Bezpłatny fragment - Informator dla poszkodowanego przestępstwem

Tytułem wstępu

Drogi Czytelniku!

Oddaje w Twoje ręce informator, w którym zostały opisane uprawnienia, jakie przysługują pokrzywdzonemu w trakcie procesu karnego w każdym z jego etapów, zatem zarówno przed Policją i prokuratorem, jak i przed sądem, a także już po zakończeniu postępowania. W opracowaniu znajdziesz także podstawowe rady, jak się zachować przed organami wymiaru sprawiedliwości.

Abyś jeszcze lepiej mógł zrozumieć, jak pokrzywdzony może i powinien się zachować w trakcie procesu karnego, przez poradnik postaram się przeprowadzić Cię w towarzystwie rodziny Pomocnych, której członkami są:

— Zenobiusz, lat 45, lekarz pierwszego kontaktu

w ubogiej przychodni;

— Krystyna, lat 40, pracownik urzędu;

— Jaś, lat 14, uczeń gimnazjum;

— Tosia, lat 10, uczennica szkoły podstawowej.

Będą oni pokrzywdzeni przestępstwami w różnych sytuacjach życiowych i wskażą Ci, w jaki sposób podejmować działania w postępowaniu karnym, abyś jak najlepiej korzystał z przysługujących Ci uprawnień oraz najskuteczniej dochodził naprawienia wyrządzonego Tobie przez sprawcę zła.

Pamiętaj! Pomimo, że jest to całkowicie fikcyjna rodzina i ciągle dotykają jej członków różne dramatyczne wypadki, to każda z przedstawionych sytuacji może przytrafić się także Tobie!

Oczywiście życzę Ci tego, abyś nigdy nie musiał korzystać z tego informatora. Niemniej jednak, jeśli już będziesz musiał zajrzeć do niego, mamy nadzieję, że okaże się on pomocny w korzystaniu z przysługujących Ci praw. Jeżeli zostałeś pokrzywdzony przestępstwem — jest on właśnie dla Ciebie!

Pokrzywdzony — kto to taki?

Dlaczego jako pokrzywdzony jesteś tak ważny w procesie karnym?

Przez wiele lat przestępstwo postrzegane było jako swego rodzaju konflikt istniejący między sprawcą a państwem, którego źródłem było nieprzestrzeganie przez sprawcę obowiązujących w społeczeństwie reguł postępowania i dobrych obyczajów. Powodowało to, że najważniejsze funkcje prawa karnego sprowadzały się do zapewnienia odpowiedniej ochrony ludzi przed przestępcami oraz zagwarantowania przestępcom sprawiedliwego i rzetelnego procesu.

Z końcem XX wieku zarówno osoby tworzące prawo, jak i je stosujące, zaczęły coraz bardziej dostrzegać, że w ramach przestępstwa bardzo ważny jest również konflikt powstający między sprawcą a Tobą, czyli osobą pokrzywdzoną. Jednym z pierwszoplanowych celów prawa karnego stało się także naprawienie zła wyrządzonego przestępstwem. W związku z tym zaczęto tworzyć nowe i doskonalić stare przepisy, które mają za zadanie pomóc Ci rozwiązać powyższy konflikt, doprowadzić do sprawiedliwego zakończenia sprawy i być może wymierzenia sprawcy kary oraz uzyskać stosowne odszkodowanie za doznaną szkodę. Ukaranie sprawcy to za mało, aby sprawiedliwość została osiągnięta — konieczne jest także odpowiednie wynagrodzenie Tobie, czyli pokrzywdzonemu, wyrządzonej przestępstwem krzywdy.

Czy jestem pokrzywdzonym?

Pokrzywdzonym jest osoba, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone w wyniku przestępstwa (por. art. 49 §1 k.p.k.).

Po pierwsze, abyś został uznany za pokrzywdzonego, zasadniczo musi zostać naruszone Twoje indywidualne, przysługujące tylko Tobie, chronione przez prawo dobro, takie jak: zdrowie, nietykalność cielesna, własność, cześć, dobre imię, wolność seksualna.

Niemniej jednak musisz pamiętać, że nie jest konieczne, aby Twoje dobro zostało przez sprawcę naruszone. Wystarczy jeśli swoim zachowaniem sprowadził on dla niego zagrożenie — jest już to dostateczne do uznania Cię za pokrzywdzonego.

Przykład:

Zenobiusz wraz z rodziną przebywał na wakacjach nad morzem. Jaś i Tosia pływali w Bałtyku. W pewnym momencie Tosia zaczęła tonąć i wzywać pomocy. Ratownik nie rzucił się jednak, aby jej pomóc, gdyż był pijany. Tosię udało się uratować jedynie dzięki działaniom przypadkowego plażowicza. W tej sytuacji życie Tosi było zagrożone przez nieodpowiedzialne zachowanie ratownika i w trakcie procesu będzie ona osobą pokrzywdzoną.

Pamiętaj! Jesteś pokrzywdzonym nie tylko wtedy, gdy poniosłeś jakąś szkodę majątkową, czyli gdy ucierpiał Twój majątek albo w związku z obrażeniami ciała musiałeś ponieść koszty leczenia, ale także wtedy, gdy zostało naruszone jakieś Twoje dobro osobiste, jak np. cześć, dobre imię.

Przykład:

Jeden z byłych pacjentów Zenobiusza podczas konferencji, na której Zenobiusz wygłaszał referat, wykrzyczał, że Zenobiusz jest szarlatanem, konowałem i łapówkarzem. W takim przypadku zostało naruszone jego dobre imię i będzie on traktowany jako pokrzywdzony.

Nie będziesz uznany za pokrzywdzonego w sytuacji, w której popełnione przez sprawcę przestępstwo narusza dobro ogółu, całego społeczeństwa, wszystkich ludzi czy też państwa, nawet jeśli pośrednio odnosi się do Ciebie.

Przykład:

Krystyna miała sprawę w sądzie przeciwko sąsiadom, dotyczącą przebiegu granicy między działkami. Sprawę przegrała, gdyż jej sąsiad kłamał w sądzie.

Obecnie przeciwko sąsiadowi toczy się sprawa w sądzie o składanie fałszywych zeznań. Z uwagi na fakt, że dobrem, które jest chronione przez przepis dotyczący składania fałszywych zeznań, jest prawidłowe funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości, Krystyna nie będzie uznana za pokrzywdzoną, mimo że na skutek nieprawdziwych zeznań sąsiada przegrała w sądzie sprawę o przebieg granicy.

Przykład:

Znajomy Zenobiusza z pracy sfałszował jego podpis pod zaświadczeniem, które jeden z pacjentów zaniósł przed komisję poborową do wojska, chcąc uniknąć służby w armii. Skutkiem tego Zenobiusz miał duże problemy, zanim sprawa została ostatecznie wyjaśniona. Obecnie przeciwko znajomemu toczy się sprawa w sądzie o fałszowanie zaświadczeń. Z uwagi na fakt, że dobrem, które chroni przepis dotyczący fałszowania dokumentów, jest wiarygodność wszystkich dokumentów w państwie, Zenobiusz nie będzie uznany za pokrzywdzonego, mimo że na skutek działania znajomego miał duże kłopoty w pracy.

Zostaniesz jednak uznany za pokrzywdzonego, mimo popełnienia przez sprawcę przestępstwa wymierzonego w dobro ogółu ludzi lub państwa, jeśli sprawca równocześnie popełnił także inne przestępstwo, którym naruszył także Twoje indywidualne dobro.

Przykład:

W opisanej powyżej sprawie sądowej Krystyny z sąsiadami o przebieg granicy, podczas zeznań jeden z sąsiadów, poza zwykłymi kłamstwami dotyczącymi samego przebiegu granicy, stwierdził także, że Krystyna jest złodziejką i że „zła kobieta to jest”. Obecnie toczy się przeciwko sąsiadowi sprawa nie tylko o składanie fałszywych zeznań, ale także o znieważenie Krystyny. Ponieważ słowa wypowiedziane przez sąsiada naruszyły jej dobre imię, będzie ona uznana za osobę pokrzywdzoną w sprawie.

Poza tym należy ocenić, czy ostatecznie to właśnie Tobie sprawca w rzeczywistości wyrządził szkodę. Często zdarzają się bowiem sytuacje, gdzie na pierwszy rzut oka to właśnie Ty możesz czuć się pokrzywdzony przestępstwem, w rzeczywistości jednak jest nim zupełnie ktoś inny. Musisz zatem sprawdzić, czy to na pewno Ty ostatecznie coś straciłeś, a nie ktoś inny.

Przykład:

Zenobiusz ma konto w jednym z banków. Sprawca przyszedł do banku, podrobił podpis Zenobiusza na czeku i wypłacił z jego konta bankowego 1000 zł.

Wydaje się, że Zenobiusz powinien być uznany za pokrzywdzonego w tej sytuacji. Niemniej jednak, z uwagi na fakt, że bank jest zobowiązany do zwrotu na konto Zenobiusza kwoty, która została wypłacona z jego konta na skutek przestępstwa popełnionego przez inną osobę, w rzeczywistości to bank ponosi stratę w wysokości 1000 zł i to bank będzie uznany za pokrzywdzonego w tym przypadku.

Przykład:

Do urzędu, w którym pracuje Krystyna, przyszedł ktoś, kto na podstawie podrobionej faktury domagał się zapłaty za rzekomo dostarczone do urzędu materiały biurowe. Ponieważ faktura wyglądała na prawdziwą, Krystyna wypłaciła sprawcy określoną sumę pieniężną. Mimo, że to Krystyna została wprowadzona w błąd przez sprawcę i to ona wydała mu pieniądze, nie będzie uznana za pokrzywdzoną, gdyż w rzeczywistości pieniądze stracił urząd.

Czy pokrzywdzonym może być firma?

Tak, za pokrzywdzonego możesz być uznany nie tylko Ty, ale także Twój zakład pracy oraz każda firma lub instytucja, która poniosła szkodę w wyniku przestępstwa (por. art. 49 §1 i 2 k.p.k.).

