Bezpłatny fragment - CYKLE A SPOŁECZEŃSTWO GIEŁDA I KONIUNKTURA GOSPODARCZA

Motto

By wzrokiem ogarnąć to, co teraz, na dawne czasy spojrzeć należy

(chińskie przysłowie ludowe, z kompilacji

Zengguang Xianwen „Pisma o szlachetnych sprawach”; okres dynastii Ming)

By poznać przyszłość trzeba studiować przeszłość

Winston Churchill

Nadchodzące czasy będą radykalnie różne od tych które doświadczyliśmy w naszym życiu, choć podobne do wielu poprzednich

Ray Dalio

To, co było, jest tym, co będzie, a to, co się stało, jest tym, co znowu się stanie: więc nic zgoła nowego nie ma pod słońcem

Księga Koheleta. Biblia Tysiąclecia

Podziękowania, informacje wstępne i kontakt do autora

Gorące podziękowania dla pani Dagmary Indiany Walkiewicz, radcy w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów za docenienie opisanych przeze mnie, w niniejszej publikacji zbieżności wydarzeń giełdowych ze zmianami sytuacji gospodarczej, społecznej i geopolitycznej — jako ciekawego wkładu do dyskusji, w tym obszarze, dla pana dr Piotra Wilczyńskiego prezesa Polskiego Towarzystwa Geopolitycznego za pozytywne i krytyczne uwagi oraz dla pana profesora Mirosława Sułka — za krytyczne uwagi, które wykorzystam w większości w późniejszym terminie, dla pana dr Andrzeja Bara za zwrócenie uwagi na postać katalońskiego farmaceuty, polityka, matematyka i filozofa historii Alexandra Deulofeu, dla kochanej córki i pana Marcina Pietrzyka — za pomoc w korekcie oraz dla pana Seweryna Mściwujewskiego za pomoc w przygotowaniu okładki.

Niniejsza publikacja nie jest poradnikiem i nie ma żadnych gwarancji, że zamieszczone w niej prognozy mojego autorstwa lub innych specjalistów, na które się powołuję się spełnią. Zawiera ona tylko rozważania teoretyczne i wskazane możliwości, które w mojej ocenie mają szanse, chociaż nie muszą zaistnieć. Jej celem jest poszerzenie i uporządkowanie spojrzenia na niektóre zjawiska, dotyczące omawianej problematyki, subiektywny przegląd opinii oraz zainspirowanie własnego podejścia do przebiegu niektórych procesów społecznych, historycznych, gospodarczych, giełdowych i geopolitycznych.

Zdjęcie na okładce przedstawia zegar w Królewskim Obserwatorium Astronomicznym (The Royal Greenwich Astronomical Observatory) w Greenwich, w Londynie (archiwum własne autora).

Przedkomercyjne wydania tego opracowania nosiły tytuł: Cykle, a społeczeństwo, giełda i koniunktura gospodarcza: historia, przeciwdziałanie, prognozy, udział matematyki w historii — wybrane zagadnienia interdyscyplinarne i ukazały się w 2022 roku. Obecne wydanie zostało dodatkowo skorygowane i uzupełnione, a jego tytuł skrócony dla celów komercyjnych.

Kontakt do autora: tel. 694-912-255.

Kilka słów o książce i e-booku oraz o jego autorze

O książce i e-booku

Cykle, a społeczeństwo, giełda i koniunktura gospodarcza — to przyjazna interdyscyplinarna publikacja, łącząca powtarzające się od wieków cykle cywilizacyjne, społeczne, koniunkturalne i giełdowe.

Wskazuje zarazem na proste zależności matematyczne, mające miejsce w procesach historycznych i giełdowych oraz służące do prognozy nadchodzących wydarzeń. Nawiązuje do prowadzonych badań i opinii specjalistów.

Odnosi się również do czasów współczesnych i do bliskiej przyszłości.

Dla osób zainteresowanych pomnażaniem oraz zachowaniem swojego stanu finansowego i bezpieczeństwa, w odniesieniu do procesów historycznych, cywilizacyjnych, geopolitycznych, gospodarczych i giełdowych publikacja rozważa m. in.:

— kiedy cykle sugerują kupno, a kiedy sprzedaż akcji, obligacji oraz metali szlachetnych i czy to się sprawdza?

— jakie plany wobec Polski i Europy Środkowej ma czołowy geostrateg Rosji, w tym w odniesieniu do pozycji Niemiec?

— jakie czynniki wpływają na wzrost i spadek oprocentowania kredytów i kiedy to ma miejsce?

— kiedy stopy procentowe są niskie, a kiedy wysokie?

— które wskaźniki wykorzystuje się do pomiaru koniunktury gospodarczej?

— które wskaźniki gospodarcze i cykliczne odnoszą się do sytuacji na giełdach i co z tego wynika oraz jak przebiegają cykle, nie tylko w gospodarce?

— czy politycy i banki centralne mają wpływ na koniunkturę gospodarczą?

— czy długość kobiecych spódniczek i wielkość sprzedaży męskiej bielizny można wykorzystywać do prognozy wydarzeń gospodarczych i giełdowych?

— do czego przydaje się rządom podwyższona inflacja?

— czy wkrótce czeka nas silny kryzys finansowy i gospodarczy oraz wojna, w jaki sposób powtarza się historia, a także czy przełomowym rokiem będzie rok 2025?

— czy ruchy planet i aktywność Słońca mają wpływ na notowania oraz na wydarzenia w Polsce i na świecie?

— czy masowy dodruk pieniądza, po wybuchu pandemii koronawirusa zakłócił przebieg naturalnych procesów gospodarczych?

— czy walka o władzę pomiędzy cywilnymi i wojskowymi ośrodkami w Rosji wpłynęła na agresję zbrojną tego kraju wobec Ukrainy?

— co pierwsza próba przejęcia władzy przez Adolfa Hitlera w Niemczech miała wspólnego z hiperinflacją, a jej przejęcie przez niego z wielkim załamaniem gospodarczym i deflacyjną polityką cięć budżetowych, w tym kraju?

— czy ważne wydarzenia historyczne w Polsce, w hitlerowskich Niemczech i w Związku Sowieckim przebiegały według prawidłowości matematycznych?

— czy dominacja cywilizacji europejskiej zostanie wyparta przez cywilizację azjatycką i czy nastąpi to wkrótce?

— w jaki sposób banki komercyjne zwiększają ilość pieniędzy i co się dzieje gdy przestają to robić?

— w jaki sposób Amerykanie uniknęli rewolucji bolszewickiej i co wspomogło jej wybuch w Rosji?

— co to są cykle: Kondratiewa, Kuznetza, Juglara, Kitchina, prezydencki i inne oraz w jakich okresach przebiegają i jak niektóre z nich zbiegały się z historią Polski?

— jakie były motywy agresji Rosji na Ukrainę?

— jakie występowały relacje liczb Fibonacciego i złotego podziału, w odniesieniu do wydarzeń giełdowych i historycznych w Polsce, w Niemczech i w Związku Sowieckim?

W interdyscyplinarnej publikacji: Cykle, a społeczeństwo, giełda i koniunktura gospodarcza, sięgając do starożytności, średniowiecza i czasów późniejszych oraz do wydarzeń współczesnych, w oparciu o liczne opracowania autor przedstawia cykle, obejmujące okresy milenijne, kilkusetletnie, kilkudziesięcioletnie, koniunkturalne i giełdowe, a także okresy związane z liczbami Fibonacciego i złotym podziałem, w odniesieniu do wydarzeń historycznych i giełdowych, zarazem autorsko kojarząc wydarzenia.

Wiele ze wskazanych przez autora mechanizmów powtarza się obecnie. Ponadto kojarzy on wskazane cykliczne mechanizmy z wydarzeniami gospodarczymi, społecznymi i geopolitycznymi, m.in. odnosząc się do istotnych wydarzeń w historii Polski, okresu Wielkiej Depresji lat trzydziestych XX wieku, II Wojny Światowej, zbrojnej agresji Rosji na Gruzję i Ukrainę, funkcjonowania i rozpadu Związku Sowieckiego (Radzieckiego), hitlerowskich Niemiec, chińskich cykli dynastycznych, cykli pogodowo — cywilizacyjnych, obecnych zagrożeń oraz ruchów cen na giełdach w Polsce i na świecie.

Stawia własne prognozy możliwych wydarzeń i powołuje się na przewidywania innych specjalistów. Omawia również, w wieloaspektowym kontekście sytuację militarnej agresji rosyjskiej na Ukrainę, sygnalizuje stosunek Chin i Rosji do obecnej sytuacji geopolitycznej, odnosi się do prognoz możliwego konfliktu światowego oraz omawia politykę antycykliczną, w gospodarce.

Wskazanie na zbieżności liczb Fibonacciego i złotych podziałów z ważnymi wydarzeniami historycznymi jest jego autorskim podejściem. Podczas ich omawiania odwołuje się do historii matematycznej.

Osobnym elementem publikacji jest odniesienie się do różnych aspektów, mających wpływ na sytuację finansową i gospodarczą oraz do prognozowania koniunktury gospodarczej i giełdowej.

Opracowanie zostało nominowane w prestiżowym konkursie branży inwestycyjnej Invest Cuffs, w kategorii: Publikacja Roku 2022.

Publikacja została zaktualizowana w 2024 roku. Zarazem przedstawione w niej mechanizmy mają charakter wieloletni, niezależny od bieżącej aktualizacji, która ilustruje tylko niektóre przykłady.

O autorze

Maciej Wojewódka — analityk, intuityk, prognostyk oraz twórca i wykonawca pragmatycznych strategii. Były właściciel giełdy papierów wartościowych, jednej z poprzedniczek Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie, z notowaniami zamieszczanymi przez serwis ekonomiczny Polskiej Agencji Prasowej. W 1993 roku, w biuletynie Ministerstwa Przekształceń Własnościowych, przeznaczonym dla członków zarządów i rad nadzorczych spółek skarbu państwa przewidział silny wzrost notowań na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Hossa, która niebawem nastąpiła okazała się ewenementem na skalę światową.

W latach 2022 — 2023 uczestniczył w pracach zespołu ekspertów, przygotowujących Raport o globalnym kryzysie finansowo — gospodarczym, w ramach Konwersatorium o lepszą Polskę, odbywającego się z inicjatywy Polskiego Lobby Przemysłowego, Powszechnego Samorządu Gospodarczego oraz Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Mechaników Polskich.

Prace podczas tego raportu dotyczą nadciągającego kryzysu, co jest zbieżne z prognozą przedstawioną przez autora, w niniejszej publikacji oraz w jego wcześniejszym opracowaniu: Cykle, a społeczeństwo, giełda i koniunktura gospodarcza.

W 2023 roku Maciej Wojewódka wygłosił na Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej — XV Zjazd Geopolityków Polskich w Krakowie referat zatytułowany: Kolejny kryzys finansowo — gospodarczy w aspekcie geopolitycznym, a historia matematyczna.

W 2024 roku wygłosił referaty na — międzynarodowych konferencjach, w tym zorganizowanych w środowiskach uniwersyteckich:

— Historia matematyczna i cykliczne aspekty społeczno — gospodarcze, a nadchodzące zmiany w porządku międzynarodowym na „2. Międzynarodowej Konferencji Naukowej „Nowy porządek międzynarodowy in statu nascendi”, zorganizowanej przez Instytut Nauk Politycznych Uniwersytetu Warmińsko — Mazurskiego w Olsztynie oraz Departament Stosunków Międzynarodowych Federal Urdu University of Arts, Science and Technology w Karachi (Pakistan);

— Historia matematyczna, gospodarka i sytuacja na Ukrainie w odniesieniu do bezpieczeństwa Europy i świata — w najbliższych latach na „I Międzynarodowej Konferencji Naukowej: Ukraina — 20 lat po pomarańczowej rewolucji — bezpieczeństwo Europy i świata w XXI wieku” w kontekście wojny na Ukrainie, zorganizowanej przez Instytut Dziennikarstwa i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie we współpracy z Polskim Towarzystwem Geopolitycznym;

— Historia matematyczna, cykle i NATO, a agresja militarna Rosji na „V Międzynarodowej Konferencji Naukowej: Bezpieczeństwo euroatlantyckie i polityka Federacji Rosyjskiej”, zorganizowanej przez Instytut Nauk o Bezpieczeństwie Akademii Piotrkowskiej w Piotrkowie Trybunalskim we współpracy z NATO Defence Education Enhancement Programme — DEEP (NATO DEEP eAcademy), Center for European Policy Analysis w Waszyngtonie (CEPA) (USA), Uniwersytetem Obrony Narodowej Ukrainy im. Iwana Czerniachowskiego w Kijowie (Ukraina), Baltic Defence College w Tartu (Estonia), Uniwersytetem Óbuda w Budapeszcie (Węgry), Uniwersytetem Miltona Friedmana w Budapeszcie (Węgry), Akademią Ostrogską w Ostrogu (Ukraina), Wydziałem Bezpieczeństwa Narodowego Akademii Sztuki Wojennej w Warszawie, Filią w Ełku Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie i Instytutem Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, z udziałem prelegentów z 11 państw, reprezentujących 37 podmiotów naukowych, w tym byłego dowódcy wojsk amerykańskich w Europie i byłego szefa Biura Bezpieczeństwa Narodowego;

— Zagrożenia bezpieczeństwa, w aspekcie kolejnego kryzysu finansowo — gospodarczego, a historia matematyczna na I Międzynarodowej Konferencji Naukowej pt. Współczesne wyzwania i zagrożenia bezpieczeństwa: Zarządzanie kryzysowe — Infrastruktura krytyczna — Ochrona ludności, zorganizowanej przez Interdyscyplinarne Koło Naukowe Bezpieczeństwa Wewnętrznego Państwowej Akademii Nauk Stosowanych w Chełmie.

