Bezpłatny fragment - Kalisz i okolice 1945

Wstęp

Ofensywa zimowa 12 stycznia — 7 lutego 1945 roku, nazywana również operacją wiślańsko-odrzańską rozpoczęła się 12 stycznia 1945 roku. Uderzenie realizowano z dwóch przyczółków:

— warecko-magnuszewskiego pod Puławami, skąd ruszył I Front Białoruski marszałka Georgija Żukowa, jego zadaniem było osiągniecie Odry w okolicach Kostrzyna;

— sandomierskiego, skąd ruszył I Front Ukraiński pod dowództwem marszałka Iwana Koniewa, który miał dotrzeć do Wrocławia.

Szybko okazało się, że osławiony niemiecki front wschodni rozpadł się jak domek z kart. Uderzenie było tak potężne, że wiele niemieckich jednostek znalazło się na tyłach frontu

W prezentowanej publikacji omówiono działania wojenne w rejonie szeroko rozumianej okolicy Kalisza począwszy od drugiej połowy stycznia 1945 roku.

Na interesującym nas kierunku, w ramach tak zwanej warszawsko-poznańskiej operacji, działały następujące związki taktyczne wchodzące w skład 1 Frontu Białoruskiego dowodzonego przez marszałka Związku Radzieckiego Gieorgijja Żukowa: 9 Samodzielny Korpus Pancerny generała lejtnanta J. Kiriczenki, wojska 33 armii generała pułkownika W. Cwietajewa — 16 Korpus Strzelecki generała majora Jerofieja Dobrowolskiego i 7 Samodzielny Korpus Kawalerii Gwardii generała lejtnanta M. Konstantinowa.

W dotychczasowej literaturze tematu nie przedstawiono pełnego przebiegu działań wojennych w rejonie Kalisza. To pierwsza próba ukazania tego tematu w oparciu przede wszystkim o źródła sowieckie. Z tego powodu należy z ogromnym dystansem podchodzić do wykazanych w dokumentach strat niemieckich. Wydaje się jednak, że prezentowana broszura wypełnia pewną lukę w dotychczasowej literaturze opisującej ten temat.

Na przedpolach miasta

Starcie o Staw

Staw — to dawne miasto, a obecnie wieś w powiecie kaliskim, gminie Szczytniki. W styczniu 1945 roku w Stawie doszło do starcia sowieckich żołnierzy z 8 Brygady Piechoty Zmechanizowanej z Niemcami. Wspomniana brygada, po zdobyciu Warty, otrzymała rozkaz dowództwa nakazujący pościg za nieprzyjacielem wzdłuż drogi z Kalinowej do miejscowości Staw oraz dalej do Opatówka, gdzie miała połączyć się z 23 Brygadą Pancerną. W ramach realizacji tego zadania i zabezpieczenia sił głównych brygady — przodem wysłano zwiad składający się z plutonu fizylierów, pojazdu pancernego i dwóch samochodów pancernych. Dowództwo grupy zwiadowczej przejął lejtnant Traszkow. Początkowo grupa nie napotykała na zorganizowany opór przeciwnika. Pierwsza, niemiecka grupa osłonowa została rozbita w Golkowie. Zginęło tam piętnastu niemieckich żołnierzy oraz został rozbity transporter opancerzony. Do kolejnego starcia doszło na podejściach do wsi Staw. Na styku dróg na wschód od tej miejscowości sowiecka awangarda zlikwidowała kolejną, silniejszą grupę osłonową, Zniszczono dwa niemieckie działa przeciwlotnicze oraz transporter opancerzony. W walce zginęło trzydziestu niemieckich żołnierzy, Wzięty do niewoli podoficer zeznał, że we wsi Staw stacjonuje do 300 żołnierzy z 5 działami szturmowymi oraz 3—4 armatami. Zeznania te zaniepokoiły dowódcę brygady pułkownika gwardii Szemiakina. Na jego rozkaz brygada uformowała szyk bojowy, a zwiadowcy zostali spieszeni. Fizylierzy ruszyli do ataku. Do godziny 2.00 22 stycznia 1945 roku Staw został opanowany. W walkach o wieś został ranny lejtnant Traszkow. O godzinie 4.00 brygada ruszyła dalej w kierunku Opatówka i Kalisza. Półtorej godziny później szpica brygady dotarła do Cieszykowa, gdzie natknęła się na niemiecką kolumnę zmotoryzowaną. Grupa zwiadowcza, którą teraz dowodził lejtnant Kiriliczew, po dotarciu do wsi Krowica Zawodnia wykryła ruch niemieckiej kolumny na szosie Błaszki-Kalisz. Na rozkaz dowódcy zwiadowcy przygotowali zasadzkę, aby przeciąć drogę i uniemożliwić przeciwnikowi ewakuację. Oto opis tego starcia:

