramów, ma ton uderzeniowy d,a jego średnica to 165 centymetrów. W 2013 roku, ze względu na zły stan techniczny wieżę zamknięto dla zwiedzających. Ponowne jej udostępnienie nastąpiło w kwietniu roku 2015, po zakończeniu prac związanych z montażem nowej instalacji elektrycznej, grzewczej oraz wodno kanalizacyjnej oraz po zamontowaniu nowej metalowej klatki schodowej. Wieża niższa, o wysokości 69 metrów, przeznaczona jest na dzwonnicę kościelną. Wzniesiona na planie kwadratu, posiada wyraźnie zaznaczony na całej wysokości gzymsami i oknami, podział kondygnacyjny. Na piętrze znajduje się renesansowa kaplica pod wezwaniem Nawrócenia świętego Pawła zwana też kaplicą Kaufmanów. Na zewnątrz obok okna kaplicy, pod trójspadowym daszkiem jest zawieszony dzwonek, za konających, odlany przez Kacpra Koerbera z Wrocławia w roku 1736. Wieżę nakrywa późnorenesansowy hełm, wykonany w 1592, składający się z eliptycznej kopuły, osadzonej na ośmiobocznym bębnie i zwieńczoną ażurową latarnią. W narożnikach ustawione są cztery mniejsze kopułki na niskich, sześciobocznych podstawach.

Zawieszony jest w nim dzwon zegarowy z 1530 roku o średnicy 135 centymetrów obecnie jest niestety nieużywany. W wysmukłych murach prezbiterium jak widzimy znajdują się wydłużone, ostrołukowe okna, ozdobione są motywami roślinnymi, a ich klucze rzeźbami figuralnymi o tematyce symbolicznej. Równie bogatą dekorację rzeźbiarską prezentuje 21 figur, umieszczonych na konsolach, podtrzymujących gzyms wieńczący mury magistralne budowli. Na ścianie kaplicy pod wezwaniem świętego Jana Nepomucena znajduje się zegar słoneczny wykonany w technice sgraffitowej przez Tadeusza Przypkowskiego w 1954 roku. Do wnętrza świątyni, od strony frontowej, prowadzi barokowa kruchta. Powstała w latach 1750 do roku 1753, według projektu Franciszka Placidiego. Kształt jej jest wzorowany na formie architektonicznej Grobu Chrystusa. Drewniane drzwi ozdobione zostały rzeźbionymi głowami proroków, apostołów i polskich świętych. Wykonał je w 1929 roku, Karol Hukan. Ponad kruchtą znajduje się wielkie, ostrołukowe okno z witrażami, projektowanymi przez Józefa Mehoffera i Stanisława Wyspiańskiego. Dekoracyjny podział okna wykonano w roku 1891, według koncepcji Jana Matejki. Przy wejściu do bazyliki, od strony placu Mariackiego, zamontowana jest tak zwana kuna czyi obręcz pokutników, którą zakładano dawniej na głowy szczególnych grzeszników. Obręcz pokutników była zamontowana na takiej wysokości, aby skazany na nią nie mógł ani wyprostować się, ani uklęknąć, co miało tym bardziej uprzykrzyć karę. Przez wieki poziom płyty placu podniósł się i obecnie obręcz znajduje się niewiele ponad ziemią. Prezbiterium kościoła Mariackiego nakryte jest sklepieniem gwiaździstym, wykonanym przez majstra Czipsera w roku 1442. Na zwornikach żeber widnieją herby Polski, Krakowa oraz biskupa Iwo Odrowąża fundatora pierwszej świątyni Mariackiej. W przyściennych niszach ustawiono posągi proroków: Jeremiasza, Daniela, Dawida, Ezechiela, Jonasza i Izajasza. Wykonał je w roku 1891, krakowski rzeźbiarz Zygmunt Langman. Ściany zdobi polichromia wykonana w latach 1890 do roku 1892 przez Jana Matejkę. Przy jej realizacji współpracowało z mistrzem wielu jego uczniów, później znanych i wybitnych malarzy, między innymi, Antoni Gramatyka, Edward Lepszy, Stanisław Bańkiewicz, Józef Mehoffer, Stanisław Wyspiański. Rysunki techniczne wykonał Tomasz Lisiewicz, a roboty pozłotnicze są dziełem Michała Stojakowskiego. Witraże w tej części kościoła są autorstwa Józefa Mehoffera, Stanisława Wyspiańskiego i Tadeusza Dmochowskiego. Po obu stronach prezbiterium ustawiono nakryte baldachimami stalle. Wykonane zostały w roku 1586, a następnie w 1635 roku, uzupełniono je zapleckami, które Fabian Möller ozdobił płaskorzeźbami ze scenami z życia Chrystusa i Marii. Na stallach prawych przedstawienia Drzewa Jessego, Narodzin Marii, Ofiarowania Marii, Zaślubin ze świętym Józefem, Zwiastowania, Nawiedzenia świętej Elżbiety oraz Bożego Narodzenia. Na stallach północnych lewych znajdują się rzeźby takie jak, Obrzezanie, Hołd Trzech Króli, Ofiarowanie Jezusa w świątyni, Pożegnanie z Matką, Zmartwychwstały Chrystus ukazuje się Marii, Wniebowzięcie Matki Boskiej, Koronacja oraz Matka boska z dzieciątkiem w otoczeniu symboli z Litanii Loretańskiej. Na chórku znajdują się organy 12 głosowe.

Prezbiterium zakończone jest apsydą, którą oddziela od reszty kościoła, wykonana w brązie, balustrada z dwiema ażurowymi bramkami. Uchylne drzwiczki zdobią herby, Krakowa oraz archiprezbiterów kościoła Klośnik i Prawdzic. Witraże w absydzie pochodzą z lat 1370 do roku 1400, a wykonał je mistrz Mikołaj, zwany vitreator de Cracovia. Obejmują one dwa cykle tematyczne Księgę Genesis według Starego i Nowego Testamentu oraz sceny związane z życiem Jezusa i Marii. Dzieło Wita Stwosza to ołtarz główny dedykowany Marii zdobi wielkie późnogotyckie retabulum wykonane w latach 1477 do 1489 roku, przez mistrza Wita Stwosza, który jest chef d’oeuvre artysty Krakowa i Norymbergi. Liczący około 13 x 13 metra poliptyk, składa się z głównego korpusu szafy z pełnoplastycznymi rzeźbami tworzącymi dwie sceny. Zaśnięcie i Wniebowzięcie Panny Marii, dwóch par skrzydeł ruchomych i nieruchomych. Kontynuacją głównego wątku jest umieszczona na zwieńczeniu Koronacja Najświętszej Marii Panny, w asyście dwóch głównych patronów Polski świętych Stanisława i Wojciecha. Na skrzydłach bocznych rozmieszczono płaskorzeźbione przedstawienia tworzące dwa cykle z życia Marii i Jezusa Chrystusa. Podstawę tworzy predella z wątkiem Drzewa Jessego. Korpus nawowy tworzy nawa główna z parą naw bocznych, do których przylegają kaplice. Korpus kościoła składa się z czterech przęseł, wewnątrz nakryty jest sklepieniem krzyżowo żebrowym z wyjątkiem wzniesionych później kaplic, których sklepienia mają zróżnicowany układ żeber. Przyjrzyjmy się zatem sklepieniu nawy głównej.

Bowiem nawa główna o wysokości 28 metrów nakryta jest sklepieniem krzyżowo żebrowym. Jej polichromię wykonali w latach 1890 do roku 1892, tacy nasi wielcy artyści jak Jan Matejko, Józef Mehoffer i Stanisław Wyspiański, który zaprojektował również witraże. Nad obiegającym nawę gzymsem umieszczone są drewniane posągi, świętego Stefana, świętej Kingi, świętego Stanisława Kostki, świętego Kazimierza, świętej Jadwigi Andegaweńskiej, świętej Urszuli, świętego Jacka, świętego Wojciecha, błogosławionej Salomei i błogosławionej Bronisławy. Rzeźby są dziełem Zygmunta Langmana z początku XX wieku. Przy filarach, dzielących nawę główną od bocznych, znajdują się XVIII wieczne, późnobarokowe ołtarze. Umieszczono w nich obrazy, Giovanni Battisty Pittoniego, Jakuba Martensa, Hansa Suessa z Kulmbachu, Łukasza Orłowskiego i innych. Przy głównym wejściu oraz obok ołtarzy znajdują się nakryte baldachimami stalle radnych, ławników, syndyków i możnych rodów krakowskich z XVII wieku. Nawę główną i prezbiterium dzieli, zdobi umieszczony na tęczy według projektu Jana Matejki fresk, oraz krucyfiksto z kolei dzieło uczniów Wita Stwosza. Część wschodnia korpusu nawowego mieści kilka dzieł sztuki, to cyborium Jana Marii Padovano oraz kilka ołtarzy. Nad wejściem chór z organami 56-głosowymi opatrzonymi w ozdobną obudowę. Po stronie północnej a lewej znajduje się barokowy ołtarz świętego Stanisława zamykający lewą nawę boczną, z drugiej połowy XVII wieku z rzeźbioną sceną Wskrzeszenia Piotrowina. Wmontowana jest tu gotycka mensa z roku 1400 z płaskorzeźbną dekoracją.