Przykład:

Znajomy Zenobiusza ma firmę zajmującą się produkcją i sprzedażą leków do aptek. Jeden z przedstawicieli apteki podczas odbioru towaru z magazynu zabrał, podpierając się sfałszowanym rachunkiem, dwa razy większą ilość lekarstw w stosunku do tej, za jaką w rzeczywistości zapłacił. Pokrzywdzonym w tej sprawie będzie firma znajomego Zenobiusza, bo to ona poniosła szkodę majątkową.

Czy pokrzywdzonym jest także zakład ubezpieczeń

jeśli w ramach ubezpieczenia wypłacił mi pieniądze, stanowiące rekompensatę za doznaną przestępstwem szkodę?

Nie, pokrzywdzonym w takim przypadku jesteś jedynie Ty. Jednakże zakład ubezpieczeń może brać udział w toczącym się postępowaniu i korzystać z przysługujących Ci uprawnień, aby uzyskać od sprawcy kwotę pieniężną, którą Tobie wypłacił albo powinien wypłacić. Niezależnie od powyższego, pokrzywdzonym jesteś wyłącznie Ty (por. art. 49 §3 k.p.k.).

Czy moje dziecko, będące pokrzywdzonym, może samodzielnie działać przed prokuratorem i w sądzie?

Zarówno przed prokuratorem, jak i w sądzie, osoby, które nie ukończyły jeszcze 18 lat, nie mogą samodzielnie podejmować żadnych działań. Nie oznacza to jednak, że są one pozbawione możliwości bronienia swoich praw w trakcie procesu. Wszelkie działania za pokrzywdzone dzieci mogą podejmować ich przedstawiciele ustawowi, czyli Ty jako rodzic lub ustanowiony przez sąd opiekun albo kurator oraz osoby, pod których stałą pieczą dzieci pozostają, czyli osoby sprawujące opiekę nad dziećmi w sposób ciągły i we wszystkich dziedzinach życia (por. art. 51 §2 k.p.k.).

Przykład:

Jasiu wracając ze szkoły został pobity przez starszych chłopaków z technikum, którzy chcieli wydobyć od niego pieniądze „na fajki”. W toczącym się postępowaniu przed prokuratorem i sądem Jasia, jako pokrzywdzonego, będzie reprezentować zarówno Krystyna, jak i Zenobiusz. Każde z nich może to robić samodzielnie.

Pamiętaj jednak, że z chwilą ukończenia 18 roku życia Twoje dziecko uzyskuje prawo do samodzielnego występowania przed prokuratorem lub sądem, zaś Ty tracisz prawo do reprezentowania go. Zatem od chwili uzyskania pełnoletności tylko Twoje dziecko może działać w procesie, także w sytuacji, kiedy sprawa już toczy się od jakiegoś czasu.

Czy moja mama, która ma 70 lat i została pobita, musi samodzielnie działać w procesie jako pokrzywdzony?

Oczywiście Twoja mama nie musi sama wszystkiego robić w trakcie procesu. W sytuacji, kiedy pokrzywdzonym jest osoba nieporadna, czyli niebędąca w stanie samodzielnie prowadzić swoich spraw, szczególnie ze względu na swój wiek albo stan zdrowia, reprezentować ją w trakcie postępowania możesz Ty, jeśli tylko stale się nią na co dzień opiekujesz. Pamiętaj jednak, że chcąc reprezentować osobę nieporadną przed prokuratorem lub w sądzie, będziesz musiał wykazać zarówno, że Twoja mama jest osobą nieporadną, jak i że to właśnie Ty się nią stale opiekujesz (por. art. 51 §3 k.p.k.).

Przykład:

Mama Krystyny ma 70 lat i jest sparaliżowana. Mieszka razem z Krystyną, która się nią stale opiekuje. Choroba mamy Krystyny jest wynikiem pobicia przez grupę wyrostków z sąsiedztwa. W toku procesu przeciwko sprawcom tego czynu mamę Krystyny, jako osobę pokrzywdzoną, może reprezentować Krystyna osobiście.

Czy do bycia pokrzywdzonym konieczne jest wydanie jakiejś decyzji przez sąd lub prokuratora?

Nie, nie jest konieczne w tej mierze wydanie żadnej decyzji. Stajesz się pokrzywdzonym w procesie karnym przez sam fakt pokrzywdzenia określonym przestępstwem.

Niemniej jednak musisz pamiętać, że zarówno prokurator, jak i sąd, będzie dążył do wszechstronnego wyjaśnienia Twojej sprawy, a zatem także potwierdzenia, czy to na pewno właśnie Ty jesteś pokrzywdzonym. Może się zatem zdarzyć sytuacja, że początkowo będziesz traktowany jak pokrzywdzony, a następnie zostaniesz pozbawiony tej roli w procesie.

Co się stanie w sytuacji, gdy zapomnę o jakimś swoim uprawnieniu lub obowiązku opisanym w informatorze?

Nie martw się. Zarówno sąd, jak i prokurator, mają obowiązek pouczyć Cię w najważniejszych momentach w trakcie procesu o Twoich uprawnieniach i obowiązkach. Dodatkowo, jeśli nie zostaniesz o nich pouczony lub przekazana Ci informacja będzie nieprawidłowa, nie spowoduje to dla Ciebie żadnych negatywnych konsekwencji. W dalszym ciągu będziesz mógł korzystać z przysługujących Ci uprawnień (por. art. 16 §1 k.p.k.).

Ponadto, nawet jeśli na sądzie lub prokuratorze nie ciąży określony wprost przez prawo obowiązek pouczenia Cię o przysługujących Ci uprawnieniach, to i tak organy te powinny pouczyć Cię o przysługującym Ci uprawnieniu lub obowiązku, jeśli uznają, że zachodzi taka potrzeba ze względu na okoliczności Twojej sprawy. Jeżeli natomiast zdarzy się taka sytuacja, że oceniając Twoją sprawę pouczenie takie należałoby uznać za konieczne, zaś sąd lub prokurator nie przekazali Ci niezbędnych informacji lub były one nieprawidłowe, to nie spowoduje to żadnych negatywnych konsekwencji dla Ciebie i dalej będziesz mógł skorzystać z przysługujących Ci uprawnień (por. art. 16 §2 k.p.k.).

Popełniono przestępstwo…

Popełniono przestępstwo, a TY zostałeś nim pokrzywdzony. Najważniejsza rzecz — nie bądź bierny! Od szybkości reakcji i podjętych przez Ciebie działań zależy więcej niż myślisz.

Jestem pokrzywdzony przestępstwem — co robić?

▶ „Nie” dla zasady: „Oko za oko, ząb za ząb”. Jako pokrzywdzony przestępstwem masz prawo do pomocy, ale nie masz prawa samemu wymierzać sprawiedliwości. Jeżeli sąsiad podtruwa Twojego psa, zgłoś to, ale jego pupila zostaw w spokoju.

▶ Telefony alarmowe! Wielobarwność życia pociąga za sobą różnorodność popełnianych przestępstw. Kradzieże, gwałty, pobicia, porwania — niestety, każda z tych rzeczy może przydarzyć się właśnie Tobie. Dlatego warto zapamiętać tych kilka ważnych numerów telefonów, za pośrednictwem których dodzwonisz się po niezbędną Ci pomoc. Każda z tych jednostek

jest prawnie zobowiązana do udzielenia Ci wsparcia w sytuacji, w wyniku której zostałeś pokrzywdzony przestępstwem.

UWAGA!!!

Jeżeli dzwonisz z telefonu komórkowego, wybrany przez Ciebie numer musisz poprzedzić właściwym dla danego miasta numerem kierunkowym. Jeśli zamierzasz wezwać Policję, bo napadnięto Cię właśnie w jednym z krakowskich tramwajów, wybierz: 12 997.

Jeżeli zostałeś pokrzywdzony przestępstwem, jednakże nie wiesz, pod który z wyżej wskazanych numerów powinieneś zadzwonić, wybierz: 112. To ogólny numer alarmowy.

Czekając na funkcjonariusza Policji…

Po pierwsze — nie bądź bezczynny! Twoje obserwacje, spostrzeżenia i działania mogą w znacznym stopniu przyczynić się do schwytania sprawcy przestępstwa oraz szybszego usunięcia jego negatywnych skutków. A zatem:

▶ zatroszcz się o siebie i osoby Ci towarzyszące — nie czekaj z pierwszą pomocą na przybycie policjanta czy pogotowia ratunkowego; w tym wypadku zwłoka może kosztować Ciebie lub kogoś innego zdrowie, a nawet życie;

▶ jeżeli istnieje obawa, że sprawca przestępstwa się ukryje lub nie można ustalić jego tożsamości, masz prawo do ujęcia tej osoby na gorącym uczynku lub w pościgu podjętym bezpośrednio po zdarzeniu, zatrzymania i oddania w ręce Policji;

▶ zabezpiecz miejsce zdarzenia — nie pozwól, by gapie zatarli pozostawione przez sprawcę dowody popełnionego przestępstwa, ale niczego nie dotykaj i nie ruszaj! Zatrzesz w ten sposób ślady i utrudnisz Policji odtworzenie przebiegu zdarzenia;

▶ przypomnij sobie, co się właściwie stało i jeśli to możliwe zanotuj najważniejsze informacje, by potem nie umknęły Ci one w toku rozmowy z funkcjonariuszem Policji;

▶ jeżeli zauważyłeś świadków przestępstwa — poproś ich, by nie opuszczali miejsca zdarzenia zanim przybędzie Policja.

