Bezpłatny fragment - Ewaluacja i sukces programu promocji zdrowia na studiach wyższych

Stwierdzenia zawarte w tym przewodniku reprezentują profesjonalne opinie autorki, która poświęciła tej pracy ponad 50 lat swojego życia. Książka jest zapisem wieloletnich badań naukowych i praktycznych autorki, mających na celu zrozumienie funkcjonowania własnego organizmu oraz innych, w tym przez lata wielu swoich klientów, aby wykorzystać informacje do celów edukacyjnych dla tworzenia „modelu edukacji dla przyszłości”, aby po pierwsze nie szkodzić” i po latach nie trzeba było terapii. Ta książka jest programem autorskim p.t. „Wychowanie do zdrowia w rodzinie, szkole i świecie”

WYCHOWANIE DO ZDROWIA

W RODZINIE, SZKOLE I ŚWIECIE

PROGRAM AUTORSKI©

PROGRAM UZUPEŁNIAJĄCY

NAUCZANIA EDUKACJI ZDROWOTNEJ

przeznaczony dla kształcenia przed/dyplomowego

na wydziałów pedagogicznych /

ewentualnie studiów podyplomowych/także pielęgniarskich

1. Wprowadzenie do problematyki

Motto:

…„Konieczne jest przyjęcie innej metodologii — systemowej, wynikającej z filozofii systemowej. Zrodziła ją obiektywna konieczność sprawnego posługiwania się interdyscyplinarnością. Okazuje się bowiem, że właściwa specjalizacjom metodologia neopozytywistyczna stała się groźna dla samych posługujących się nią specjalności.. czyniąc je.. głównie medycynę.. bezsilnymi w praktyce leczenia, która widzi chory n a r z ą d, a nie widzi c z ł o w i e k a, będącego jednością i całością.

Kreśląc przeto wizję medycyny i zdrowia w wieku XXI rozwinąć się musi pedagogika profilaktyki, która określi jednolite interdyscyplinarne programy ekologiczne. …O zdrowiu ludzi na świecie XXI wieku będzie ... decydować proces kształcenia nauczających i nauczanych… ulżenie mozolnemu trudowi ludzkiego życia. I to jest właśnie zadaniem ludzi nauki jutra, którzy nie zadowolą się tylko gromadzeniem wiedzy, ale wiedzy tej użyją, i to wyłącznie dla ludzkiego dobra…”

J. Aleksandrowicz, H. Duda

Od wielu lat proces degradacji środowiska na szeroką skalę dotyka nas coraz bardziej, w sensie pogarszania jakości życia i zdrowia. Podobnie z dnia na dzień nasz psychiczny dobrostan zostaje zakłócany przez środki masowego przekazu, zalewające nas informacjami o konfliktach zbrojnych w różnych częściach świata, aktach przemocy i gwałtu. W tym samym czasie nasze uszy są bombardowane informacjami o aktach wandalizmu, agresji w szkołach, miejscach publicznych, na ulicach, jak również o nasilającej się narkomanii i alkoholizmie w coraz młodszych klasach.

Współczesna rzeczywistość przynosi więc nam nowe problemy i wyzwania. Z jednej strony wielki postęp naukowo-techniczny dostarcza nam nowych wynalazków w różnych dziedzinach codziennego życia. Z drugiej strony pojawiają się coraz wyraźniej odczuwane przez indywidualnego człowieka zmiany klimatyczne i związane z tym anomalie i zagrożenia w przyrodzie; podobnie jak choroby cywilizacyjne człowieka i zwierząt, o niejasnej etiologii. Przychodzą na świat dzieci z coraz bardziej skomplikowanymi dolegliwościami o podłożu alergicznym, podobnie jak ich wrażliwość (czasem nadwrażliwość) i zachowania stają się niezrozumiałe i trudne do zaakceptowania przez otaczające środowisko (np. ADHD). Tymczasem doniesienia naukowe wyraźnie artykułują trzy kryzysy: ekologiczny, wychowania oraz moralny / etyczny (wartości). Są to więc społeczne zagrożenia, których powinna być świadoma cała populacja i uwrażliwiona na ich przeciwdziałanie, przyjmując na siebie także indywidualną odpowiedzialność oraz włączając się czynnie we wszelkie działania.

Kryzys ekologiczny prowadzi do zagrożenia życia na ziemi; wychowania — do narastania agresji i przemocy we wszystkich ludzkich skupiskach i na świecie; natomiast kryzys moralny ujawnia się wszędzie, zarówno w życiu pojedynczego człowieka, jak i ziemi, włączając brak o nią troski i dewastację na szeroką skalę.

Wiele lat temu wielki lekarz-humanista Profesor J. Aleksandrowicz w swej książce „U progu medycyny jutra” (1) napisał:

„Przecież to my jesteśmy twórcami nadmiernie rozwijających się cywilizacji technicznych i również my odpowiedzialni jesteśmy za zbyt wolny proces ewolucji psyche (duchowej)… Zadufani w sobie nazwaliśmy się homo sapiens, nie zdając sobie sprawy z tego, że jesteśmy jeszcze in statu nascendi (tzn. w trakcie stawania się) — że może dopiero w przyszłości staniemy się „rozumnymi”.

Wielkiemu lekarzowi Albertowi Schweitzerowi marzyło się nauczanie już w szkołach „etycznego humanizmu”: miłości, wartości, postaw, tego wszystkiego, co doprowadzi według niego do ładu moralnego w jednostce i na świecie. To właśnie etyczny humanizm można przełożyć na „edukację do szeroko pojętego zdrowia, włączając zarówno pojedynczego człowieka jak i zdrowie Planety,.”

Żyjemy w czasach, gdy wiele dziedzin nauki poszukuje wspólnej płaszczyzny i integracji z innymi. Pojawiają się pojęcia medycyny zintegrowanej (Światowa i Polska Akademia Medycyny ogłosiła jej powstanie w czerwcu 2007 r.), psychologii integralnej, a od wielu lat mówi się o holistycznym podejściu w pedagogice. Jednocześnie fizyka i mechanika kwantowa sięgają w wyjaśnienie struktury kosmosu na poziomach subatomowych, czyniąc świat jak i człowieka coraz bardziej zbliżonymi w swej strukturze elementarnej. Ci sami fizycy odkrywają Boga jako pierwszą przyczynę. Wielu noblistów na przestrzeni omalże 80 lat uświadamia naukowcom różnych dziedzin, jak i przeciętnym ludziom, że nie ma czegoś takiego jak wielość, nie odnosząc tego do jedności (całości). Podobnie ci sami naukowcy coraz bardziej utwierdzają nas w przeświadczeniu, że materia i energia są jedynie innymi formami tego, co istnieje i że to obserwator czyni „różnicę” czy coś pozostaje falą czy skupiskiem energii (kwantem) lub materią. Nauka co jakiś czas dociera do granic, których od dziesięcioleci nie przekraczała, sięgając po odpowiedzi na coraz bardziej fundamentalne pytania, dotyczące egzystencji człowieka i powstania świata.

W wielu publikacjach pedagogicznych hasło pedagogiki holistycznej funkcjonuje już od co najmniej 15 lat. Gorzej jest z przekładaniem tego na praktykę szkolną. Wymaga to zespolonych wysiłków specjalistów interdyscyplinarnych, aby system szkolny zaczął powoli funkcjonować w nowym paradygmacie. To wykreuje sukcesywne kroki na poszczególnych szczeblach, w tym kształcenia akademickiego i to nie tylko w naukach humanistycznych, ale szczególnie w medycynie. Wymaga to więc przede wszystkim myślenia systemowego, włączającego nie tylko wiele dziedzin (myślenie horyzontalne), ale i wertykalne (na wielu szczeblach kształcenia jednocześnie). Tym samym uda się stworzyć system tworzący połączenia poziome i pionowe. Kolejnym etapem tej wieloprzestrzennej układanki ma być zastosowanie tych systemów w praktyce społecznego życia, a tym samym np. w tworzeniu systemowej opieki zdrowotnej, włączając wiele zawodów działających w promocji zdrowia, profilaktyce, terapii, jak również integrując systemy edukacyjne od najniższego szczebla, także w zakresie społecznego życia (samorządy, niepubliczne instytucje opieki zdrowotnej).

Przez omalże 15 lat śledziłam drogę powstawania medycyny zintegrowanej w Polsce poprzez lata wypracowania wspólnego języka, podobnie jak wspólnej płaszczyzny teoretycznej. Właśnie obecnie nadszedł czas, aby zabrać się intensywnie za wdrażanie tych filozoficznych i merytorycznych podstaw do podstawowego kształcenia — od przedszkola poczynając, poprzez szczeble szkolne i akademickie.

Czas, aby podjęła tego rodzaju zadania zarówno pedagogika jak i medycyna, integrując kolejno nie tylko osiągnięcia wielu nauk: medycyny, komplementarnych metod edukacji zdrowotnej, psychologii, antropologii, również fizyki i mechaniki kwantowej, ale także przesłania wielu religii czy ponad 30-letnie badania nad duchowością. Każda z tych dziedzin ma wiele do zaoferowania dla widzenia całościowego zdrowia i zrównoważonego rozwoju dziecka/młodego człowieka/dorosłego. Ma to bowiem fundamentalne znaczenie dla zdrowia, wychowania, edukacji, jakości indywidualnej jednostki, relacji międzyludzkich, społeczeństw i świata.