(…) W ciągu 15—20 minut od wydania rozkazu zwiadowcy przygotowali granaty i automaty do walki. Pogoda była pochmurna. Człowieka dało się zauważyć i rozpoznać dopiero z 3—4 metrów. Nie minęło 5 minut od zorganizowania zasadzki, gdy rozległ się głos żołnierza z nasłuchu:

— „Towarzyszu lejtnancie słychać szum motorów i chrzęst gąsienic”.

Padła komenda — odbezpieczyć granaty. Dowódca grupy zwiadowczej nie zdołał wydać rozkazu, gdy czołowa maszyna z kolumny nieprzyjaciela zrównała się ze zwiadowcami zaległymi w zasadzce. Padł rozkaz — granaty. Pierwszy samochód zapłonął. W tym samym momencie przeciwnik błyskawicznie rozwinął do ataku pięć dział szturmowych, które ostrzelały zasadzkę. Kolumna kontynuowała marsz. Gdy pojawiła się nasza artyleria było już późno. Przeciwnik zdołał przeprawić 30 samochodów ciężarowych i 5 dział szturmowych. Zwiadowcy zniszczyli 3 samochody, transporter opancerzony z armatą i zabili do 60 Niemców. (…) [Źródło: Отчет о боевых действиях 8 мсбр, Архив: ЦАМО, Фонд: 3408, Опись: 1, Дело: 61, s. 11].

Bój o Opatówek

Opatówek, to niezwykle urokliwe, niewielkie miasto położone w południowo wschodniej części województwa wielkopolskiego wśród Wzgórz Opatowsko-Malanowskich, około 10 kilometrów na wschód od Kalisza. W styczniu 1945 roku na jego obszarze doszło do starcia oddziałów Armii Czerwonej z wycofującymi się jednostkami niemieckimi.

Jednostki 9 Korpusu Pancernego generała majora Iwana Kiriczenki o godzinie 24.00 22 stycznia 1945 roku sforsowały rzekę Wartę w Uniejowie i rozpoczęły pośpieszny marsz w kierunku Kalisza. Kolumna marszowa była skonstruowana według następującego porządku: 23 Brygada Pancerna z 1508 Pułkiem Artylerii Samobieżnej, 108 Brygada Pancerna z 1455 Pułkiem Artylerii Samobieżnej oraz na końcu elementy jednostek artyleryjskich. 95 Brygada Pancerna pozostała jakiś czas na poprzednim miejscu postoju, aby osłonić manewr korpusu, który ze względu na zniszczenie mostów przez wroga był pozbawiony wsparcia ciężkiego uzbrojenia.

O godzinie 18.00 21 stycznia 1945 roku 23 Brygada Pancerna sforsowała Wartę w Uniejowie i w pogoni za wycofującym się przeciwnikiem podążała przez Dobrą, Głuchów, Koźminek, Opatówek do Kalisza. Opatówek został zdobyty o godzinie 14.00. Czołowe maszyny brygady o godzinie 13.30 wdarły się na północno wschodni skraj Kalisza i rozpoczęły uliczny bój z nieprzyjacielem.