Drugi barokowy ołtarz, wykonany został w roku 1725, przez architekta krakowskiego Kacpra Bażankę. W nim znajduje się obraz Zwiastowanie, namalowany w roku 1740, przez Giovanni Battistę Pittoniego. Na bramce balustrady widnieje dekoracyjny herb Polski. Naprzeciwko ołtarza znajduje się nagrobek rodziny Celarich, wykonany w 1616 roku. We wnękach ustawiono popiersia fundatorów kościoła mariackiego Pawła Celariego i jego żony Małgorzaty z Chodorowskiej oraz Andrzeja Celariego z żoną Małgorzatą z Mączyńskich. Na szczycie rzeźby alegoryczne symbolizują Wiarę i Nadzieję. Po południowej prawej stronie znajduje się późnobarokowy ołtarz zamykający prawą nawę boczną z roku 1735, w którym jest kamienny krucyfiks, będący dziełem samego mistrza rzeźby Wita Stwosza. Sam krucyfiks powstał na przełomie lat 80 tych i 90 tych XV wieku na zlecenie królewskiego mincerza Jana Olbrachta i Henryka Slackera. Wizerunek Chrystusa charakteryzuje się naturalizmem i doloryzmem. Artysta silnie podkreślił cierpienie w męczeńskiej śmierci, lecz także jej zbawczy, triumfalny aspekt. Jezus ma przecież otwarte oczy skierowane ku osobie modlącej się, co może poświadczać dewocyjny charakter tego dzieła. Tło krzyża stanowi srebrna blacha z widokiem Jerozolimy, wykonana w roku,1723 przez Józefa Ceyplera.

Obok ołtarza znajduje się renesansowe cyborium, zaprojektowane w roku 1552, przez włoskiego rzeźbiarza i architekta Jana Marię Padovano, ufundowane przez krakowskich złotników Andrzeja Mastelli i Jerzego Pipana. Bogato rozbudowana architektonicznie, budowla wykonana jest z kamienia piaskowego z dodatkiem wielobarwnych marmurów. Od naw oddziela cyborium tralkowa balustrada i ażurowe bramki, odlane w brązie w roku 1595 przez Michała Otto, który ozdobił je herbami Polski i Litwy. Jest tu również chórek z zabytkowymi organami. Naprzeciwko cyborium znajduje się nagrobek rodziny Montelupich Wilczogórskich, którego pochodzenie należy wiązać z warsztatem postgucciowskim z lat 1600 do 1603 roku. W środkowej części nagrobka znajdują się rzeźbione w marmurze popiersia fundatorów, Sebastiana Montelupiego i jego żony Urszuli z Bazów oraz Walerego Montelupiego wraz z żoną Heleną z Moreckich. W zwieńczeniu umieszczono kartusze herbowe i alegoryczne postacie: Męstwa, Wstrzemięźliwości oraz Roztropności. Dawniej zwiedzimy kaplicę pod wezwaniem świętego Stanisława i Sądu Bożego, zwana także Kaplicą Złoczyńców. Tutaj przygotowywano całą noc przestępców skazanych na śmierć, których rankiem wyprowadzano w asyście duchownych na miejsce kaźni.

Barokowy ołtarz pochodzi z lat 1741 do 1742 roku, w kaplicy pochowano księcia Szymona Białogórskiego. Kaplica Loretańska. Wzniesiona została pod koniec XVI wieku z fundacji księdza Pawła z Zatora. Mieści się w niej ołtarz z 2 połowy XVIII wieku wykonany według projektu Franciszka Placidiego z XVI wiecznym obrazem Madonny z Dzieciątkiem, obraz ubrany jest w srebrną sukienkę z 4 ćwierci XVII wieku. Na ścianach znajdują się epitafia osób z rodu Szembeków. Kaplica świętego Jana Chrzciciela. Wzniesiona została w roku 1446. Od XVI wieku pozostawała pod opieką możnego rodu Bonerów. Znajdują się tam płyty nagrobne Seweryna Bonera i jego żony Zofii z Betmanów wykonane w warsztacie Piotra Vischera prawdopodobnie według projektu Stanisława Samostrzelnika i Piotra Flötnera. Reszta wyposażenia, to nagrobek Krzysztofa Kochanowskiego starosty małogoskiego, pochodzi z późnego baroku. Ściany zdobi polichromia pędzla Józefa Mehoffera z roku 1932. Kaplica świętego Wawrzyńca zwana też kaplicą Mazarakich. Zbudowana w latach 1423 do 1441 roku, ufundowana przez Marka Noldenfessera rajcy krakowskiego. Wyposażenie barokowe pochodzi z XVIII wieku. Polichromię ścian wykonał Jan Bukowski. Kaplica świętego Michała Archanioła. Ulokowana jest na piętrze nad kruchtą. Powstała w roku 1443, staraniem Jana Baomgarta, opiekowali się nią kuśnierze. Ołtarz z wizerunkiem Matki Boskiej Różańcowej pochodzi z poł. XVII wieku. Na ścianach polichromia autorstwa Jana Bukowskiego z początku XX wieku. Kaplica Przemienienia Pańskiego. Ufundowana w 1439 roku przez mieszczanina Jerzego Szwarcza. W kaplicy uwagę zwraca barokowy ołtarz z roku 1747, projektu Franciszka Placidiego. W nim została zastosowana złudzeniowa perspektywa panoramicznie wykonanych skał, do których prowadzą schodki po obu stronach ołtarza. Po prawej stronie epitafium gen. Henryka Ignacego Kamieńskiego poległego w bitwie pod Ostrołęką. Polichromia jest dziełem Jana Bukowskiego. W kaplicy ma miejsce stała adoracja Najświętszego Sakramentu. Kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej. Wcześniej pod wezwaniem świętego Aleksego. Zbudowana została w XV wieku i z tego też czasu pochodzi rzeźba Chrystusa, umieszczona w ołtarzu bocznym. W ołtarzu głównym znajduje się kopia obrazu jasnogórskiego z 1638 roku, jednak według tradycji, to znaczy? Że została ona namalowana na podstawie oryginału, którzy przewożono przez Kraków w okresie potopu szwedzkiego. Obraz ten został ukoronowany papieskimi koronami 15 grudnia 1968 roku przez kardynała Stefana Wyszyńskiego. Z prawej strony znajduje się spiżowa płyta Erazma Danigiela. Kaplica świętego Łazarza. Wcześniej pod wezwaniem Matki Boskiej Śnieżnej. Ufundowana około roku 1435 przez Jadwigę z Kuńczów Sebastianową. Barokowy ołtarz z obrazem Wskrzeszenie Łazarza oraz krucyfiks z XVIII wieku. Kaplica świętego Walentego. Zwana także Matki Boskiej Ostrobramskiej. Wzniesiona w 1443 roku z fundacji Jana Dolnicza. Z tego też roku pochodzi epitafium nagrobne Jana Sebenwirta, najstarsza ze znajdujących się tego typu płyt w kościele Mariackim. W późnobarokowym, murowanym ołtarzu, kopia obrazu Matki Boskiej Ostrobramskiej pędzla Rafała Hadziewicza to pierwsza połowa XIX wieku. Obok posadowiono okazały pomnik nagrobny Marcina Leśnowolskiego. Polichromię według projektu Stanisława Wyspiańskiego wykonał w 1898 roku, Antoni Tuch. Kaplica Aniołów Stróżów Pernusowska, Męki Pańskiej. Ulokowana na piętrze nad kruchtą. Znajduje się w niej wykonany prawdopodobnie przez Stanisława Stwosza tryptyk z legendą świętego Stanisława. Natomiast Kaplica świętego Jana Nepomucena, została wzniesiona w 1435 roku, przez Franciszka Wiechonia z Kleparza. W podziemiach znajdują się groby donatorów kościoła książąt, oświęcimskich, raciborskich, zatorskich oraz Piastów śląskich. Polichromia ścian jest dziełem Jana Bukowskiego i Włodzimierza Tetmajera i przedstawia historię chrześcijaństwa na ziemiach Słowian. W kaplicy stoi klasycystyczny nagrobek starosty zatorskiego Piotra Dunina zmarłego w roku 1788 i jego żony Zofii z Małachowskich zmarłej w roku 1794, wykonany został według projektu architekta Szczepana Humberta. Zakrystia, wzniesiona została w XV wieku, nakrywa sklepienie kolebkowe z lunetami, ozdobione XVIII wieczną polichromią barokową, pędzla Piotra Franciszka Molitora.