Maciej Wojewódka jest zarazem autorem licznych publikacji z zakresu giełdy papierów wartościowych, finansów, prawa, historii, socjologii i psychologii oraz projektu, nagrodzonego przez Komisję Europejską i Ministerstwo Edukacji Narodowej — jako lider Europejskiego Roku Kreatywności i Innowacji, w kategorii inicjatywy społeczne w Polsce. Kolejne jego projekty zostały objęte patronatem tego Roku, w kategoriach: nauka i technika oraz gospodarka i biznes.

Inne, wybrane publikacje autora:

Bliski Wschód, co nieco o obronie Polski i COP II, "emiddle-east.com”, 2024

Międzynarodowy Salon Przemysłu Obronnego w Kielcach, w czasach narastających zagrożeń bezpieczeństwa, "Emiddle-east.com”, 2024

Mathematics of History, Cyclical Socio-Economic Aspects and Upcoming Changes in the International Order / Historia matematyczna i cykliczne aspekty społeczno — gospodarcze, a nadchodzące zmiany w porządku międzynarodowym (abstrakt)[w:] M. Kumelska-Koniecko. F Javid, 2nd International Scientific Conference " „New Word Order: in Statu Nascendi”/ Conference Abstrakt Booklet. University of Warmia and Mazury Olsztyn & Federal Urdu University of Arts, Science and Technology Karachi (Pakistan), 2024

Nadciągające zagrożenia i wojny, a historia matematyczna, Ridero Kraków, 2023, 2024

Czy około 2025 roku będą miały miejsce silny krach giełdowy i początek głębokiej recesji poprzedzone hossą?, „FXMAG”, 2023

Rosyjska broń jądrowa na Białorusi, a giełda i historia matematyczna, “FXMAG” 2023

Sztuczna inteligencja, a inwestycje i spekulacje giełdowe, „FXMAG”, 2023

Noworoczne spojrzenie na wybrane wskaźniki dla gospodarki w odniesieniu do rynku akcji, “FXMAG” 2023

Oddech szarego nosorożca, czyli o nadciągającym kryzysie słów kilka, „FXMAG” 2023

Parental alienation as the breaking of relationship and pertubation in that problem, „Konińskie Studia Społeczno-Ekonomiczne (Online)” 2022/2023, vol. 8

Alienacja rodzicielska i jej negatywne skutki oraz problemy dziecka wychowywanego przez jednego rodzica — referat inauguracyjny, wygłoszony na posiedzeniu seminaryjnym Komisji Rodziny i Polityki Społecznej Senatu Rzeczpospolitej Polskiej — dn. 27.05.2014 roku, 2018

Trudności w prawnej ochronie dziecka przed przemocą, 2018

Alienacja rodzicielska — jako przemoc w odniesieniu do polskich regulacji prawnych, „Jurysta Magazyn Prawniczy”, 2017, nr 12 (278)

Konwencja Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, a Traktat o Unii Europejskiej i Konwencja o Prawach Dziecka, “Jurysta Magazyn Prawniczy”, 2017”, nr 10 (276)

Oddzielenie od rodzica i jego konsekwencje, „Niebieska Linia- Dwumiesięcznik Poświęcony Przemocy”, 2017, nr 5 (112)

Żydowskie Święto Miłości Tu beAw w Krakowie. „Magiczny Kraków”, 2016

Konwencja o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, a prawa dziecka, konstytucja i bezpieczeństwo państwa, „Jurysta Magazyn Prawniczy”, 2015, nr 2 (244)

Alienacja rodzicielska i jej negatywne skutki oraz problemy dziecka wychowywanego przez jednego rodzica, "psychologia.pl”, 2015

Tu beAw — Żydowskie Święto Miłości. "Kraków.pl”, 2015

Dziecko, rodzic i rozwód oraz alienacja rodzicielska — problemy, pomysły, porady, 2014, 2015

Spojrzeć na świat oczami dziecka, „Nasza Gmina”, 2011, nr 64

Jak się zarabia na giełdzie — pierwsza książka o spekulacji na polskiej giełdzie, 1993, 1994

Lokaty finansowe — jako jeden z elementów podnoszenia wyników finansowych firmy, „Pismo dla Członków Rad Nadzorczych i Zarządów — Spółki Skarbu Państwa”, 1993, nr 3(4)

W wyniku petycji autora, zawierającej szczegółowy projekt zmian w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, dotyczący ustawowego uregulowania pojęcia dobra dziecka, pieczy naprzemiennej i postępowania w sytuacji występowania alienacji rodzicielskiej Komisja ds. Petycji Sejmu RP, w 2020 roku jednomyślnie wystosowała dezyderat do Prezesa Rady Ministrów.

1. Różne aspekty społeczne cykli i wydarzeń historycznych

1.1 Pierwsze spojrzenie

Zarówno kursy giełdowe, jak i przebieg procesów gospodarczych tworzą mniej lub bardziej wyraźnie powtarzające się cykle, o różnych okresach trwania, których znajomość jest bardzo ważna, nie tylko podczas podejmowania decyzji inwestycyjnych, gospodarczych i dotyczących geopolityki ale także podczas wieloletniego zarządzania budżetem domowym.

Czynniki prowadzące do fluktuacji oraz błędy w decyzjach, podejmowanych przez decydentów politycznych i gospodarczych, a także przez spekulantów giełdowych powtarzają się, w kolejnych okresach historycznych.

W zakończeniu Pieśni V polski szesnastowieczny, kultowy poeta Jan Kochanowski napisał: Cieszy mię ten rym: Polak mądry po szkodzie; Lecz jeśli prawda i z tego nas zbodzie, Nową przypowieść Polak sobie kupi, Że i przed szkodą, i po szkodzie głupi.

Podobny pogląd wygłosił, żyjący na przełomie XIX i XX wieku ekonomista szkoły austriackiej prof. Ludwig von Mises — w publikacji Ludzkie działanie: Najgorsze jest że [ludzie] nie uczą się na błędach.

Chińska dynastia Ming, podczas panowania której tworzył cytowany Zengguang Xianwen, a której początek panowania przypadł na lata rządów Kazimierza III Wielkiego, zarazem ostatniego króla z dynastii Piastów, w Polsce upadła — w XVII wieku. Dla Polski XVII wiek był okresem triumfów, czym były: osadzenie polskiego garnizonu na moskiewskim Kremlu i Odsiecz Wiedeńska, klęski, którą był Potop Szwedzki oraz licznych innych wojen i buntów.

W Niderlandach, w tym samym wieku miały miejsce m.in. bańka spekulacyjna i wielki krach na rynku cebulek tulipanów. W kolejnym stuleciu rozpoczął się okres wymazywania z mapy, a następnie utraty niepodległości naszego kraju, trwający 123 lata. Na początku tego samego wieku — we Francji miał miejsce silny kryzys finansowy, związany z emisją pustego, nie mającego pokrycia pieniądza.

Cytowany, na początku publikacji Winston Churchill — to laureat nagrody Nobla, dwukrotny premier Wielkiej Brytanii w XX wieku, w tym podczas II Wojny Światowej i mason wysokiego stopnia. Podczas tej wojny Polska znajdowała się pod okupacją Niemiec i Związku Sowieckiego (Radzieckiego), a następnie na 45 lat została uzależniona od ZSRS (ZSRR).

Cytowany Ray Dalio — to miliarder, menedżer funduszu hedgingowego i badacz cykli imperialnych, z okresu ostatnich 500 lat.

Włoski filozof historii Giambattista Vico zauważył, że przez analogiczne okresy, przez które przechodzi nasza cywilizacja przechodziły również cywilizacje grecka i rzymska, a jego niemiecki odpowiednik Oswald Spengler zauważył podobne okresy ładu i nieporządku w Chinach i Egipcie, władanym przez faraonów.

Były specjalista ds. dywersji ideologicznej, z ramienia sowieckiego KGB Thomas D. Schuman (Jurij Bezmienow) wskazywał, że Igor Szarafaniewicz, po analizie wymarłych cywilizacji Egiptu, Majów, Mohendżo, Daro, Babilonu i innych doszedł do wniosku, że każda z nich upadła po odrzuceniu religii i Boga oraz próbie stworzenia „sprawiedliwości społecznej”, według tzw. socjalistycznych reguł.

Czasami cykliczne wydarzenia gospodarcze korelują z gwałtownymi wydarzeniami społecznymi, czym przykładowo był wybuch epidemii COVID-19 — w 2020 roku, w okresie przewidywanego wystąpienia recesji oraz zakończenia się kolejnego cyklu koniunkturalnego.

Innym takim wydarzeniem był zbieg katastrofalnego trzęsienia ziemi w San Francisco w 1906 roku z uprzednim szczytem notowań akcji w Nowym Jorku, w tym samym roku, a następnie z kryzysem gospodarczym — w roku 1907.

Na przestrzeni tysiącleci, od czasów babilońskich fluktuowała również wysokość stóp procentowych, podczas których ich wysokość była najniższa — w okresach stabilizacji imperiów.

Niekiedy cykle, odległości odpowiadające liczbom Fibonacciego lub złote podziały zbiegają się z istotnymi wydarzeniami giełdowymi, politycznymi i historycznymi, jak miało to miejsce co 12 lat kalendarzowych, pomiędzy 1944, a 2004 rokiem w Polsce lub z funkcjonowaniem imperium, do czego można odnieść złote podziały podczas trwania komunistycznego państwa, którym był Związek Sowiecki (ZSRS), zwany także Związkiem Radzieckim (ZSRR), co przedstawiam poniżej oraz z recesjami gospodarczymi.

Parkiet wskazał, że dolne fazy wyraźnie widocznego na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie cyklu Kitchina wpisały się m.in. w globalną recesję i atak terrorystyczny na World Trade Centre w Nowym Jorku — w 2001 roku, globalny kryzys finansowy w latach 2008 — 2009 oraz w kryzys azjatycki i rosyjski, który miał miejsce w ostatniej dekadzie XX wieku.

Tomasz Hońdo zwrócił również uwagę, w oparciu o dane z lat 2014 — 2022, że wraz ze zmianami WIG-u, w tym samym kierunku zmieniał się udział akcji w portfelach Otwartych Funduszy Emerytalnych (OFE).

Z kolei z wykresu, przedstawionego przez Michała Stopkę wynika zbieganie się fluktuacji WIG-u, z cyklicznymi zmianami PKB, a szczyty WIG były zazwyczaj niewiele opóźnione wobec tego wskaźnika. Michał Stopka wskazał również na wyraźne wyprzedzanie przez dołki na WIG-u — dołków w PKB lub na ich występowanie w tym samym czasie, latach 1996 — 2022.

Kryzysy lat 2000 — 2001 i 2008 — 2009 oraz z 2020 roku zbiegły się także z dołkami cyklu Juglara, będącego, zdaniem niektórych badaczy elementami kontrowersyjnego cyku Kondratiewa. Dołki cyklu Juglara również przypadały m.in. na lata 1979/1982 i 1990/1993, w których miały miejsce istotne wydarzenia w Polsce, takie jak: powstanie Solidarności, wprowadzenie stanu wojennego i zmiana systemu polityczno — gospodarczego, a drugi z nich towarzyszył upadkom systemu komunistycznego w Europie wschodniej i Związku Sowieckiego (Radzieckiego).

W 1991 roku, PKB w naszym kraju obniżył się, według szacunków Banku Światowego o 7 %.

Prof. Maria Drozdowicz-Bieć, wskazała, że Joseph Kitchin doszukiwał się przyczyn wahań — w opóźnionym dostępie do informacji przez przedsiębiorców, co skutkowało niedostosowaniem produkcji do aktualnego popytu i nadmiernym wzrostem zapasów w firmach, a następnie spadkiem cen towarów oraz ograniczeniami w produkcji. Natomiast Clement Juglar m.in. w działalności banków i nadmiernej skłonności do udzielania kredytów w okresie prosperity. Szerzej do cykli Kitchina i Juglara odnoszę się w dalszej części niniejszego opracowania.

Zbiegnięcie się dolnych faz kilku krótszych i dłuższych cykli miało miejsce podczas Wielkiej Depresji, po załamaniu się rynków w 1929 roku — w okresie poprzedzającym wybuch II Wojny Światowej.

Wybuch tej wojny — w Europie poprzedziła polityka, dominujących wówczas w gospodarce światowej Stanów Zjednoczonych, polegająca na odchodzeniu od stosowanej, na początku lat trzydziestych XX wieku polityki, zapobiegającej negatywnym społecznym i gospodarczym skutkom Wielkiej Depresji, w kierunku stabilizacji swojego budżetu i przeciwdziałania inflacji.