W świecie totalnych zagrożeń jest to konieczność dla odnowy moralnej dla przetrwania ludzkości i zachowania planety.

Jak podkreśla WHO od lat, ogromną rolę w terapii (medycynie tradycyjnej) odgrywała od wieków wiara ludzka, przekazywane pokoleniowo tradycje dawnych przodków, dziedzictwo duchowe narodów. Patrząc z tej perspektywy religia spotykała się, a obecnie nastąpił ponowny renesans „duchowego głodu”, spotkania się z nauką, zrozumienia, że świat jak i człowiek mają swoje wspólne źródło stworzenia, nazywane Bogiem. Wiele lat temu F. Capra (5) w swej książce Punkt zwrotny antycypował, że ludzkość czeka rewolucja w świadomości, polegająca na likwidowaniu różnic między wizjami świata prezentowanymi przez religię, filozofię i naukę. Mimo, że wiele elementów dotyczących powstania świata i życia na ziemi wymaga jeszcze naukowego wyjaśnienia, poszerzenia potrzebuje zarówno instrumentarium nauki, jak i drogi poznania człowieka, a przede wszystkim pokonanie jego psychologicznego oporu i sprzeciwu przed zmianą. Dotąd bowiem nauka nie włączyła do swoich metod takich narzędzi badawczych jak wgląd, intuicja, wizje czy zdolności nadzmysłowe, choć to, co niedostrzegalne ludzkimi zmysłami (włączając duchowy wymiar) nie da się badać innymi kryteriami.

W bogatej światowej literaturze coraz częściej mówi się o dokonanej już zmianie paradygmatu. Fizyka mianowicie odeszła od modelu mechanistycznego, związanego z klasyczną fizyką newtonowską, opisującą wszechświat jako ogromną maszynę, której elementy oddziałują na siebie nawzajem, przez co zachowują stan równowagi i utrzymują świat w ruchu. Przyjęła już model holistyczny, wypracowany przez nowoczesną fizykę atomową i subatomową (kwantową), według którego materia nie składa się z cząsteczek, ale z fal i energii.

Mechanika i fizyka kwantowa ostatnich pięćdziesięciu lat udowodniła, że nie ma czegoś takiego jak obiektywizm, że wszystko wiąże się i wychodzi od tego, kto wybiera, obserwuje, doświadcza, a jednocześnie jest w relacjach z innymi i ma swe osobiste korzenie, oddziałujące na człowieka, a on oddziałuje na wszystkich.. Tym samym jakość naszych działań względem siebie i innych zależy od naszych wewnętrznych motywów, ale także od lęków, ograniczeń, które tworzymy, nie rozumiejąc swych doświadczeń, siebie i świata. Stąd niezbędnym jest poszerzanie świadomości, edukacja o sobie przekraczanie barier i uwarunkowań i właśnie to staje się sednem edukacji przyszłości — prowadząc tym samym do dobrostanu jednostkowego, zdrowia zbiorowego i tworzenia lepszego świata dla innych.

Proces rozwoju człowieka, który jest sterowany wewnętrznie przez siły obecne w samym człowieku wymaga więc „ześrodkowania” energii, centrowania, wewnętrznej równowagi, a tym samym także odblokowania mechanizmów autoregulacyjnych, które zostały w trakcie życia i jego często traumatycznych doświadczeń zablokowane.

Stany świadomości: niższa nieświadomość (podświadomość w psychologii analitycznej), średnia nieświadomość (tu i teraz) oraz nadświadomość (wyższy stan świadomości, zawierający wszystkie ludzkie potencjały) powinny być tematem edukacji i terapii i ich eksploracji, szczególnie, że wszystkie razem zawierają źródła ludzkich problemów jak i możliwości ich rozwiązania. Mając do nich dostęp człowiek jest w stanie zrozumieć motywy swego postępowania, lęki, uzależnienia, także nawyki i może zacząć umiejętnie nimi sterować i uzdrawiać je pokoleniowo (nie projektować ich na kolejne pokolenia), tym samym docierając do mechanizmów autoregulacyjnych i usuwając ich blokady. Jest to szczególnie istotne dla medycyny i podłoża wielu istniejących chorób. Tutaj także kryje się zagadka budowania zdrowych relacji intra- i interpersonalnych. W ten sposób tworzy się edukacja formacyjna, tworząca człowieka jako poznającego siebie i działającego, jak również i samouzdrawiania.

Edukacja o sobie jest zarówno tematem na czasie w chwili obecnej, jak i źródłem refleksji nad kondycją człowieka, stanem edukacji, a szczególnie wychowania w rodzinie i szkole i tego konsekwencjami obserwowanymi w stanie świata. Nasuwa się nieprzeparta refleksja, że zaniedbujemy (a tym samym lekceważymy) i pomijamy w wychowaniu najbardziej podstawowe funkcje ludzkiego bycia, takie jak: uczucia, wyobraźnię, intelekt, intuicję i wolę. Czynimy zbyt mało wysiłku, aby je w trakcie wychowania rozwijać i wzajemnie harmonizować. Zwracamy uwagę na uczenie się języków obcych, podobnie jak własnego, zapominając zarówno o indywidualnych (w tym także kobiet i mężczyzn), jak i narodowych różnicach. Uczymy dzieci różnych przedmiotów, zapominając zupełnie, że przekładają się one nie tylko na konkretną umiejętność, przydatną potem w wykonywanych przez nie zawodach, lecz także na codzienne życie, na ich jakość jako ludzi i na ich relacje z innymi i ze światem (kontakt z przyrodą, poznawanie geografii i, matematyki — i indywidualne określenie znaczeń: Co to znaczy dla mnie osobiście? Co czuję? Jak to wykorzystuję w codziennym życiu?). Cenimy umiejętności, ale już na początku edukacji zapominamy o tym, że usprawnianie umiejętności czy budzenie talentów zmienia także osobę jako taką, jej przyszłe wartości, cele oraz aktywność w bardziej głęboki i trwały sposób, czyniąc ją czasem bardziej szczęśliwą lub wprost przeciwnie — zamykając ją w świecie własnych odkryć, tego, co tworzy. Bibliografie wielu artystów wielokrotnie wspominają o ich samotności, o ogromnym cierpieniu, którym wypełnione było ich życie.

Dlatego też wychowanie i edukacja ma spojrzeć na człowieka całościowo, na jego obecne i przyszłe życie, na to, co dzięki nim otrzymuje, ale i co traci. Ma wspomagać jego samorealizację w świecie, niwelując to, o czym zapomniano (np. kształcąc talent, pomijano sferę emocjonalną i duchową — rozumianą jako sfera sensu i wartości życia jako całości).

Obecnie potrzebujemy głębokiej przemiany w procesie edukacji w systemie szkolnym, polegającej na odejściu od nastawienia na wiedzę i zadania — w kierunku samoaktualizacji całej osoby, co wchodzi w zakres wychowania. Wiąże się to tym samym z humanizacją procesu wychowania, nadaniem mu duchowego aspektu, oraz z edukacją rodziców (stworzenie systemu przygotowania do „świadomego rodzicielstwa” — a więc wzmacniania wzrostu osobowego i duchowego dziecka już od najmłodszych lat aż do okresu dorosłości). Dzięki temu dziecko już w domu znajdzie zrozumienie, a rodzice pojmą głębiej sens swych działań wychowawczych jako wspierania naturalnego (zawartego wewnątrz) biologicznego planu (jak w nasieniu rośliny), który wymaga stworzenia odpowiedniej atmosfery do prawidłowego, zdrowego wzrastania dziecka i wykorzystywania przez nie w pełni swych możliwości. Dzięki temu znajdzie ono krok po kroku, najpierw w rodzinie, a następnie w szkole, grunt do harmonijnego rozwoju, który umożliwi mu w przyszłości odkrycie swego miejsca w społeczności i świecie. Będzie ono także już od małego motywowane wewnętrznie, a w efekcie i zewnętrznie do odkrywania swoich talentów, nauczy się rozwiązywania konfliktów w sobie i budowania zdrowych relacji z innymi, a przyszłą pracę będzie traktowało jako realizację swych najgłębszych potrzeb.

Zrozumienie istnienia biologicznego planu stanie się dla opiekunów w procesie wychowawczym impulsem do postawienia na jakość osoby (dziecka), pełnię jej rozwoju i spełnienia w życiu.

Prawdziwa samoaktualizacja, a następnie samorealizacja, i to zarówno dziecka, jak i wychowawcy, prowadzi do wzrastającego poczucia odpowiedzialności za własne zachowania i jakość relacji z innymi ludźmi oraz wpływ swoich działań na otaczające środowisko. Wymaga postawienia na znaczenie i wartość osoby. Istnieje bowiem różnica między człowiekiem, który pracuje tylko dla większej produktywności (jak robot, bez angażowania się w pełni), a człowiekiem, który z radością spełnia się w zrównoważonej, a jednocześnie

twórczej aktywności (w którą włączone są wszystkie jego możliwości oraz cała sfera humanum). Jest to motywowanie przez zadania, a nie dla zadań, biorące pod uwagę człowieka z całym jego potencjałem.