Po drugie — zachowaj zimną krew! Okradziono Cię w sklepie. Minie trochę czasu, zanim Policja ujmie sprawcę Twoich nieszczęść, dlatego nie możesz być bierny i czekać, aż złodziej pozbawi Cię oszczędności życia zgromadzonych na Twoim koncie — masz sposób, aby się przed tym ochronić:

▶ skradziono Ci portfel, a w nim karty kredytowe? Skontaktuj się z Twoim bankiem! Zablokują Twoje konto i w ten sposób, choć złodziej ma klucz do Twoich oszczędności, Ty skutecznie uniemożliwisz mu skorzystanie z niego;

▶ włamano się do Twego domu? Pod żadnym pozorem niczego nie ruszaj! W dobie badań DNA nawet 1 włos sprawcy może stać się kluczem do rozwiązania całej zagadki. Dlatego nie sprzątaj, nie zmieniaj położenia żadnego z przedmiotów. Zabezpiecz jednak miejsce oraz przedmioty pozostawione przez włamywacza — czasem po prostu wystarczy, abyś nie pozwolił ciekawskim na dokonywanie oględzin pokoju, z którego właśnie ktoś wyniósł Ci telewizor;

▶ zostałeś pobity? Napadnięto Cię, gdy wracałeś do domu po pracy? Koniecznie zgłoś się z tym do lekarza. Oprócz profesjonalnej pomocy otrzymasz zaświadczenie o swoim stanie zdrowia, które pozwoli na ustalenie wstępnej kwalifikacji czynu i może następnie posłużyć jako dowód w sprawie;

▶ wyszedłeś ze sklepu i okazało się, że Twojego samochodu nie ma już na parkingu? Zgłaszając się na Policję zabierz ze sobą dowód rejestracyjny. Dokumenty zawierające numery identyfikujące pojazd, a także inne przedmioty ułatwiają Policji poszukiwania i przyspieszają je oraz w znacznym stopniu mogą przyczynić się do pomyślnego dla Ciebie zakończenia sprawy. Jeśli skradziono Ci rzeczy, które nie posiadają numerów je identyfikujących — weź ze sobą zdjęcie. Każda wskazówka może być na wagę złota;

▶ spacerując po lesie dostrzegłeś jakieś dziwne składowisko, nad którym unosi się podejrzana mgła? Być może trafiłeś właśnie na nielegalne wysypisko radioaktywnych odpadów! Nie trać czasu na własne obserwacje, a tym bardziej — próbę uprzątnięcia tego śmietnika, ale dzwoń na Policję, a sam pędź co sił do lekarza. Być może doszło właśnie do skażenia środowiska!

▶ urwałeś się z pracy. Nikt nie wie, gdzie dokładnie jesteś. Kiedy wieczorem wracasz do domu widzisz, że stojący od wieków na Twoim placu polonez z 1978 roku zniknął bez śladu. Myślisz — „Wreszcie pozbyłem się tego gruchota”. A jednak — zgłoś to na Policję. Jeśli Policja znajdzie Twój samochód porzucony w lesie ze śladami krwi na zderzaku, a Ty nie masz świadków kradzieży, choć w rzeczywistości jesteś pokrzywdzonym, możesz stać się podejrzanym o popełnienie przestępstwa.

Jak widzisz — wszystko się może zdarzyć. A zatem — reaguj! Jeśli masz możliwość by sobie pomóc i nie jest to zachowanie bezprawne — nie wahaj się podjąć konkretnych działań.

Policjant — przyjaciel czy wróg?

Dokonałeś zgłoszenia. Zaraz przybędzie policjant i Ty mimowolnie zaczynasz się tym denerwować. Martwisz się i myślisz — „O co będzie mnie pytał? Czy mi na pewno uwierzy?”. Bądź spokojny — jesteś pokrzywdzonym i osoba, która przybędzie, zrobi wszystko, aby Ci pomóc. Dlatego:

▶ nie bój się, kiedy policjant zada Ci jakieś pytanie bądź poprosi o pomoc w dokonaniu czynności;

▶ nie bój się samemu zadawać pytań co do zasadności czy celowości czynności, których jesteś świadkiem — w końcu masz prawo wiedzieć, co się dzieje.

Na czym polega interwencja Policji?

Interwencja Policji to nic innego jak podjęcie konkretnych działań w reakcji na to, co Cię właśnie spotkało. Na mocy zarządzeń wydanych przez Komendanta Głównego Policji tworzy się specjalne komórki interwencyjne Policji, których podstawowym celem jest możliwie jak najszybsze usunięcie skutków popełnionego przestępstwa.

Co zrobi policjant po przybyciu na miejsce zdarzenia?

Zakres czynności, do których podjęcia zobowiązany jest policjant w celu przeprowadzenia interwencji, jest ściśle określony przez prawo. Po niezwłocznym przybyciu na miejsce popełnienia przestępstwa pierwszą czynnością, jaką podejmuje funkcjonariusz Policji, jest udzielenie pokrzywdzonym niezbędnej pomocy. Po zapewnieniu uczestnikom zdarzenia bezpieczeństwa, zadaniem policjanta jest uniemożliwienie sprawcy kontynuowania działań naruszających prawo i — o ile jest to możliwe — zatrzymanie sprawcy. Jeżeli odpowiedzialny za popełnienie przestępstwa opuścił już miejsce zdarzenia, policjant, o ile istnieją ku temu warunki, podejmie za nim pościg. Kolejną czynnością jest zabezpieczenie miejsca zdarzenia — powinno to nastąpić niezwłocznie, jeśli istnieje obawa, że nieuprawniona osoba mogłaby w nim przebywać. Celem zebrania informacji dotyczących sprawcy oraz przebiegu całego zdarzenia, funkcjonariusz Policji ustali następnie jego świadków. Po dokonaniu czynności wymagających natychmiastowej reakcji, policjant przystąpi do legitymowania Ciebie i innych obecnych osób. Po podaniu stopnia, imienia i nazwiska (policjanci nie umundurowani okazują ponadto legitymację służbową w taki sposób, aby zainteresowany miał możliwość odczytać i zanotować nazwisko policjanta i nazwę organu, który wydał legitymację) oraz podstawy prawnej i określeniu przyczyny podjęcia czynności służbowej, zostaniesz poproszony o podanie następujących informacji:

▶ Twoje imię i nazwisko;

▶ imiona Twoich rodziców wraz z nazwiskiem panieńskim matki;

▶ data i miejsce Twojego urodzenia;

▶ Twój adres zamieszkania;

▶ seria i numer dokumentu tożsamości (na podstawie którego dokonywane są powyższe ustalenia), a także w miarę możliwości Twój PESEL.

Czy po interwencji policjanta zostanie jakiś ślad?

Z dokonanych na miejscu zdarzenia czynności policjant sporządza notatkę urzędową, o ile prawo nie przewiduje obowiązku spisania protokołu (por. art. 143 k.p.k.). Notatka urzędowa to taki dokument, który zawiera informacje na temat zdarzenia, w którym uczestniczyłeś. W szczególności notatka ta powinna określać:

▶ stopień, imię i nazwisko policjanta sporządzającego notatkę oraz nazwę jednostki Policji, w której służy;

▶ datę i miejsce sporządzenia notatki;

▶ numer sprawy, do jakiej notatka została sporządzona;

▶ informacje, na podstawie których można zidentyfikować osoby, których notatka dotyczy;

▶ określenie okoliczności zdarzenia, ze względu na które dokonano interwencji;

▶ podpis sporządzającego.

Kto jeszcze może mi pomóc?

Zmęczony po pracy, wracasz ostatnim tramwajem do domu. W czasie jazdy dwóch nastolatków siłą odbiera Ci telefon i portfel. Minie trochę czasu, zanim uda Ci się powiadomić o wszystkim osobiście Policję. Czy pozostaje Ci bezczynnie czekać? Nie — rozejrzyj się, a zobaczysz, że nie jesteś w tej trudnej sytuacji sam. Oprócz organów ścigania, takich jak Policja czy prokurator, masz jeszcze wiele innych możliwości uzyskania pomocy. Po prostu poproś o wsparcie osoby, w otoczeniu których się znajdujesz, np.:

▶ kierowcę autobusu, motorniczego — każdy z nich może wezwać w szczególnych przypadkach Policję bądź Straż Miejską lub zjechać z trasy przejazdu do najbliższego komisariatu Policji lub Straży Miejskiej;

▶ kierowcę taksówki — powinien on uwzględnić pierwszeństwo przewozu osób wymagających natychmiastowej pomocy lub znajdujących się w szczególnej potrzebie;

▶ pracownika ochrony osób lub mienia (a więc zarówno ochroniarza w dyskotece, jak i strażnika banku) — ma on prawo ująć osobę stwarzającą zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla chronionego mienia, oraz może stosować środki przymusu bezpośredniego, a w szczególnych przypadkach użyć broni palnej;

▶ nauczyciela bądź pedagoga szkolnego — każdy z nich otacza indywidualną opieką swoich wychowanków oraz jest zobowiązany do rozwiązywania ich bieżących problemów;

▶ strażaka — ma on prawo ująć osobę stwarzającą zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia, oraz niezwłocznie doprowadzić ją do najbliższej jednostki Policji.

To tylko kilka przykładów, które mają Ci uświadomić, że pomoc jest w zasięgu ręki. Sprzedawca pracujący w Twoim ulubionym sklepie, ratownik na plaży, pracownik ochrony kolei, przełożony w pracy, ksiądz, czy nawet zwykły przechodzień! — na każdym z nich ciąży moralny obowiązek udzielenia Ci pomocy, która mieści się w granicach ich możliwości. A zatem — nie bój się pytać, nie bój się poprosić o pomoc!

Instytucje i programy pomocy

Zostałeś pokrzywdzony przestępstwem. Policja zabezpieczyła dowody, lekarz opatrzył rany, które Ci zadano, prokurator już szykuje ręce, aby zająć się Twoją sprawą, ale Ty wiesz, że to nie wystarczy, byś przestał odczuwać skutki tego, co Cię właśnie spotkało? A może mimo oczywistego pokrzywdzenia Twojej osoby przestępstwem instytucje wymiaru sprawiedliwości nie robią niczego, aby Ci pomóc? W obu tych przypadkach nie jesteś bezradny. Istnieje wiele rządowych, jak i pozarządowych organizacji i programów pomocy, które czekają tylko na sygnał od Ciebie, aby udzielić Ci niezbędnego wsparcia. Listę ich znajdziesz w załączniku do niniejszego informatora.

Szczególnego rodzaju programem, mającym na celu udzielenie Tobie, jako osobie pokrzywdzonej, niezbędnego wsparcia jest „Sieć Pomocy Ofiarom Przestępstw”. Program ten realizuje Ministerstwo Sprawiedliwości. W jego ramach została utworzona na terenie całego kraju sieć Ośrodków Pomocy dla Osób Pokrzywdzonych Przestępstwem. Podstawowym zadaniem każdego z tych ośrodków jest bezpłatne udzielenie Ci pomocy prawnej, psychologicznej i socjalnej, tak aby skutki popełnionego czynu były dla Ciebie jak najmniej dotkliwe. Ośrodek odpowiedzialny za Twoje województwo znajdziesz na liście załączonej do niniejszego informatora.

Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa

Każdy organ zajmujący się zwalczaniem przestępczości (tzn. Policja, prokurator i inne) kiedy dowie się, że przestępstwo zostało popełnione, ma obowiązek je ścigać. Nieważne, czy o przestępstwie został oficjalnie zawiadomiony, czy nie. Zdarza się, że organy ścigania o przestępstwie dowiadują się z prasy lub telewizji. Jednak najczęściej dzieje się to poprzez zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa (por. art. 303 k.p.k.).

Jakie są rodzaje przestępstw?

Wyróżniamy trzy rodzaje przestępstw, ze względu na sposób, w jaki się je ściga:

▶ przestępstwa ścigane z urzędu

Przestępstwa ścigane z urzędu to takie, które Policja lub prokurator mają obowiązek zwalczać niezależnie od inicjatywy Twojej lub innych osób. Jeżeli w jakikolwiek sposób Policja lub prokurator dowiedzą się o popełnieniu takiego przestępstwa, muszą je ścigać. Zdecydowana większość przestępstw jest ścigana właśnie w taki sposób. Są to głównie przestępstwa bardzo poważne, takie jak zabójstwo, rozbój czy pobicie lub takie, które naruszają interes społeczny, tzn. zagrażają państwu lub społeczeństwu. Takimi przestępstwami są chociażby korupcja czy prowadzenie samochodu pod wpływem alkoholu.

Przykład:

Zenobiusz został pobity po meczu piłkarskim przez kibiców przeciwnej drużyny. Nie chciał jednak informować nikogo o tym, co się wydarzyło, bowiem uznał, że sam wymierzy sprawiedliwość. Na stadionie były zamontowane kamery, dzięki czemu Policja dowiedziała się o pobiciu Zenobiusza i wszczęła odpowiednie postępowanie, chociaż Zenobiusz nie zgadzał się żeby ścigać sprawców pobicia.

Przykład:

Znajoma Krystyny nie mogąc załatwić sprawy w urzędzie postanowiła wręczyć urzędnikowi łapówkę, a następnie wraz ze swoim mężem, który prowadził samochód, chociaż wypił kilka piw, wróciła do domu. Zarówno znajoma Krystyny, jak i jej mąż, popełnili przestępstwa i będą ścigani, jeśli tylko organy ścigania się o tym dowiedzą.

▶ przestępstwa ścigane na wniosek

Ściganie na wniosek charakteryzuje się tym, że Policja lub prokurator nie będzie ścigać sprawcy przestępstwa dopóki Ty, jako osoba pokrzywdzona, nie złożysz dodatkowo wniosku o ściganie. Po złożeniu takiego wniosku postępowanie toczy się tak samo jak przy przestępstwach ściganych z urzędu. Przed złożeniem przez Ciebie wniosku Policja lub prokurator mogą podejmować jedynie czynności konieczne dla zabezpieczenia dowodów (por. art. 12, 17 k.p.k.).

Przykład:

Nerwowy sąsiad Zenobiusza zagroził, że jeżeli ten jeszcze raz będzie wbijał gwoździe o 8 rano w sobotę, to połamie mu ręce. Chociaż słyszało to kilku innych sąsiadów i policjant, sąsiad Zenobiusza nie będzie ścigany za groźby, dopóki Zenobiusz nie złoży wniosku.

▶ przestępstwa z oskarżenia prywatnego

Takich przestępstw nie ściga ani Policja ani prokurator, tylko Ty sam. Jako pokrzywdzony samodzielnie wnosisz do sądu prywatny akt oskarżenia i pełnisz funkcję oskarżyciela. Przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego jest niewiele i niosą ze sobą niewielką szkodliwość. Niemniej jednak istnieje także możliwość wszczęcia postępowania o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego lub przyłączenia się do już toczącego się postępowania o takie przestępstwo przez prokuratora, jeżeli uzna on, że wymaga tego interes społeczny. Musisz pamiętać jednak, że jest to decyzja uznaniowa prokuratora (por. art. 59, 60 k.p.k.).

Czym jest zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa?

Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa to po prostu informacja, którą każdy z nas może przekazać Policji lub prokuratorowi, jeżeli wiemy o jakimś wydarzeniu lub sytuacji, która może być przestępstwem.

Czy w odniesieniu do każdego przestępstwa mogę złożyć zawiadomienie o jego popełnieniu?

Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa możesz złożyć wtedy, kiedy masz informacje o dowolnym przestępstwie. Nie zawsze jednak złożenie zawiadomienia wywoła skutek w postaci wszczęcia postępowania. Przykładowo, gdy zawiadomienie będzie dotyczyć przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego, co do zasady organ przyjmujący zawiadomienie odmówi wszczęcia postępowania, bowiem takimi przestępstwami w większości przypadków Policja/prokurator się nie zajmuje.

Jak złożyć zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa?

Jeżeli jako pokrzywdzony posiadasz informacje o popełnieniu przestępstwa na Twoją szkodę lub byłeś bezpośrednim świadkiem takiego przestępstwa, najlepiej udaj się do najbliższego komisariatu Policji lub jednostki prokuratury. Zawiadomienie możesz złożyć ustnie lub pisemnie. Ustne złożenie zawiadomienia polega na opowiedzeniu policjantowi/prokuratorowi o całym wydarzeniu. Po złożeniu ustnego zawiadomienia możesz zostać od razu przesłuchany w charakterze świadka. Zarówno zawiadomienie, jak i przesłuchanie, zostanie zapisane w protokole, który wypełni policjant/prokurator. Na koniec protokół musi zostać podpisany przez Ciebie. Jeżeli pragniesz złożyć zawiadomienie pisemnie, pismo zawierające informacje, jakie chciałbyś przekazać organom ścigania, zostaw na komisariacie Policji lub w prokuraturze albo wyślij je drogą listowną (por. art. 304a k.p.k.).

Czy o popełnieniu przestępstwa można zawiadomić telefonicznie lub mailowo?

Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa można złożyć w dowolnej formie, ważne żeby dotarło do odpowiedniego organu. Jeżeli z jakichś powodów nie składasz zawiadomienia osobiście, zadbaj o to, aby przekazać jak najwięcej potrzebnych informacji. Musisz się także liczyć z możliwością, że zawiadomiona przez Ciebie instytucja nie uzna Twojego zawiadomienia za wiarygodne albo wręcz przeciwnie — wezwie Cię do złożenia dodatkowych zeznań.

Co mi grozi, jeżeli wiem o popełnieniu przestępstwa, ale nie złożę zawiadomienia o jego popełnieniu?

Każdy, kto dowiedział się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma obowiązek zawiadomić o tym Policję lub prokuratora. Reguła ta dotyczy także Ciebie. Jest to jednak co do zasady obowiązek społeczny, tzn. za brak zawiadomienia nie grozi Ci żadna kara (por. art. 304 §1 k.p.k.).

Istnieje jednak pewna grupa przestępstw, o których popełnieniu, usiłowaniu popełnienia, przygotowaniu do nich musisz obowiązkowo poinformować. Jeżeli tego nie zrobisz, możesz pójść do więzienia nawet na 3 lata, gdyż niezawiadomienie o tym zdarzeniu jest traktowane jak przestępstwo (por. art. 240 k.k.).

Do takich przestępstw, o których popełnieniu trzeba informować, należą:

▶ eksterminacja — zabicie określonej grupy narodowej, etnicznej, kulturowej lub politycznej;

▶ zamach stanu i przygotowanie do takiego zamachu — działania zmierzające do pozbawienia niepodległości Polski, oderwania części jej terytorium;

▶ szpiegostwo — współpraca z wywiadem innego państwa;

▶ zamach terrorystyczny;

▶ zabójstwo;

▶ spowodowanie niebezpiecznych zdarzeń dla życia lub zdrowia wielu osób;

▶ piractwo — przejęcie kontroli nad statkiem albo samolotem poprzez podstęp lub użycie przemocy;

▶ wzięcie zakładnika.

Zawiadomić o przestępstwie należy niezwłocznie — tzn. najszybciej, jak tylko możesz!

W przypadku posiadania przez Ciebie wiadomości o powyższych przestępstwach i jej nieprzekazania prokuratorowi lub Policji, nie spotka Cię kara jedynie w sytuacji, jeżeli:

▶ byłeś przekonany, że Policja lub prokurator wiedzą już o popełnieniu przestępstwa;

▶ zapobiegłeś dokonaniu tego przestępstwa;

▶ Ty sam albo osoba najbliższa dla Ciebie może ponieść karę za to przestępstwo.

Czym jest wniosek o ściganie?

Wniosek o ściganie to pewnego rodzaju prośba, skierowana najczęściej do Policji lub prokuratora, by zajęli się daną sprawą. To zupełnie coś innego niż zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa. Wniosek jest niezbędny, by Policja mogła podjąć odpowiednie działania zmierzające do ukarania sprawcy przestępstwa, które jest wprawdzie ścigane z urzędu, ale dla prowadzenia postępowania i ukarania sprawcy jest dodatkowo wymagany Twój wniosek jako pokrzywdzonego. Niektóre przestępstwa są dlatego ścigane na wniosek, żeby dać wybór osobie pokrzywdzonej, czy chce aby sprawca takiego przestępstwa został pociągnięty do odpowiedzialności — często sprawcami są przecież członkowie najbliższej rodziny (por. art. 12 k.p.k.).

Jakie przestępstwa są ścigane na wniosek?

