Bezpłatny fragment - Gewehr 88

Wstęp

Nie są to żadne dla żołnierza arkana! (H. Sienkiewicz „Potop”)

Można zatem rzec parafrazując słowa narodowego wieszcza że znakowanie broni dla kolekcjonera lub bronioznawcy to żadne arkana, wręcz podstawowe informacje jego zainteresowań i pracy.

Sama tematyka znakowania broni jest dość rozległym zagadnieniem i oprócz podstawowych informacji zawiera szereg drobnych niuansów, które są zajmujące zwłaszcza dla wytrawnych znawców tematyki i dociekliwych poszukiwaczy.

Nie każdy jednak kto interesuje się historią fabryki karabinów w Gdańsku musi być przecież od razu historykiem (uczelnianym czy też amatorem), a jeśli jest już historykiem to niekoniecznie jest od razu bronioznawcą.

Skąd zatem czerpać wiedzę na ten temat?

Oczywiście nie ma monograficznego opracowania o znakowaniu broni pochodzącej z Gdańska (przynajmniej jeszcze nie).

No właśnie, problemem jest tutaj brak powszechnego dostępu do odpowiedniej literatury w tym temacie. Jeśli są to zazwyczaj są to opracowania zagraniczne dotyczące jednak i tak ogólnych informacji, natomiast w języku polskim jeszcze nie było takiego monograficznego opracowania, nie licząc jednego rozdziału w książce „Polskie konstrukcje broni strzeleckiej” autorstwa P. Zarzyckiego i Z.Gwoździa.

Dość znaczącym źródłem informacji są różnego rodzaju tematyczne fora internetowe, gdzie można znaleźć szereg ciekawych informacji, które nie są dostępne z kolei w opracowaniach literaturowych ze względu na ich rzadkość i wyjątkowość. Czasami również na niektórych aukcjach internetowych można natrafić na ciekawe egzemplarze broni.

Opisanie tego zagadnienia w kilku zdaniach jest co prawda możliwe, ale traci na tym w znacznym stopniu, niemniej spróbuje podjąć się tego trudnego zadania, aby w prosty sposób przekazać informację lub wskazać co najmniej drogę do dalszych poszukiwań.

Niemniej jednak każdy bez wyjątku, kto będzie spróbował zająć się tym zagadnieniem sam zauważy że w miarę zgłębiania tematu zaczyna on się rozrastać niczym gałęzie starego drzewa.

Dzięki tej analizie możemy prześledzić jak zmieniało się znakowanie na broni na przestrzeni ponad stuletniej działalności fabryki broni w Gdańsku, a nawet znacznie później już po zakończeniu jej działalności.

Gewehr 88

Zaczniemy naszą przygodę ze znakowaniem i oznaczeniami na broni skromnie bo od jednego modelu a mianowicie karabinu Gewehr 88. Jest to broń pod tym względem dość ciekawa z kilku powodów i dająca pole do popisu. Oczywiście wszystko w miarę możliwości w oparciu o znane egzemplarze pochodzące z Gdańska.

Poczynając od samych podstaw znakowania czyli takiego jakby przedszkola, gdzie poruszymy tematy ogólnie znane i wydawałoby się że także oczywiste. Ale nie tak do końca jak się okażę (mam przynajmniej taką nadzieję). Tematyka obejmować będzie takie zagadnienia jak godło firmowe, numer seryjny, oznaczenia regimentowe.

Później czeka nas szkoła podstawowa, wrzuciłem w ten zakres materiały dotyczące znakowań modernizacyjnych samego Gew 88. Dotyczy to powszechnych znakowań i oznaczeń związanych z wprowadzanymi stopniowo usprawnieniami broni w trakcie jej produkcji i użytkowania w kolejnych latach. Jakie jak modernizacja lufy (.); modernizacja gwintu (Z) i modernizacja kalibru (S);

Szkoła średnia to z kolei wersje konstrukcyjne niemieckie od Gew 88 poprzez Gew88 /05 i Gew 88/14, jak i zagraniczne na przykład turecki Gew 88/05/35

Studia wyższe to podróż poza granicę, czyli opowieść jak Gew 88 trafił do innych krajów i jak go tam znakowano lub modernizowano. Czekają nas zatem wyprawy bliskie w kręgach europejskich, jak całkiem egzotyczne prawie z całego świata.

Wszystko po to, aby zebrać maksymalną ilość informacji o znakowaniu broni (Gewehr 88) z Gdańska w jednym miejscu i chyba także po raz pierwszy.

Zdjęcia w rozdziale/Foto: Loslau

Godło fabryki

Godło (logo / kod / znak towarowy) jest to najbardziej charakterystyczna część znakowania broni, po którym możemy zidentyfikować jej producenta. Po zauważeniu której z większą atencją przyglądamy się broni, jeśli mamy możliwość potrzymania jej w rękach. Zwłaszcza gdy widnieje na niej znak producenta pochodzącego z Gdańska czyli Königliche Gewehrfabrik Danzig.