Przedstawia ona zwycięstwo wiary chrześcijańskiej. Dekoracja malarska ścian pochodzi z XIX wieku. Wypełniają ją symbole siedmiu sakramentów oraz postacie ojców kościoła, świętych i błogosławionych. Portal barokowy pochodzi z XVII wieku. Wyposażenie głównie barokowe. Skarbiec kościelny, renesansowy, zbudowany w XVI wieku. Znajdują się tu szafy, komody i ołtarz z ostatniej ćwierci XVII wieku. W skarbcu przechowywane są bogato zdobione naczynia liturgiczne, monstrancje, relikwiarze, kielichy, pateny, puszki, stanowiące arcydzieła złotnictwa europejskiego od XIV do XVIII wieku. Z tego też okresu pochodzi zbiór krzyży ołtarzowych, lichtarzy, kandelabrów oraz innych precjozów kościelnych. Bezcenną wartość posiada kolekcja szat liturgicznych, które odznaczają się bogactwem zdobnictwa, techniką dekoracji, różnorodnością materiału oraz form. Prezentują one rozwój szat liturgicznych od gotyckich do klasycystycznych. Niektóre okazy ze skarbca można podziwiać w Muzeum Archidiecezjalnym w Krakowie. Kościół Mariacki posiadał organy już pod koniec XIV wieku. Pierwsza wzmianka na temat organów pochodzi z 1399 roku. Obecne organy główne są efektem licznych przebudów instrumentu wykonanego w 1800 roku, przez krakowskiego organmistrza Ignacego Ziernickiego. W roku, 1908 gruntownej przebudowy instrumentu w duchu romantycznym dokonała firma Aleksandra Żebrowskiego, działająca najpierw we Lwowie, a później również w Krakowie. Nowy instrument, liczący 46 głosów rozdysponowanych pomiędzy 3 manuały i pedał, był z pewnością największym i najnowocześniejszym instrumentem nie tylko w Krakowie, ale w całej ówczesnej Galicji. W latach 1952 do roku 1973 organy główne stopniowo rozbudowywano, modyfikując przy tym trakturę i łącząc je z organami w prezbiterium i nawie południowej ostatecznie główny kontuar posiadał 4 manuały i 92 głosy, wliczając w to organy w prezbiterium i nawie południowej. W latach 1987 do roku 1989, usunięto większą część organów Żebrowskiego i wybudowano częściowo nowy instrument, przywracając pierwotnie mechaniczną trakturę gry.

Pracami kierował wówczas profesor Jan Jargoń, a wykonała je firma organ mistrzowska Włodzimierza Truszczyńskiego z Warszawy. Od tego momentu instrument posiada 56 głosów, 3 manuały i pedał oraz połączenie z organami w prezbiterium. Obecne organy główne niewiele przejęły z romantycznego brzmienia, a wykonywanie na nich muzyki barokowej i współczesnej jest dość problematyczne. Dobudowano także nowy pozytyw balustradowy, łamiąc przy tym stylistyczną jedność zachodniego chóru muzycznego. To efekty ostatniej, w dużej mierze nieudanej przebudowy, która do dziś wywołuje liczne kontrowersje. Oprócz organów głównych w bazylice znajdują się jeszcze dwa interesujące instrumenty o typowo romantycznej stylistyce brzmieniowej jak organy Kazimierza Żebrowskiego w prezbiterium to instrument na 12 głosów, z 1912 roku, i organy Tomasza Falla w nawie południowej mają 7 głosów, z 1898 roku.Na kondygnacjach niższej wieży znajdują się cztery dzwony liturgiczne, które stanowią jeden z największych i najstarszych zespołów dzwonów średniowiecznych w Polsce.

Bazylika archikatedralna świętego Stanisława i ŚWIĘTEGO Wacława na Wawelu w Krakowie

To nasz wspaniały kościół archikatedralny, położony na Wawelu stanowiący własność archidiecezji krakowskiej ale i nas wszystkich polaków. Jest to przecież miejsce koronacji królów Polski i ich pochówku. Pochowani są tutaj między innymi święty Stanisław ze Szczepanowa i inni biskupi krakowscy, aż do dziś po czasy współczesne, tu mają miejsce wiecznego spoczynku, prawie wszyscy królowie od Władysława Jagiełły i Władysława Łokietka do Stanisława Leszczyńskiego łącznie ma tu swoje miejsce spoczynku aż 17 naszych królów wliczając ukochaną nam wszystkim świetą dziś Jadwigę i Annę Jagiellonkę czy członkowie rodzin królewskich, oraz wodzowie, przywódcy polityczni i wieszcze narodowi. Jest tu ragment symbolicznego grobowca Władysława Warneńczyka z 1906 roku, autorstwa Antoniego Madeyskiego.

We wnętrzu katedry, nad filarami międzynawowymi stoją cztery drewniane posągi Ojców Kościoła, świętych, Hieronima, Ambrożego, i świętego Grzegorza, są to rzeźby późnogotyckie, z przełomu wieków od XV do XVI wieku, oraz świętego Augustyna z roku 1900. Pomiędzy filarami nawy głównej, po obu jej stronach znajdują się nagrobki królów Polski. Jest tutaj eksponowany.Nagrobek Władysława III Warneńczyka poległego pod Warną w roku 1444, wykonany przez Antoniego Madeyskiego w Rzymie na wzór nagrobków gotyckich w 1906 roku. Sarkofag jest pusty, ponieważ ciała młodego władcy, który zginął w bitwie pod Warną, nie odnaleziono. Jest to więc cenotaf czyli grób symboliczny. Nagrobek Władysława II Jagiełły zmarłego 1 czerwca 1434 roku, wykonany z czerwonego marmuru węgierskiego w 1 połowie XV wieku. Renesansowy baldachim z piaskowca pochodzi z 1524 roku, ufundowany przez Zygmunta Starego, jest dziełem artystów zatrudnionych do budowy Kaplicy Zygmuntowskiej. Czy króla polskiego Władysława Łokietka, jest tu tylko fragment nagrobka tego walecznego króla. Brukselskie gobeliny z historią Jakuba, zdobiące wnętrze katedry, pochodzą z warsztatu Jakuba van Zeunen z połowy XVII wieku. Chór muzyczny, projektu Franciszka Placidiego, powstał w latach od 1756 do roku 1759, a organy w 1785 roku. Na ścianach zachowały się resztki XVII wiecznej polichromii. No i zwróćmy uwagę na Transept przedstawiający Konfesję świętego Stanisława.

Pośrodku świątyni znajduje się barokowa właśnie wspomniana konfesja świętego Stanisława z lat 1626 do roku 1629, w której złożono relikwie świętego Floriana, a w roku 1254 szczątki świętego Stanisława ze Szczepanowa. Trumna i jednocześnie relikwiarz, są autorstwa Piotra von der Rennen, zrobiona jest z drewna pokrytego srebrem i ozdobiona scenami z życia świętego Stanisława. Jest tam, scena bitwy pod Grunwaldem, ponieważ wierzono, że święty Stanisław przyczynił się do zwycięstwa strony polskiej. Konfesja zwana jest Ara Patriae, czyli Ołtarz Ojczyzny. Tu przez wieki królowie składali wojenne trofea, król Władysław Jagiełło zawiesił chorągwie krzyżackie zdobyte pod Grunwaldem z roku 1410. Ostatnią chorągiew złożył tu Jan III Sobieski po zwycięstwie nad Turkami pod Wiedniem w roku 1683. Obok konfesji świętego Stanisława można zobaczyć epitafia biskupów Marcina Szyszkowskiego projektu Giovanniego Trevano, Piotra Gembickiego, Jana Małachowskiego i Kazimierza Łubieńskiego z projektu Kacpra Bażanki. Popatrzmy teraz, na Prezbiterium ze sklepieniem piastowskim nad samym ołtarzem głównym.

Na zwornikach są wizerunki, Chrystusa Zbawiciela adorowanego przez anioły, Święty Stanisław, święty Wacław oraz herb Rawicz, zaliczane do najstarszych okazów gotyckiej rzeźby w Krakowie. Na ścianach zachowały się resztki polichromii z roku 1616. Poniżej gobeliny krajobrazowe z herbem Łabędź biskupa Andrzeja Trzebickiego, wykonane we Flandrii w 2 połowie XVII wieku. Popatrzmy teraz na stalle kanoniczne wykonane zostały w roku 1620 przez snycerza, Jana Szamburę. Zaplecki i ambonę zrekonstruowano w roku 1901 według projektu Stanisława Odrzywolskiego, z wykorzystaniem starych elementów. Ołtarz główny pochodzi z fundacji biskupa Piotra Gembickiego. Przed nim odbywały się koronacje królewskie. Ołtarz obecny jest dziełem barokowym z około roku 1650, a zaprojektował go Giovanni Battista Gisleni. W jego centralnym miejscu umieszczono obraz Ukrzyżowanie. Na podium prezbiterium ustawiono tron biskupi Piotra Gembickiego, ozdobiony jego herbem jest Nałęcz. Nad tronem umieszczony jest baldachim sprawiony na koronację Augusta III i jego żony Marii Józefy.