Rozwój dziecka, aby był kompletny, musi dotyczyć każdego aspektu jego osobowości: wspierania ciała, zmysłów, uczuć, umysłu, wyobraźni, woli, sfery duchowej. Całe wychowanie jest bowiem, według współczesnej nauki, „somatyczne”, oddziałuje bowiem najpierw na psychikę, a w konsekwencji na ciało (które jest głównym „odbiornikiem” werbalnych przekazów.

Zrównoważony rozwój to świadome wspieranie wzrostu całego organizmu oraz zabezpieczanie wszystkich jego naturalnych, fizjologicznych potrzeb pod względem biofizycznym i psychoduchowym. Jest to edukacja dla przyszłości — aby nie leczyć zaburzeń, gdy jest już za późno.

Przez świadomą zmianę systemu możemy wzbogacić rozwój dziecka/młodego człowieka; wskutek niewiedzy i uprzedzeń — jedynie go ograniczyć i zatrzymać.

Ludzka istota nie żyje w odosobnieniu, lecz w ścisłym połączeniu z innymi i z życiem, i właśnie z nich, i przez nie wyłania się jej znaczenie i sens życia. Znajdujemy cel, kiedy odkrywamy nasz unikalny wkład do większej całości. Właśnie ta potrzeba znaczenia i sensu, według R. Assagiolego (twórcy psychosyntezy), jest tak samo rzeczywista, jak potrzeby biologiczne i społeczne.

Proces wychowania zawiera przygotowanie do życia w społeczności i w świecie, wynikające zarówno z konieczności, jak i z potrzeby każdej osoby. Nie można oddzielać wychowania w domu od wychowania i edukacji w systemie szkolnym. Pomocne byłoby zadbanie o integrację poszczególnych elementów w istniejącym systemie kształcenia, łączenie ich w sieć połączeń ze środowiskiem (przyrodą). F. Capra stwierdził, że nie możemy nigdy mówić o naturze, bez myślenia czy myślenia w tym samym czasie o nas samych.

Tymczasem, jak pisze P. J. Palmer, obecny system edukacji i wychowania szkolnego to „ból rozłączenia”, objawiający się alienacją tych dwóch elementów, a także wiedzy, dziecka, rodzica, nauczyciela, rówieśników, całego szkolnego otoczenia, okolicznej społeczności i społeczeństwa.

Wszystko i wszyscy w tym systemie są rozdzieleni: nie ma relacji dziecko — rodzice — nauczyciel — szkoła — społeczność. Wiedza, zamiast być zintegrowana z życiem pojedynczego dziecka: po co się uczę?, ale także społeczności — czemu? komu ma to służyć?, nadając sens życiu każdej jednostki), jest „wtłaczana”, wymuszana, bez indywidualizacji, pozbawiając podmiotowości każdą jednostkę (odhumanizowana wiedza, w której jednostka się nie liczy), wyłączając ją a priori ze wspólnoty.

Jako dorośli musimy zdać sobie wyraźnie sprawę z tego, co tak naprawdę znaczy wychowanie i edukacja. Do czego i kogo edukujemy? Jak się mają konkretne kompetencje oceniane w testach sprawności do umiejętności radzenia sobie w życiu, zarówno osobistym, jak i społecznym? Czy jest w nim miejsce na wyrażanie siebie, zamiast jedynie na zmianę siebie w dążeniu do bliżej nieokreślonego sukcesu? Gdzie są inni ludzie i sens przynależności do świata?

Zadaniem nowej szkoły jest zwrócenie uwagi na naturalną ciekawość, zainteresowania i kreatywność dziecka, na inne aspekty funkcjonowania mózgu, jak również odciążenie kory mózgowej od zbędnych informacji, koncentrowanie się na rozwijaniu wszystkich sfer funkcjonowania człowieka, w tym psychoduchowych, a nie tylko na rozwoju umysłowym (poznawczym).

Jako dorośli, odpowiedzialni nauczyciele musimy zadać sobie przede wszystkim fundamentalne pytanie: Jaka ma być edukacja, jak przygotowywać dzieci do życia w świecie, gdzie wokół tyle zła, którego źródłem jesteśmy my sami — dorośli i które w spadku zostawiamy im jako problem do rozwiązania?

Odpowiedzialność staje się więc niezbędnym środkiem własnego rozwoju wychowawcy, promotora zdrowia, gdyż prowadzi do odpowiedzi na bardziej ogólne pytanie: Jaka jest jakość nauczyciela jako Człowieka? Co to znaczy Człowiek? Dlatego nauczyciel przede wszystkim musi zadbać o swą wiarygodność w sensie człowieczeństwa, czyli o to, kim jest; dokąd zmierza; jaki jest jego cel; jakie ma intencje; jakimi wartościami kieruje się w życiu; czy jest autentyczny wobec siebie i drugiego człowieka.

Tak więc oddziaływanie wychowawcy powinno wspierać zarówno wychowanka jako osobę (kim jest jako uczeń, dziecko?), jak i jego sferę humanum (kim jest jako człowiek?), budować w nim osobowość odporną na wszelkiego rodzaju stresy, lęki i zagrożenia (w tym uzależnienia), kształtować umiejętność panowania nad własnymi emocjami, motywować do działania. Takie cechy może wykazywać i nauczać „z głębi siebie” jedynie nauczyciel, który sam się nieustannie rozwija, integrując własną osobowość. Jest to nauczyciel zharmonizowany wewnętrznie, o zbudowanym poczuciu własnej wartości i świadomości siebie, tego kim jest, dokąd zmierza, jaki jest jego cel i jak może go osiągnąć, dokonujący stale własnej samoaktualizacji, wzrastający nie tylko horyzontalnie, ale i wertykalnie (wzrost wzwyż). Taki dopiero nauczyciel staje się przewodnikiem we wzrastaniu ucznia jako człowieka, jego sfery humanum, ponieważ sam żyje tym codziennie.

Podstawowym pytaniem staje się więc Jak to ROBIĆ? Przedstawiony PROJEKT, teoria (opisana w 3 moich książkach) i przez lata prowadzone warsztaty i ewaluacje ukazują efekty osiągane dosłownie po kilku godzinach zajęć. Załączono je w niniejszych materiałach, jak i w opublikowanych kilka lat temu książkach.

2. Założenia organizacyjno-programowe

Nazwa formy kształcenia

— Podstawową formą realizacji szkoleń pojedynczych i kursu edukatorskiego są zajęcia warsztatowe, prowadzone metodami interaktywnymi, włączającymi wszystkich uczestników w proces edukacyjny oraz dzieleniem się na bieżąco doświadczeniami wynikłymi w trakcie wykonywanych zadań (zwanych ćwiczeniami). Opisy przykładowe tych zadań są zawarte w wydanych przez Stowarzyszenie „Edukacja dla Przyszłości oraz CODN w latach 1998—2003 materiałach edukacyjnych, zwanych „poradnikami edukacji siebie” (12). Część z nich była dołączona do prowadzonych w ramach grantów MEN programów edukacyjnych.

— Tego rodzaju zajęcia warsztatowe są wyjątkowo innowacyjną formą, ponieważ, mimo, że mają zaplanowany temat, powstają „na żywo” — w trakcie pracy z poszczególnymi osobami i grupą, która poprzez swoje problemy i interpretacje, pokazuje jednocześnie kierunki rozwijania się tematu i dobierania stosownych technik pracy. Dzięki temu uczestnicy na bieżąco rozwiązują swoje własne problemy, widząc je poprzez „lustra” innych, a cała grupa uczy się być otwartą i wrażliwą na wspomaganie/wspieranie rozwoju, jednocześnie stając się indywidualnie doradcami w różnych aspektach życia, zdrowia i rozwoju, ucząc się na „żywych” przykładach, a nie symulacjach, jak to ROBIĆ?

— Zajęcia polegają na wykonywaniu kolejnych zadań oraz udzielaniu i przyjmowaniu informacji zwrotnej uczestników, będącej formą wypowiedzi na temat zakresu oddziaływania ćwiczenia/zastosowanej techniki oraz obserwacji poczynionych w trakcie zadania. Jest to podstawowy wymóg psychosyntezy — humanistycznego doradztwa w jej oparciu — uczenie się na sobie, poprzez obserwację siebie — jak działam, myślę, czuję, reaguję. To także ukazuje własne blokady, problemy, ograniczenia (czasem zakryte przed świadomością, a jednocześnie „projektowane” na innych — w tym uczniów — bez świadomości tego, co się robi, szkodząc tym samym zarówno sobie jak i innym), ale i uruchamia dotąd ukryte możliwości („odkopywanie — „educere”). Zwykle do tego celu używa się wcześniej zrobionych notatek /lub rysunków, jako wyniku własnej pracy. Tego rodzaju forma pracy zarówno indywidualnej jak i grupowej od razu wzmacnia efekty oddziaływania/skuteczności uczenia/uczenia się.