Bardziej szczegółowo do tych i innych zależności odnoszę się w dalszej części opracowania, wskazując adekwatne materiały źródłowe.

Na towarzyszenie załamaniom rynkowym depresji, po których następowały większe wojny (major wars) zwrócił uwagę Robert R. Prechter, zajmujący się rynkiem amerykańskim. Jego zdaniem, tak było w latach 1857 — 1859, w których wystąpiła depresja poprzedzająca Wojnę Secesyjną w Stanach Zjednoczonych oraz w latach 1929 — 1932 w których rozpoczęła się największa depresja, od lat 50-tych XIX wieku. Jego zdaniem, wojna w 1812 roku i I Wojna Światowa rozpoczęły się po spadkach niższego rzędu na giełdach, którym towarzyszyły recesje. Prechter wskazuje zarazem na korelację pomiędzy wojną o niepodległość Stanów Zjednoczonych (Revolutionary War) — w latach 1776 — 1781, a głęboką depresją, która objęła zachodni świat, w latach 1785 — 1791.

Dla porównania, w latach 1772 — 1795 miały miejsce 3 rozbiory naszego kraju, prowadzące do przejściowej likwidacji państwa polskiego, a Wojna Secesyjna (Civil War) w USA rozpoczęła się w 1861 roku, dwa lata kalendarzowe przed wybuchem Powstania Styczniowego, w naszym kraju.

Zarazem w 1772 roku wybuchł kryzys finansowy w Szkocji i w Londynie, który następnie rozszerzył się na Amsterdam, a źródłem poprzedzającej go spekulacji były domy mieszkalne i akcje towarzystw budujących kanały. Oprócz pierwszego rozbioru Polski ten kryzys zbiegł się z przewrotem absolutystycznym w Szwecji.

Upadek Polski, w 1795 został poprzedzony o 3 lata kalendarzowe upadkiem monarchii we Francji i o 2 lata kalendarzowe ścięciem króla Ludwika XVI, w 1793 roku (zarazem rok II rozbioru Polski), co skłoniło Wielką Brytanię do wypowiedzenia wojny Francji, po czym doszło do nieściągalności brytyjskich należności bankowych, w tym kraju oraz do kryzysu bankowego, który miał miejsce głównie w Londynie i Warszawie. Polski kryzys bankowy został spotęgowany przez przegraną wojnę z Rosją, w 1792 roku. Jego ofiarą byli wielcy bankierzy i prawie cały stanisławowski system bankowy, a przetrwały go nieliczne mniejsze domy bankowe. Moim zdaniem, warto rozważyć czy i w jakim stopniu ten kryzys przyczynił się do ograniczonego podniesienia stanu wojska polskiego tylko do 60 tysięcy, zamiast do ustalonej przez Sejm Wielki, obradujący w latach 1788 — 1791 liczby stu tysięcy, a za czym do upadku państwa polskiego, w XVIII wieku.

4 lata po kryzysie, w 1788 roku, spowodowanym nadprodukcją przemysłową rozpoczął się okres wojen, prowadzonych przez Francję z wieloma państwami, w tym wojen napoleońskich, zainicjowany wojną z Austrią w 1792 roku, wywołaną w celu rozładowania napięcia wewnętrznego we Francji. Rok po kryzysie z 1788 roku doszło do rewolucji — w tym kraju, a po 7 latach do przejściowego wymazania Polski z mapy, na skutek III rozbioru.

11 lat po rozpoczęciu spadku notowań akcji w USA — w 1906 roku, wybuchła rewolucja oraz doszło do przewrotu bolszewickiego w Rosji.

8 lat kalendarzowych po szczycie notowań DJIA w Nowym Jorku, poprzedzającym silny spadek notowań akcji — w 1906 wybuchła I Wojna Światowa, a 10 lat kalendarzowych po szczycie tego wskaźnika, poprzedzającym inny silny spadek notowań akcji — w 1929 roku II Wojna Światowa.

DJIA — to Dow Jones Industrial Average, jeden z najważniejszych wskaźników notowań akcji na giełdzie w Nowym Jorku (New York Stock Exchange).

Rok kalendarzowy po szczycie notowań akcji w USA, poprzedzającym silny spadek indeksów, w 2007 roku, Rosja zaatakowała Gruzję (2008).

1.2 Różnorodne tło agresji Rosji na Ukrainę

Natomiast kilka tygodni po szczycie notowań akcji w Nowym Jorku, na przełomie 2021 i 2022 roku Rosja zaatakowała Ukrainę.

Zanim doszło do tej agresji, w kwietniu 2008 roku w komunikacie NATO pojawiło się poparcie, wspierające akces Ukrainy i Gruzji to tego paktu, z inicjatywy USA. W sierpniu tego samego roku Rosja zaatakowała Gruzję, po wkroczeniu przez Gruzję na terytorium separatystycznych Abchazji i Osetii Południowej, stanowiących 20 % terytorium tego kraju. Na początku 2014 roku, na skutek protestów społecznych doszło do zmiany ukraińskiego rządu na prozachodni, a zarazem antyrosyjski, co miało miejsce po ucieczce prorosyjskiego prezydenta tego kraju, spowodowanej masowymi demonstracjami na Majdanie w Kijowie, podczas których byli zabijani ich uczestnicy, po czym doszło do odebrania Ukrainie Krymu przez Rosję oraz rozpoczęła się wojna w Donbasie, będącym wschodnią częścią Ukrainy z zaangażowaniem się armii i propagandy rosyjskiej.

Niezależnie od różnych rozważanych przyczyn ataku w 2022 roku nie można wykluczyć, wśród nich, zwłaszcza, w odniesieniu do terminu jego początku — wewnętrznej walki o władzę w Rosji pomiędzy ośrodkami cywilnymi, a wojskowymi. Tym bardziej, że agresja Rosji na Ukrainę wystąpiła przed rozpoczęciem przewidywanej recesji, która w mojej ocenie mogłaby co najmniej utrudnić zewnętrzną pomoc w bezpłatnych dostawach sprzętu wojskowego dla zaatakowanego kraju, a media zwróciły uwagę, że atak zbrojny na Ukrainę nie tylko nie był poprzedzony operacjami hybrydowymi, zgodnie z doktryną gen. Walerija Gierasimowa, będącego z dniu wybuchu tej wojny szefem sztabu armii rosyjskiej ale zarazem zawierał inne błędy, w odniesieniu do niezbędnych działań, które zalecał on wykorzystywać u przeciwnika i do zasad, które zalecał stosować podczas przeprowadzania takiej agresji.

Prof. Ludwik Bazylow wskazał na podobne zlekceważenie przez Rosję przeciwnika wraz z brakiem właściwego rozgraniczenia kompetencji w dowództwie nad rosyjskim wojskiem przed wybuchem wojny tego kraju z Japonią — w 1904 roku.

W sierpniu 2022 roku został odsunięty od kierowania agresją na Ukrainę rosyjski minister obrony, a bezpośrednie dowodzenie przejął prezydent tego kraju. Ponadto w mediach zaczęły pojawiać się informacje o wojnie pomiędzy rosyjskimi służbami specjalnymi.

Zarazem agresja Rosji na Ukrainę wpisała się w koncepcję współczesnego, czołowego geostratega Rosji prof. Aleksandra Dugina, który założył, że euroazjatycka Rosja nie jest w stanie zdominować Niemiec i w celu utrzymania z nimi dobrych stosunków, w jej ramach zaproponował rekompensatę, polegającą na włączeniu do strefy ich wpływów: Polski, trzech krajów bałtyckich, Czech, Słowacji, Węgier, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny oraz nieznacznej, zachodniej części Ukrainy, w której przeważa grekokatolicyzm i silny nacjonalizm ukraiński oraz pozostawienie w rosyjskiej strefie wpływów Rumuni i części krajów bałkańskich. Prof. Aleksander Dugin uważa również, że przed narodem rosyjskim stoi konieczność utworzenia wielkiego imperium kontynentalnego oraz jest zwolennikiem zawarcia nowego paktu Ribbentrop — Mołotow, pomiędzy Rosją, a Niemcami m.in. niwelującego niepodległość Polski.

Zdaniem Encyklopedii PWN, Pakt Ribbentrop — Mołotow został zawarty 23 sierpnia 1939 roku i zmodyfikowany 28 września tego roku. Wprowadzał podział strefy wpływów w środkowej Europie pomiędzy Niemcy i Związek Sowiecki, w tym sankcjonował rozbiór Polski pomiędzy te kraje oraz przyczynił się do wybuchu II Wojny Światowej, jednocześnie będąc sprzecznym z polsko-sowieckim układem o nieagresji. Został on zerwany w 1941 roku, na skutek agresji zbrojnej Niemiec na Związek Sowiecki.

W listopadzie 2022 roku Niemcy zaproponowały Polsce swój udział w ochronie naszego nieba, oferując zestawy obrony przeciwlotniczej Patriot i jego ochronę z wykorzystaniem swoich myśliwców Eurofighter, które mogłyby startować z terytorium tamtego państwa, zarazem dalej wykluczając objęcie Ukrainy zakazem lotów, aby uniknąć bezpośredniego konfliktu, pomiędzy NATO, a Rosją.

Zaakceptowana, stacjonująca w Polsce niemiecka wyrzutnia Patriot była przeznaczona do obsługi przez żołnierzy tamtego kraju

W grudniu 2021 roku Rosja zażądała — jako jednej z kluczowych dla niej kwestii: powrotu do sytuacji z 1997 roku, w którym Polska, Czechy, Węgry, Litwa, Łotwa, Estonia, Bułgaria, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Albania, Chorwacja, Czarnogóra i Macedonia Północna nie były jeszcze członkami NATO, wyprowadzenia wojsk paktu, z tych państw oraz rezygnacji z ewentualnego przyjęcia do NATO Gruzji i Ukrainy, co nie zostało zaakceptowane.

W 2014 roku Rosja reaktywowała sowiecką doktrynę ograniczonej suwerenności, mającą usprawiedliwiać interwencje zbrojne w postsowieckiej strefie wpływów, uważanej za świat rosyjski, do której w momencie jej reaktywacji zaliczano Białoruś i Ukrainę. W 2015 roku prezydent Rosji podczas spotkania z kanclerz Niemiec publicznie usprawiedliwił pakt Ribbentrop-Mołotow, jako mający znaczenie dla bezpieczeństwa narodowego ZSRS (ZSRR), a w 2019 roku zarzucił on Polsce, drugą co do znaczenia, po III Rzeszy — odpowiedzialność za wybuch II Wojny Światowej, co było początkiem nasilenia propagandy przeciwko naszemu krajowi.

Zdaniem Justyny Gotkowskiej, z Ośrodka Studiów Wschodnich — Niemcy uważają, że Rosja nie powinna całkowicie przegrać wojny z Ukrainą i nie powinny jej uzbrajać, w taki sposób aby poniosła ona klęskę.

Wskazała ona także, że w pierwszych miesiącach agresji Rosji na Ukrainę Niemcy były krytykowane za niechęć większych dostaw wojskowych dla zaatakowanego kraju, po czym co najmniej do września tego roku ostrożnie podchodziły do tych dostaw, a według sondażu z sierpnia 2022 roku tylko 23 % Niemców uważało wielkość tych dostaw za niewystarczającą.

Od 2023 roku Niemcy dokonały zmiany swojej niechętnej postawy, odnośnie przekazywania Ukrainie ciężkiej broni, w tym czołgów Leopard. Uprzednio Rosja zerwała układ na dostawę gazu do Niemiec, co zakończyło trwający, od 1970 roku sojusz pomiędzy tymi państwami, w tym obszarze, mający na celu oddziaływanie Rosji na rząd Niemiec.

W efekcie, do lutego 2023 roku Niemcy stały się trzecim państwem, pod względem wielkości pomocy wojskowej dla Ukrainy, wyprzedzając Polskę.

Jednak zarazem, co najmniej do połowy grudnia 2024 roku to państwo było przeciwne przekazaniu Ukrainie pocisków manewrujących Taurus.

We wrześniu 2022 roku uszkodzono 3 nitki rurociągu Nord Stream 1 i Nord Stream 2, tłoczące gaz z Rosji do Niemiec, do czego nikt się nie przyznał. Na zachodzie pojawiają się podejrzenia o sprawstwo Rosji, która oskarża o tę czynność USA i Wielką Brytanię. Nieuszkodzona została 1 z nitek do tej pory nieuruchomionego rurociągu Nord Stream 2.

W czerwcu 2024 roku Niemcy chciały aresztować podejrzanego, w tej sprawie Ukraińca i pojawiały się podejrzenia, obejmujące również dwóch innych obywateli Ukrainy. Jednak śledztwo nie wykazało ich powiązań z ukraińską armią lub służbami specjalnymi tego państwa.

Major Ołeksij Arestowycz, przed agresją Rosji na Ukrainę prognozował jej wystąpienie na lata 2020 — 2022, w celu zniszczenia infrastruktury tego kraju, aby zapobiec przyjęciu jej do NATO.