Za ołtarzem widoczne są fragmenty polichromii z II połowy XIV wieku. W środkowym występie schodów prowadzących do ołtarza znajduje się brązowy nagrobek kardynała Fryderyka Jagiellończyka a na lewo od jego grobu spoczywała w latach od roku 1399 do 1949 roku królowa Jadwiga. Po prawej stronie schodów widoczny jest nagrobek fundatora odnowionego ołtarza głównego biskupa Piotra Gembickiego zmarłego w roku 1657. Kolej teraz na następny nagrobek Kazimierza Wielkiego. Bo oto. Po obu stronach prezbiterium, pomiędzy filarami, znajdują się kolejne sarkofagi, Nagrobek Władysława Łokietka zmarłego w roku 1333, a ufundowany przez jego syna Kazimierza Wielkiego, jest pierwszym nagrobkiem tumbowym w katedrze. Wykonany z piaskowca przez kamieniarzy heskich. Neogotycki baldachim projektu Odrzywolskiego, pochodzący z lat od 1900 do roku 1903, stoi na miejscu pierwotnego usuniętego w XVII wieku. Sam Nagrobek Kazimierza Wielkiego zmarłego w roku 1370,to pochodzący z fundacji jego siostrzeńca Ludwika króla Polski i Węgier, wykonany jest z czerwonego marmuru tumba i kolumny i z piaskowca baldachim. Jest jednym z niewielu nagrobków tumbowo baldachimowych znajdujących się w Europie.

Do ambitu z prezbiterium wiodą dwie wczesnobarokowe bramki wykonane przez Macieja Świętka w 1601 roku, a przerobione w roku 1605, przez Samuela Świętkowicza. Brązowe płaskorzeźby obok bramek są dłuta Alfreda Dauna z roku 1903. Obok zakrystii znajduje się tu barokowy ołtarz z czarnego marmuru, wykonany według projektu Franciszka Placidiego w latach 1743 do roku 1745. W nim ustawiono krucyfiks pochodzący z końca XIV wieku, którego tło stanowi srebrna trybowana blacha z połowy XVII wieku. Jest to słynny z cudów krzyż świętej królowej Jadwigi. Przed nim modliła się Jadwiga i według legendy przemówił do niej ukrzyżowany Chrystus. W związku z tym w roku 1987, relikwie królowej umieszczono w mensie ołtarza przed krucyfiksem. Tutaj 17 września 1912 roku, mszę świętą odprawił Angelo Giuseppe Roncalli, późniejszy papież Jan XXIII. W pobliżu znajdują się pomniki nagrobne projektu Placidiego, wykonane przez Mrowińskiego w latach 1753 do roku 1760,jak Michała Korybuta Wiśniowieckiego i jego żony Eleonory zmarłej w 1697,roku oraz Jana III Sobieskiego zmarłego w roku 1696 i jego żony Marii Kazimiery. Naprzeciw ołtarze z 1747 roku przedstawiają świętego Wacława pośrodku, a świętego Jacka na prawo i świętego Józefa na lewo. W nich są te obrazy z postaciami patronów, pędzla Tadeusza Konicza z XVIII wieku.

Na prawo od sarkofagu Kazimierza Wielkiego wmurowano w ścianę brązową płytę, przedstawiającą kardynała Zbigniewa Oleśnickiego, który to w bitwie pod Grunwaldem osób zmarłego w roku 1455. Wykonano ją w Wiedniu w warsztacie Kacpra Klemensa Zumbuscha, a wprawiono na obecnym miejscu w 1900 Znajduje się tu również nagrobek królowej Jadwigi, wykonany w białym marmurze w 1902 roku przez Antoniego Madeyskiego. Tutaj, od 1949 roku, spoczywały szczątki królowej, wydobyte z grobowca pod ołtarzem głównym. Obecnie sarkofag jest pusty, ponieważ kości błogosławionej wtedy Jadwigi przeniesiono w 1987 do ołtarza z czarnym krucyfiksem. Nieopodal, w szklanej gablocie, znajdującej się nad komorą grobową Anny Cylejskiej, umieszczono drewniane regalia berło i jabłko wyjęte z grobu królowej. Naprzeciwko znajduje się brązowa płyta z podobizną Pawła Szydłowieckiego, sekretarza królewskiego zmarłego w roku 1506, wykonana przez warsztat Petera Vischera. Obok płyty pomnik i epitafium kardynała Albina Dunajewskiego zmarłego w roku 1894, z popiersiem zmarłego z białego marmuru karraryjskiego, dłuta Mieczysława Leona Zawiejskiego z 1900 roku. Naprzeciw wejścia do zakrystii znajduje się płyta nagrobna dziekana krakowskiego Stanisława Borka odlana w roku 1558. Niedaleko kolejna płyta, ze srebra, przedstawiająca Jana III Sobieskiego po bitwie pod Wiedniem w roku 1683.

Została wykonana w roku 1888, przez Józefa Hakowskiego według obrazu Jana Matejki, znajdującego się dziś w Pinakotece watykańskiej. Środkowe miejsce zajmuje wejście do Krypty Wieszczów Narodowych. Obejrzymy teraz nawy boczne. Po lewej stronie kaplicy Czartoryskich ustawiono renesansowy pomnik lekarza królewskiego, medyka Bartłomieja Sabinka zmarłego w roku 1556. Obok wejścia do sieni kapitularza znajduje się nagrobek biskupa Andrzeja Trzebickiego zmarłego w roku 1673, barokowy, z czarnego marmuru i złoconego brązu. Niedaleko umieszczono klasycystyczny nagrobek, Stanisława Ankwicza zmarłego w roku 1840, wykonany z białego marmuru kararyjskiego przez Franciszka Pozziego we Florencji. Powyżej owalna płyta poświęcona twórcy Legionów Polskich, generałowi Janowi Henrykowi Dąbrowskiemu.

Obok wejścia jest nagrobek Piotra Kmity, wojewody krakowskiego zmarłego w roku 1553, stanowiący renesansowy posąg marmurowy z nieistniejącego już mauzoleum Kmitów, obecnie w XIX wiecznej niszy. Na ścianie obok kaplicy umieszczono płytę nagrobną Piotra Kmity młodszego, wojewody krakowskiego zmarłego w roku 1505, wykonaną w norymberskiej pracowni Petera Vischera. Obok znajduje się nagrobek Piotra Boratyńskiego, kasztelana bełskiego zmarłego w roku 1558, sprawiony w roku 1559, przez żonę Barbarę z Dzieduszyckich, wykonany z piaskowca, zapewne przez któregoś z włoskich współpracowników Berrecciego. Na tablicy nagrobkowej widnieje napis.

Petro Boratinsky castellano Belsin et capitaneo Sambor un nobili ac bellica lande insigni Familia imprimis Patre clarissima procreato, prudentia, eloquentia, animima quitudine ac caeteris omnibus animi ingenisae vertntibus Domi et militiae Publicis et privatis rebus, ac abenadis adexteras nationes legationibus proestanti. Barbara Dzieduszycka marita bene macrenti moeraus posuit. Vixit annos 49. Obijt anno domini 1558. Kaplice Katedry wawelskiej od strony południowej, to kaplice Wazów, Zygmuntowska, Konarskiego nieco przysłonięta, Zadzika, Jana Olbrachta i Załuskiego.

Kaplica Wazów i Kaplica Świętokrzyska, zwana także Nosalitów, pod wezwaniem świętego Krzyża i świętego Ducha. Zbudowana w latach 1447 do roku 1492 na mauzoleum króla Kazimierza Jagiellończyka i jego żony. Nagrobek władcy dłuta Wita Stwosza z roku 1492, a nagrobek biskupa Kajetana Sołtyka autorstwa Piotra Aignera z roku 1788. Kaplica Potockich, zwaną także kaplicą Różyców oraz biskupa Padniewskiego, wezwania Oczyszczenia Najśwętszej Marii Panny. Ufundowana przez biskupa Zawiszę z Kurozwęk w roku 1381. W latach 1572 do 1575 roku przebudowana została na mauzoleum biskupa Filipa Padniewskiego, a w latach 1832 do roku 1840,została przebudowana w duchu klasycyzmu przez wiedeńskiego architekta Piotra Nobile. Znajduje się tutaj posąg Chrystusa oraz popiersia Artura Potockiego i jego matki Julii z Lubomirskich dłuta Bertela Thorvaldsena. Kaplica Szafrańców, zwana także kaplicą Doktorów oraz Radziwiłła, pod wezwaniem Ofiarowania Najświęszej Marii Panny i świętego Szczepana. Mieści się w przyziemu romańskiej wieży Srebrnych Dzwonów. Od roku 1420,jest to mauzoleum Szafrańców, od XVII wieku własność Kolegium Prawników Uniwersytetu Krakowskiego, zaś od roku 1902, znajduje się, pod opieką rodziny Rodziwiłłów. Polichromię oraz witraż wykonał Józef Mehoffer w roku 1908.