Znakowanie składało się z nazwy zakładu (niepełnej), w tym przypadku było to „DANZIG” i umieszczonej nad nim korony królewskiej, w tym przypadku była to korona Królestwa Prus. Pod nimi była umieszczana natomiast data produkcji w postaci roku jej wykonania. Był to rodzaj szybkiej identyfikacji gdzie i kiedy dana broń była wykonana.

Przy tej okazji postaram się wskazać dodatkowo nieco więcej informacji, aby zwrócić uwagę na szczegóły zazwyczaj pomijane.

Położenie znakowania

Znakowanie było umieszczane na górze komory zamkowej, ale mamy pewne warianty jego położenia. Początkowo umieszczano je mniej więcej po środku pola komory zamkowej (1889 r.). (Nie liczymy tutaj przykręconej osłony lufy — widocznej odciętą linią łączenia). W kolejnych latach od przełomu 1890 r., umieszczano je już niżej w dolnej partii tego pola. Co miało miejsce do zakończenia produkcji Gew.88 w Gdańsku.

Data produkcji

Na podstawie dat pochodzących ze znanych egzemplarzy broni możemy stwierdzić że produkcja Gew.88 odbywała się w Gdańsku, na pewno i nieprzerwanie w latach 1889—1897. To już znacząca informacja w kontekście historycznym (zwłaszcza bez dostępu do archiwów).

Logotyp korony

Jeśli przyjrzymy się uważnie koronie używanej w godle, to zauważymy niewątpliwie że ulegała ona zmianie na przestrzeni lat.

W przeciągu dwóch pierwszych lat zmieniała ona swój wygląd aż trzykrotnie!. Ostateczna wersja logotypu używana była przez kolejne lata aż do roku 1893. W 1894 roku nastąpiła kolejna zmiana logotypu korony. Uległa ona znacznemu uproszczeniu i nabrała większej czytelności. Używana była aż do zakończenia produkcji Gew 88 w Gdańsku. Logotyp tej korony był później również używany na nowym modelu karabinu G98 i Kar98, aż do zakończenia jego produkcji w 1918 r.

Zmiany w logotypie korony wynikały zapewne w chęci uproszczenie rysunku i tym samym usprawnieniu przy wykonywaniu kolejnych stempli znakujących broń.

Dla bardziej wytrawnych poszukiwaczy polecam uwadze jeszcze krój czcionki stosowany w nazwie „DANZIG” i dacie produkcji, a zwłaszcza litery „G” która jest tu najbardziej zmienną.

Odstępstwa w znakowaniu

Od przedstawionych powyżej znakowań występowały dodatkowe odstępstwa spowodowane różnymi czynnikami. Nie zawsze jednak wiadomo co miały oznaczać i cześć z nich jest tylko w sferze domysłów jakie mogły mieć znaczenie.

A) Znakowanie DANZIG./ 1890. 90

Pierwsze znakowanie to dodatkowa data przy dacie głównej „DANZIG./ 1890. 90”. Może ona dotyczyć jakiś poprawek lub modyfikacji broni dokonanych jeszcze w fabryce w Gdańsku. Występuje w różnych konfiguracjach nabijania liczby „90” za główną datą.

B) Znakowanie DANZIG./ 1893.ERF

Drugie znakowanie to „DANZIG./ 1893.ERF”. Dodany sufiks za datą produkcji może dotyczyć dodatkowych prac wykończeniowych wykonanych w innej fabryce niż macierzysta. Skrót ten można utożsamić z fabryką karabinów w Erfurcie.

Oznaczenie modelu broni

Oznaczenie modelu broni umieszczano na boku szkieletu komory zamkowej po jej lewej stronie.

W pierwszym roku jej produkcji w fabryce w Gdańsku czyli 1889 r., umieszczana nazwa na broni brzmiała „G. Mod. 88.”, był to skrót od „Gewehr Modell 88”. Litery w napisie były nanoszone czcionką gotycką, cyfry natomiast zwykłą.

W kolejnych latach nastąpiła zmiana oznaczenia nazewnictwa broni. Bowiem od roku 1890, zmieniono je stosując skrócone oznaczenie „Gew. 88.”, jako skrót od Gewehr 88.

Umiejscowienie tego znakowania powodowało to, że gdy modyfikowano broń do standardów Gew. 88/05 oraz Gew. 88/14, zostawał on przy tym niekiedy częściowo usunięty. Wynikało to z tego że wykonywano nad tym znakowaniem wcięcie w szkielecie, mające ułatwić wpychanie nabojów z łódki nabojowej do magazynka broni. Gdyby wcięcie było bardzo głębokie, sięgające niekiedy nawet do samej osady broni, znakowanie wtedy było również częściowo usunięte (część napisu). Nie nanoszono przy tym wtedy nowych oznaczeń dotyczących modelu broni.