Amerykański analityk dr George Friedman, w 2009 roku wskazał na zamiar rozszerzenia rosyjskiego buforu bezpieczeństwa jak najdalej na wschód oraz, że opanowanie przez zachód Ukrainy, której wschodnia granica znajdowała się 650 km od Kazachstanu uniemożliwiło by Rosji kontrolę nad nim i nad Czeczenią, a także że opanowanie przez zachód jej i Białorusi uczyniło by Rosję bezbronną, co będzie skłaniać ten kraj do stawania się mocarstwem regionalnym i dążenia do starcia z państwami europejskimi.

Przedstawiona przez Krzysztofa Wojczala, na prawie trzy tygodnie przed pełnoskalową agresją militarną Rosji na Ukrainę analiza wskazywała na 2022 rok — jako najlepszy czas na taki rozwój wypadków, z punktu widzenia Rosji, co było spowodowane ostatnim rokiem, w którym Rosja dysponowała bardzo silną pozycją negocjacyjną, przed zakończeniem przez Polskę budowy Baltic Pipe i terminala LNG w Świnoujściu, uprzednim zakończeniem konektora gazociągu pomiędzy Finlandią, krajami bałtyckimi i Polską, co kończyło możliwość szantażu gazowego, stosowanego przez Rosję wobec ościennych państw NATO i możliwe, że Ukrainy, po jej połączeniu gazociągiem z Polską.

Innymi wskazanymi przez Krzysztofa Wojczala powodami były: osiągnięcie szczytu wydobycia przez Rosję ropy naftowej w 2021 roku i spodziewanego spadku jej wydobycia do 2035 roku o połowę, problemy demograficzne, sanitarne, ekonomiczno-gospodarcze (sankcje), finansowe (słaba waluta), dotyczące spójności państwa oraz dużej nierówności pomiędzy jego regionami, a nade wszystko: zapóźnienie technologiczne, granie czasu na niekorzyść tego kraju, co doprowadzi do znacznego osłabienia pozycji Rosji w czwartej dekadzie XXI wieku, zabezpieczenie sobie możliwości okrążenia Ukrainy poprzez nacisk na Białoruś, coraz lepsze przygotowanie Ukrainy i prawdopodobne osiągnięcie szczytowego potencjału militarnego przez Rosję w sytuacji, gdy państwa NATO dopiero rozpoczęły wzmacnianie swoich sił militarnych.

Zarazem Krzysztof Wojczal wskazał, że taka inwazja to ostateczność oraz że zepsuła by relacje tego kraju z Chinami.

Ambasador w Warszawie Siergiej Andriejew zarzucał Ukrainie sabotowanie porozumień mińskich, zawartych w formacie normandzkim, chęć wiązania tego kraju z zachodem i NATO lub otwartości tego kraju, zarówno w kierunku zachodnim i rosyjskim oraz działania dyskryminacyjne wobec ludności rosyjskojęzycznej, rozważanie przez Ukrainę powrotu do bycia państwem o statusie nuklearnym i zamiar rozwiązania siłowego przez Ukrainę problemu na wschodzie tego kraju, a także konieczność denazyfikacji Ukrainy.

Portal Kresy.pl, w maju 2022 roku podał, że według danych z kwietnia tego roku, zdaniem grupy socjologicznej Rating (Rejtynh) — na Ukrainie, od 2010 roku poparcie dla OUN-UPA, organizacji odpowiadającej m.in. za ludobójstwo Polaków na Wołyniu wzrosło 4-krotnie, w tym od 2015 roku 2-krotnie — do 81 %, a dla jego lidera Stepana Bandery do 74 %, w największym stopniu na zachodzie tego kraju ale również wśród rosyjskojęzycznych Ukraińców i w rejonach południowo-wschodnich tego państwa. Zdaniem tej samej grupy socjologicznej, pięć lat kalendarzowych wcześniej w 2018 roku — dla połowy Ukraińców ta organizacja zrzeszała bohaterów walk o niepodległość.

W listopadzie 2022 roku wiceministrem spraw zagranicznych Ukrainy został polityk, który uprzednio usprawiedliwiał masakry ludności polskiej, dowodzone przez lidera OUN.

Zdaniem grupy socjologicznej Rating (Rejtynh), również z maja 2022 roku, w tym państwie nostalgia za ZSRS (ZSRR), od 2010 roku spadła z 46 % do 11 %, a w Rosji w tym samym czasie wzrosła z 55 % do 66 %. Rolę walki Ukrainy z faszyzmem doceniało 78 % obywateli tego kraju, uważając że jej wkład w tym obszarze podczas II Wojny Światowej był największy, a za nią USA i Wielkiej Brytanii. 37 % obywateli Ukrainy uważało obecny reżim rosyjski za faszystowski, 10 % za nazistowski. 92 % obywateli tego kraju uważało się za Ukraińców, 5 % za Rosjan, a 3 % za osoby innej narodowości.

Ukraina miała przed wybuchem wojny 12 %-owy udział w światowym eksporcie pszenicy, 20 %-owy w światowym eksporcie kukurydzy oraz 70 %-owy udział w światowej produkcji neonu (w tym 90 %-owy dostaw na rynek amerykański tego gazu), wykorzystywanego podczas produkcji półprzewodników. Ukraina posiada zarazem znaczne zasoby uznawanego w Rosji za kluczowy i deficytowy uran, a także węgiel (głównie w obwodach ługańskim i donieckim, przejętych przez wspieranych przez Rosję separatystów), żelazo, wykorzystywany w przemyśle lotniczym mangan, a w medycynie tytan oraz łupki bitumiczne.

Piotr Plebaniak zwrócił uwagę na pojawiającą się technologicznie możliwość eksploatacji przez Ukrainę odkrytych na początku drugiego dziesięciolecia XXI wieku w szelfie kontynentalnym wokół Krymu olbrzymich złóż gazu oraz na wschodzie Ukrainy, zajętym podczas rosyjskiej inwazji w 2022 roku, co prowadziło by do przekształcenia się Ukrainy z importera w konkurencyjnego eksportera tego surowca, na skutek działań podjętych w 2020 roku oraz na przeciwdziałanie Rosji przeciwko ewentualnemu stacjonowaniu na Morzu Czarnym, z bazami w Sewastopolu i Odessie floty NATO, obecnie praktycznie kontrolowanym przez nią.

Prof. Adam Zamojski wskazał na aspekt turańskości Federacji Rosyjskiej, w odniesieniu do koncepcji prof. Feliksa Konecznego — jako na jeden z istotnych motywów napaści tego państwa na Ukrainę.

Według prof. Feliksa Konecznego: W turańskiej organizacji społecznej całe życie jest obozem, a wojna uważana jest za najdogodniejszy sposób zarobkowania.

W dniu wybuchu agresji na Ukrainę, Rosja miała 35-krotnie wyższe rezerwy walutowe, niż w 1998 roku, 17,8%-owe zadłużenie, w stosunku do PKB czyli relatywnie 2,8-krotnie niższe niż w 1998 roku, a ceny ropy naftowej były 8,33-krotnie wyższe, niż w tamtym roku. Ponadto udział Rosji w światowej produkcji tego surowca, w ciągu 24 lat wzrósł z 8,3 do 10,4 %.

Na 2 miesiące przed wybuchem wojny rosyjsko — ukraińskiej pojawiła się informacja, o tym, że Chiny przechowują w magazynach 69 % światowej ilości kukurydzy, 60 % ryżu, 51 % pszenicy i ponad 30 % soi. Powoływała się ona na szacunki Departamentu Rolnictwa USA, co według chińskich prognoz miało wystarczyć na 1,5 roku.

1.3 Wojny, a załamania gospodarcze i wyjątkowa hossa w Warszawie

Prof. Charles P. Kindleberger zwrócił uwagę na fakt, że część kryzysów występuje wkrótce po wybuchu lub zakończeniu wojny (np. najsłynniejszy — w 1914 roku). Po zakończeniu wojny, te kryzysy miały miejsce, w latach: 1713, 1763, 1783, 1816, 1857, 1864, 1873 i 1920. Wskazuje on również, że 7 — 10 lat po zakończeniu wojny wystąpiły kryzysy w latach: 1720, 1772, 1825, 1873 (po wojnie secesyjnej) oraz w 1929 roku.

Jednak nie zawsze po krachach giełdowych występuje recesja. Polskimi przykładami braku recesji jako następstw krachów giełdowych, w ujęciu rocznym może być silne załamanie, z 1994 roku, które nastąpiło po 33-krotnym wzroście Warszawskiego Indeksu Giełdowego, mającym miejsce w latach 1992 — 1994 oraz po załamaniach notowań akcji, rozpoczętych — w latach 1998, 2001, 2007, 2011, 2015 i 2018, w ujęciu rocznym.

Dla porównania, Shanghai Composite Index w Chinach, od grudnia 1990 roku do maja 1993 roku wzrósł ponad trzynastokrotnie.

Prognozę okresu łatwego zarabiania pieniędzy na giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie czyli hossy, która poprzedziła krach z 1994 roku zawarłem w miesięczniku przeznaczonym dla Członków Rad Nadzorczych i Zarządów — Spółki Skarbu Państwa, a wydawanym przez istniejące wówczas Ministerstwo Przekształceń Własnościowych.

Był to okres o kilka lat poprzedzający wzrostową korektę w trwającym, co najmniej od 1925 roku trendzie obniżania się relacji cen nieruchomości, towarów i artykułów kolekcjonerskich do cen spółek o dużej kapitalizacji i obligacji rządowych w USA.

Przed utworzeniem Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie byłem właścicielem jednej z lokalnych giełd tego typu, w Polsce. Była to Giełda MW-System Exchange. Handlowano na niej głównie obligacjami skarbu państwa i akcjami Krakowskiego Towarzystwa Bankowego. Pojawiały się na niej także oferty akcji, którymi następnie obracano na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Ustawa Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych, z 1991 roku doprowadziła do zakończenia działalności innych giełd, notujących papiery wartościowe w naszym kraju, w tym mojej — po trzech miesiącach od wejścia jej w życie, dając monopol, w tym obszarze Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie.

1.4 Cykliczne wydarzenia w Polsce i w Związku Sowieckim w XX i XXI wieku

Zwracając uwagę na cykle warto również spojrzeć na okres 96 lat — w historii naszego kraju, w którym, w latach 1920 — 2016, a zwłaszcza w okresie zniewolenia komunistycznego (1944 — 1989), co 12 lat miały miejsce przełomowe lub gwałtowne wydarzenia polityczne i społeczne, mające odniesienie do sprawowania władzy. W Polsce, która podobnie jak i wiele innych państw została zmuszona do przyjęcia po II Wojnie Światowej ustroju typowego dla ZSRS (ZSRR), ważne wydarzenia we wskazanym obszarze miały miejsce, m.in. w latach: 1920, 1932, 1944, 1956, 1968, 1980, 1992, 2004 i 2016. Do poza-cyklicznych należały m.in. lata: 1922, 1926, 1939, 1945, 1970, 1976 i 1991. W roku 1922 doszło do śmiertelnego zamachu na życie prezydenta naszego kraju, a w 1926 do zbrojnego zamachu stanu (przewrotu majowego).

W roku 1970 strajki, zamieszki i masakra w Gdyni poprzedziła wymianę I sekretarza PZPR. Jednakże, w odniesieniu do 1970 roku należy rozważyć czy wydarzenia tego roku nie były, drugą fazą walki o władzę, rozpoczętej w 1968 roku. II Wojna Światowa zakończyła się w 1945 roku, a nasz kraj został najechany przez Niemcy i Związek Sowiecki — w 1939 roku. W 1976 roku, pomimo wybuchu zamieszek i protestów nie doszło do zmiany władzy w Polsce, a ich rezultacie został powołany opozycyjny Komitet Obrony Robotników (KOR).

Zarazem lata: 1922, 1926, 1932, 1939, 1944, 1945, 1956, 1968, 1970, 1976, 1980 — 1981, 1991 i 1992 były zbliżone do punktów zwrotnych aktywności Słońca, do czego odnoszę się w dalszej części publikacji.

Rok 1944 — to powołanie przez Krajową Radę Narodową (uprzednio utworzoną przez Polską Partię Robotniczą) Rządu Tymczasowego, rok 1956 — to śmierć I sekretarza Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej — Bolesława Bieruta w Moskwie, strajki, zamieszki oraz skutkujące śmiertelnymi ofiarami walki z milicją, po których do władzy doszedł Władysław Gomułka, obejmując stanowisko I sekretarza Komitetu Centralnego PZPR. Rok 1968 — to protesty studentów, początek kampanii antysemickiej, osłabienie pozycji Gomułki oraz udział Polski w interwencji zbrojnej w Czechosłowacji, rok 1980 — to szerokie strajki, po których doszło do usunięcia kolejnego I sekretarza Komitetu Centralnego PZPR, którym był wówczas Edward Gierek oraz powstania Solidarności, a rok 1992 — to pierwsze oznaki wzrostu gospodarczego, po uprzednim przeprowadzeniu radykalnych reform, a następnie pierwszych po II Wojnie Światowej wolnych wyborów, w naszym kraju (1991) oraz parlamentarne odsunięcie od władzy powołanego rządu, zamierzającego prowadzić proces lustracyjny. W 2004 roku Polska wstąpiła do Unii Europejskiej.