Do przestępstw ściganych na wniosek należą:

▶ uszkodzenie ciała lub wywołanie choroby trwającej dłużej niż 7 dni na szkodę osoby najbliższej (art. 157 §1 w zw. z §5 k.k.);

▶ nieumyślne narażenie na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia

(art. 160 §3 k.k.);

▶ narażenie na zarażenie wirusem HIV, chorobą weneryczną, zakaźną, nieuleczalną lub zagrażającą życiu (art. 161 §1 i 2 k.k.);

▶ spowodowanie wypadku, jeśli pokrzywdzonym jest tylko osoba najbliższa (art. 177 §1 w zw. z §3 k.k.);

▶ groźba karalna (art. 190 §1 k.k.);

▶ wykonanie zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta (art. 192 §1 k.k.);

▶ zgwałcenie (art. 197 k.k.);

▶ wykorzystanie seksualne osoby bezradnej lub upośledzonej (art. 198 k.k.);

▶ wykorzystanie seksualne osoby znajdującej się w przymusowej sytuacji

(art. 199 k.k.);

▶ uchylanie się od płacenia alimentów (art. 209 §1 k.k.);

▶ nielegalne uzyskanie informacji (art. 267 §1–3 k.k.);

▶ spowodowanie szkody w informatycznej bazie danych (art. 268a §1 i 2 k.k.);

▶ kradzież i kradzież z włamaniem na szkodę osoby najbliższej (art. 278 i 279 k.k.);

▶ przywłaszczenie rzeczy na szkodę osoby najbliższej (art. 284 §1–3 k.k.);

▶ kradzież impulsów telefonicznych (art. 285 k.k.);

▶ oszustwo i oszustwo komputerowe na szkodę osoby najbliższej (art. 286 §1–3 i 287 §1–2 k.k.);

▶ zniszczenie lub uszkodzenie cudzej rzeczy (art. 288 §1–2 k.k.);

▶ zabór pojazdu osoby najbliższej (art. 289 §1–3 k.k.);

▶ utrudnianie dochodzenia roszczeń oraz nierzetelna dokumentacja, jeśli pokrzywdzonym nie jest Skarb Państwa (art. 300 §1 i 303 §1–3 k.k.).

Kto może złożyć wniosek o ściganie?

Wniosek o ściganie możesz złożyć tylko Ty, jako osoba pokrzywdzona. Jeżeli jednak o przestępstwie zawiadomi inna niż Ty osoba, Policja lub prokurator mają obowiązek poinformować Cię o możliwości złożenia wniosku. Podobnie będzie, kiedy Policja lub inny organ z własnej inicjatywy ściga już przestępstwo i okaże się, że jest to przestępstwo ścigane na wniosek.

W sytuacji, gdy pokrzywdzonym jest małoletni, którego jesteś przedstawicielem ustawowym, albo osoba ubezwłasnowolniona całkowicie lub częściowo, nad którą sprawujesz stałą pieczę, to prawa pokrzywdzonego wykonujesz Ty (por. art. 51 §2 k.p.k.).

Przykład:

Zenobiuszowi skradziono samochód. W czasie prowadzonego przez Policję postępowania okazało się, że samochód ukradł brat Zenobiusza. Jeśli Zenobiusz chce, żeby Policja dalej prowadziła postępowanie, musi złożyć wniosek o ściganie.

Czy składając wniosek o ściganie można żądać ścigania tylko niektórych przestępstw lub niektórych sprawców przestępstw?

Jeżeli zdarzyło się, że zostałeś pokrzywdzony kilkoma przestępstwami ściganymi na wniosek, popełnionymi przez jedną osobę, to możesz zadecydować czy chcesz, aby sprawca był ścigany za wszystkie z nich, czy tylko za niektóre.

Przykład:

Brat Zenobiusza ukradł mu samochód, a następnego dnia groził, że go pobije. Zenobiusz może zdecydować, czy chce aby jego brat był ścigany zarówno za kradzież, jak i groźbę, czy tylko za jedno z tych przestępstw.

Musisz jednak zwrócić uwagę, że ta zasada nie dotyczy sytuacji, kiedy jedno przestępstwo popełniło wspólnie kilka osób. Wtedy złożony wniosek dotyczący jednej osoby obejmuje wszystkich sprawców, tzn. że nie możesz wybrać kto będzie ścigany, a kto nie. Wyjątkiem są tylko osoby najbliższe dla Ciebie, jeżeli taka osoba jest jednym ze sprawców przestępstwa, to musisz złożyć osobny wniosek jej dotyczący (por. art. 12 §2 k.p.k.).

---

Przykład:

Zenobiusz złożył wniosek o ściganie teściowej jako sprawcy kradzieży jego roweru, po czym w trakcie postępowania okazało się, że jednym ze sprawców był także jego brat. Aby postępowanie było przeciwko niemu prowadzone, Zenobiusz musi złożyć dodatkowy wniosek o ściganie, odnoszący się do brata.

Do kiedy można złożyć wniosek o ściganie?

Nie musisz się przejmować, jeżeli od przestępstwa minęło nawet kilka miesięcy. Wniosek musisz bowiem złożyć dopóki przestępstwo nie ulegnie przedawnieniu, czyli do chwili, od której przestępstwa nie można już ścigać. O terminie przedawnienia decyduje przepis prawa. Najkrótszym terminem przy przestępstwach ściganych na wniosek wynosi 5 lat.

Czy i kiedy można cofnąć wniosek o ściganie?

Wniosek o ściganie możesz cofnąć, ale wymaga to zgody prokuratora, a jeśli sprawa trafiła już do sądu, to taką zgodę może wydać tylko sąd. Nie możesz cofnąć wniosku, jeżeli został już w sądzie odczytany akt oskarżenia. Wniosek możesz cofnąć pisemnie lub ustnie. Jeżeli chcesz ustnie cofnąć wniosek, musi to zostać wpisane do protokołu, czyli specjalnego dokumentu sporządzanego przez sąd lub prokuratora.

Uwaga!

W przypadku przestępstwa zgwałcenia cofnięcie wniosku jest niedozwolone (por. art. 12 §3 k.p.k.)!

Pamiętaj!

W przypadku cofnięcia wniosku o ściganie nie będziesz miał możliwości złożenia go ponownie. Zatem dobrze zastanów się, czy na pewno chcesz zrezygnować ze ścigania sprawcy.

Co to jest Niebieska Karta?

Niebieska Karta to procedura stosowana przez Policję oraz Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej (MOPS) w celu lepszej ochrony osób, które stały się ofiarą przemocy domowej. Jeśli w domu jesteś:

▶ bity, kopany, okaleczany lub w inny sposób stosowana jest wobec Ciebie przemoc fizyczna;

▶ straszony, poniżany, upokarzany, używane są wobec Ciebie wulgarne słowa;

▶ zmuszany do uprawiania stosunków seksualnych;

▶ finansowo uzależniony od swojego partnera, który nie pozwala Ci pracować albo nie daje pieniędzy na zaspokojenie najważniejszych potrzeb (np. jedzenie, ubranie); powinieneś zgłosić się do najbliższego komisariatu Policji lub MOPS-u.

Czy istnieje obowiązek wypełnienia Niebieskiej Karty?

Policjantowi lub pracownikowi socjalnemu opowiedz o swoich problemach związanych z przemocą domową. Nie wstydź się i nie bój, osoby te zachowają w tajemnicy wszystko to, co im powiesz i pomogą rozwiązać Twoje problemy. Na podstawie uzyskanych od Ciebie informacji policjant lub pracownik socjalny wypełni specjalny formularz, nazywany Niebieską Kartą. Zgłoszenie przemocy domowej zawsze wiąże się z koniecznością wypełnienia Niebieskiej Karty. Pamiętaj, że wypełnienie Niebieskiej Karty ma Ci pomóc, dlatego masz prawo się tego domagać. Jeśli policjant albo pracownik socjalny jej nie wypełnia, upomnij się o to!

Jakie informacje muszę podać, aby Niebieska Karta została wypełniona?

Podczas wypełniania Niebieskiej Karty zostaniesz poproszony o podanie następujących informacji:

▶ Twoje dane osobowe (imię, nazwisko);

▶ Twój adres zamieszkania;

▶ jaki jest stosunek pokrewieństwa między Tobą a sprawcą;

▶ gdzie jesteś zatrudniony;

▶ kontakt do Ciebie (najlepiej telefon).

Do tego musisz krótko opowiedzieć co się wydarzyło. Powiedz, jak byłeś traktowany. Jeśli byłeś bity, pokaż lub chociaż opisz, jakie masz obrażenia. Zwróć uwagę czy opisywane zajście zdarzyło się po raz pierwszy, czy też miało już miejsce wcześniej.

Po wypełnieniu Niebieskiej Karty musisz ją podpisać. Zanim to zrobisz, przeczytaj dokładnie czy wszystkie informacje zostały dobrze zapisane.

Czy wypełnienie Niebieskiej Karty zastępuje zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa?

Wypełnienie Niebieskiej Karty nie jest równoznaczne z zawiadomieniem o popełnieniu przestępstwa. Niebieska Karta dokumentuje sytuację, pokazuje skutki i stanowi ważny dowód w sprawie karnej, jednak jeżeli chcesz, aby sprawca został ukarany, potrzebne może być złożenie przez Ciebie zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa na Twoją szkodę, chyba że Policja lub prokurator zajmą się sprawą z własnej inicjatywy.

Ponadto po wypełnieniu Niebieskiej Karty Twoja sytuacja będzie stale nadzorowana przez Policję lub pracownika socjalnego.

Pokrzywdzony przed prokuratorem

Co to jest postępowanie przygotowawcze?

Jest to pierwszy etap procesu karnego. Prowadzi go prokurator lub Policja. Podczas tego etapu prokurator i Policja będą zbierać dowody, czyli np. przesłuchają świadków, zrobią zdjęcia wypadku samochodowego, zdejmą odciski palców z klamki mieszkania, do którego ktoś się włamał. Jeżeli nie znają sprawcy przestępstwa, będą go szukać i czynić starania, by go zatrzymać. Jeśli zbiorą wystarczającą ilość dowodów i schwytają sprawcę, będą mogli postawić go przed sądem. Rozpocznie się wtedy kolejny etap procesu, czyli postępowanie przed sądem (por. art. 297 k.p.k.).

Czy Policja lub prokurator ma obowiązek zajęcia się każdym przestępstwem, o którym się dowie?

Co do zasady tak — Policja i prokurator mają obowiązek interweniować, jeśli uzyskają wiadomość o popełnieniu przestępstwa. Nieważne, że wiadomość ta może okazać się informacją nieprawdziwą (por. art. 10 §1 k.p.k.).