Kaplica Wazów, zwanej też także Psałterzystów oraz Pradocińska, pod wezwaniem, Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny. Wzniesiona tu kaplica została w latach 1664 do roku 1666, z przeznaczeniem na mauzoleum dynastii Wazów. Zachowana jest w stylu baroku. Znajdują się w niej epitafia owej dynastii. Ściany wyłożone są czarnym marmurem dębnickim. Od reszty katedry oddzielona jest kratą. Przy samej ścianie widoczny z daleka stoi bały sarkofag naszej królowej Jadwigi Andegaweńskiej. Dalej kaplica Zygmuntowska, zwana także Królewską, Jagiellońską oraz Rorantystów, pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Wykonał ją mistrz Bartłomiej Berecci. Konsekrowana w roku 1533. Kaplica postawiona jest na planie kwadratu, nakryta kopułą ze złotą łuską. Naprzeciw ołtarza znajdują się nagrobki króla Zygmunta I Starego i króla Zygmunta II Augusta. Na wprost wejścia, przy stallach, mieści się nagrobek Anny Jagiellonki. Mamy tu też ciekawe obejrzenia i skupienia kaplice jak. Kaplica biskupa Jana Konarskiego, zwana także biskupa Konstantego Felicjana Szaniawski, pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny. Ufundowana w 1351 roku. przez biskupa Jana Bodzantę. W latach 1520 do 1521 roku przebudowana na mauzoleum biskupa Jana Konarskiego, a w latach 1722 do roku 1728 z kolei, na mauzoleum biskupa Szaniewskiego. Kaplica Zadzika, zwana także kaplicą także Kościeleckich, wezwania świętego Jana Chrzciciela. Wzniesiona w 1350 roku.

Przerobiona na początku XVI wieku na mauzoleum Andrzeja Kościelickiego, a w latach 1645 do roku 1650, na mauzoleum biskupa Jakuba Zadzika. Dalej położona jest. Kaplica Jana Olbrachta, pod wezwaniem Bożego Ciała i świętego Andrzeja. Powstała w roku 1501 z podzielenia na dwie części gotyckiej kaplicy świętego Jana. Znajduje się tu grobowiec króla Jana Olbrachta. Nisza, w której umieszczono grobowiec, jest dziełem Franciszka Florentczyka z lat 1502 do roku 1505. Kaplica biskupa Andrzeja Załuskiego, także biskupa Grota i Ożarowskich, podwezwaniem świętego Jana Ewangelisty. Ufundowana w 1344 przez biskupa Grota, przebudowana w latach 1758 do roku 1766 na koszt biskupa Załuskiego. W kaplicy znajduje się późnorenesansowy nagrobek Walentego Dembińskiego zmarłego w roku 1584. Dalej zobaczymy Nagrobek króla Stefana Batorego. Kolejna kaplica to. Kaplica bpa Piotra Tomickiego, pod wezwaniem Tomasza Kantuaryjskiego. Przebudowana w latach 1526 do roku 1535, z pierwotnej gotyckiej, na mauzoleum biskupa Tomickiego. Na ołtarzu znajdują się relikwie polskiego kronikarza biskupa krakowskiego błogosławionego Wincentego Kadłubka. Planowana w XVIII wieku przebudowa kaplicy na trzecią z kolei kaplicę upamiętniającą dynastię kaplicę Wettinów nie doszła do skutku. Kaplica Mariacka, zwaną także kaplicą Batorego, Cyborialną, Mansjonarzy, czy Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Tutaj przechowuje się Najświętszy Sakrament. Znajduje się tu nagrobek króla Stefana Batorego. Pochowana jest w tej kaplicy królowa Elżbieta Pilecka, trzecia żona Władysława Jagiełły. Dalej widoczna jest. Kaplica biskupa Piotra Gamrata, znana także jako kaplica Grochowskiego, pod wezwaniem świętej Katarzyny. Wzniesiona w 1 połowie XIV wieku. W latach 1545 do roku 1547, przebudowano ją na mauzoleum dla biskupa Gamrata. Powtórnie przebudowana w XVII wieku przez kanonika Jerzego Grochowskiego. Należy zwrócić uwagę na wnętrze kaplicy Skotnickich. Czy kaplicę Zebrzydowskiego, pod wezwaniem świętych Kosmy i Damiana.

Katedra właściwie została wybudowana w 1355 roku. Przebudowana w latach 1562 do roku 1563 na mauzoleum biskupa Andrzeja Zebra. Dalej leży. Kaplica Skotnickich, zwana też także jako kaplica Skarszewskiego, pod wezwaniem świętego Wawrzyńca. Wzniesiona w roku 1339 przez Jarosława Bogorię Skotnickiego. W XVII wieku, przebudowana dla Stanisława Skarszewskiego. Dalej Kaplica Lipskich, wezwania świętych Macieja Apostoła i Mateusza Ewangelisty. Zbudowana w 1 połowie XIV wieku. Około 1643 roku przebudowana na kaplicę grobową Andrzeja Lipskiego, zaś w latach 1743 do roku 1746 na mauzoleum kardynała Jana Aleksandra Lipskiego. Kaplica biskupa Samuela Maciejowskiego, wezwania imienia świętego Tomasza Apostoła i Matki Boskiej Śnieżnej. Wzniesiona około połowy XVI wieku na miejscu gotyckiej, na mauzoleum biskupa Samuela Maciejowskiego. Kaplica Czartoryskich, pod wezwaniem Męki Pańskiej. Znajduje się w przyziemiu wieży Zegarowej. Pierwotnie kapitularz, w XIX wieku został, przebudowany dla księcia Władysława Czartoryskiego. Obecnie przechodzi się z niej do grobów królewskich. Na wcześniejszych obrazach jest. Witraż w kaplicy świętej Trójcy. Dalej mamy Kaplicę świętej Trójcy, inaczej także Seminaryjską oraz Królowej Zofii, także świętej Trójcy. Zbudowana w roku, 1431 dla królowej Zofii. Na początku XX wieku polichromię w tej kaplicy wykonał Włodzimierz Tetmajer. Znajduje się w niej klasycystyczny nagrobek Włodzimierza Potockiego dłuta Bertela Thorvaldsena. Sień, pierwotnie kaplica świętego Mikołaja, wybudowana w 3 ćwierci XIII wieku Obecnie służy za przejście do kapitularza i biblioteki. Krypta Wieszczów Narodowych znajduje się pod posadzką północnego ramienia ambitu. W krypcie znajdują się dwa sarkofagi spoczywają w nich poeci Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki, oraz dwie urny z ziemią z grobów Cypriana Kamila Norwida i matki Słowackiego Salomei Słowackiej. W 2010 roku wmurowano medalion z wizerunkiem Fryderyka Chopina będący kopią medalionu znajdującego się na grobie Chopina.

Krypta świętego Leonarda stanowi podziemny fragment drugiej romańskiej katedry. W apsydzie znajduje się ołtarz z roku 1873. Na środku krypty, pod posadzką znajduje się grób biskupa Maura zmarłego w roku 1118. W krypcie spoczywają tej, król Jan III Sobieski, Maria Kazimiera, Michał Korybut Wiśniowiecki, Tadeusz Kościuszko, książę Józef Poniatowski oraz generał Władysław Sikorski. Groby Królewskie na Wawelu to siedem krypt, połączonych ze sobą korytarzami. Spoczywają w nich królowie polscy od Zygmunta Starego po Augusta II Mocnego, ich rodziny oraz wielcy bohaterowie polscy. Krypta Arcybiskupów Krakowskich znajduje się pod konfesją świętego Stanisława. W krypcie spoczywają tacy kardynałowie jak Albin Dunajewski, Adam Stefan Sapieha i Franciszek Macharski. Zakrystia została zniesiona już w roku 1322, jako kaplica świętej Małgorzaty. W 2 połowie XV wieku przebudowano i przeznaczono ją na zakrystię katedralną. Z nawy wiedzie do niej barokowy portal, wykonany przez Franciszka Placidiego w roku 1767. Sklepienie krzyżowo żebrowe posiada na zwornikach najstarsze płaskorzeźby w Krakowie. Na ścianach są piękne barokowe obrazy. Skarbiec Katedralny został zbudowany w latach 1481 do roku 1500, przez muratora Hanusza Blatfusa z Koszyc. Polichromię ścian i sklepienia wykonał Józef Mehoffer wraz z Janem Talagą dopiero w latach 1900 do 1902roku. W ciągu stuleci nagromadzono w skarbcu katedralnym wiele paramentów liturgicznych, regaliów i pamiątek historycznych. Wśród nich znajdują się włócznia św. Maurycego, krzyż utworzony z dwóch diademów księcia Bolesława Wstydliwego i jego żony świętej Kingi, infuła z XIII wieku świętego Stanisława, racjonał z XV wieku, fundacji królowej Jadwigi, relikwiarz na głowę świętego Stanisława z 1504 roku, jest to dzieło Marcina Marcińca, ornat z haftowanymi scenami z życia świętego Stanisława podkład haftu stanowią figurki, rzeźbione przez Stanisława Stwosza, płaszcz koronacyjny Stanisława Augusta, kapa koronacyjna, wykonana na koronacje Michała Korybuta Wiśniowieckiego oraz jego żonę Eleonorę, oraz liczne zabytkowe kielichy, monstrancje, krzyże, pierścienie biskupie, szaty liturgiczne, a także insygnia monarsze. Niektóre z nich można oglądać w Muzeum Katedralnym. Kapitularz obejrzymy teraz. Budynek pochodzi z XV wieku, fundacji księżnej ziębickiej. Początkowo pomieszczenia zajmowały mieszkania. Sto lat później Kapituła przebudowała go. W roku 1775, część wnętrz przekształcono na bibliotekę i archiwum. Kapitularz pokrywa polichromia z roku 1904 pędzla Henryka Uzięby. Założona w XI wieku, należy do najstarszych w Polsce. Obejmuje 230 kodeksów rękopiśmiennych, jak Roczniki i Kalendarze Kapituły Krakowskiej z XIII do XV wieku, pisma kronikarzy polskich z wieku XVI do XVII, kazania postne z XVIII wieku, bogato iluminowane pisma liturgiczne, a wśród nich trzytomowy Graduał Jana Olbrachta oraz Mszał i Ewangeliarz biskupa Tomickiego z XVI wieku, ponadto 170 inkunabułów i około różnych 500 starodruków.