— Podstawową zasadą nauczania/uczenia/uczenia się prowadzonego w tej formie jest zasada Hipokratesa, zastosowana do edukacji/wychowania „po pierwsze nie szkodzić” przez własną nieświadomość czy niewiedzę (także nieświadomość swoich problemów i nie odreagowywanie ich na innych).

Podczas prowadzenia poszczególnych modułów szkolenia (jeśli dotyczy to kursów cyklicznych) zasadą jest ciągłość i spójność, zarówno pojedynczego zajęcia, jak i kolejnych, ponieważ stanowią one niepodzielną całość. Jak wspomniano wyżej, mogą się one stać w konsekwencji całym skończonym cyklem, zakończonym świadectwem kwalifikacyjnym.

1. Kursy doskonalące

a) pojedyncze

b) cykliczne (np. 3 warsztaty tematyczne)

c) cykliczne certyfikowane (przygotowujące do używania np. jednej techniki, składające się z 6 warsztatów tematycznych, przykład: Teatr wewnętrzny.

Celem kursów doskonalących pojedynczych i/lub cyklu edukacyjnego (np.3 warsztaty po 8 godzin) — jest pokazanie wieloaspektowości i wielopoziomowości zagadnień związanych ze zdrowiem i zrównoważonym rozwojem (w tym dotyczącym ekologii). Monotematyczne potraktowanie zagadnień zubaża je, pokazując zaledwie część, zapominając zupełnie o całości, która jest znacznie większa niż suma części.

Warsztaty pojedyncze mogą być sukcesywnie sumowane jako warsztaty cykliczne, także monotematyczne (czyli dotyczące jednej techniki np. teatru wewnętrznego), zakończone certyfikatem, jak również mogą być częścią całości — kursu kwalifikacyjnego, kończącego się świadectwem kwalifikacyjnym po napisaniu pracy dyplomowej/superwizji.

2. Kurs kwalifikacyjny w ramach kształcenia w systemie całożyciowej edukacji: przygotowujący do pracy edukatorskiej.

3. Edukacja o sobie

Dr Ewa Danuta Białek

Program autorski w ramach programu:

WYCHOWANIE DO ZDROWIA W SZKOLE I ŚWIECIE

Program nauczania zintegrowanego

dla przygotowania nauczycieli

przedmiotu „EDUKACJA ZDROWOTNA”.

PROJEKT

ZAŁOŻENIA OGÓLNE

Wszelkie prawa zastrzeżone*

*Copyright@ by Ewa D. Białek

Warszawa 2011.

„Gdy coś przychodzi na czas — jest to edukacja;

gdy za późno — to terapia”.

dr Roberto Assagioli

twórca psychosyntezy

Wstęp

Przedstawiony zintegrowany program nauczania przedmiotu „Wychowanie do zdrowia w szkole i świecie — EDUKACJA O SOBIE” przygotowano na podstawie założeń reformy edukacji i wprowadzania edukacji zdrowotnej do podstaw programowych. Projekt uwzględnia treści zawarte w standardach kształcenia oraz poziomach kształcenia, umieszczone w Rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 12 lipca 2007 (Dz. U. z 2007 r. nr 164; poz. 1166) oraz Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. Uwzględnia też sugestie B. Wojnarowskiej umieszczenia edukacji osobistej i społecznej w edukacji zdrowotnej w kształceniu przed/dyplomowym nauczycieli. Wychodzi też naprzeciw potrzebom przygotowania nauczycieli w procesie edukacji ukierunkowanej na rozwijanie umiejętności życiowych oraz promocji zdrowia. Przygotowuje praktycznie nauczycieli do bycia wzorcem zachowań zdrowotnych, gotowych do nieustannego jego doskonalenia (automotywacji) jak i do działań na rzecz tworzenia zdrowego środowiska nauki i pracy oraz wspomagania kształcenia umiejętności życiowych; bycia otwartymi i wrażliwymi na potrzeby innych, stawania się autentycznymi autorytetami, przewodnikami uczniów. Tym samym wychodzi naprzeciw postulowanym przez M. Sokołowską w ramach edukacji zdrowotnej i profilaktyki kształtowaniu postaw i zachowań promujących zdrowie, oraz wyrabia pożądane kompetencje nauczyciela (w tym szczególnie kierowania sobą), wyartykułowane na roboczym spotkaniu nauczycieli akademickich odnośnie nauczania edukacji zdrowotnej.

Załączony projekt wprowadza nowe formy zajęć (zajęcia w klasie, także w środowisku, prowadzone metodami aktywnymi) oraz nie spotykane nigdzie treści (zdrowie traktowane holistycznie, wspieranie integrowania osobowości, rozwijanie różnych funkcji biopsychoduchowych i psychospołecznych, jak i umiejętności życiowych oraz kształtowanie motywacji wewnętrznej, dokonywania wyborów — wyrabianie woli, kształtowanie postaw i prozdrowotnych zachowań, w tym duchowego zdrowia i wspieranie duchowego aspektu siebie). Głównym jednak novum jest to, że praktycznie zapoczątkowuje w nauczycielach (a w konsekwencji w uczniach) proces uczenia się przez doświadczanie (pedagogika doświadczania), w postaci konkretnych, prostych ćwiczeń (doświadczanie), zapisywania ich wyników, refleksji nad nimi, ugruntowywania (zapis, obraz), wyjaśniania i uzupełniania wiedzy przez prowadzącego nauczyciela oraz natychmiastowego wprowadzania ich w codzienne życie. Znakomitym odniesieniem w tym procesie jest wiedza o prawach psychodynamiki. Dzięki łączeniu wiedzy i doświadczenia nauczyciel jest w stanie dokonywać już na bieżąco ewaluacji procesu, a w efekcie ewaluacji wyników uczenia się o sobie (poszerzania samoświadomości).

Proponowany projekt ukierunkowany jest na pełny rozwój każdej jednostki (holistyczny, całościowy, zintegrowany), zarówno nauczyciela jak i ucznia oraz wspieranie jego zasobów zdrowia. Powraca tym samym zarówno do historii strategii działań na rzecz zdrowia, która była zawarta w dokumencie Zdrowie dla wszystkich do roku 2000, zaproponowanej już w 1985 roku przez Światową Organizację Zdrowia, jak i w 1998 roku przyjętej przez wszystkie kraje członkowskie WHO Deklaracji Zdrowia — Zdrowie XXI — Zdrowie dla Wszystkich w XXI wieku, gdzie w 21 zadaniach na XXI wiek mieści się tworzenie we wszystkich krajach regionu przedszkoli i szkół promujących zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne oraz programów edukacji szkolnej ukierunkowanych na zdrowy styl życia, poprawę umiejętności życiowych i kondycji psychicznej ludzi, dokonywania prozdrowotnych wyborów, budowanie partnerstwa, promocję zdrowia w domu, szkole i pracy, jak również przygotowanie odpowiednio przeszkolonego personelu (w tym nauczycieli). Wychodzi również naprzeciw kolejnym już Narodowym Programom Zdrowia (1996—2005; 2007—2015) i rezultatom prowadzonych na ich podstawie monitoringów. Wspiera także wyniki Narodowego Programu Foresight w obszarze „Zdrowie i Życie” (w którym Autorka uczestniczyła jako Ekspert zewnętrzny). Program ten w sposób istotny będzie mógł wspierać Narodowy Program Zdrowia na lata 2007—2015, szczególnie w obszarze priorytetów: 1. Rozwój metod i technologii na potrzeby powszechnej edukacji prozdrowotnej i wiele innych dotyczących promocji zdrowia.

Zaprezentowana w opracowaniu propozycja wychodzi naprzeciw koncepcji promocji zdrowia zgodnej z Kartą Ottawską Promocji Zdrowia (1986), definiującą promocję zdrowia jako: proces umożliwiający ludziom zwiększenie kontroli nad swoim zdrowiem przez podejmowanie wyborów i decyzji sprzyjających zdrowiu«. Wspiera zaś przede wszystkim cel główny NPZ, którym jest »Poprawa zdrowia i związanej z nim jakości życia ludności oraz zmniejszanie nierówności w zdrowiu”.

Zaproponowany projekt w całości i częściach był prowadzony w trakcie licznych pojedynczych warsztatów dla nauczycieli w latach 1998—2003, jak i cyklicznych warsztatów w latach 2000—2007; również jest prowadzony w roku akademickim 2010/2011 w postaci pojedynczych zajęć/ćwiczeń dla studentów w ramach przedmiotu edukacja zdrowotna na Wydziale Nauk o Zdrowiu jednej z uczelni.

Ewaluacja warsztatów i cyklów szkoleniowych została opisana w książce: PSYCHOSYNTEZA W EDUKACJI. Wzrastanie samoświadomości człowieka, a teoretyczne podstawy nauczania na bazie psychosyntezy w książce p.t. TERAPIA DZIECI I MŁODZIEŻY. Metody i techniki pomocy psychopedagogicznej pod red. naukową I. Dąbrowskiej-Jabłońskiej, która doczekała się już trzeciego wydania; natomiast wzorzec nauczyciela — w książce: ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ DZIECKA W ŚWIETLE NOWYCH WYZWAŃ.