Przykład:

Jeżeli Zenobiusz zjawi się na komisariacie Policji i powie, że w pobliskim parku biła się grupa nastolatków, policjanci muszą podjąć działania i sprawdzić tę informację.

Tak samo będą musieli postąpić, jeżeli dostaną anonimowy telefon od Jasia o podłożeniu bomby w pobliskiej szkole podstawowej. Nawet jeśli dostaną pięć takich telefonów i cztery kolejne okażą się być nieprawdziwymi informacjami, to i tak będą musieli sprawdzić tę ostatnią informację.

Policja nie podejmie natomiast żadnych działań, jeśli będzie pewna, że informacja, którą się jej zgłasza, jest nieprawdziwa.

Dlaczego zatrzymano mojego męża za bicie mnie

(znęcanie się nade mną), skoro nie złożyłem wniosku o jego ściganie ani zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa?

Trzeba pamiętać, że przestępstwo znęcania się należy do przestępstw ściganych z urzędu, nawet jeśli pokrzywdzonymi są osoby najbliższe sprawcy. Dlatego Policja i prokurator mają zawsze obowiązek ścigania takich przestępstw! Nie jest istotne to, że jako pokrzywdzony nie chcesz, żeby sprawca był ścigany. Jeżeli Policja lub prokurator dowiedzą się o popełnieniu przestępstwa na skutek informacji przekazanej przez jakąkolwiek inną osobę, będą musieli ścigać sprawcę (por. art. 10 §1 k.p.k.)!

Przykład:

Jeżeli Krystyna zadzwoni na Policję i poinformuje, że w sąsiednim mieszkaniu pijany mąż bije swoją żonę, to Policja i tak będzie musiała interweniować, pomimo braku zgłoszenia sąsiadki.

Czy prokurator i Policja będą ścigać wszystkie osoby, które brały udział w popełnieniu przestępstwa, czy tylko te, które wskażę?

Prokurator i Policja mają za zadanie ścigać przestępców. Dlatego jeśli nawet zawiadomiłeś o popełnieniu przestępstwa tylko przez jedną osobę, a sprawców było więcej, prokurator i Policja będą prowadzić postępowanie przeciwko wszystkim uczestnikom zajścia (por. art. 10 k.p.k.).

Przykład:

Zenobiusz został pobity przez swojego siostrzeńca i jego kolegów. Nie podoba mu się, że jego siostrzeniec zadaje się z tym towarzystwem. Porozmawiał z siostrzeńcem w domu i już mu wybaczył. Zgłasza na Policji pobicie przez kolegów siostrzeńca, pomijając przy tym jego osobę. Policja będzie prowadzić sprawę również przeciwko siostrzeńcowi, którego można oskarżyć o pobicie i postawić przed sądem.

Czy zostanę poinformowany, jeśli prokurator lub Policja zdecydują się ścigać sprawcę?

Tak, zostaniesz poinformowany zarówno jeśli zdecydują się ścigać sprawcę, jak i w przypadku, gdy od tego odstąpią. Prokurator i Policja mają obowiązek Cię o tym poinformować, dlatego zostanie Ci doręczone pismo za potwierdzeniem odbioru, z którego dowiesz się o podjętej przez nich decyzji. Jeśli Policja lub prokurator odstąpią od ścigania przestępstwa popełnionego na Twoją szkodę, dostaniesz także pouczenie w jaki sposób i w jakim terminie możesz wyrazić swoje niezadowolenie z tej decyzji, czyli złożyć zażalenie (por. art. 305 §4, 306 k.p.k.).

Jak się zachować, jeśli pomimo tego, że zgłosiłem popełnienie przestępstwa, prokurator i Policja nie informują mnie, co robią w sprawie?

Jeżeli zgłosiłeś przed organami ścigania fakt popełnienia przestępstwa, to w ciągu 6 tygodni powinieneś zostać powiadomiony o tym, czy prokurator i Policja uznali, że będą ścigać sprawcę, czy też od tego odstąpili.

Jeśli takiej informacji nie otrzymasz, możesz złożyć zażalenie, w którym wyrazisz swoje niezadowolenie z takiego obrotu sprawy. Napisz, że złożyłeś zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa (napisz o jakie konkretnie przestępstwo chodzi) i że na informację o podjętych przez Policję lub prokuratora działaniach czekasz już ponad 6 tygodni, najlepiej podaj dokładny czas oczekiwania. W prokuraturze dowiedz się, który prokurator prowadzi lub nadzoruje Twoją sprawę i kto jest jego przełożonym. Pismo skieruj do prokuratora przełożonego (por. art. 306 §3 k.p.k.).

Przykład:

1 stycznia 2008 roku Zenobiusz zgłosił na Policji, że został napadnięty na ulicy przez młodego mężczyznę wracającego z zabawy sylwestrowej, który zagroził mu nożem i kazał oddać wszystkie wartościowe przedmioty, które miał przy sobie. Minął cały styczeń i luty, a Zenobiusz nie wie nawet czy Policja lub prokurator postanowili zająć się sprawą. Może napisać pismo, w którym poskarży się na brak jakiegokolwiek działania ze strony Policji i prokuratora.

Dlaczego prokurator i Policja nie chcą na bieżąco informować mnie o sprawie?

Postępowanie przygotowawcze jest tajne i co do zasady nikt poza organami ścigania nie może być informowany na bieżąco o jego przebiegu. Policja i prokurator ścigając ukrywającego się przestępcę oraz szukając dowodów winy konkretnej osoby nie chcą, aby sprawca albo osoby z nim związane, czyli np. pomagająca mu się ukryć żona albo przyjaciele, przeszkodzili im w tym. Dlatego o ich działaniach, czyli np. o przeszukaniu mieszkania sprawcy, podsłuchiwaniu jego rozmów telefonicznych, powinno wiedzieć jak najmniej osób, aby informacje te nie doszły do sprawcy i pomagających mu osób.

Przykład:

Zenobiusza i Krystynę okradziono, podobnie jak większość ich sąsiadów. Policja planuje zasadzkę na mężczyznę, który jest podejrzany o dokonanie tych włamań. Policjanci obawiają się, że jeśli poinformują wszystkich pokrzywdzonych w sprawie, o której godzinie i gdzie zamierzają go zatrzymać, to któryś z pokrzywdzonych może nawet nieumyślnie przekazać tę informację niewłaściwej osobie. Informacja ta mogłaby dojść do podejrzanego, co doprowadziłoby do niepowodzenia zasadzki.

Czy w postępowaniu przed prokuratorem mogę domagać się przesłuchania świadka

który moim zdaniem wie coś na temat mojej sprawy?

Jako pokrzywdzony masz prawo składania wniosków o przeprowadzenie określonych dowodów, w tym o przesłuchanie świadka (por. art. 167 k.p.k.).

Przykład:

Zenobiusz i Krystyna, których mieszkanie zostało „opędzlowane” przez włamywacza, mogą zażądać przesłuchania swojego sąsiada, by ten powiedział, czy słyszał zza ściany odgłosy włamania. Gdy Policja lub prokurator zdecydują się przesłuchać sąsiada, Zenobiusz i Krystyna mogą być obecni podczas tego przesłuchania.

W jakich czynnościach wykonywanych przez Policję lub prokuratora mam prawo brać udział?

Jako pokrzywdzony musisz zostać dopuszczony do czynności dowodowych, których nie będzie można powtórzyć na rozprawie, czyli w postępowaniu przed sądem (por. art. 316 §1 k.p.k.).

Przykład:

Świadkiem pobicia Krystyny była kobieta, która za kilka dni wyjeżdża na stałe za granicę i prokurator postanowił ją przesłuchać. Krystyna ma prawo brać udział w jej przesłuchaniu. Ta pani prawdopodobnie nie pojawi się już na rozprawie przed sądem i będzie to jedyna okazja, by wysłuchać jej zeznań.

Możesz także brać udział w oględzinach, czyli obejrzeniu miejsca zdarzenia, bo jest to czynność niepowtarzalna (por. art. 316 §1 k.p.k.).

Przykład:

Zenobiusz może brać udział w oględzinach miejsca wypadku samochodowego. W czasie, gdy dojdzie do rozprawy, miejsce to będzie wyglądało już zupełnie inaczej — znikną samochody, które się zderzyły, a także zostaną posprzątane wszelkie po nich pozostałości — odłamki szkła, karoserii, itp. Dlatego czynności tej nie będzie można powtórzyć przed sądem.

Masz także prawo zwrócić się do prokuratora z żądaniem, by wystąpił do sądu o przesłuchanie przez sąd świadka, jeśli zachodzi niebezpieczeństwo, że świadek ten nie będzie mógł zeznawać w czasie rozprawy. Jeśli dojdzie do tego przesłuchania, możesz brać w nim udział (por. art. 316 §3, 325a §2 k.p.k.).

Przykład:

Świadkiem włamania do mieszkania Zenobiusza i Krystyny jest umierający sąsiad, który w danym momencie może jeszcze zeznawać, a w późniejszym terminie może okazać się to z oczywistych powodów niemożliwe.

Czy mogę brać udział we wszystkich czynnościach, których dokonuje Policja lub prokurator?

Masz prawo żądać dopuszczenia do każdej czynności, ale to, czy faktycznie zostaniesz do niej dopuszczony, zależy od prokuratora, który może odmówić Twojego udziału ze względu na ważny interes prowadzonego postępowania (por. art. 317, 325a §2 k.p.k.).

Przykład:

Włamywacz ukradł z mieszkania Zenobiusza i Krystyny jedyną wartościową rzecz jaką mieli — obraz Malczewskiego. Zenobiusz może żądać dopuszczenia do przeszukania mieszkania podejrzanego, ale prokurator może mu tego odmówić, gdyż nie chce, by ktoś poza nim i policjantami wiedział o czasie planowanego przeszukania, aby zapobiec możliwości uprzedzenia podejrzanego.

Masz prawo brać udział w przesłuchaniu biegłego. Ponadto możesz zapoznać się z jego opinią, jeżeli złożona została na piśmie (por. art. 318, 325a §2 k.p.k.).