12 lat później (2016) doszło do zablokowania sali plenarnej Sejmu i próby zablokowania przyjęcia przez Sejm ustawy budżetowej, przez część posłów opozycji, po wygraniu rok wcześniej (2015) wyborów przez komitet wyborczy Prawa i Sprawiedliwości, w stosunku umożliwiającym samodzielne utworzenie rządu. W tym samym roku miały miejsce antyrządowe manifestacje i protesty, organizowane przez opozycję oraz Komitet Obrony Demokracji.

Janusz Wrona wskazał, że powstała w 1948 roku Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR) sprawowała niemal absolutną kontrolę nad polityką wewnętrzną i zagraniczną (naszego) kraju, administracją, sferą ekonomiczną i oficjalnymi przejawami życia społecznego do końca jej istnienia — w 1989 roku, a jej rządy wraz poprzedniczką, którą była Polska Partia Robotnicza (PPR) uczyniły z Polski państwo totalitarne

12 lat kalendarzowych, przed 1944 rokiem — w 1932 roku doszło do skazania, w naszym kraju — w procesie brzeskim przywódców Centrolewu, pod zarzutem zamachu stanu, co doprowadziło do emigracji części skazanych do Czechosłowacji, w kolejnym roku. W 1932 roku produkcja przemysłowa, w Polsce — w stosunku do 1928 roku obniżyła się o 1/3, a stopa bezrobocia wzrosła do 44 % — w stosunku do ogółu zatrudnionych.

Ponadto do 2015 roku, od wyborów — w 1991 roku upłynęły dwa 12-letnie cykle. Również dwa 12-letnie cykle wcześniej, od 1944 roku miała miejsce Bitwa Warszawska (1920), określona za 18. przełomową w dziejach świata, podczas której Polska pokonała wojska sowieckie i powstrzymała posuwanie się rewolucji bolszewickiej w kierunku Europy zachodniej. W roku 1944 wybuchło także Powstanie Warszawskie.

5-krotnie wystąpił 12-letni cykl ważnych wydarzeń dla Rosji i ZSRS (ZSRR), od 1905 do 1953 roku: Rok 1905 nieudana rewolucja, 1917 — rewolucja lutowa i przewrót bolszewicki, 1929 — koniec NEP, początek przymusowej kolektywizacji wsi i likwidacji (mordowania) bogatszych chłopów (kułaków) oraz pierwszy plan pięcioletni, 1941 — atak wojsk niemieckich, 1953 — śmierć Józefa Stalina oraz zamordowanie Ławrientija Berii — jego potencjalnego następcy. Prawie 12 lat kalendarzowych (11) po śmierci Stalina, w 1964 roku został odsunięty od władzy w tym kraju jego następca — Nikita Chruszczow

Według Encyklopedii PWN, Józef Stalin sprawował władzę w Związku Sowieckim (Radzieckim) przez 31 lat kalendarzowych — od 1922 do 1953 roku, podporządkowując sobie aparat bezpieczeństwa (GPU, NKWD).

Trzy cykle 12-letnie, po 1953 roku (1989) rozpoczął się koniec systemów komunistycznych w państwach Europy środkowej, nazywany jesienią ludów lub jesienią narodów, a o rok ponad dwa 12-letnie cykle później (2014) Rosja aktywowała wspomnianą doktrynę ograniczonej suwerenności.

Zdaniem byłego agenta sowieckiego wywiadu wojskowego (GRU) Wiktora Suworowa (Władimira Bogdanowicza Rezuna), Komunistyczna Partia Związku Sowieckiego (KPZR), armia i policja polityczna stanowiły triumwirat rządzący tym państwem, a po śmierci Józefa Stalina armia nieskutecznie zaatakowała aparat bezpieczeństwa, natrafiając na opór KPZR. KGB, będące nową formą policji politycznej zostało utworzone w 1954 roku, do początku lat sześćdziesiątych podporządkowując sobie wywiad wojskowy (GRU).

12 okresów 12-letnich (144 lata kalendarzowe) upłynęło od ścięcia angielskiego króla Karola I Stuarta w tym kraju, w 1649 roku do ścięcia francuskiego króla Ludwika XVI podczas Rewolucji Francuskiej w 1793 roku.

Tyleż samo lat i okresów upłynęło od utraty niepodległości Polski, na skutek III rozbioru, w 1795 roku do utraty niepodległości przez nasz kraj, w 1939 roku — podczas II Wojny Światowej.

1.5 Cykle w przyrodzie, w Biblii i na giełdzie

Cykle mają miejsce również w przyrodzie. Zdaniem Encyclopaedia Britannica, ich występowanie wskazywano już w kulturach przedchrześcijańskich, w tym przez starożytnych Greków, Chińczyków, Hindusów i Azteków, a obecnie jest zauważane w naszym obszarze cywilizacyjnym. Zdaniem Platona, który zaadaptował do spojrzenia teistycznego koncepcję Empedoklesa bogowie przejściowo zostawiają toczenie się spraw ziemskich bez ich ingerencji i interweniują dopiero, gdy zbliża się godzina 11, co przeplata się w nieskończoność. Natomiast chrześcijaństwo, judaizm, islam i zoroastrianizm uważają, że historia podąża w kierunku momentu kulminacyjnego. Taka kulminacja jest ponuro przedstawiona w Apokalipsie św. Jana. W mojej ocenie, pośrednio charakter dążenia do łagodzenia cykli, w obszarze społeczno — gospodarczym wykazuje biblijny Nowy Testament, poprzez dążenie do wypierania, na skutek zachęcania do okazywania i odczuwania miłości — takich emocji jak chciwość czy strach.

Z kolei przykład wykorzystywania wyparcia odczuwania bólu poprzez inne, silne emocje można znaleźć podczas prowadzenia terapii przez jednego z klasyków hipnoterapii dr Miltona H. Ericksona. Został on przedstawiony przez twórców neurolingwistycznego programowania (NLP) Johna Grindera i dr Richarda Bandlera. Wpływ spojrzenia Raya Dalio na kształtowanie się skrajnych faz cykli, pod wpływem emocji omawiam poniżej.

Powyżej zamieściłem już cytat z biblijnej Księgi Koheleta o treści:

To, co było, jest tym, co będzie, a to, co się stało, jest tym, co znowu się stanie: więc nic zgoła nowego nie ma pod słońcem.

Zarazem w Biblii znajduje się nakaz czynności wykonywanych z okazji wypadających, co 50 lat — lat jubileuszowych, polegających na zakazie siania, żęcia i zbioru nieobciętych winogron, miłosiernego handlu, wzrostu cen do tego roku po czym ich obniżania i zezwalanie na wykup wszystkich gruntów, w tym roku.

Biblia zakazuje również obsiewania pola i obcinania winnicy, w przypadającym co 7 lat roku szabatowym dla ziemi, zarazem wskazując, że Bóg udzieli takiego błogosławieństwa szóstego roku, aby ziemia wydała plony na kolejne trzy lata.

Jednocześnie Biblia nakazuje darowanie długów bliźniemu lub swojemu bratu, pod koniec siódmego roku, zezwalając się na domaganie ich zwrotu — od obcego.

Do występujących przeciętnie, co 7 lat cykli giełdowych oraz zachowania się akcji podczas roku szabatowego odnoszę się w dalszej części opracowania.

Podczas trwania cykli kształtowania się kursów na giełdzie może się tak zdarzać, że dołki cenowe są niewyraźne i znajdują się powyżej ostatnich i wcześniejszych szczytów, pomimo że w innych okresach cykl jest wyraźny, a dołki podczas niego występują wyraźnie poniżej górek albo na odwrót — kolejne górki znajdą się wyraźnie poniżej poprzedzających je dołków.

William D. Gann wskazywał, że ilość cykli jest ograniczona. Pomiędzy nimi zachodzą reakcje matematyczne oraz aby dany poziom cen stał się punktem zwrotnym powinien być potwierdzony przez co najmniej trzy uzupełniające się pomiary czyli np. od istotnych punktów zwrotnych (minimów lub maksimów) należy odliczyć co najmniej trzy liczby szeregu Fibonacciego, liczonego w tych samych jednostkach czasowych (np. w latach). Szerzej liczby Fibonacciego omawiam, w dalszej części opracowania.

Podobny pogląd głosił amerykański inżynier K. M. Hurst, który zidentyfikował 20 zależności pomiędzy cyklami, trwającymi m.in. 60 i 160 minut, 1, 5 i 40 dni oraz 17,93 roku, uważając, że należy szukać zbieżności pomiędzy nimi, zarazem czekając, zgodnie z systemem Rothshilda, aż nałożą się cykle cen różnych towarów ze wskaźnikami ekonomicznymi, w celu znalezienia punktów kupna lub sprzedaży, a w razie potrzeby przesuwając cykle, w taki sposób aby nałożyły się z cyklami wyższego rzędu.

Do znanych badaczy cykli zalicza się ponadto m.in. Aleksandra Ł. Czyżewskiego, który zajmował się zależnościami pomiędzy cyklem słonecznym, a zdrowiem i zachowaniem człowieka, w tym skłonnością do toczenia wojen, głównego analityka ekonomicznego w Departamencie Handlu Stanów Zjednoczonych Edwarda R. Deweya, który odkrył że w niepowiązanych ze sobą dyscyplinach, w tym samym czasie pojawiają się cykle o tej samej fazie, powiązane stosunkiem liczb 2, 3 i ich wielokrotności, w tym dotyczące cykli przebiegających na Ziemi i poza nią oraz specjalistę od modelowania komputerowego, odkrywcę cykli w gospodarce Nowej Zelandii — Raya Tomesa, który wysnuł hipotezę harmonicznego rozwoju wszechświata, zbudowanego z fal stojących, co prowadzi do bogatego i szczegółowego spektrum częstotliwości.

2. Cykle społecznościowe i cywilizacyjne, zadłużenie oraz oczekiwania

2.1 Kataloński badacz oraz cykle pogodowe, a rozwój i upadek cywilizacji

Już po ukazaniu się poprzedniego wydania niniejszego opracowania dowiedziałem się o katalońskim polityku, farmaceucie, filozofie i matematyku Alexandrze Deulofeu, który również wpadł na koncepcję historii matematycznej. Podchodził jednak do niej w inny sposób, od mojego spojrzenia.

Moje podejście do tego zagadnienia przedstawiam w dalszej części publikacji.

Alexandre Deulofeu zasugerował występowanie 5100-letniego okresu funkcjonowania cywilizacji, który podzielił na 3 etapy po 1700 lat.

Wskazał także na 550-letnie trwanie imperiów, w ramach tych cykli.

Ponadto na 1700-letni okres, jego zdaniem składa się trwający 650 lat okres rozłamu demograficznego oraz 1050-letni okres jednoczenia lub imperializmu przez który przechodzą wszystkie narody i na który składają się cykl polityczny, społeczny, artystyczny i filozoficzno-naukowy, podczas którego ostatni moment jest podobny do początkowego, chociaż nie w każdym przypadku przebiega ten okres z jednakową intensywnością. Dla Polski, jego zdaniem okres trwania imperium wynosił 584 lata — od 1025 do 1609 roku.

W 1025 roku miała miejsce koronacja pierwszego króla Polski — Bolesława Chrobrego, a w 1609 roku rozpoczęła się interwencja w Rosji, która doprowadziła do osadzenia polskiej załogi na moskiewskim Kremlu oraz ogłoszenia carem tego kraju królewicza Władysława. Zrzeczenie się króla Polski z roszczeń do rosyjskiego tronu nastąpiło na skutek zawarcia pokoju w Polanowie — w 1634 roku. Od 1025 do 1634 roku upłynęło 609 lat kalendarzowych czyli o rok mniej od jednej z liczb Fibonacciego (610), do których szerzej odnoszę się poniżej (Mizerski, 1996, s. 130, 135, Pokój …, 2024, Nieopublikowane …).