W latach 1998—2003 były również wydane „poradniki edukacji siebie” w cyklu: WYZWANIA EDUKACYJNE. SZTUKA ŻYCIA W ŚWIECIE

Charakterystyka programu

Ideą przewodnią proponowanego programu WYCHOWANIE DO ZDROWIA, jak i jego głównego trzonu: EDUKACJA O SOBIE jest integracja wiedzy na temat szeroko rozumianego zdrowia oraz wspierania atrybutów człowieczeństwa w sobie dla wyrabiania w uczestnikach nowych wzorców, umiejętności, postaw i zachowań sprzyjających zdrowiu indywidualnemu i społecznemu.

Fundamenty do programów edukacji do zdrowia w oparciu o założenia psychosyntezy zostały wyartykułowane w 1997 roku w książce EDUKACJA INTEGRUJĄCA. ALTERNATYWA CZY KONIECZNOŚĆ. Na ostateczny kształt projektu miał wpływ prowadzony w latach 1998 — 2003 eksperymentalny program dla nauczycieli w postaci zarówno pojedynczych (dofinansowywanych wielokrotnie przez MEN), jak i cyklicznych kursów edukatora promocji zdrowia i zrównoważonego rozwoju, w ramach programów „Wychowanie do zdrowia w rodzinie, szkole i świecie”, prowadzonych przez Stowarzyszenie „Edukacja dla Przyszłości”. Bazuje on na psychosyntezie Autorka jest pierwszym w Polsce jak do tej pory trenerem psychosyntezy, pisząc o niej i wprowadzając ją do edukacji, włączając swe medyczne i naukowe kwalifikacje, jak i swe życiowe doświadczenie. Wychowanie i nauczanie, zgodnie z jej podejściem, powinno być edukacją do zrównoważonego rozwoju i zdrowia w jego wielowymiarowym kontekście — od całościowo pojmowanego rozwoju i zdrowia jednostki, po harmonię z innymi ludźmi i ekosystemami środowiska i powinno realizować zasadę Hipokratesa „primum non nocere — po pierwsze nie szkodzić” także w edukacji. Kolejnym etapem pracy nad „modelem edukacji dla przyszłości — edukacji do zdrowia i zrównoważonego rozwoju była zorganizowana przez nią I Naukowa Konferencja p.t. DOKĄD ZMIERZASZ CZŁOWIEKU? MODEL EDUKACJI DLA PRZYSZŁOŚCI, z której została wydana książka pod jej redakcją. Zwieńczeniem i podsumowaniem tego rodzaju myślenia o wychowaniu stała się kolejna publikacja p.t. ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ DZIECKA W ŚWIETLE NOWYCH WYZWAŃ — stanowiąca wkład autorki w „edukację dla przyszłości”.

Warsztaty, i to zarówno kwalifikacyjne, jak i pojedyncze, zapewniają uczestnikowi podejście interdyscyplinarne (medyczne, socjologiczne, psychologiczne, pedagogiczne itp) i oddziaływania promujące zdrowie w różnych środowiskach (poprzez dzieci, młodzież, dorosłych, starszych) oraz wspieranie zdrowego środowiska życia człowieka.

Uczestnik będzie dysponował umiejętnościami syntezy i wyciągania wniosków dotyczących kompleksowego oddziaływania czynników zewnętrznych jak i wewnętrznych oraz postaw i zachowań osobowych na całościowe zdrowie indywidualne i otoczenia. Tym samym będzie doradcą szeroko rozumianego zdrowia: od zdrowia indywidualnego, rodziny, społeczności, poprzez wpływ człowieka na środowisko i zachowanie go dla przyszłych pokoleń.

„Zdrowy człowiek ma większe szanse na samorealizację, satysfakcjonujące spełnianie ról społecznych (…) też dobrą adaptację do zmian środowiskowych. Tylko zdrowe społeczeństwo może tworzyć dobra materialne i kulturowe oraz zapewnić rozwój społeczny i gospodarczy..”

— tak napisano w dokumencie Narodowym Programie Zdrowia na lata 2007—2015.

Absolwent kursów/warsztatów będzie kreatorem zmian, mając wpływ na kształtowanie prozdrowotnych postaw i stylu życia społeczeństwa oraz środowisk edukacyjnych, sprzyjając zdrowiu ogólnemu, jak i aktywizowanie społeczności lokalnych do działań na rzecz zdrowia i wykorzystania ich struktur dla potrzeb promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej. Tym samym będzie wpływał na realizację potencjału zdrowia indywidualnego, środowiskowego i społecznego oraz poszerzania możliwości dobrostanu, zarówno w kontekście jednostki jak i środowiska. Będzie w stanie dostarczyć wiedzy i uczyć umiejętności oraz kształtować postawy niezbędne do prawidłowego psychospołecznego rozwoju dzieci i młodzieży i radzenia sobie z życiowymi problemami, kształtowania właściwych zachowań zdrowia rozumianego całościowo (holistycznie), w tym indywidualnego (fizyczne, psychoduchowe, społeczne), jak i środowiskowego, włączając działania proekologiczne, służące zdrowiu publicznemu, także globalnemu.

Absolwenci kursów będą mogli być pomocni we wprowadzaniu przedmiotu edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia do standardów kształcenia nauczycieli oraz innych osób zajmujących się szeroko rozumianym zdrowiem (holistycznym), dla poszerzania zasięgu oddziaływania edukacji i promocji zdrowia oraz tworzenia możliwości doskonalenia w tym zakresie osób pracujących z dziećmi i młodzieżą oraz osobami w starszym wieku.

Ewaluacja poszczególnych elementów projektu, (zarówno pojedynczych szkoleń, jak i cyklicznego kursu) została zamieszczona w książce „Psychosynteza w edukacji. Wzrastanie samoświadomości człowieka”. W wyniku tych programów powstały materiały dydaktyczne kursu edukatorskiego, jak i poradniki edukacji siebie, te ostatnie (12) pod wspólnym tytułem: Wyzwania edukacyjne. Edukacja dla każdego. Sztuka życia w świecie.

Program zakłada pełne zaangażowanie nauczyciela w proces nauczania (podobnie jak w trakcie szkolenia), poprzez stwarzanie warunków do teoretycznego zapoznania się jak i praktycznego wykonania poszczególnych ćwiczeń. W programie przewidziane jest także podejmowanie własnych działań, mających pomóc nauczycielowi (jak i w perspektywie uczniowi) w nawiązywaniu bezpośrednich, bardziej partnerskich kontaktów, pomaganiu w odkrywaniu własnych możliwości twórczych, podobnie jak wrażliwości na drugiego człowieka i przyrodę. W osiąganiu tego pomocne są takie formy pracy jak:

— robienie notatek z wykonywanych ćwiczeń i refleksji na temat ich rezultatów

— odpowiedzi na pytania

— dzielenie się refleksjami z innymi

— stawianie sobie pytań i poszukiwanie odpowiedzi w sobie

— prowadzenie systematycznego dziennika podróży lub dziennika kreatywności

— rysowanie

— taniec (ruch)

— wykonywanie masek (zajęcia plastyczne)

— medytacja

— wizualizacja

— bezpośredni kontakt i kontemplacja przyrody i in.

Szkolenia prowadzone są w formie warsztatów — zajęć praktycznych i to zarówno w klasie jak i poza nią (w terenie (w lesie, parku, na łące, nad wodą, w trakcie zielonej szkoły).

Taka realizacja pozwala nauczycielom (a w perspektywie uczniom) na zrozumienie wzajemnych współzależności ludzi wokół i otaczającego świata — przyrody i ukształtowanie właściwych postaw wobec nich.

Cele edukacyjne programu

Program „EDUKACJA O SOBIE w ramach „Wychowania do zdrowia w szkole i świecie” w oparciu o założenia psychosyntezy:

— wspiera całościowy, zrównoważony rozwój fizyczny i psychiczny

— pokazuje sposoby stymulowania takich funkcji jak: spójne myślenie, wyobraźnia, emocje i uczucia, wola, twórczość, intuicja

— ukazuje jak radzić sobie z negatywnymi emocjami, lękami, poczuciem nieprzydatności

— uczy metod koncentracji i samodyscypliny

— umacnia i rozwija poczucie własnej wartości i wzmacnia samoświadomość

— uczy i uruchamia narzędzia kierowania sobą

— wzbogaca rozwój umiejętności interpersonalnych

— wspomaga rozwijanie umiejętności wyrażania uczuć, przeżywania radości i rozwiązywania problemów

— rozbudza i stymuluje pełny potencjał każdego dorosłego/dziecka.

Program pozwala na harmonijne ukształtowanie człowieka, twórczo funkcjonującego w ramach swoich możliwości. Zajmuje się wszechstronnym rozwojem, przygotowaniem do życia, wytwarzaniem sytuacji wspomagających rozwój i zdolność uczenia się. Łączy elementy poznawcze i afektywne (edukacja integrująca) w jedną całość. Poprzez czynne zaangażowanie dziecka/dorosłego całą swoją istotą umożliwia wzrost efektywności procesu nauczania, uczenia się, zrozumienia i odblokowywania własnego potencjału i jego realizacji, jak również uświadomienia sensu własnego życia.