Jasna Góra sanktuarium Matki Bożej Częstochowskiej  w Częstochowie

Po łacinie mówimy na nasze sanktuarium, Clarus Mons, czyli sanktuarium wraz z klasztorem zakonu ojców paulinów w Częstochowie, położone jest one na wzgórzu nazwanym od wielu już wieków, Jasną Górą. To jedno z ważniejszych miejsc kultu maryjnego oraz najważniejsze centrum pielgrzymkowe katolików w Polsce ze znajdującym się obrazem Matki Bożej Częstochowskiej, który uważany jest za cudowny oraz zbiorem wielu innych dzieł sztuki, najczęściej sakralnej, stanowiących w większości dary wotywne wiernych. 16 września 1994 obiekt uznany został za pomnik historii. Początki istnienia klasztoru sięgają aż do dnia 22 czerwca 1382 roku, kiedy to do Polski zostali sprowadzeni paulini z macierzystego klasztoru świętego Wawrzyńca pod Budą na Węgrzech przez księcia Władysława Opolczyka i osadzeni mocą dekretu z 9 sierpnia tegoż roku na wzgórzu w pobliżu wsi Stara Częstochowa, którego proboszczem był Henryk Biel herbu Ostoja z Błeszna. Oddany im został wówczas drewniany kościół parafialny pod wezwaniem Najświętszej Panny Maryi Dziewicy i Rodzicielki. Parafię przeniesiono natomiast do filialnego kościoła św. Zygmunta w Częstochowie. Jak wynika to z najnowszych badań, na wzgórzu jasnogórskim obok kościoła drewnianego wznosiła się murowana strażnica. W niej to być może po zaadaptowaniu zamieszkało początkowo pierwszych około 16 zakonników węgierskich. Ich pieczy w dwa lata po erekcji klasztoru powierzył książę opolski Władysław przywieziony z ziemi halickiej obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, zwany odtąd Obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej, który według legendy namalował sam święty Łukasz Ewangelista na desce stołu w Jerozolimie.

Obraz wkrótce zasłynął łaskami i cudami. W rzeczywistości obraz powstał w XIV wieku i jest dziełem nieznanego artysty włoskiego. On też namalował szramy na policzku Matki Boskiej, co wykazały wykonane w XX wieku szczegółowe badania obrazu. Paulini, uposażeni najpierw dziesięcinami przez fundatora, w kilka lat później 24 lutego roku 1393, gdy książę Władysław utracił swe posiadłości śląskie i małopolskie, ponowne nadania, bardziej korzystne otrzymali od króla Władysława Jagiełły. Na skutek napływających darów podjęto wówczas realizację zespołu gotyckich zabudowań kościelno klasztornych. W latach 1425 do roku 1429, wzniesiono jednonawową świątynię murowaną, zastępując nią kościół drewniany. Ponadto do stojącej kaplicy Matki Bożej, dostawiono od zachodu czworoboczny klasztor z wewnętrznym krużgankiem. 14 kwietnia 1430 roku, klasztor został splądrowany przez bandę rycerzy, rozbójników Polaków, Ślązaków, Czechów i Morawian, wśród których był także starosta sanocki Jan Kuropatwa, którzy przy tej okazji sprofanowali i zniszczyli cudowny obraz. Obraz został wówczas wyrwany z ołtarza, ciśnięty na ziemię, okradziony z kosztowności i pocięty szablami. Po renowacji w Krakowie i ozdobieniu tła srebrnymi blachami obraz został uroczyście przeniesiony na Jasną Górę w roku 1434. Ponowny wzrost ruchu pielgrzymkowego wymusił trwającą do roku 1644 rozbudowę, gotyckiej kaplicy Matki Bożej o trójnawowy korpus. Budowa fortyfikacji trwała 28 lat, z przerwami od roku 1620. Szczególne znaczenia dla Polaków miejsce to nabrało podczas potopu szwedzkiego w 1655 oraz 1 kwietnia roku 1656, gdy król Jan II Kazimierz Waza złożył tu śluby lwowskie. 16 marca 1657 przybył on na Jasną Górę i tam modlił się o uratowanie Rzeczypospolitej przed wojskami szwedzkimi. Śluby lwowskie powtórzone zostały 26 sierpnia roku 1956 w Jasnogórskich Ślubach Narodu, napisanych przez prymasa kard. Stefana Wyszyńskiego 16 maja roku 1956. Później nastąpiło oblężenie podczas potopu szwedzkiego w 1655 roku. Obronę Jasnej Góry w roku 1655,przedstawia XIX wieczna płaskorzeźba z przedsionka Sali Rycerskiej. W ciągu niespełna 200 lat istnienia Fortecy wielokrotnie pod jej murami stawał nieprzyjaciel, jednak główne rozstrzygnięcia najczęściej zapadały na polach kluczowych bitew. Stąd też działania militarne pod murami częstochowskiego Sanktuarium miały najczęściej znaczenie drugorzędne. W czasie potopu szwedzkiego wojska nieprzyjaciela podjęły próbę opanowania klasztoru i sanktuarium pod dowództwem generała Burcharda Muellera o liczebności około 4000 żołnierzy oraz artylerią w postaci 36 dział. Po stronie obrońców twierdzy dowodzonej przez przeora ojca Augustyna Kordeckiego. Wewnątrz twierdzy, znajdowało się około 160 żołnierzy załogi, niespełna 100 zakonników oraz kilka osób spośród szlachty. 8 listopada roku 1655 Szwedzi zażądali poddania klasztoru, lecz po odmowie zakonników wycofali się następnego dnia do Wielunia. Ponowne niewpuszczenie ich do jasnogórskiej twierdzy było przyczyną rozpoczęcia oblężenia, trwającego od 18 listopada 1655 roku, do nocy z 26 na 27 grudnia. Pod koniec listopada Szwedzi otrzymali posiłki w postaci dodatkowych 600 ludzi i 3 armat. Jednak ojciec Kordecki odrzucił ponowne żądanie kapitulacji po informacjach o niezadowoleniu wojsk polskich w służbie szwedzkiej. Twierdza znajdowała się pod ostrzałem, lecz szwedzkie wojska dopiero 10 grudnia sprowadziły artylerię oblężniczą, która mogła się przyczynić do zdobycia klasztoru. W dniu 24 grudnia ojciec Kordecki odrzucił kolejne żądanie poddania twierdzy. 27 grudnia Szwedzi zaprzestali oblężenia, jednakże próbowali później jeszcze czterokrotnie zdobyć klasztor. Wcześniej 17 listopada 1655 prowincjał ojciec Teofil Bronowski wywiózł z Jasnej Góry Cudowny Obraz na Śląsk, aby nie narażać go na ewentualną profanację czy grabież. Obraz przechowywano w paulińskim klasztorze w Mochowie. Obrona Jasnej Góry przede wszystkim była triumfem w wymiarze religijno-symbolicznym. Oblężenie to nie było punktem zwrotnym w przebiegu potopu szwedzkiego. Warto dodać, że z Wielkopolski wyruszyła wyprawa na pomoc Częstochowie pod wodzą starosty babimojskiego Krzysztofa Żegockiego, która dotarła na miejsce już po odejściu Szwedów. W sierpniu roku 1665 pod murami Jasnej Góry miała miejsce bitwa wojsk króla Jana Kazimierza z rokoszanami Jerzego Lubomirskiego starosty olsztyńskiego, która okazała się zwycięska dla wojsk rokoszan. Paulini z Jasnej Góry w czasie tej bitwy zamknęli bramy, aby uniknąć angażowania się w konflikt zbrojny między dwoma dobrodziejami klasztoru. Oblężenia podczas II najazdu szwedzkiego od 1702 roku i trwało do roku 1709. Następnie podczas III wojny północnej, Szwedzi trzykrotnie oblegali jeszcze Jasną Górę, kiedy komendantem twierdzy był przeor klasztoru ojciec Euzebiusz Najman.