Zdarzały się przypadki gdy pierwotnie broń wykonana jako karabin w toku dalszej służby podlegała przekonwertowaniu na karabinek do standardu według typu Kar88 lub Kar91. Wtedy też pierwotne oznaczenie modelu broni pozostawało, nie usuwano go i nie nanoszono nowych oznaczeń modelu broni. Jest to wtedy widoczny ślad wskazujący na przeprowadzoną modyfikację broni.

Numer seryjny

Numer seryjny broni to kolejne jej znakowanie identyfikacyjne. Główne znakowanie znajdowało się po lewej stronie komory zamkowej i dodatkowo było zdublowane na metalowej osłonie lufy karabinu.

Zatem gdy broń składa się z oryginalnych części posiada te same liczby i litery w obu przypadkach.

Numer seryjny był również nabijany na pozostałych elementach broni. Tam gdzie to pozwalało był wybijany pełny numer. Na drobnych częściach natomiast wybijano albo dwucyfrową lub jednocyfrową końcówka numeru seryjnego.

Jeśli broń posiada (prawie) wszystkie oznakowania numeru seryjnego na poszczególnych elementach zgodne ze sobą, to informacja że posiadamy w 100% oryginał fabryczny.

Różne numery

Zdarzają się jednak przypadki gdzie numer seryjny na osłonie lufy i komorze zamkowej są różne. Albo pozostawiano to bez ingerencji albo też unieważniano stary numer na metalowej osłonie lufy i nanoszono zgodny z tym który widniał na komorze zamkowej (bez zmiany litery jeśli była różna).

Dopasowanie osłony do komory zamkowej oraz lufy było bardzo ważne z tego powodu, że przyrządy celownicze były umieszczone właśnie na osłonie lufy i ponowny montaż wymagał dokładnego zgrania jej z resztą broni w zakresie centryczności.

Znaki odbioru, akceptacji i kontroli

Temat znakowania w postaci znaków odbioru, akceptacji i kontroli jest jednym z najważniejszym elementów badania niemieckiej broni wojskowej (i nie tylko zresztą).

Jest to jedna z tych rzeczy na które zwraca się bezpośrednio uwagę przy ocenie broni, jej pochodzeniu i drogi jaką przeszła, bowiem może znajdować się na niej szereg znakowań pochodzących nie tylko z okresu w którym ją wyprodukowano.

Na karabinie Gewehr 88 najistotniejsze znakowania znajdują się po prawej stronie komory zamkowej gdzie są umieszczane znaki akceptacji wybijane przez oficerów delegowanych do danych fabryk zbrojeniowych jako inspektorzy. Znakowania występują w postaci liter gotyckich z umieszczoną nad nimi koroną. Każdy z oficerów posługiwał się własnym znakiem przypisanym do niego. Na podstawie zestawienia znakowań z poszczególnych lat widać że się zmieniały ich konfiguracje.

Drugim ważnym znakiem jest stempel „Beschussstempel” oznaczający ostrzelanie broni podwyższonym ciśnieniem. W przypadku fabryki w Gdańsku posługiwała się ona znakowaniem w postaci pruskiego orła. Znakowanie to powinno się znajdować w trzech miejscach na komorze zamkowej, lufie oraz zamku broni.

Cesarstwo Niemieckie po zjednoczeniu składało się z czterech państw: Prus, Bawarii, Saksonii i Wirtembergii, z których każde miało własną armię i sztab generalny i tylko w czasie wojny lub sytuacji nadzwyczajnych kontrola nad armiami przechodziła na cesarza. Widoczne oznaczenie po prawej stronie kolby z czasów cesarskich to szyfr (inicjał w koronie) rządzącego króla państwa, którego armii został wydany. Fabryka w Gdańsku posługiwała się oczywiście inicjałami króla Prus, który był równocześnie cesarzem Niemiec przy okazji. Były to duże litery FW od monogramu pruskiego władcy Fryderyka Wilhelma z umieszczoną nad nimi koroną.

To oznaczenie jest często przydatnym narzędziem do identyfikacji armii, dla której karabin został wydany, zdecydowana większość karabinów będzie nosiła szyfr króla pruskiego, chociaż karabiny bawarskie i saksońskie są powszechne.

Inne znakowania kontroli które nawet trudno skatalogować i opisać były znakami w postaci zwykłych liter lub cyfr umieszczanych w różnych miejscach na broni, czasem niewidocznych w pierwszym rzucie, ponieważ ukryte zostały na przykład pod osadą broni.

Znaki akceptacji na komorze zamkowej

Znaki kontroli na bocznej szynie komory zamkowej

Ukryte pod osadą na komorze zamkowej

Na lufie

Rączka zamkowa

Na kolbie

Znakowania akceptacji wybijane współcześnie