Przykład:

Zenobiusz jest pokrzywdzony w wypadku samochodowym. Może uczestniczyć w przesłuchaniu biegłego, który ma stwierdzić na podstawie badania krwi, czy kierujący pojazdem, który go potrącił, był pod wpływem alkoholu lub narkotyków.

Czy w czasie postępowania przed prokuratorem mogę przeglądać akta sprawy albo robić ich kserokopie?

Masz takie prawo, ale tylko za zgodą prowadzącego postępowanie prokuratora. Nie możesz po prostu wejść do budynku prokuratury i w każdym czasie zaglądać do akt, w których zgromadzono dokumentację Twojej sprawy (por. art. 156 §5 k.p.k.).

Przykład:

Zenobiusz nie był obecny przy przesłuchaniu świadka, a chciałby wiedzieć co ten świadek zeznał. Może pójść do prokuratury i poprosić, by pokazano mu akta sprawy, w tym protokół z przesłuchania tego świadka. Prokurator może udostępnić mu akta, ale nie ma takiego obowiązku.

Natomiast w sytuacji kiedy to Ty złożyłeś wniosek o przesłuchanie świadka i miałeś prawo uczestniczyć w jego przesłuchaniu, a nie udało Ci się na nie przyjść, masz prawo otrzymać odpis, czyli kserokopię protokołu, w którym zapisano zeznania świadka. Prokurator nie będzie mógł odmówić Ci udostępnienia akt i zrobienia kserokopii. Za te kserokopie będziesz musiał zapłacić (por. art. 157 §3 k.p.k.).

---

Przykład:

Zenobiusz złożył wniosek o przesłuchanie sąsiada, który widział złodzieja odjeżdżającego jego samochodem. Sąsiad został przesłuchany przez prokuratora w czasie, gdy Zenobiusz z rodziną pojechał na wcześniej zaplanowane wakacje. Kiedy wróci z urlopu będzie mógł pójść do prokuratury i poprosić o kserokopie tych kart akt sprawy, na których zapisano zeznania świadka. Przed ich otrzymaniem będzie musiał za nie zapłacić.

Czy mam obowiązek poddania się badaniom zawsze, gdy chce tego Policja lub prokurator?

Może się zdarzyć tak, że to, za jakie przestępstwo zostanie sprawca skazany, będzie zależało od stanu Twojego zdrowia i poniesionych przez Ciebie obrażeń. W takiej sytuacji nie będziesz mógł sprzeciwić się, by obejrzano Twoje ciało np. w poszukiwaniu blizn lub by zbadał Cię lekarz.

Jednakże bez Twojej zgody lekarz nie będzie mógł przeprowadzić zabiegu chirurgicznego ani zatrzymać Cię w szpitalu na obserwację (por. art. 192 §1 k.p.k.).

Abyś nie czuł się zawstydzony, oględzin Twojego ciała powinna dokonać osoba tej samej płci co Twoja (por. art. 208 k.p.k.).

---

Przykład:

Krystyna została dotkliwie pobita przez dresiarzy, którzy chcieli, by oddała im swój telefon komórkowy i pieniądze. Na komisariacie Policji Krystyna nie może sprzeciwić się, by policjantka obejrzała jej obrażenia. Może też zostać wezwany lekarz, który zbada Krystynę. Jej stan zdrowia będzie miał znaczenie przy odpowiedniej kwalifikacji zachowania dresiarzy.

Decyzje prokuratora i odwołanie od nich

Kiedy i jak kończy się postępowanie przygotowawcze? Jakie decyzje mogą zostać wydane w mojej sprawie?

Podstawowym sposobem zakończenia postępowania przygotowawczego jest sporządzenie i wniesienie aktu oskarżenia do sądu. Gdy organy ścigania zakończą wszystkie czynności, a zebrany materiał dowodowy będzie na to pozwalał, prokurator wniesie akt oskarżenia do sądu i tam będzie go popierał (por. art. 331 k.p.k.).

Może jednak zdarzyć się tak, że w toku postępowania organy ścigania ustalą, iż podejrzany dopuścił się czynu w stanie niepoczytalności oraz istnieją podstawy do zastosowania środków zabezpieczających przewidzianych przez kodeks karny (np. umieszczenie w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym). Wtedy prokurator skieruje do sądu wniosek o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających (por. art. 324 k.p.k.).

Prokurator może również odmówić wszczęcia postępowania lub wszczęte umorzyć (por. art. 305, 322 k.p.k.).

W jakich dokładnie sytuacjach prokurator nie wszczyna postępowania, a wszczęte umarza?

Musisz wiedzieć, że są sytuacje, w których postępowania się nie wszczyna, czyli w ogóle nie zaczyna się go prowadzić, a rozpoczęte się umarza, czyli przestaje się je prowadzić, mimo tego, że początkowo było ono prowadzone (por. art. 17 k.p.k.). Jeżeli zdarzy się jedna z tych sytuacji, to otrzymasz postanowienie o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania.

Te sytuacje zachodzą, gdy czynu nie popełniono, gdy to, co się stało, nie jest w ogóle przestępstwem lub nasze prawo stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa lub nie podlega karze.

Przykład:

Krystyna wybrała się na zakupy. Obok niej przechodziła inna kobieta, która niosła swoje zakupy i kawę, gdy nagle dostała ataku padaczki, wywróciła się na Krystynę, wylała kawę, przez co zniszczyła jej nowe, drogie ubranie. W tym wypadku w ogóle nie było czynu, gdyż chora osoba nie mogła zapanować nad swoim zachowaniem, a zatem nie ponosi ona odpowiedzialności.

Przykład:

Zenobiusz wraz z rodziną wybrał się w niedzielne popołudnie na grzyby. Zaparkował w odludnym miejscu, gdzie nie było innych samochodów. Gdy cała rodzina wracała z lasu, zdumieni ujrzeli mężczyznę, który wybił szybę w ich samochodzie i zabrał gaśnicę, gdyż nigdzie w okolicy nie było żadnej innej. Zrobił to, żeby ugasić nagły pożar, który wybuchł na granicy lasu. W tej sytuacji nie popełnił on przestępstwa.

Tak samo jest również w sytuacji, gdy społeczna szkodliwość tego czynu jest znikoma, co znaczy, że jest to sprawa tak błaha, że nie ma konieczności jej ścigania.

Przykład:

Zenobiusz poprosił pewnego pacjenta, aby podpisał dokument ze szpitala, ten zapomniał sobie o tym i następnego dnia, zamiast niego, dokument podpisała żona. Nie był to ważny dokument i w tej sytuacji postępowanie nie będzie prowadzone ze względu na znikomą społeczną szkodliwość czynu.

Również jeśli oskarżony zmarł lub nastąpiło przedawnienie karalności czynu postępowanie nie zostanie rozpoczęte, a to które już się toczy zostanie umorzone. Przedawnienie karalności oznacza, że upłynął już pewien okres czasu od momentu, gdy popełniono przestępstwo, po którym zgodnie z prawem tego przestępstwa już się nie ściga i nie można ukarać sprawcy (por. art. 101, 105 k.k.).

Przykład:

Zenobiusz został bardzo dotkliwie potrącony przez samochód, ale sprawca zginął. W tej sytuacji postępowanie karne nie będzie prowadzone.

Przykład:

Zenobiuszowi w roku 1995 ktoś ukradł kosiarkę z działki, ale on zgłosił to dopiero teraz. Postępowanie nie będzie prowadzone, ponieważ w tej sprawie okres przedawnienia wynosi 10 lat i po upływie tego terminu sprawa uległa przedawnieniu.

Nie można również ścigać i karać kogoś dwa razy za to samo. Jeżeli sprawca już został osądzony w innym sądzie lub jego sprawa toczy się gdzieś indziej, to nie będzie można prowadzić drugiego postępowania w tej samej sprawie. Jest to bardzo ważne, gdyż musisz wiedzieć, że nie można składać kilku zawiadomień o popełnieniu przestępstwa w tej samej sprawie w różnych miejscach, gdyż i tak będzie mogło być prowadzone tylko jedno postępowanie.

Przykład:

Zenobiusz bardzo chciał, żeby jego sprawa toczyła się szybciej, mimo że jeden sąd już się nią zajmuje, więc zgłosił się na Policję w innym mieście, bo tam może będzie szybciej. Postępowanie nie będzie się tam jednak toczyło, ponieważ nie można kogoś ścigać kilkakrotnie jednocześnie za to samo przestępstwo.

Są również takie sytuacje, kiedy jako pokrzywdzony musisz złożyć wniosek o ściganie, gdyż inaczej ani Policja, ani prokurator nie mogą ścigać takiego przestępstwa.

Przykład:

Sąsiad groził Zenobiuszowi, że popełni przestępstwo na jego szkodę, mówiąc mu wielokrotnie, że brutalnie go pobije. Aby prokurator rozpoczął ściganie sprawcy, Zenobiusz będzie musiał złożyć wniosek o ściganie. Gdy już go złoży, postępowanie będzie toczyło się z urzędu.

W końcu są i takie przestępstwa, kiedy to właśnie Ty jako pokrzywdzony musisz złożyć prywatny akt oskarżenia i popierać go samodzielnie w sądzie.

Przykład:

Zenobiusz został spoliczkowany w szpitalu przez pacjenta, który uważał, że Zenobiusz nieładnie patrzy na jego żonę. Zostało popełnione przestępstwo naruszenia nietykalności cielesnej. Ściganie takiego przestępstwa odbywa się z oskarżenia prywatnego, co oznacza, że Zenobiusz musi sam sporządzić akt oskarżenia i udać się z nim do sądu.

Co mogę zrobić, jeżeli zostało wydane postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przez prokuratora, a ja nie zgadzam się z jego decyzją?