Groźbami i szantażem usiłowali wymusić okup na paulińskich zakonnikach. Początkowo próbował tego dokonać generał Nils Carlsson Guldenstiern, który wraz z 10 tysięczną armią stał pod murami Sanktuarium od połowy do końca sierpnia roku 1702. Okupu jednak nie zdołał wymusić, a spowodowane postojem pod Częstochową opóźnienie w marszu wojsk skomplikowało w tymże roku losy podboju Polski. Niepowodzeniem też zakończyły się próby wymuszenia kontrybucji przez innych szwedzkich generałów: Karola Gustawa Rehnskölda, który od 5 do 14 lutego roku 1704, przebywał w Częstochowie wraz z 9 tysięczną armią oraz generała Nilsa Stromberga, który w kwietniu 1705 roku, za doznane niepowodzenie, a więc odmowę zapłacenia kontrybucji przez Klasztor, zemścił się podpalając leżącą nieopodal klasztoru wieś Częstochówkę. Pożar, jaki wówczas wybuchł, zagroził poważnie Klasztorowi, który od niechybnej katastrofy uratowała nagła zmiana kierunku wiatru, zapobiegając dalszemu rozprzestrzenianiu się ognia. Obrona Jasnej Góry przed Szwedami, przedstawia obraz Januarego Suchodolskiego. Ostatni czwarty raz w czasie III wojny północnej Szwedzi pojawili się pod klasztorem we wrześniu roku 1709. Do Częstochowy wszedł korpus generała Ernesta von Krassau maszerujący w kierunku Szczecina. Jednym z pułków szwedzkich dowodził pułkownik Wilhelm Burchard Müller von der Luhnen, syn generała Burcharda Müllera, który 54 lata wcześniej bezskutecznie oblegał klasztor w czasie pamiętnego najazdu w roku 1655. Szwedzi zażądali zapłacenia kontrybucji, lecz 12 września w obliczu nadciągających wojsk rosyjskich i saskich, wycofali się z Częstochowy. Przez następne lata, do 1770 roku na Jasnej Górze nie było żadnych działań zbrojnych. W tym czasie miało miejsce bardzo ważne wydarzenie. Otóż decyzją papieża Klemensa XI z 1716 roku, biskup chełmski Krzysztof Szembek dokonał 8 września roku 1717, koronacji jasnogórskiego obrazu, w której uczestniczyło około 200 tysięcy wiernych.

Była to pierwsza na ziemiach polskich ustanowiona dekretem papieskim koronacja wizerunku Matki Bożej z Dzieciątkiem, dokonana poza Rzymem. Trudne chwile przeżyła Forteca w czasie konfederacji barskiej, kiedy trzykrotnie przebywali w niej konfederaci. Po raz pierwszy Ignacy Skarbek-Malczewski z 3 tysiącami konfederatów od 9 do 11 lutego 1769 roku, a następnie podwładni Sulimirskiego i Dobrzuchowskiego od końca czerwca do końca sierpnia 1779 roku. Wreszcie Kazimierz Pułaski, który przebywał w jasnogórskiej twierdzy z podwładnymi od początku września 1770 do dnia jej kapitulacji. Ich pobyt sprowokował do ataku Rosjan, liczących na osaczenie konfederatów i bogate łupy, jakie zamierzali zdobyć na Jasnej Górze. Jedyny szturm jaki w decydującym oblężeniu przeprowadził dysponujący 3 tysiącami żołnierzy generał Iwan Drewicz z 8 na 9 stycznia 1771roku, zakończył się niepowodzeniem. 1300 żołnierzy pod dowództwem Kazimierza Pułaskiego, zadając nieprzyjacielowi dotkliwe straty, sięgające kilkuset zabitych i rannych, zmusiło ich do odwrotu. Następnie w roku 1772, Jasna Góra znowu stała się centralnym punktem obrony konfederatów.

U stóp Klasztoru gromadzili się bowiem ci, którzy nie chcieli przyjąć warunków kapitulacji. W toczonym wówczas w Warszawie rokowaniom między królem a Rosjanami towarzyszyły szturmy Rosjan, którzy otoczyli Jasną Górę. Dążyli oni do zbrojnego zajęcia Sanktuarium przed zakończeniem rozmów w Warszawie. Obrony konfederatów nie przełamali, lecz na mocy podpisanej kapitulacji przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego) wkroczyli na Jasną Górę 18 sierpnia 1772 roku. Alojzy Fryderyk Brühl utworzył korpus inżynierów, który w roku 1783 częściowo przebudował twierdzę jasnogórską. Pod samym zaborem rosyjskim. Kolejny raz Forteca Jasnogórska została zdobyta 19 listopada roku 1806, przez Polaków pod dowództwem pułkowników Dechampsa i Miaskowskiego, dysponującymi jedynie 270 żołnierzami wraz z okolicznymi chłopami, którzy pomysłowym fortelem zmusili do kapitulacji batalion wojsk pruskich liczący 800 żołnierzy. Jasna Góra stawiła też dzielny opór wojskom austriackim w wojnie w roku 1809. Ostatnim oblężeniem w historii Jasnej Góry było oblężenie Twierdzy przez generała Fabiana Sackena w kwietniu roku 1813. Po odcięciu wody do Klasztoru i uczynieniu wyłomu w murach oraz poczynieniu przez oblegających znacznych strat w Fortecy, dysponujący 1100 ludźmi pułkownik Antoni Górski zmuszony był poddać Twierdzę na honorowych warunkach, po których okoliczni chłopi między 1 kwietnia a 15 lipca 1813 roku, rozebrali jasnogórskie mury obronne. Okres pod rządami rosyjskimi, to czas nasilających się represji wobec klasztoru, ograniczano liczbę zakonników, zajęto dobra ziemskie, a sanktuarium było grabione. 24 października 1909 roku, miała miejsce profanacja obrazu podczas której dokonano kradzieży klementyńskich koron i sukienki przez nieznanych sprawców.

Przypuszcza się, że kradzież mogła być inspirowana przez agentów rosyjskich służb zwanych Ochrana. Wiele źródeł przypisuje sprawstwo ojcu Damazemu Macochowi, skazanemu w głośnym piotrkowskim procesie o zabójstwo i kradzież pieniędzy na Jasnej Górze. Kradzieży koron i sukienki mu jednak nigdy nie udowodniono, a przypuszczenia oparto na politycznych poszlakach, sugerujących dla przykładu ofiarowanie nowych koron przez cara Mikołaja II. Rok później, 22 maja 1910 roku odbyła się ponowna koronacja rekoronacja koronami, które zostały przesłane przez papieża świętego Piusa X. Wraz z koronami obraz otrzymał nową sukienkę, jak Koralową, ufundowaną przez włościan ze wsi Rembieszyce i Złotniki w kieleckim. I wojna światowa ominęła Jasną Górę, stanowiącą od 26 kwietnia roku 1915 do 4 listopada 1918 roku enklawę pod okupacją austro węgierską. Komendantem wojskowym klasztoru był z nadania austriackiego kapitan Josef Klettlinger.

Natomiast w pierwszych dniach II wojny światowej w polskiej prasie pojawiły się doniesienia jakoby Luftwaffe dokonało nalotu na klasztor. Informacje te okazały się jednak nieprawdziwe, prawdopodobnie zostały sfingowane przez samych Niemców. W czasie tej wojny część pomieszczeń twierdzy była okupowana przez niemieckie wojsko od 3 września 1939 roku do 16 stycznia 1945 roku, a sami zakonnicy byli kontrolowani. Ograniczono między innymi zbiorowe pielgrzymki. Samą ikonę w ołtarzu głównym zastąpiono kopią, a oryginał ukrywano na terenie klasztoru, między innymi był przymocowany pod blatem jednego z dwu stołów w Bibliotece Klasztornej. Jasna Góra w tym czasie stała się schronieniem dla partyzantów, a także Żydów. Ponadto Niemcy usiłowali wykorzystać to miejsce na swoją propagandę, chcąc zjednać sobie Polaków. Jasną Górę dwa razy odwiedził gubernator Hans Frank. W styczniu Niemcy podjęli próbę spalenia klasztoru, zakończoną niepowodzeniem dzięki szybkiej ofensywie Armii Czerwonej.

Sanktuarium na Jasnej Górze odwiedziło dotychczas trzech papieży: święty Jan Paweł II aż sześciokrotnie, Benedykt XVI i Franciszek, ofiarując swoje dary. Warto dodać, że poza pielgrzymkami, św. Jan Paweł II ofiarował jeszcze inne dary, w tym m.in. Złote serce 22 czerwca rou 1982 i Korony do Obrazu jasnogórskiego poświęcone 1 kwietnia w roku 2005, a ofiarowane 3 maja 2005 roku. Budowę wałów jasnogórskich Twierdzy Maryjnej z łacińska to Fortalitium Marianum rozpoczęto około 1620 roku, z inicjatywy króla Zygmunta III Wazy, który zaniepokojony zamieszkami w Rzeszy niemieckiej i niespokojnymi czasami oraz przewidując ewentualne zagrożenia dla Jasnej Góry ze strony protestantów podjął decyzję o ufortyfikowaniu Sanktuarium. Forteca została zaprojektowana przez królewskiego architekta Andrei dell’ Aqua na planie czworoboku z charakterystycznymi bastionami w narożach. Pierwszy etap budowy przeprowadzono w latach 1621 do roku 1624, kiedy to wzniesione zostały mury wraz z bramą wjazdową. Następnie w roku 1631 wybudowano wschodnią kurtynę, czyli mur obronny wraz z dwoma bastionami obecnie widoczny z placu przed szczytem, a potem na podstawie zawartej umowy z Janem Zubertem z Krakowa wybudowano dwa kolejne bastiony kurtynę zachodnią, które zostały ukończone w latach 40 tych XVII wieku. Całość fortyfikacji u schyłku roku 1655, w czasie szwedzkiego oblężenia była prostokątem o wymiarach 130 x 104 metry z głęboką fosą oraz usypanymi wałami ziemnymi. Twierdza miała ponadto tak zwane kazamaty i murowane skarpy. Jeszcze w czasie trwania wojny ze Szwecją w 1658 roku. Sejm Rzeczypospolitej przeznaczył na rozbudowę Fortecy Jasnogórskiej i utrzymanie jej garnizonu 120 do 150 osób to były obciążające klasztor dodatkowe kwoty.

