Bezpłatny fragment - Gwara miasta Lublina

Wstęp

Wyrażenia owe zostały zebrane i opisane głównie z artykułu pt. „Przyczynki do nowego słownika języka polskiego” autorstwa Rafała Lubicza, znajdującego się w „Pracach Filologicznych” T. IV, z. 1. z 1892 roku. Praca ta zawierała zbiór prowincjonalizmów z Kujaw, Kaliskiego, Kieleckiego, Lubelskiego, Podlasia i Łomżyńskiego. Wypisano słowa odnoszące się jedynie do gwary miejskiej (grodzkiej) i ówczesnych przedmieść, które dziś są dzielnicami Lublina. Drugą publikacją z Lublina jest „Gwara uczniowska w Lublinie” autorstwa Franciszka Gucwy. Materiał został zebrany w kilku szkołach męskich w latach 1935 — 1937.

A

Absztyfikant — popularne określenie amanta, poch. Lwów;

Agwent — oznaczało adwent i było charakterystyczne dla Lublina;

B

Bachmeta — człowiek niezgrabny, rzecz niezgrabna (Lublin);

Baculić — płacić, gw. uczniowska

Bałach — kłamstwo

Bańdzioch — brzuch

Baśka — tym wyrażeniem w Lublinie określano więzienie, kryminał; ponadto powiadano „Wojuj, wojuj, chcesz iść do baśki”; prawdopodobnie tym osobliwym imieniem określano basztę na Zamku Lubelskim;

Bełtak — drążek do mącenia wody podczas łowienia ryb sakiem (Ponikwoda);

Besztać — obrażać drugą osobę, skrzyczeć drugą osobę

Bierny — mogący wiele objąć, np. „bierna łyżka” (Głusk);

Blat — ręka, gw. uczniowska

Brejdaczka — siostra

Brejdak — brat

Brejtuga — gęste błoto (Głusk);

Brykała — chleb razowy (Lublin);

Buić się — wzrastać bujnie do góry, stąd wybujały; Na Ponikwodzie śpiewano na weselach: „Oj wino, wino zielonusieńkie * Do góry jej się buiło”

Busztyn — bursztyn; Na Ponikwodzie powiadano: „Trza jej dać na busztyny, * Żeby miała ładne syny.”;

C

Chałupisko — miejsce, gdzie stała chałupa; W Głusku mówiono: „stare chałupisko”;

Chawira — hebr., dom, mieszkanie; gw. uczniowska

Chewra — chawer, gromada, gw. uczniowska

Chylo — ile (Głusk);

Ciuma — dżuma; „A bodaj cie ciuma wziena” (Ponikwoda);

Ciumać — całować?

Cubrzyna — czupryna; „U mojego Wojciecha cubrzyna jak strzecha.” (Ponikwoda);

Cwaja — dwója, gw. uczniowska

Cyntwar — cytwar (Lublin);

Czochrać się — mówić komuś, by się odczepił

Ć

Ćwiel — idiota, gw. uczniowska

Ćwirnota — nic dobrego, ladaco (Zemborzyce);

D

Denciak — uczeń, gw. uczniowska; dziś czasem mówi się studenciak (przyp.)

Dóma — w dóma, w domu; na Ponikwodzie powiadano: „Ni w polu roboty, ni w dóma”;

Dómość — domostwo (?); „Móm ci ja gości,* Pełne dómości, * bede ich przyjmowała.” (Ponikwoda);

Drakować — śmieszyć, gw. uczniowska

Drakus — śmieszny, gw. uczniowska

Druchnica — druchna (Rury);

Drugira — drugi raz (Głusk), por. tera, zara;

Drumla — pogardliwe przezwisko; „O ty drumlo” (Ponikwoda);

Drygnąć — umrzeć, gw. uczniowska

Durny, durnowaty — głupi

Duszany — z duszą; „Żelazko duszane” (Lublin);

Dycha — 10 groszy, gw. uczniowska

Dygować — dźwigać, dugować, dygać (Jakubowice);

Dziad — prawiący przemowę, orację w obrzędzie weselnym (Abramowice);

Dzierzawa — dzierżawa (Lublin);

Dzirgać — spoglądać, gw. uczniowska

Dziwem, dziwować się — bardzo się dziwić; „Myśmy się dziwem, dziwowali.” (Lublin);

F

Faroska — matka, gw. uczniowska

Fary — stary, ojciec, gw. uczniowska

Fersztyk — kawałek, gw. uczniowska

Feteć — gałgan, szmata, ścierka; „Widać ci feteć” (Lublin);

Fifka — cygarniczka, gw. uczniowska; potocznie też mała szklanka

Frajda — zabawa, radość, gw. uczniowska

Frajer — młody chłopak, gw. uczniowska

Frajerka — młoda dziewczyna gw. uczniowska;

Fraka, frakować — ucieczka, uciekać, gw. uczniowska

G

Gałgan-korzeń — gałgański korzeń (Lublin);

Garniątko (Garnię) — zdrobniale garnek (Lublin);

Garzć, Garztka — garść, garstka; „Nie dadzą mi garztki siecki” (Ponikwoda)

Gdakacz — nauczyciel, gw. uczniowska

Geld — pieniądze, gw. uczniowska

Głębocznica — głęboka droga (Ponikwoda);

Gołdus — pijak (Lublin);

Grumać — kraść, gw. uczniowska

Gruzić się — przewracać się, gw. uczniowska

Grypsać — kraść, gw. uczniowska

H

Hańtu — tam (Lublin);

Hapa — gapa, gamoń (Lublin);

Hawira — mieszkanie, dom

Hawtu — tutaj (Jakubowice);

I

Iwanić — kraść, gw. uczniowska

J

Jaducha — kaszel, duszność (Lublin);

Jadwienta (od Jadwent) — adwent w liczbie mnogiej; „to było jeszcze w jadwienta” (Abramowice);

Jakoratnie — akurat, akuratnie (Lublin);

Jarchać się — kłócić się, drzeć się z kimś (Abramowice); jargać się, jargolec se;

Jarmolicha — pogardliwe przezwisko starych kobiet (Lublin);

Jaz — aż (Lublin, Ponikwoda);

Jąkajła — jąkała (Lublin);

Jedłośnie — „Kowaj ze zuzulu, kowaj ze jedłośnie, * Zapłać ze Marysiu

za wionek załośnie” — z pieśni (Ponikwoda);

Jewrej — żyd, gw. uczniowska

Jumać — kraść, gw. uczniowska