Zdaniem Eduardo Aguirre, Alexandre Deulofeu przewidział także: w 1934 roku zredukowanie imperium brytyjskiego do terytorium Anglii, w roku 1941 kiedy nazistowskie Niemcy były u szczytu potęgi — ich upadek, a 1951 roku za 40 lat upadek Związku Sowieckiego, co miało ułatwić ponowne zjednoczenie Niemiec

Natomiast zajmujący się badaniem zależności pomiędzy długoterminowymi cyklami pogodowymi, a cyklami koniunkturalnymi dr Raymond H. Wheeler za najważniejszy uznał 100-letni cykl pogodowy, trwający od 70 do 120 lat, określony o dane z 20 wieków i mający wpływ na ludzkie sprawy. Zwracał on również uwagę na cykle 500 i 1000-letnie, wyjaśniając te pierwsze, w odniesieniu do ostatnich 2500 lat historii oraz naprzemiennego wytwarzania przez nie wtórnego punktu kulminacyjnego skrajnego zimna i suszy, związanych z masowymi migracjami i wielkimi społecznymi rewolucjami. W skrajnych sytuacjach, jego zdaniem występowały punkty zwrotne pomiędzy cywilizacjami. Ważnymi punktami 510-letniego cyklu, opracowanego przez Wheelera były naprzemienne lata rozwoju cywilizacji wschodnich i zachodnich. Około 670 r. p. n.e. upadały imperia greckie i ptolemejskie, po 60 r. p. n.e. Rzym osłabł i rozwijały się imperia azjatyckie. Po roku 470 rosło imperium Karola Wielkiego i brytyjskie, a upadały mocarstwa bizantyjskie i wschodnie. Kolejny powrót dominacji Europy, a następnie USA po okresie siły wschodu nastąpił po 1470 roku. Opracowany przez Wheelera 170-letni cykl wojny domowej i 510-letni cykl suszy przecięły się w 1999 roku. Uważa on także, że obecnie zbliżamy się do kulminacji 1000-letniego cyklu pogodowego, co jego zdaniem będzie wiązało się z rekordowo wysokimi temperaturami w pierwszej połowie XXI wieku i doprowadzi do stagnacji, ruiny i despotyzmu, o ile nie zostaną podjęte środki zaradcze, wspomagające utrwalanie się demokracji i przedsiębiorczości, chociaż zakłada także możliwość odwrócenia 1000-letniego cyklu i cywilizacyjnego kroku do przodu.

Zgodnie z rozwinięciem koncepcji dr Raymonda H. Wheelera, szczyt upałów, w 1000-letnim cyklu jest przewidywany około 2040 roku, po czym będzie następować oziębienie, aż do 2500 roku. Pod koniec każdego 500-letniego cyklu następują rewolucje, prowadzące do drastycznej reorganizacji społeczeństwa. Dane dotyczące zmian klimatu dr Raymond H. Wheeler oparł o GISP2 ice core project, związany z okresami zamarzania Grenlandii, odnosząc je do kresów omawianych przez siebie cywilizacji i kojarząc dolne fazy cykli temperatur z pożarem Rzymu, murem Hadriana, erą Wikingów, hiszpańskim i brytyjskim imperium oraz z 13 koloniami (które dały później początek USA), a górne fazy m.in. ze szczytem cywilizacji Majów, średniowiecznym ociepleniem — na przełomie I i II tysiąclecia naszej ery i z okresem obecnym. Greenland Ice Sheet Project 2 był prowadzony przez Biuro Programów Polarnych (były oddział Programów Polarnych) USA.

PMI (Purchasing Managers” Index) — to wskaźnik dominującego kierunku trendów gospodarczych w sektorze produkcyjnym i usługowym, określający czy warunki rynkowe, z punktu widzenia menedżerów ds. zakupów, rozszerzają się, pozostają takie same, czy kurczą się.

Gorący okres przełomu I i II tysiąclecia naszej ery — to także lata początków państwowości polskiej, a minimum temperaturowe — to czasy silnej Polski Jagiellonów.

Opierając się na koncepcji prof. Feliksa Konecznego, zdominowanie świata przez cywilizacje wschodnie na kolejne 500 lat oznaczało by kolejne cykliczne odejście od dominacji cywilizacji personalistycznej, jaką jest cywilizacja łacińska, w której prawo stanowi społeczeństwo i która charakteryzuje się wolną nauką, poszukującą prawdy, w kierunku dominacji zasad cywilizacji gromadnościowej.

Jednakże dr George Friedman stwierdził, że XXI wiek będzie okresem dominacji Stanów Zjednoczonych oraz że wzrośnie potęga Polski, Turcji i Japonii, a Peter Zeihan, również wskazujący na dominację USA, w tym samym wieku, z powodu warunków w jakich się obecnie znajdują, zarazem zwrócił uwagę na nadchodzącą zapaść demograficzną Chin.

Natomiast prof. Charles Goodhart oraz dr Manoj Pradhan Polskę wraz Chinami, Japonią, Niemcami, Tajlandią, Włochami, Koreą Południową, Hiszpanią, Rumunią, Chile i Holandią zaliczyli do późnej fazy cyklu demograficznego — o największym jej wpływie na nadchodzący proces rozkładu gospodarki, na skutek starzenia się społeczeństwa. M. in. USA, Rosję i Ukrainę — do środkowej fazy tego cyklu.

Szerzej do tego aspektu zagadnienia odnoszę się w książce: Nadciągające zagrożenia i wojny, a historia matematyczna.

2.2 Szesnastowieczne początki nowego cyklu cywilizacyjnego, a kreacja pieniądza

Na przełomie 500-letniego cyklu — w 1492 roku Krzysztof Kolumb odkrył Amerykę, a na przełomie XV i XVI wieku oraz w pierwszej połowie XVI wieku w europejskim kręgu kulturowym tworzyli lub działali albo rozpoczynali swoją twórczość lub działalność Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Mikołaj Kopernik, Niccolo Machiavelli, Raphael Santi, święty Ignacy Loyola, Nostradamus (Michel de Nostredame) i Hernán Cortés, który dla Hiszpanii dokonał podboju Meksyku.

W Polsce — to także czasy Mikołaja Reja i Andrzeja Frycza Modrzewskiego, późniejszego twórcy dzieła: O poprawie Rzeczpospolitej ksiąg pięć.

W latach 1519 — 1522 Ferdynand Magellan opływał świat.

W 1517 roku Marcin Luter, na drzwiach kościoła zamkowego w Wittenberdze przybił 95 tez, co uważa się za początek reformacji, a od 1536 roku zaczął rozwijać się kalwinizm, będący inspiracją dla innych religii chrześcijańskich, opierający się w znacznej mierze na doktrynie predestynacji, twierdzącej, że ludzie niezależnie od swojej postawy zostali uprzednio przeznaczeni przez Boga do zbawienia lub na potępienie. Był to początek szerszego rozłamu, w funkcjonowaniu Kościoła Katolickiego, w pierwszej połowie XVI wieku.

W 1534 roku parlament ogłosił króla zwierzchnikiem Kościoła w Anglii.

W 1525 roku w Krakowie, za panowania króla Zygmunta I Starego miał miejsce Hołd Pruski, w 1543 roku doszło do wydania dzieła Mikołaja Kopernika O obrotach sfer niebieskich, zawierającego istotę teorii heliocentrycznej, będącej powrotem do koncepcji greckiego astronoma Arystarcha z Samos (Arístarchosa), żyjącego w latach 320 — 250 p. n. e..

Z początkiem XVI wieku nastąpiła również szersza zmiana w podejściu do pobierania odsetek od pożyczek. Z wyjątkiem pobierania ich od ubogich i potrzebujących ich na swoje otrzymywanie, w przeciwieństwie do Lutra na pobieranie odsetek od pożyczek zgodził się Kalwin. Na ziemiach władanych przez katolickich Habsburgów, od 1500 roku renty kupieckie mogły wynosić do 5 % od włożonego kapitału, a na terenie katolickich Niderlandów, od 1540 roku do 12 %. Król Zygmunt August zezwolił, w Polsce na pobieranie odsetek do wysokości 8 %, bez wprowadzania sankcji prawnych za przekraczanie tej kwoty, co przetrwało do 1775 roku, kiedy to ograniczono je do 5 %. Jednocześnie lichwa była w ówczesnej Europie etycznie potępiana. Taka postawa była zgodna z nauczaniem, wynikającym z biblijnego Starego Testamentu, zakazującego pobierania odsetek i lichwy — od żyjącego obok ubogiego, z ludu bożego i od brata oraz w szerszym zakresie z Nowego Testamentu.

W Anglii, w 1545 roku zezwolono na pobieranie odsetek do wysokości 10 %, co zostało unieważnione w 1552 roku i ponownie przywrócone w 1571 roku.

Zdaniem Lucyny Chmielewskiej: Zmiana podejścia do procentu od pożyczanych pieniędzy, zwanego wówczas lichwą, oraz do pracy, zwłaszcza fizycznej, traktowanej jako wartości samej w sobie stanowią reperkusje założenia teologicznego o bezskuteczności ludzkich uczynków dla recepcji koniecznej do zbawienia łaski bożej, co skutkowało intensywnością doczesnych działań. Ponadto kalwinizm rozszerzał się w Europie za pośrednictwem potrzebujących kredytu niezamożnych kupców i rzemieślników, a dotychczasowa etyka chrześcijańska była przeszkodą, w tym obszarze. Kalwin rozróżniał pomiędzy pożyczkami dla ubogich i na prowadzenie biznesu, przy czym głosił, że nikt nie powinien utrzymywać się z lichwy, a fragmenty Starego Testamentu traktujące lichwę jako grzech przeciwko miłosierdziu (Wj 22:25, Kpł 25:35—37, Pwt 23:19—20, Ez 18:13, Łk 6:35) uznał za nieprzystające już do ówczesnych realiów. Ponadto miał nadzieję na kierowanie się przez ludzi rozsądkiem, w działaniach gospodarczych.

W 1545 roku Jan Kalwin, odwołując się do dwuznaczności słowa lichwa w języku hebrajskim stwierdził, że zakazane są tylko gryzące pożyczki oraz wskazał, że kiedy Chrystus powiedział „pożyczać, nie spodziewając się niczego w zamian”, miał na myśli, że powinniśmy za darmo pomagać biednym. Kierując się zasadą słuszności, powinniśmy oceniać ludzi według ich sytuacji, a nie definicji prawnych. Charles de Moulen rok później opublikował, zgodną z tym duchem Teorię użyteczności pieniądza. Od drugiej połowy XVI wieku, zarówno katolicy, jak i protestanci zaczęli być coraz bardziej tolerancyjni wobec pobierania odsetek, jeśli działo się to za wolą obu stron, zawierających umowę o pożyczkę.

W latach sześćdziesiątych XVI wieku, zdaniem Carlo M. Cippolli euforia kredytowa napędzała gospodarkę florencką, czego moment kulminacyjny nastąpił na początku kolejnej dekady i wiązał się ze spadkiem płynności, wywołanym przez deflacyjny niedobór kredytu, co dotknęło cały system bankowy oraz doprowadziło do depresji i długiego procesu upadku tej gospodarki.

Carlo M. Cippolla wskazuje również, że i w Hiszpanii w drugiej połowie XVI wieku zaczął następować odwrót od sztucznego wzrostu gospodarczego, napędzanego ze składającej się w wielkim stopniu generowanej, przez banki podaży pieniądza z depozytów bankowych, nie mających stuprocentowego pokrycia w rezerwach gotówki — na wypłatę depozytów żądanie (którą dzisiaj określałoby się jako M1 lub M2), gdy deponenci zaczęli doświadczać trudności gospodarczych. Pomiędzy bankami włoskimi i hiszpańskimi występowały wówczas silne więzi.

Kreacja pieniędzy przez banki komercyjne polega na wprowadzaniu przez nie dodatkowych, ilości pieniądza, podczas udzielania kredytów.

Zdaniem Narodowego Banku Polskiego, bank komercyjny pożyczając pieniądze, zazwyczaj przelewa je księgowo z depozytu pierwotnego na rachunek bankowy kredytobiorcy. Wielkość możliwości wielokrotnej kreacji pieniądza bankowego, podczas udzielania kredytów zależy od wielkości depozytu pierwotnego i stopy rezerwy obowiązkowej, a mnożnik kreacji pieniądza bezgotówkowego jest odwrotnie proporcjonalny do stopy rezerwy obowiązkowej. Podaż pieniądza, kreowanego przez banki komercyjne wzrasta również ze wzrostem podaży pieniądza M0 (bazy monetarnej), kreowanej przez bank centralny, którym w Polsce jest Narodowy Bank Polski.

Zdaniem Encyklopedii zarządzania, bank centralny może kreować pieniądz poprzez zakup aktywów finansowych, udzielanie pożyczek instytucjom finansowym, wypłacanie gotówki jednostkom gospodarki budżetowej, emisję znaków pieniężnych oraz skup walut zagranicznych i dewiz, a kreowanie pieniędzy przez banki komercyjne dokonuje się poprzez zwiększanie ilości udzielanych kredytów (spłaty ich rat zmniejszają ilość kreowanego w ten sposób pieniądza). Ponadto banki komercyjne uzyskują również odsetki od udzielanych przez siebie kredytów i wypłacają część z nich deponentom wkładów pierwotnych. Oprócz depozytów pierwotnych prowadzenie działalności kredytowej umożliwiają bankom komercyjnym środki własne oraz pożyczki, zaciągane od banku centralnego i na rynku międzybankowym.

Encyklopedia zarządzania wskazuje, że: poza bazą monetarną agregat M1 obejmuje pieniądz gotówkowy w obiegu poza kasami banku, wartość depozytów na żądanie (rachunek a vista) w bankach komercyjnych osób prywatnych, podmiotów gospodarczych, przedsiębiorstw, instytucji finansowych nie będących bankami oraz instytucji samorządowych i funduszy ubezpieczeń społecznych, inne rachunki czekowe oraz czeki podróżne. Jest to agregat pieniężny odznaczający się najwyższym stopniem płynności wśród stosowanych agregatów pieniężnych. Do tej kategorii wliczane są również depozyty z terminem „over-night” czyli 24-godzinne. Agregat ten nazywany jest też czasem pieniądzem transakcyjnym, gdyż może on służyć do natychmiastowego zrealizowania transakcji pieniężnej, na przykład wykonania przelewu. Ilość pieniądza w agregacie M1, to pieniądz dzięki któremu są realizowane operacje płatnicze, czyli w tym przypadku na pierwszy plan wysuwa się funkcja pieniądza jako środka płatniczego.