Na przełomie XVII i XVIII wieku Twierdzę znacznie rozbudowano i zmodernizowano. W latach 80 tych, XVII wieku wybudowano arsenał, czyli pomieszczenie do przechowywania broni, amunicji i armat. Na początku XVIII wieku utworzono prochownię i odlewnię kul, a następnie w roku 1709 zewnętrzny brzeg fosy otoczono palisadą, która liczyła ponad 15 tysięcy drewnianych pali. Kolejną modernizację przeprowadzono w latach 1700 do roku 1721, znacznie przebudowując wszystkie bastiony i kurtyny. W następnych latach ograniczono się do przeprowadzenia bieżących remontów Fortecy. W roku 1813, po klęsce Napoleona i wkroczeniu Rosjan, car Aleksander I wydał rozkaz zlikwidowania twierdzy. W czasie półtora miesiąca rozebrano górne partie murów, oblankowania, zasypano fosy i zniwelowano wały ziemne. W roku 1842, uzyskano pozwolenie cara Mikołaja I na uporządkowanie pozostawionych stert gruzów, które otaczały Sanktuarium oraz na odbudowę murów fortecznych, według pierwotnych planów, lecz przestały już one pełnić funkcję obronną.

Na teren Jasnej Góry prowadzą dwa wejścia, główne od strony południowej i boczne zachodnie przez bramę wjazdową. Wejście główne tworzy system czterech bram, z których pierwszą, zwaną Lubomirskich, poprzedza niewielki, kolisty placyk otoczony niskim murem z kamiennymi pachołkami spiętymi łańcuchami, zbudowany na początku XX wieku, według projektu Stefana Szyllera. Pośrodku pokrycia placyku, ułożonego z ciemnej kostki granitowej widnieje godło zakonu paulinów, to znaczy palma z siedzącym na niej krukiem, trzymającym w dziobie bochenek chleba i dwa lwy wspierające się łapami o pień drzewa.

Brama Lubomirskich została zbudowana z cegły obłożonej kamieniem, piaskowcem w latach 1722 do roku 1723 przez wrocławskiego kamieniarza Jana Limbergera, fundacji podkomorzego koronnego Jerzego Dominika Lubomirskiego stąd nazwa bramy. W zwieńczeniu bramy w owalu umieszczona jest mozaika Matki Bożej Królowej, wyżej wznosi się dwustronna rzeźba św. Michała Archanioła, a po bokach postawiono również dwustronne rzeźby świętego Pawła Pierwszego Pustelnika i świętego Antoniego Opata. Pod obrazem wykuto skrzyżowaną broń i sztandary oraz umieszczono na gzymsie napis po łacinie to Sub Tuum Praesidum, Pod Twoją Obronę. Zbudowana została w roku 1767, z okazji spodziewanego przyjazdu króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, który jednak nie przybył. W roku 1955 otrzymała nazwę Bramy Matki Bożej Zwycięskiej, bowiem staraniem zakonników w zwieńczeniu bramy umieszczono płaskorzeźbę Matki Bożej Zwycięskiej, na której Maryja unosi się w obłokach nad panopliami czyli urządzeniami obronnymi, a wykonaną przez artystkę Zofię Trzcińską-Kamińską. Brama jest dość obszerna w postaci przejścia tunelu wejściowego prowadzącego na, rawelin, czyli małą fortecę służącą do ochrony bramy głównej, założoną na planie pięcioboku. Kiedyś były tu dwa mosty zwodzone, jeden prowadził od bramy Książąt Lubomirskich do bramy Matki Bożej Zwycięskiej. Przez tę bramę wchodziło się z kolei w obręb rawelinu, a dalej do trzeciej bramy, nazwanej bramą Matki Bożej Bolesnej, wybudowanej w obecnym kształcie w roku 1891, na miejscu wcześniejszej, drewnianej z roku 1767, za którą znajdował się drugi most zwodzony prowadzący ponad fosą do bramy Wałowej, a dalej na teren fortyfikacji. W obrębie rawelinu, za parkanem znajduje się prowizoryczna dzwonnica z trzema dzwonami. Kilka razy dziennie rozbrzmiewa jeden z tych dzwonów.

O godz. 5 minut 30, słychać dzwon na pierwszą mszę świętą, następnie w południe, na Anioł Pański, potem o godz. 18:00 na wieczorną mszę świętą i wreszcie o godzinie 21 na Apel Jasnogórski. Najmniejszy dzwon obecnie nie dzwoniący z powodu pęknięcia, posiadający łacińskie inskrypcje, noszący nazwę Jezus Maryja waży około 5 ton i jest to jeden z najstarszych polskich dzwonów powstałych w okresie renesansu, ufundowany przez króla Zygmunta Starego w roku 1544. 9 czerwca 2001 roku, na bastionie południowo-wschodnim, gdzie znajduje się pomnik ojca Augustyna Kordeckiegoa, metropolita częstochowski arcybiskup Stanisław Nowak poświęcił kopię dzwonu Jezus Maryja, ufundowaną przez Pocztę Polską. Natomiast historyczny dzwon został zdjęty i umieszczony na bastionie południowo zachodnim, gdzie można go z bliska oglądać. Pozostałe dwa duże dzwony o nazwach świętego Pawła Pierwszego Pustelnika i Maryi zostały zakupione z ofiar i darów pielgrzymów. Pierwotnie dzwonnica znajdowała się obok prezbiterium kościoła, w miejscu, gdzie dziś stoi Kaplica Pamięci Narodu, ale ze względów sytuacyjnych na brak miejsca na liczne dzwony została przeniesiona na rawelin. Ciekawe jest też. Zdobienie bramy wałowej z napisem, Władysław Książę Opolski, lokator braci Zakonu Świętego Pawła Pierwszego Pustelnika w kościele jasnogórskim. A brama zwana jest również bramą Jagiellonów z dawną wartownią u jej wylotu, po lewej stronie. Pochodzi z pierwszej połowy XVII wieku, przebudowana została w XVIII i XIX wieku.

Pierwotnie wchodziła w skład dawnych fortyfikacji. W zwieńczeniu umieszczono w roku 1976, obraz fundatora klasztoru księcia Władysława Opolczyka. Jasnogórska twierdza otoczona była murem już w roku 1624, z wejściem jedynie od strony zachodniej. Obecna brama świętego Jana Pawła II, pierwotnie zwana była wjazdową. Brama ta zmieniła nazwę w roku 1987 po ozdobieniu jej papieskim herbem i mottem Totus Tuus. W przejściu pomiędzy bramą wjazdową a dziedzińcem znajduje się wejście do Sali ojca Augustyna Kordeckiego, którą poświęcił papież, Jan Paweł II, podczas pobytu na Jasnej Górze 4 czerwca 1997 roku. Jest to obszerna sala o wymiarach 13 x 95 metra mogąca pomieścić 1300 osób, przeznaczona na spotkania, konferencje i nabożeństwa dla pielgrzymów. W ścianach wykuto otwory okienne, przez które rozciąga się widok na klasztorny ogród. Znajdują się w niej obrazy takie jak Antoniego Tańskiego Polonia, przedstawiający około 200 wybitnych Polaków o wymiarach 3 x 12 metra i cykl obrazów, płaskorzeźb Stanisława Słoniny Ave Maria. Całość została poświęcona przez arcybiskupa Stanisława Nowaka i oddana do użytku w Środę popielcową w roku 2007 w dawnej Sali Maryjnej, wcześniej była również tak zwaną spowiednicą, zbudowanej w latach 20, XX wieku, położonej przy bramie wejściowej na Jasną Górę i na wprost wejścia do bazyliki. Znajduje się tam ołtarz, nad nim figura Jezusa na Krzyżu, a obok kopia Obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej. Ponadto umieszczono w niej 9 konfesjonałów typu szafowego oraz ustawiono ławki. Adaptując ją położono nową posadzkę, pod nią kanały z nawiewem do klimatyzacji, wymieniono więźbę dachową oraz odnowiono elewację wewnętrzną budynku.