Jako pokrzywdzony posiadasz prawo do złożenia zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa. Musisz wiedzieć, że zażalenie jest to bardzo ważny środek odwoławczy od decyzji różnych organów. Jest ono dla Ciebie pomocne i służy Ci po to, abyś mógł nie zgodzić się z decyzją prokuratora i odwołać się od niej. Wówczas sąd przeanalizuje to, czy prokurator podjął dobrą decyzję. Zażalenie to powinieneś skierować do sądu, który zajmuje się Twoją sprawą, ale wnosisz je za pośrednictwem prokuratora, który wydał to postanowienie, które chcesz zaskarżyć. Oznacza to, że adresujesz swoje zażalenie do sądu, ale wysyłasz je do prokuratora, który je wydał, a on przekaże je do sądu. Prokurator przekaże Twoje zażalenie do odpowiedniego sądu. Termin do wniesienia zażalenia wynosi 7 dni od daty doręczenia Ci odpisu postanowienia prokuratora i jest to termin zawity. Oznacza to, że zażalenie, które zostanie wniesione po upływie tego terminu, będzie bezskuteczne! Bezskuteczne, czyli jeżeli złożysz je po tym terminie, to nikt już się nim nie zajmie, gdyż nie będzie miał takiego obowiązku. Jest to dla Ciebie bardzo ważne i musisz pamiętać, że nie można przekroczyć tego terminu (por. art. 100 §2, 122 §2, 306, 460 k.p.k.)!

Co mogę zrobić, jeżeli zostało wydane postanowienie o umorzeniu postępowania przez prokuratora, a ja nie zgadzam się z jego decyzją?

Jeśli prokurator w toku postępowania przygotowawczego dojdzie do wniosku, że nie ma podstaw do wniesienia aktu oskarżenia, to umorzy on prowadzone postępowanie. Podobnie jak w przypadku odmowy wszczęcia postępowania masz szereg uprawnień, o których również zostaniesz pouczony w postanowieniu, które zostanie Ci dostarczone za pośrednictwem poczty. Podobnie jak w przypadku odmowy wszczęcia postępowania masz prawo do wniesienia zażalenia, dokładnie w tym samym trybie. Również musisz pamiętać o 7-dniowym terminie, który płynie od dnia doręczenia Ci odpisu postanowienia o umorzeniu postępowania (por. art. 306, 322, 460 k.p.k.)!

Co dalej dzieje się z zażaleniami na decyzje prokuratora o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania?

Po wniesieniu zażalenia prokurator dokonuje formalnej jego kontroli, czyli sprawdza, czy wszystkie warunki wniesienia tego zażalenia zostały spełnione (por. art. 429 §1 w zw. z art. 465 §1 k.p.k.). Te warunki, o których musisz pamiętać, to przede wszystkim 7-dniowy termin oraz to, że zażalenie możesz złożyć Ty jako pokrzywdzony. Nie może tego zrobić za Ciebie Twój przyjaciel. Jeśli warunki te nie zostaną spełnione, to prokurator odmówi przyjęcia Twojego zażalenia. Również i na tę decyzję przysługuje Ci zażalenie, które musisz skierować do sądu. Po raz kolejny trzeba pamiętać, żeby nie przekroczyć 7-dniowego terminu.

Jeśli wszystkie warunki formalne zostały spełnione, to zażalenie, które sporządziłeś, zostaje skierowane do sądu, chyba że prokurator uzna, że masz rację i od razu przychyli się do Twojego zażalenia (por. art. 463 §1 w zw. z art. 465 §1 k.p.k.). Jeżeli prokurator nie przychyli się do zażalenia, to sąd może utrzymać w mocy zaskarżone postanowienie o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania. Oznacza to, że sąd przyznał rację prokuratorowi i według naszego prawa nie ma podstaw do prowadzenia dalej postępowania w tej sprawie. Jest to koniec sprawy!

Sąd może jednak również dostrzec braki, niedociągnięcia i inne uchybienia w zaskarżonych przez Ciebie postanowieniach, a w konsekwencji uchylić je i przekazać sprawę prokuratorowi w celu wyjaśnienia wskazanych okoliczności, bądź przeprowadzenia wskazanych czynności. Oznacza to, że postępowanie będzie w dalszym ciągu prowadzone, zaś Twoje zażalenie odniosło skutek.

Chciałbym, aby to prokurator prowadził postępowanie, pomimo tego, że mam do czynienia z przestępstwem prywatnoskargowym i powinienem to robić sam. Co mam zrobić?

W bardzo wyjątkowych sytuacjach prokurator może wszcząć postępowanie dotyczące przestępstwa prywatnoskargowego lub przystąpić do już wszczętego, gdy wymaga tego interes społeczny. Interes społeczny w ściganiu przestępstw prywatnoskargowych zachodzi wówczas, gdy przestępstwo, które zostało popełnione na Twoją niekorzyść, godzi bezpośrednio nie tylko w chronione przez prawo Twoje interesy i bezpieczeństwo, ale ponadto także w dobra ogólne, ważne dla nas wszystkich, dotyczące nas bezpośrednio. Jeżeli prokurator nie chce prowadzić tego postępowania, a czujesz się poszkodowany tą decyzją, lub wszczął postępowanie, a następnie je umorzył, gdyż nie widzi w tym interesu społecznego, to masz prawo do złożenia zażalenia na tę decyzję. Zażalenie takie kierujesz do prokuratora nadrzędnego, za pośrednictwem prokuratora, który wydał postanowienie, które chcesz zaskarżyć. Musisz zatem je wysłać do tego prokuratora, który odmówił Ci pomocy, a on prześle to pismo do swojego zwierzchnika i to on zdecyduje, co z Twoją sprawą. Nie zapomnij o złożeniu zażalenia w terminie 7 dni od doręczenia Ci odpisu postanowienia (por. art. 60, 460, 465 k.p.k.)!

Przykład:

Zenobiusz jest lekarzem i któryś z pacjentów mówił o nim nieprawdę, że źle leczy, nie umie operować i jego pacjenci szybko trafiają do kostnicy. Jest to twierdzenie, które może go poniżyć lub narazić na utratę zaufania w zawodzie, który wykonuje. Jest to jednak przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego. Zenobiusz może jednak chcieć, aby to prokurator prowadził postępowanie, gdyż uważa, że wymaga tego interes społeczny, ponieważ takie poglądy narażają na szwank wszystkich lekarzy w jego mieście lub szpitalu, a w interesie wszystkich jest to, aby nie podważać autorytetu w tak ważnym zawodzie. Jeśli prokurator się przychyli do zdania Zenobiusza, to będzie prowadził tę sprawę, a Zenobiusz będzie korzystał z uprawnień oskarżyciela posiłkowego. Jeżeli nie, Zenobiusz będzie mógł wnieść zażalenie na decyzję prokuratora.

Co się dzieje z zażaleniem na decyzję prokuratora, który nie chce prowadzić postępowania w sprawie prywatnoskargowej?

Zażalenie na postanowienie prokuratora o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania przygotowawczego z uwagi na brak interesu społecznego w ściganiu z urzędu sprawcy, rozpoznaje prokurator nadrzędny (por. art. 465 §2a k.p.k.). Jeżeli przychyli się do tego zażalenia, to sprawa będzie prowadzona z urzędu. Jeżeli nie, to będziesz musiał sam popierać akt oskarżenia w sądzie.

Co to znaczy, że dochodzenie zostało umorzone, a sprawa wpisana do rejestru przestępstw?

Zdarzają się takie sytuacje, że Policja prowadzi dochodzenie, ale nie udaje się wykryć sprawcy przestępstwa w drodze podjętych przez Policję czynności. Wówczas może zostać wydane postanowienie o umorzeniu tego dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw. Postanowienie takie nie wymaga uzasadnienia. Po wydaniu takiego postanowienia Policja w ramach swojej działalności nadal prowadzi działania, które mają na celu znalezienie nowych dowodów i wykrycie sprawcy przestępstwa wpisanego do rejestru. Oczywiście, jeśli tylko pojawią się nowe okoliczności pozwalające na wykrycie sprawcy, to Policja wyda postanowienie o podjęciu na nowo dochodzenia. Jako pokrzywdzony będziesz informowany o tych decyzjach Policji (por. art. 325f k.p.k.).

Przykład:

Zenobiusz wybrał się w sobotni poranek do sklepu na rowerze i gdy robił zakupy, rower ukradziono. Zgłosił to przestępstwo na Policji, która po przeprowadzeniu koniecznych działań uznała, że nie ma na razie możliwości wykrycia sprawcy. Następnie Policja umorzyła dochodzenie i wpisała kradzież roweru Zenobiusza do rejestru przestępstw. Jak tylko Policja uzyska nowe informacje i dowody, będzie poszukiwać sprawcy tej kradzieży.

Co mam zrobić, jeżeli nie zgadzam się z decyzją Policji o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw?

Na postanowienie Policji o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw przysługuje Ci zażalenie. Zażalenie takie powinieneś skierować za pośrednictwem Policji do prokuratora, który sprawuje nadzór nad dochodzeniem. Jeżeli on nie przychyli się do tego zażalenia, to trafi ono do sądu. Pamiętaj o złożeniu zażalenia w terminie 7 dni od doręczenia Ci odpisu postanowienia (por. art. 325e §4 k.p.k.).

Pokrzywdzony jako oskarżyciel w sądzie

Informacje wstępne

Jakie role mogę pełnić jako pokrzywdzony w postępowaniu przed sądem?

Jako pokrzywdzonemu, w postępowaniu przed sądem przysługują Ci pewne przywileje. Zakres tych przywilejów jest różny w zależności od roli, jaką będziesz spełniał w tym postępowaniu.

W przypadku, gdy przestępstwo jest ścigane z oskarżenia prywatnego, co do zasady nie będzie się toczyć postępowanie przed prokuratorem. W tej sytuacji, aby sprawa karna w ogóle miała miejsce i tym samym abyś mógł korzystać z uprawnień w postępowaniu przed sądem, musisz wnieść swój własny akt oskarżenia. Staniesz się wtedy oskarżycielem prywatnym.

W wypadku, gdy przestępstwo jest ścigane z oskarżenia publicznego, będzie się toczyć postępowanie przed prokuratorem, po zakończeniu którego prokurator wniesie do sądu akt oskarżenia. Złożenie aktu oskarżenia do sądu jest dla Ciebie bardzo istotnym wydarzeniem. W tym momencie kończy się postępowanie przed prokuratorem, a rozpoczyna się postępowanie przed sądem.

Dla Ciebie oznacza to, że będziesz musiał wybrać rolę, którą chcesz pełnić w postępowaniu przed sądem. Tracisz swoją dotychczasową pozycję strony postępowania, a uprawnienia, które miałeś, znikają.