Podstawowe zadania

Podstawowe zadania, które przyświecają założonemu celowi (i to zarówno w szkoleniach pojedynczych, cyklicznych, czy szkoleniu przed- i podyplomowym) są następujące:

— przekazanie wiedzy i praktyczne zastosowanie podstawowych informacji z nowoczesnych osiągnięć psychologii, medycyny, pedagogiki w aspekcie całościowego rozwoju dziecka/człowieka dla pełniejszej możliwości poznania siebie i dziecka/podopiecznego/ucznia/rodzica/nauczyciela/dorosłego — prowadząc do samoobserwacji, samowychowania, samokontroli.

— Budowanie podmiotowości: dziecka/rodzica/nauczyciela/partnera/drugiego człowieka

— zrozumienie zachowań innych (na różnych poziomach rozwoju: fizycznego, emocjonalnego, psychicznego, duchowego, wyobraźni, intelektu, intuicji, woli, aspektu etycznego, społecznego)

— kształtowanie postaw, pobudzanie umiejętności i talentów, odkrywanie wartości własnego życia i poszanowania życia jako całości

— uczenie „świadomego wychowawstwa”. w aspekcie psychologicznej ochrony, wsparcia i empatii. Reorientacja nastawienia: uczenie wspierania, a nie egzekwowania — poznawania dziecka i jego możliwości rozwojowych oraz prawa dziecka/dorosłego do wyrażania siebie.

— uczenie odpowiedzialności i samodzielności, a nie uzależniania od innych

— uświadomienie wychowawcom właściwych zachowań komunikacyjnych sprzyjających porozumieniu, budowaniu zaufania i zdrowia dziecka/rodziców/rodziny/dorosłych w domu i pracy

— podnoszenie świadomości i znaczenia używanego języka /słów/ dorosłych dla doskonalenie porozumienia z dziećmi/innymi dorosłymi

— umożliwienie odkrywania swych możliwości (praca z wyobraźnią, kreatywność) — dla poprawiania jakości swego życia osobistego i zawodowego oraz komunikacji z innymi

— uświadomienie znaczenia wychowania metodami kultury fizycznej

a/ dla rozwoju biologicznego/fizycznego dzieci/młodzieży

b/ w korektywie /korygowaniu postaw nieprawidłowych

c/ w rozwoju uzdolnień

d/ w odblokowywaniu i transformacji energii negatywnej /złości, agresji/

— pokazanie sposobów rozwijania różnych form aktywności własnej i umożliwiania samorealizacji

— pobudzenie odpowiedzialności za życie i zdrowie — swoje oraz innych i środowisko.

Zakres treści nauczania i uczenia się oraz „odkopywania” („educere”) tego, co zawarte w każdym człowieku

Osią programu jest integracja wiedzy na temat zdrowia w aspekcie wychowania, zrównoważonego rozwoju człowieka, żyjącego w harmonii z przyrodą, w oparciu o najnowocześniejsze osiągnięcia psychologii, pedagogiki, medycyny, ekologii i innych dziedzin wiedzy. Tym samym program porządkuje wiedzę według jednego systemu, stanowiącego continuum. Jest przy tym unikalny, gdyż oparty o założenia psychosyntezy (nie mającej dotychczas żadnych wzorców w Polsce) i różni się właśnie tym od prezentowanych dotychczas przez różne ośrodki — dokonując syntezy, porządkuje interdyscyplinarną wiedzę według jednego systemu — wieloaspektowego podejścia do zdrowia (od jednostki po zbiorowość i środowisko). Program buduje poszczególne „piętra” — wychodząc od siebie (porządkując jednocześnie siebie, budując centrum swej tożsamości — „ja”, także intrapersonalne związki — w sobie), poprzez relacje interpersonalne (życie w rodzinie, zbiorowości) do społeczeństwa i środowiska (sfery własnych wpływów i współzależności), jak również transpersonalne — wartości wyższych (duchowych) i doceniania ich w innych ludziach i wyrażania w świecie.

Program, który został tu zaprezentowany i wielokrotnie oceniony przez uczestników warsztatów, wyraża indywidualne doświadczenie zawodowe, życiowe i osobiste Autorki zarówno w uczenia się jak i nauczania innych, i jest jej indywidualną „syntezą”, wnoszoną do edukacji dla doskonalenia nauczycieli. Są oni bowiem wyjątkowo predysponowani do zasiewania ziaren samodoskonalenia i wspierania wszelkich możliwych wewnętrznych zasobów zdrowia, aby w przyszłości „nie trzeba było terapii”.

Niniejszy projekt, zarówno wprowadzany jako warsztaty pojedyncze, tematyczne, jak i cykl programowy ma aspekt z jednej strony psychosomatyczny (wpływ psychiki na zdrowie fizyczne) — zrozumienia szerokiego pojęcia zdrowia i uczenia się harmonii ze sobą — równowagi psychosomatycznej, a więc jest promującym zdrowie, z drugiej profilaktycznym, zawierającym elementy psychopedagogiczne — psychoedukacyjne: poznawania siebie, samoobserwacji, pracy z emocjami, odkrywania własnych umiejętności i talentów, aspekt wolitywny — dokonywania wyborów, likwidowania blokad i potencjalnych dróg zaistnienia choroby, jak również moralny, etyczny (wartości wyższych, duchowych) — a w tym odpowiedzialności za siebie i innych.

Warsztaty, jak wspomniałam wyżej są pojedyncze i cykliczne, w formie aktywnej i zawierają takie elementy wspierające widzenie całościowo zdrowia i rozwoju, jak:

— zajęcia ruchowe — różne formy kultury fizycznej (dla rozwoju biologicznego/fizycznego dzieci/młodzieży; korektywy (korygowania nieprawidłowych postaw); rozwoju uzdolnień; odblokowywania i transformacji energii negatywnej (złości, agresji itp.), taniec

— zdrowy tryb życia — właściwe oddychanie, higiena fizyczna i psychiczna, w tym informacyjna, czynny wypoczynek, wspomaganie ciała, dieta

— zajęcia plastyczne — dla uświadomienia własnych zdolności — także zmysłowych i wyrażania siebie

— psychologiczne i duchowe aspekty zdrowia indywidualnego — sfera psychiczna i odległy w skutkach wpływ na zdrowie fizyczne; emocje i zdrowe ich wyrażanie, stres i techniki łagodzenia negatywnych jego skutków, zarządzanie czasem i twórcze rozwiązywanie problemów, systemy przekonań, zdrowe zachowania, optymizm i asertywność, wpływ muzyki, śmiechu, sztuki, piękna, barw, przyrody, wypoczynku na zdrowie, umiejętności wspierania i sposoby zachowania zdrowia i zrównoważonego rozwoju — sił fizycznych, psychicznych, regeneracji; umiejętność zrównoważonego życia — pracy i wypoczynku; umiejętność utrzymywania wewnętrznej harmonii; odporność na dyskomfort psychiczny, lęk, zagrożenia cywilizacyjne; wyrażanie siebie — kreatywność, uczenie życia w zmianach, pokazanie sposobów rozwijania różnych form aktywności własnej, wyposażenie w postawę wrażliwości na siebie jako sygnałów zachwiania wewnętrznej równowagi; postawa wrażliwości na ludzi i środowisko; umiejętności odkrywania własnych potrzeb (w zgodzie ze sobą i innymi); umiejętności sztuki życia (jak żyć, żeby czuć się dobrze ze sobą i innymi, w harmonii ze środowiskiem); odpowiedzialność za swoje życie, zdrowie, postępowanie, słowa; zaufanie do siebie i innych; wartości życia jako całości; uczenie się z życia — refleksje nad życiem w aspekcie indywidualnym i świata; tworzenie lepszego świata dla innych — indywidualny wkład; znaczenie własnego życia; poprawa jakości życia osobistego, relacji z innymi i światem oraz funkcjonowania w zawodzie — realizacja siebie w świecie

— zdrowie rodziny — rozumianej jako zdrowie wszystkich jej członków — wzajemne współzależności zdrowia fizycznego i psychoduchowego na całość funkcjonowania rodziny

— zdrowotne czynniki społeczne — wpływ wszystkich aspektów zdrowia (w tym psychoduchowego) na społeczne funkcjonowanie; uczenie się współpracy, zrozumienia, budowania języka komunikacji, wsparcia społecznego; wkład w życie innych dla służenia innym swymi talentami.

Cele kształcenia

Proponowane niżej cele kształcenia i wychowania do zdrowia są zgodne z celami edukacyjnymi zapisanymi w „Podstawie programowej”. Zostały one przygotowane na zasadach korelacji międzyprzedmiotowej i integrowania treści realizowanych w ramach przedmiotu wychowanie, jak i zawartych w ścieżkach edukacyjnych, głównie ekologicznej i prozdrowotnej.