Zdaniem Encyklopedii zarządzania: kategoria M2 informuje o stanie oszczędności, które są jednocześnie podstawą możliwości kredytowych sektora bankowego. Agregat ilości pieniądza M2 ze względu na zawarte w nim dodatkowe wkłady terminowe podmiotów gospodarczych, które z racji wyższego oprocentowania są ulokowane w bankach, a których terminy są dostosowane do terminów przyszłych zobowiązań płatniczych.

2.3 Ceny pieniądza w historii i cywilizacyjne fluktuacje

W XI wieku w sytuacji powstawania, w ramach feudalizmu państw narodowych i reguł rządzących rynkiem niezbędne pożyczki w Europie, z przyczyn religijnych mogły być udzielane tylko przez Żydów, a ich oprocentowanie dochodziło do 60 %. W XII wieku czasem Żydzi byli do tego nawet zobowiązywani, a pierwsze nadane im prawa w XIII wieku w Polsce narzucały im dokonywanie tych czynności — jako jednego z zawodów.

Oprocentowanie pożyczek pomiędzy Renem, a Loarą, w XIII wieku wahało się od 30 do 60 %, w Anglii dochodziło do 100 %. W 1255 roku zjazd konfederacji miast reńskich ograniczył oprocentowanie pożyczek krótkoterminowych do 44,3%, a długoterminowych do 33,5 % rocznie. Król Aragonii ograniczył zysk z krótkoterminowych pożyczek do 20 %. Pod koniec XIII wieku rozwój działalności kredytowej w Italii doprowadził do obniżenia oprocentowania pożyczek — do 25 %.

W 1179 roku trzeci sobór laterański ogłosił, że świadectwo chrześcijanina ma większe znaczenie od pisemnej umowy, zawartej z Żydem oraz że oprocentowanie do 33 % może w pewnych sytuacjach być dopuszczalną granicą „sprawiedliwej ceny” pieniądza, a w 1215 roku czwarty sobór laterański, że umowa zawarta pomiędzy chrześcijanami może obejmować dodatek z tytułu opóźnienia płatności, bądź jako zapłatę za pracę agenta wymiany czy księgowego, bądź też jako cenę ryzyka utraty pożyczonego kapitału.

Sydney Homer i Richard Sylla wskazują na obniżanie się minimalnego oprocentowania pożyczek i depozytów w państwach zachodniej Europy, w tym w Niderlandach, Republice Holenderskiej, Francji i w Anglii pomiędzy XII, a XVII wiekiem, z wyjątkiem sytuacji mającej miejsce w drugiej połowie XVI wieku, w której minimalne oprocentowanie krótkoterminowych pożyczek komercyjnych wzrosło z 4 % do 8 %. We Włoszech, w drugiej połowie XII wieku wynosiło ono 20 %, a w Hiszpanii i w Niderlandach, w tym okresie 10 — 16 %. W drugiej połowie XVII wieku, w Republice Holenderskiej obniżyło się ono do 1,75 %.

W Chinach, pomiędzy 600 rokiem, a 728 i 960 rokiem granica dopuszczalnego prawnie oprocentowania pożyczek prywatnych obniżyła się z 72 % do 48 %, a rządowych z 84 % do 60 %. Pomiędzy 960, a 1368 rokiem nastąpiła dalsza jego obniżka, w tym obszarze do 36 % rocznie, do XVIII wieku do 10 — 36 %, do XIX wieku do 24 %, a do XX wieku do 20 %. Oprocentowanie pożyczek rządowych dla celów handlowych, w tym kraju — w XIX wieku wynosiło 12 %, a Shansi Bank od 9,6 % — 10,8 %. Zarazem według szacunków podawanych przez Sydneya Homera i Richarda Sylli, oprocentowanie prywatnych pożyczek, w Chinach w XIV wynosiło od 36 — 60 % (czasami 100 %). Również od 36 — 60 %, w XVII wieku, a w późnym jego okresie zostało prawnie ograniczone do 18 — 36 %.

Przeciwnikami pobierania odsetek od pożyczek byli Arystoteles, św. Hieronim, św. Tomasz z Akwinu i Gracjan, który wpisał to stanowisko do prawa kanonicznego Kościoła Katolickiego. W średniowieczu, poza wskazanymi uprzednio przeze mnie wyjątkami procenty można było pobierać tylko w sytuacji poniesienia udowodnionej straty przez pożyczającego, kar za zwłokę, otrzymywać w postaci dobrowolnych prezentów lub z zastosowaniem wybiegów prawnych. Natomiast prawo rzymskie od 88 r. p. n.e. dopuszczało pobieranie odsetek w maksymalnej wysokości do 12 %, co w 50 r. p n.e. obniżono do 8 % dla pożyczek na cele gospodarcze, 6 % dla osób prywatnych oraz 4 % dla wyróżnionych osób i rolników. Pożyczanie pieniędzy na procent, bez ryzyka dla pożyczkodawców jest sprzeczne z zasadami islamu, a bankowość islamska, stosuje bezpośrednie dzielenie się ryzykiem z klientem.

W XIII wieku, św. Tomasz z Akwinu głosił — jako niewłaściwe sprzedawanie drożej lub kupowanie taniej rzeczy, niż jest ona warta i podążał za św. Augustynem który wskazywał uzyskiwanie odsetek od pożyczek — jako jeden z 3 grzechów głównych wraz z pragnieniem władzy i lubieżnością seksualną.

Z kolei przyglądając się za Sydneyem Homerem i Richardem Syllą kształtowaniu wysokości minimalnych stóp procentowych, w Babilonii, od czasów sumeryjskich, starożytnej Grecji i w starożytnym Rzymie można dostrzec dwie prawidłowości. Ich wysokość spadała od momentów powstawania tych cywilizacji, po czym wzrastała, aż do momentu ich upadku, przy czym tylko dla starożytnej Grecji była niższa pod koniec jej epoki, niż na początku oraz poziomy najniższych osiąganych stóp przez te cywilizacje, w najlepszych okresach były niższe dla kolejnych. I tak w okresie sumeryjsko-babilońskim, w latach 3000 — 1900 p. n. e początkowo obniżyła się z 20 % do 10 %, a potem wzrosła do 40 % — od VI do IV w. p. n.e. W starożytnej Grecji od VI w p. n. e do III w p. n.e. odsetki obniżyły się z 16 % do 6 %, po czym od I p. n.e. do I w n.e. wzrosły do 8 %. W starożytnym Rzymie, od V w p. n. e do I w p. n.e. spadły z 8,33 % do 4 %, a od I w. n.e. do IV w. n.e. wzrosły do 12,5 %. Natomiast w Bizancjum, pomiędzy VI, a X w n.e. prawnie minimalne dopuszczalnie stopy procentowe wzrosły od 6 % do 8,33 %. Maksymalne od 8 % do 11,125 %.

Zarazem Song Hongbing zwrócił uwagę, że na przełomie starej i nowej ery zakończyła się w Rzymie ekspansja terytorialna.

Natomiast B. Marc Smith wskazał, że w II wieku p. n.e. wraz z rozwojem handlu, w całym imperium rzymskim powstał pierwszy zorganizowany rynek akcji, w oparciu o nieskrępowanie przepływający kapitał, łatwo dostępny kredyt i gotowość do podejmowania ryzyka. Miejscem handlu było Forum niedaleko świątyni Castora w Rzymie.

Przed upadkiem Rzymu wzrosła fala inflacji oraz koncentracja majątku wśród wąskiej grupy osób, co prowadziło do zamieszek i braku pieniędzy na opłacenie wojska, a w efekcie doszło do podbicia Rzymu przez germańskie plemiona Gotów i Wandalów.

W związku z narastaniem długu pojawiają się powtarzające, od co najmniej kilku tysięcy lat działania odciążające zbyt zadłużone osoby, w tym zobowiązujące do częściowego odpracowania długów i okresowego zniewolenia lub odraczające spłatę do czasu odzyskania majątku lub możliwości ich uregulowania, co ma na celu ochronę funkcjonowania podstaw państwa i funkcjonowania gospodarki. Najwcześniejsze zapisane dokumenty odnoszą się do darowania długów w Sumerii, Assyrii i Babilonie, w latach 2400 — 1636 p. n. e., a Hammurabi, w ciągu 30 lat swojego panowania wydał 4 takie dekrety.

Prof. Andrzej Gałganek wskazuje, że w cyklach trwania globalnego systemu politycznego można wyróżnić 4 fazy: wojny hegemonicznej, hegemonii, deligitymizacji oraz dekoncentracji, które zgodnie z jego hipotezą synchronizują się z ekonomicznymi fazami wzrostowymi i spadkowymi, tworząc supercykl, a już w starożytności Perykles zauważył, że największa ze znanych mu potęg, jakim były Ateny mogą upaść, zgodnie z prawami które prowadzą do upadku. Z kolei zdaniem Immanuela Wallersteina mechanizm cykliczności ma wpływ na chylenie się imperiów do upadku, kiedy to biurokratyczne koszty zawłaszczania nadwyżek przewyższają te nadwyżki. Również koszty prowadzenia wojny, rosnące szybciej od wzrostu nadwyżek były przyczynami takich upadków i powodu podbicia imperiów nawet przez znacznie słabsze armie.

Zdaniem Johna Bagotta Glubba, przeciętny okres trwania świetności narodowej wynosi 250 lat i wydaje się składać z faz: Pionierów lub Zrywu, Zdobywców, Podboju, Rozwoju Gospodarki, Obfitości, Intelektu i Schyłku lub Upadku. Zaś z kolei cechy Fazy Schyłku — to pasywność, pesymizm, materializm, rozwiązłość, napływ cudzoziemców, opiekuńczość państwa, osłabienie religii i zwiększenie roli kobiet, a powodują ją zbyt duży okres bogactwa i sprawowania władzy, egoizm, pociąg do pieniędzy oraz utrata poczucia obowiązku. Zarazem zdaniem Glubba: Nie wynosimy z historii należytej nauki, gdyż jest ona szczątkowa i opatrzona uprzedzeniami.

Analityk giełdowy Wojciech Białek wskazał wpływ na powstanie koncepcji Glubba czasu trwania imperium brytyjskiego, od 1707 do 1956 roku, w którym nastąpił kryzys sueski, a do 1965 roku skurczenie się liczby mieszkańców byłego imperium, mieszkających poza granicami Wielkiej Brytanii do 3 milionów osób, a także na przykład istnienia Rzeczypospolitej Obojga Narodów, w obszar której wchodziły Polska i Litwa, od zawarcia Unii Lubelskiej, w 1569 roku do III rozbioru Polski, w 1795 roku oraz imperium rosyjskiego, powołanego przez Piotra I Wielkiego — w 1721 roku, istniejącego do jego upadku — jako Związku Sowieckiego (Radzieckiego), w 1991 roku. To oczywiście przybliżone czasowo okresy do ćwierćtysiąclecia.

Zdaniem prof. Charlesa F. Dorana każde państwo znajduje się w fazie powstawania, dojrzałości lub upadku, a wraz z Wesem Paronsem wskazują oni, że czynniki ekonomiczne wpływają na wybuch wojny lub ograniczają taką możliwość.

Zarazem warto rozważyć jaki będą miały wpływ zmiany demograficzne na zmiany w dotychczasowym układzie sił gospodarczych i militarnych na świecie.

O ile obecnie wzrasta liczba ludności w Azji, a zwłaszcza w Afryce, w Europie następuje jej spadek. Tempo tego spadku podwoiło się w 2021 roku, w stosunku do roku 2020. W najbliższych dziesięcioleciach połowa przewidywanego przez ONZ wzrostu ludności będzie miała miejsce w Demokratycznej Republice Kongo, Egipcie, Etiopii, Nigerii, Tanzanii, Indiach, Pakistanie i na Filipinach, a w kilku rozwiniętych krajach obserwowane jest kurczenie się liczby ludności. W państwach Europy Zachodniej będzie zauważalny proces starzenia się obywateli, a w Polsce taki trend już występuje.

Dr Ewa Kempitsty-Jenzach wskazuje na występujący obecnie spadek testosteronu u mężczyzn, co następuje w coraz młodszym wieku, a w efekcie powstawanie zespołu niedoboru testosteronu (testosteron deficiency syndrome, TDS) oraz hipogonadyzmu o późnym początku (last-oneset hypogonadism). Długotrwały stres może zwolnić produkcję testosteronu w jądrach, a nawet ją zablokować. Testosteron jest odpowiedzialny za prokreację, zachowanie gatunku, libido oraz seks, a także nasila zachowania instynktowne, w sferze seksualnej. Również w życiu kobiety testosteron powoduje, że ma ona ochotę na seks. Kobiety z południa Europy oraz Afrykanki mają go więcej, niż kobiety z północy Europy. Słońce powoduje również posiadanie większych ilości hormonów szczęścia i seksu: serotoniny, dopaminy, oksytocyny, testosteronu i estrogenów u mieszkańców Bliskiego Wschodu, Afryki i Ameryki Środkowej, a testosteron dla mężczyzn jest hormonem władzy. U pasywnych mężczyzn maleje jego poziom, zmieniając się w estrogeny, w czym pomaga otyłość, prowadząca do nasilania się melancholii i wzrostu wrażliwości.