Celem nauczania wychowania do zdrowia jest:

— Powiązanie podstaw nauk przyrodniczych i ukazanie ich związków z człowiekiem, jego życiem i zdrowiem i codzienną aktywnością

— Umożliwienie zrozumienia i docenienia wpływu własnego procesu wychowania i edukacji na rozwiązywanie życiowych problemów, relacji międzyludzkich, podejmowania życiowych decyzji i wyboru życiowej drogi

— Rozwijanie naturalnych potrzeb poznawczych każdego człowieka, kształtowanie postawy badawczej, poprzez bezpośrednie poznawanie siebie, konfrontowanie tego z innymi i przyrodą i uczenia się żyć

— Uczenie się współdziałania z własną naturą, dostrzegania zachodzących w niej zmian, rozumienie ich, rozróżnianie zachcianek od podstawowych potrzeb i dążenie do ich właściwego zaspokajanie w zgodzie ze sobą i innymi (potrzeby emocjonalne, psychoduchowe)

— Budzenie zainteresowań

— Kształtowanie postawy twórczej

— Wyrabianie właściwej postawy w stosunku do siebie, doskonalenie umiejętności samooceny

— Dostrzeganie różnic między ludźmi, płciami, potrzebami poszczególnych osób, uwrażliwienie na nie, akceptacja i tolerancja dla inności, różnorodności

— Współdziałanie z innymi, budowanie więzów współpracy i zdrowych relacji z innymi i światem

Celem nadrzędnym każdego kursu/warsztatu jest wydobywanie humanistycznych aspektów każdej osoby oraz wspieranie zdrowia i zrównoważonego rozwoju (indywidualnego; w rodzinie — wszystkich jej członków, w szkole, w pracy), rozumianych w sensie całościowym: fizycznym, psychoduchowym i społecznym, kształtowanie zdrowych postaw, umiejętności, nawyków, wartości osobowych i zbiorowych oraz integracja człowieka i środowiska, wypracowanie podejścia psychosomatycznego do zdrowia (wspomaganie psychospołecznych i humanistycznych aspektów edukacji i wychowania), a w tym:

— Zwiększenie umiejętności i wiedzy w zakresie przygotowania do świadomego, zdrowego wychowania i wypracowania modelu rodziny wychowawczo zdrowej, zdrowego stylu życia jednostkowego i zbiorowego

— Budowanie prawidłowych relacji międzyludzkich w rodzinie/szkole, uświadomienie właściwych zachowań komunikacyjnych sprzyjających porozumieniu, budowaniu zaufania i zdrowia

— Nabycie szerszego spojrzenia na zdrowie dziecka, rodzica, dorosłego — w aspekcie całościowym — powiązania funkcji psychicznych z funkcjami prozdrowotnymi w sensie fizycznym i społecznym i możliwości umiejętnego doradztwa

— Widzenie całościowe problemu zdrowia — jako wspomagania rodziny / domu / przedszkola / szkoły / miejsca pracy i otoczenia

— Promowanie zdrowego stylu życia i odpowiedzialności za swój rozwój, zdrowie swoje, innych i środowisko — zarówno dzieci jak i dorosłych

— Uczenie postaw samopomocy i pomocy innym (wolontariat, pomoc w klasie, szkole)

— Zbudowanie programu środowiskowej promocji zdrowia (edukacji zdrowotnej) jako alternatywy profilaktyki patologii.

Szczegółowe cele edukacyjne kształcenia:

Proponowane warsztaty edukacyjne są skierowane do nauczycieli, aby zdobyli umiejętności, wykształcili postawy i zachowania sprzyjające rozwojowi siebie i innych (uczniów) oraz wspierania ich zasobów zdrowia. Dlatego też jest to propozycja programu doskonalenia umiejętności nauczycieli, aby poprzez własne doświadczenie mogli je w sposób świadomy wprowadzać jako elementy procesu dydaktyczno-wychowawczego prowadzącego do zdrowia. Realizują one następujące cele szczegółowe:

— Rozwijanie wszystkich sfer osobowości (ciało, umysł, emocje, wola, sfera duchowa) poprzez zrozumienie siebie i kształtowanie nowych umiejętności i zainteresowań

— zaspokajanie wewnętrznej potrzeby wyrażania siebie na dostępnym każdemu dorosłemu, także dziecku poziomie

— poznawanie nowych sposobów porozumiewania się, wypowiadania, wyrażania swych myśli

— doskonalenie sprawności obserwacyjnych, zbierania informacji wewnątrz siebie

— wzbudzanie potrzeby samodzielnego myślenia dla wyrażania i wyjaśniania swych doznań i przeżyć oraz uczenie się ich wyrażania

— rozwój całokształtu procesów intelektualnych i operowania słowem

— łączenie intelektualnego poznawania, emocjonalnego przeżywania i chęci tworzenia świata /wypowiadanie się w twórczości plastycznej bez mówienia/

— rozwijanie sprawności zmysłów, czyli odbioru bodźców niewerbalnych i możliwości poznania percepcyjnego

— rozwijanie możliwości poznania recepcyjnego — symbolicznych sygnałów wartościowania, czyli tego co ważne, co ma wartość subiektywną

— uczenie hipotetycznego myślenia — samodzielnego odsłaniania istniejących, ale nie znanych sobie informacji, czyli poznawania intuicyjnego

— rozwijanie myślenia odkrywczego i twórczego

— stwarzanie warunków do gromadzenia indywidualnych doświadczeń ukierunkowanych na wzmacnianie wewnętrznej motywacji uczenia się, rozwijania własnych wyobrażeń, niezależnych opinii

— stymulowanie wytwarzania, sprawdzania i oceniania w działaniu własnych przeżyć, doświadczeń i myśli

— umożliwienie wyrażania i współtworzenia siebie poprzez pracę i jej wytwory /maski, swobodne rysowanie/. wypowiadanie się poprzez przeżycia uczuciowe i aktywność umysłową, tworzenie harmonii między sercem i umysłem, między wrażliwością i inteligencją

— tworzenie nowego języka — wyrażania siebie

— łączenie osobistego doświadczenia w większą całość — doświadczeń innych;

— znajdowanie i wzmacnianie wartości osobistych, interpersonalnych i transpersonalnych ( pomoc w rozwoju osobistym, społecznym i ludzkim)

— rozwijanie więzi i kształtowanie zainteresowań życiem innych

— kształtowanie wrażliwości i empatii

— pobudzanie ruchu według własnych pomysłów, fantazji i doświadczeń.

— rozwijanie i pogłębianie zainteresowań

— kształtowanie postaw — odkrywanie, eksploracje badawcze, czynności ekspresyjne, myślenie twórcze

— zaspokajanie potrzeby samorealizacji poprzez opisy swych doświadczeń oraz wytwory swej pracy

— odkrywanie nowych /dotychczas nie zauważanych/ dla dorosłego/dziecka doznań i umiejętności ich opisania

— rozwijanie zdolności przeżywania i reagowania /czynnik emocjonalny/ oraz ich wzbogacanie

— stwarzanie sytuacji psycho-pedagogicznych /fizycznych/ i emocjonalno-motywacyjnych, które pozwalają dorosłemu/ dziecku podejmować i kontynuować działania z własnej woli, odczuwać zadowolenie i radość z własnych działań

— kształtowanie w dziecku/dorosłym wiary we własne siły, poczucia własnej wartości i godności, pozytywnej samooceny

— wspieranie rozwoju własnego twórczego potencjału poprzez umożliwienie otwarcia na doświadczenia pochodzące z organizmu i otoczenia

— wyzwalanie autonomicznych sił psychicznych dorosłego/ dziecka przez pobudzanie jego wewnętrznej motywacji oraz zapewnienie warunków do przejawiania spontanicznej aktywności twórczej

— uczenie zrozumienia dla własnych przeżyć oraz poprzez dyskusję uwrażliwianie na różnice doznań u innych

— poprzez poznawanie siebie umożliwienie przezwyciężania emocji negatywnych i transformacja ich w siły społecznie pożyteczne (profilaktyka niepożądanych zachowań). Ten proces jest szczególnie ważny dla nauczycieli/wychowawców, dla uświadomienia własnych negatywnych przeżyć, aby nie „projektować” ich na wychowanków

— propagowanie zdrowego stylu życia.

Zastosowane metody sprzyjają osiąganiu powyżej opisanych celów, pobudzają umiejętności i kształtują postawy.

Proponowane programy:

— wspierają całościowy, zrównoważony rozwój fizyczny i psychiczny

— pokazują sposoby stymulowania takich funkcji jak: spójne myślenie, wyobraźnia, emocje, wola, twórczość, intuicja

— ukazują jak radzić sobie z negatywnymi emocjami, lękami, poczuciem nieprzydatności

— uczą metod koncentracji i samodyscypliny

— umacniają i rozwijają poczucie własnej wartości

— wzbogacają rozwój umiejętności interpersonalnych

— wspomagają rozwijanie umiejętności wyrażania uczuć, przeżywania radości i rozwiązywania problemów

— rozbudzają i stymulują ujawnianie pełnego potencjału każdego dorosłego/ dziecka.

Pozwalają na harmonijne ukształtowanie człowieka, twórczo funkcjonującego w ramach swoich możliwości. Zajmują się wszechstronnym rozwojem, przygotowaniem do życia, wytwarzaniem sytuacji wspomagających rozwój i zdolność uczenia się.

Treści zawarte w programie oraz uzupełniających je materiałach edukacyjnych i „poradnikach edukacji siebie” łączą elementy poznawcze i afektywne (edukacja integrująca) w jedną całość. Poprzez czynne zaangażowanie dziecka całą swoją istotą umożliwiają wzrost efektywności procesu nauczania.

Doświadczalny charakter tych programów wynika z szeregu proponowanych ćwiczeń, ułatwiających proces uczenia się. Mają one za zadanie umożliwienie takich podejść do przeżywania jak:

— doświadczanie ciała i wrażeń zmysłowych

— poznawanie poprzez świat uczuć

3. poznanie przez wyobraźnię i intelekt.

Programy „budują” zarówno ucznia jak i nauczyciela. Kładą przede wszystkim nacisk na doznania, odczucia, pragnienia; pobudzają takie zdolności człowieka jak wyobraźnia i intuicja.

Propozycje programowe poszerzają skalę odbioru rzeczywistości — zarówno percepcyjną /zmysłową/ jak i receptywną /umysłową/; posługiwanie się myśleniem racjonalnym i pozaracjonalnym; uwrażliwiają na siebie i innych. Budują zrozumienie wartości personalnych, interpersonalnych i transpersonalnych.

Poprzez poszerzanie świadomości o sobie i świecie przygotowują do stawiania czoła wyzwaniom dnia codziennego: twórczemu rozwiązywaniu problemów, pokonywaniu barier i opanowywaniu stresu, współżycia z innymi ludźmi na zasadach właściwej więzi interpersonalnej oraz tworzenia trwałych relacji międzyludzkich /związków koleżeńskich, przyjaźni, w pracy i rodzinie/. Przygotowują także otwartość na rozwiązywanie problemów świata — w skali globalnej.

Wyżej wymienione programy budują w pełni funkcjonującego człowieka, dysponującego bogactwem wrażeń i przeżyć, przede wszystkim tych najbardziej pozytywnych i pozwalają budować życie bardziej szczęśliwe i satysfakcjonujące.

Programy EDUKACJI SIEBIE w oparciu są programami uzupełniającymi, ogólnorozwojowymi. Są przede wszystkim ukierunkowane na harmonijny rozwój całej osobowości, jej wspomagania, zdobywania wiedzy o sobie przez doświadczanie i poznawanie siebie oraz nabywanie nowych umiejętności. Pojęcie wychowania ujmują jako wspieranie harmonijnego (zrównoważonego) rozwoju dziecka/dorosłego, pobudzanie jego kreatywności, wzbudzanie wewnętrznej motywacji do poszukiwań i działań poznawczych, rozbudzające i rozwijające zainteresowania. Rozwijają samoświadomość, samoakceptację i samokontrolę.

Założonym celem kursów pojedynczych jak i autorskiego projektu warsztatów cyklicznych — przygotowania edukatorów zrównoważonego rozwoju, jest wspomaganie każdego z uczestników we wzrastaniu — poznanie i połączenie w sobie wszystkich elementów świata wewnętrznego ze światem zewnętrznym dziecka, młodego człowieka czy dorosłego, stania się „żywym przykładem”, prawdziwym autorytetem, a w konsekwencji przewodnikiem dzieci i młodzieży, wrażliwym na ludzkie potrzeby i umiejącym wspierać drugiego człowieka w ujawnianiu jego pełnego potencjału.

Poprzez holistyczne podejście do człowieka i jego środowiska tego rodzaju programy są zupełnie odmienne od dotychczasowych metod stosowanych w edukacji.

Ich oddziaływanie można ująć następująco:

— harmonizują różne poziomy, funkcje i energie dla stworzenia zintegrowanej osobowości dziecka i dorosłego człowieka /sfera ciała, umysłu, emocji i ducha/

— rozwijają konstytucjonalnie słabe funkcje, a szczególnie te, które zostały zahamowane w dzieciństwie, jak również dyscyplinują nadmiernie pobudzone

— dyscyplinują i regulują ujawnienie energii psychicznych na każdym poziomie, wspierając ich konstruktywne i skuteczne użytkowanie i twórcze wyrażenie

— przemieniają obfitą energię biopsychiczną, a szczególnie tę, która nie może być wyrażona drogą bezpośrednią lub nagromadzoną energię negatywną

— budzą uśpione energetyczne potencjały

— wspierają rozwój w sferze międzyludzkiej i społecznej, uczą eliminowania konfliktów między jednostką a grupą, międzygrupowych i zastępowania ich harmonijnymi konstruktywnymi relacjami

— wspomagają proces uczenia we wszystkich jego aspektach

— wspierają w rozwoju zarówno soma jak i psyche

— uczą umiejętności, zachowań, zwiększają poziom zrozumienia siebie i innych

— zapobiegają niepożądanym sytuacjom i zachowaniom (są programami zarówno edukacyjnymi jak i profilaktycznymi)

— wspomagają w rozwoju i integracji wszystkich aspektów ludzkiego życia — osobistego, w rodzinie, szkole, społeczności, pracy, społeczeństwie, narodzie i świecie

— odkrywają w każdym unikalne predyspozycje, tzw. dary („gift”) i drogi służenia innym, cel życia

— promują zdrowie poprzez uruchamianie wszystkich sfer funkcjonowania człowieka i ich równoważenie.

Programy EDUKACJI O SOBIE w oparciu o założenia psychosyntezy otwierają tworzenie uniwersalnej edukacji dla przyszłości, opartej o wspieranie sfery humanum — duchowej każdej indywidualnej jednostki.

Treści nauczania/ Materiał i wymagania programowe

Poniżej podano zakres materiału określonego programem nauczania. Realizacja zagadnień programowych i poszczególnych zajęć lekcyjnych zależy od przygotowania nauczyciela i jego własnego wkładu.

Zakres tematyczny:

Wydobywanie humanistycznych wartości każdej osoby, promocja zdrowia, edukacja holistyczna.

1. Edukacja do zdrowia i harmonijnego rozwoju

2. Edukacja do życia w zbiorowości / społeczna

3. Edukacja prorodzinna

4. Edukacja ekologiczna

Podstawowa tematyka:

Świadome rodzicielstwo

Zdrowe wychowanie — jako wspieranie rozwoju dziecka

Osobowość człowieka i możliwości jej korygowania

Wychowawca — rodzic, nauczyciel, a dziecko — relacje

Inteligencja emocjonalna a intelekt / rozwój psychiczny i duchowy

Edukacja postaw i wartości

Wspomaganie wychowania poprzez ruch

Komunikacja rodzice-dziecko

Odpowiedzialność za zdrowie swoje, innych i środowisko

Realizacja swoich umiejętności i talentów w życiu

Promocja zdrowia w rodzinie/szkole/świecie

Zakres treści nauczania

Osią programu, jak wspomniano wyżej, jest integracja wiedzy na temat zdrowia/wychowania/harmonijnego rozwoju człowieka, żyjącego w harmonii z przyrodą, aspektów humanistycznych (co to znaczy człowiek? — w oparciu o interdyscyplinarne podejście do zdrowia i rozwoju. Tym samym program porządkuje wiedzę według systemu stanowiącego continuum.

Moduły programów tematycznych

W pojedynczych warsztatach tematycznych, jak i dłuższym programie są wykorzystywane następujące elementy:

EDUKACJA SIEBIE / edukacja o sobie/

Aspekty rozwojowe. Wyjście od siebie, uczenie podmiotowości, poczucia własnej wartości, indywidualności, tożsamości, psychika płci, zachowań, sfera fizyczna/ ruchowa, biologiczna/, zmysłowa, umysłowa, emocjonalna, wolitywna, etyczna/moralna/duchowa. Rozwiązywanie konfliktów w sobie, praca z emocjami/stresem, energią psychiczną, relaksacja, higiena psychiczna, odkrywanie swoich umiejętności, talentów, wyrażanie siebie, kreatywność. Edukacja do kierowania sobą i realizacji siebie. Cel życia.

Wartości wyższe (transpersonalne) — dobro, piękno, radość, miłość, wrażliwość, odwaga, twórczość, szczodrość, bezstronność, harmonia, porządek, prawda, prostolinijność, spokój, cisza.

EDUKACJA ZDROWOTNA

Edukacja do zdrowia w znaczeniu całościowym: zdrowie, wspieranie zdrowia, zdrowe postawy, zdrowy styl życia, praktyczna realizacja zdrowia w swoim życiu. Psychosomatyczne aspekty zdrowia, rola ciszy. Używanie świadomego języka, prawidłowych wzorców /czystość informacyjno-energetyczna środowiska — radio, TV, oddziaływań zewnętrznych/ na różne sfery psychiki człowieka i zdrowie Gimnastyka a zdrowie. Odpowiedzialność za zdrowie. Wyrażanie siebie a zdrowie — rękodzielnictwo /różne formy/, teatr, malarstwo, muzyka — taniec, śpiew, gra na instrumentach.

Wartości wyższe — mądrość, zrozumienie, witalność, harmonia, pogoda ducha, odradzanie.

EDUKACJA DO ŻYCIA W ZBIOROWOŚCI

Wykorzystanie w praktyce umiejętności i postaw z poprzednich etapów.