Zarazem testosteron działa przeciwdepresyjnie, a długoterminowy stres może spowolnić jego produkcję lub ją zablokować. Wraz ze wzrostem narażenia na stres z cholesterolu powstaje więcej kortyzolu, co blokuje wytwarzanie z niego testosteronu, a kortyzol powoduje również spadek endorfin, serotoniny i dopaminy.

Przyglądając się dynamice zmian hormonalnych warto się również zastanowić czy nie ma ona wpływu na odkryty w 1926 roku, przez prof. George Taylora wskaźnik korelacji pomiędzy skracaniem się długości kobiecych spódniczek wraz z nabieraniem siły przez gospodarkę oraz korelacji tego wskaźnika ze wzrostem cen akcji (Hemline Index).

Zarazem zaproponowany przez byłego szefa FED (amerykańskiego banku centralnego) Alana Greenspana wskaźnik korelacji spadku sprzedaży blielizny męskiej (Men’s Underwear Index), w odniesieniu do spodziewanej recesji (poza odniesieniem go do Ekwadoru, Armenii i Kuwejtu) jest już znacznie mniej oczywisty.

W publikacji: Dziecko, rodzic i rozwód oraz alienacja rodzicielska przedstawiłem tezę wskazującą, że patrząc z punktu widzenia gospodarczo-społecznego, oczywistym faktem jest, że gdy nie dopuścimy do adekwatnej imigracji, w sytuacji kurczenia się liczby mieszkańców naszego kontynentu, grozi nam olbrzymi krach gospodarczy.

Według portalu The World Fact Book, szacowany największy współczynnik dzietności total fertelity rate, na 2022 rok — wskazuje, jako najpłodniejszy kraj na świecie Niger, a za nim kraje środkowej Afryki.

Gdy sytuacja demograficzna nie będzie ulegać zmianie, najbardziej licznymi imigrantami na naszym kontynencie wydają się stać młodzi wyznawcy islamu, z tych krajów. Tradycyjne, oparte na fundamentach religijnych, muzułmańskie prawo szariatu zakazuje muzułmance poślubienia wyznawcy innej wiary. Natomiast muzułmanin może poślubić także chrześcijankę i wyznawczynię judaizmu. Ponadto szariat surowo zakazuje pozamałżeńskich stosunków seksualnych oraz nakazuje dominację mężczyzn, w tym ojców, w rodzinie, będącej jednym z filarów szariatu. Sytuacja sprzeczności przekonań, w tym obszarze może nabierać silniejszego znaczenia konfliktogennego wraz z następowaniem wyraźnych zmian w strukturze ludności Europy i wzrostem polaryzacji światopoglądowej pomiędzy zlaicyzowanymi, w znacznym stopniu Europejczykam o judeochrześcijańskich, a Europejczykami o muzułmańskich korzeniach. Uważam, że problem będzie się nasilać wraz z pogarszającą się sytuacją gospodarczą oraz różnicami w dochodach i poziomie życia.

Należy dodać, że Unia Europejska zaczęła dopuszczać stosowanie prawa szariatu, w niektórych sytuacjach, w obszarze prawa rodzinnego. Zarazem na oficjalnej stronie internetowej Komisji Europejskiej można znaleźć informację, że równouprawnienie płci jest podstawową wartością Unii Europejskiej i że nieustannie stara się przeciwdziałać dyskryminacji ze względu na płeć.

W publikacji: Dziecko rodzic i rozwód oraz alienacja rodzicielska przedstawiłem również, nawiązując do koncepcji analizy transakcyjnej amerykańskiego psychiatry dr Erica Berne’a, wskazującej na występowanie w psychice każdego człowieka — wewnętrznych: rodzica, dziecka i dorosłego autorskie rozważania o przesuwaniu się, w ciągu ostatnich 250 lat — w obszarze społecznym, w kierunku dominacji dziecka wewnętrznego — jako czynnika sprzyjającego procesowi prowadzącemu do załamania się społeczno — gospodarczego, w obecnych czasach, po dominacji, w ciągu tych lat najpierw wewnętrznego rodzica, a następnie wewnętrznego dorosłego.

O ile pozytywne cechy dziecka wewnętrznego np. kreatywność, intuicja, autentyczność i podporządkowanie są pożądane, to jego negatywne cechy mogą sprzyjać: egoizmowi, impulsywności, braku krytycyzmu, negatywnemu manipulowaniu, ucieczce od realnego świata, fantazjowaniu, zniekształcaniu rzeczywistości, łamaniu norm i prowokacyjnemu zachowaniu. Również wewnętrzni rodzic i dorosły mogą wykazywać cechy pozytywne lub negatywne.

Uprzednio koncepcję superego, idu i ego — jako struktury psychiki przedstawił dr Zygmunt Freud, którą również można byłoby wykorzystać do analizy dynamiki procesów społecznych, a przed nim Platon, według którego istnieje analogia pomiędzy indywidualną osobą, a społeczeństwem, w którym on żyje. Uważał on, że społeczeństwo będzie zależało od tego kto będzie nim rządzić. Wg Platona, ten jest fizycznie zdrowy kogo wszystkie trzy części jego duszy funkcjonują harmonijnie. Są nimi elementy: dzielności, pożądliwości i rozumu.

Amerykański analityk polityczny Robert Kapłan już w 2000 roku uważał, że cywilizacje od barbarzyństwa dzieli cieńka linia, społeczeństwa bezpiecznie żyjące w hedoniźmie i pacyfiźmie popadają w stan dekadencji oraz ze na świecie pojawi się wiele licznych zagrożeń, będących przyczynami konfliktów militarnych o różnej sile czemu będzie sprzyjać wzrost nacjonalizmu oraz poczucia odrębności i przynależności do szczególnej grupy etnicznej, co będzie prowadzić do anarchii, a także wskazywał na postępujący koniec dominacji USA.

Zaś prof. Aleksander Dugin, inspirując się ideami René Guénona spojrzał na występujący proces kształtowania się współczesnych społeczeństw — jako następujące po sobie okresy: premoderny, moderny i postmoderny, będących elementami czasu kolistego.

Uważam, że wskazany przeze mnie proces społeczny zbiega się z wyrażonym przez Jaremiego Piekutowskiego, w oparciu badania General Social Survey, z 2018 roku występowaniem seksualnej recesji.

Prof. Andrzej Zapałowski, m.in. powołując się na Michała Wojnowskiego zwrócił uwagę na zagrożenia dla Polski, spowodowane wykorzystywaniem przez Rosję broni demograficznej, w odniesieniu do presji ze strony białoruskiej, w tym do koncepcji prof. Aleksandra Dugina wyścigu w opracowaniu modelu rozpadu i chaotyzacji społeczeństw innych, niż swoje własne, co ma miejsce przy wsparciu polskich ośrodków uczestniczących w procesie dewaluowania pozycji Kościoła Katolickiego w odbiorze społecznym — jako istotnej przeszkody, w tych działaniach.

Zdaniem prof. Andrzeja Zapałowskiego, do masowego napływu imigrantów dojdzie, zwłaszcza w sytuacji destabilizacji lub wojny na Bliskim Wschodzie oraz kolejnej fazy rozlewającej się na kolejne państwa wojny azersko — ormiańskiej, także na granicy z Ukrainą i Słowacją, co z kolei doprowadzi do zamknięcia granic z Niemcami i Czechami oraz tworzenia na terenie naszego kraju licznych obozów dla uchodźców.

Prof. Jerzy (George) Modelski opracował teorię wieloletnich cykli hegemonicznych, występujących na przestrzeni setek lat, a generowanych przez globalną politykę mocarstw.

Wojciech Białek wskazuje możliwość wystąpienia kolejnej wojny hegemonicznej na lata 2030 — 2050 oraz na występowanie czterech faz cyklu Modelskiego: wojny hegemonicznej, dominacji, delegitymizacji czyli zakwestionowania dominującej roli przez inne wielkie mocarstwa oraz dekoncentracji, podczas której następuje utrata dominacji przez hegemona na rzecz innego dominującego mocarstwa, stojącego na czele koalicji innych mocarstw, a początek obecnej fazy na powstanie USA w 1776, rewolucję we Francji w 1789 roku i na Kongres Wiedeński w Europie w 1815 roku oraz na „tradycyjną” korektę nadmiernych ambicji Rosji, w postaci wojny krymskiej, rozpoczętej 38 lat później — w 1853 roku, a także na 130-letnią odległość czasową pomiędzy Kongresem Wiedeńskim (1815), a Konferencją Jałtańską — w 1945 roku oraz na zawarcie 260 lat przed Kongresem Wiedeńskim Traktatu Augsburskiego, z 1555 roku, kończącego wojnę i przewidującą współistnienie w różnych państwach katolicyzmu i luteranizmu a także na przypadające w przybliżeniu, w połowie tego okresu — wojny angielsko-holenderskie o dominację w handlu morskim (lata 1652 — 1674). Wojciech Białek wskazuje także na możliwość nowej wojny hegemonicznej — na 2044 rok czyli 130 lat po wybuchu I Wojny Światowej. Zarazem zakłada, że objawy słabnięcia rynku finansowego powinny rozpocząć się 15 — 18 lat wcześniej, co według niego sugeruje szczyt notowań obligacji orientacyjnie na 2026 rok, a akcji na 2029 rok, m.in. w oparciu o początek kilkunastoletniej bessy na rynku obligacji w Wielkiej Brytanii, pod koniec XIX wieku. Wskazuje również na możliwość podziału cyklu 130-letniego na około 34-letnie cykle pokoleniowe, które próbuje dostrzegać na rynku surowcowym ze szczytami w 1974 i 2008 roku.

Prof. Andrzej Gałganek zwraca uwagę, że wojny hegemoniczne trwały 25 — 30 lat, miały charakter globalny w sensie geograficznym, uczestniczyły w niej wszystkie lub prawie wszystkie mocarstwa globalne z adekwatnego okresu i były efektem strukturalnych kryzysów w globalnym systemie politycznym.

Z punktu widzenia dynamiki obecnego cyklu hegemonicznego, w 2018 roku dr Mateusz Ambrożek wskazał na możliwy schyłek fazy dominacji Stanów Zjednoczonych oraz dezintegrację Paktu Północnoatlantyckiego w jego europejskiej części, w tym na problem zagwarantowania bezpieczeństwa, zwłaszcza w Europie Wschodniej wraz ze wzrostem dynamiki strategii chińskiej, co uważa za klasyczne zastosowanie teorii cykli hegemonicznych, w myśl koncepcji prof. Modelskiego oraz teorii tranzycji potęgi.

Zgodnie z koncepcją tranzycji potęgi wzrost potęgi państwa pretendującego do roli hegemona jest zsynchronizowany z obniżaniem się znaczenia dotychczasowego hegemona, a według prof. Jerzego Modelskiego w tym okresie następuje nasilenie wojny hegomonicznej. Może również dojść do zmiany ewolucyjnej zamiast do wojny hegemonicznej.

Warto dodać, że z punktu widzenia cybernetyki społecznej było wskazywane przez Tomasza Banysia, w 2017 roku prawdopodobieństwo rozpadu NATO.

Zdaniem dr Leszka Sykulskiego istnieje zarazem zagrożenie wystąpienia pułapki Kindlebergera, na skutek wycofania się globalnego dostawcy bezpieczeństwa militarnego, stabilności systemu walutowego i bezpieczeństwa żeglugi, którym są Stany Zjednoczone, w tym z Europy i domagania się współudziału Chin w takim dostarczaniu, jako elementu policentryzacji świata. Prof. Charles P. Kindleberger był jednym z ojców intelektualnych planu Marshala i uważał, że główną przyczyną którą można określić — jako geopolityczną kryzysu z lat trzydziestych XX wieku był izolacjonizm USA, po upadku hegemonii brytyjskiego imperium, co doprowadziło najpierw do turbulencji w amerykańskim, a następnie światowym systemie finansowym i w efekcie w systemie politycznym oraz do wybuchu II Wojny Światowej. Do publikacji prof. Charlesa P. Kindlebergera, na temat relacji pomiędzy kryzysami, a wojnami odniosłem się uprzednio.

Według Encyklopedii PWN, Plan Marshala (Program Odbudowy Europy, ang. European Recovery Program), realizowany w latach 1948 — 1952 — to amerykański plan pomocy w odbudowie i stabilizacji gospodarki 15 państw europejskich, które zgodziły się na udział w nim i Turcji. Pomógł on również podtrzymać koniunkturę gospodarczą w USA i w Kanadzie. Państwa bloku komunistycznego odmówiły udziału w nim, pod naciskiem ZSRS (ZSRR).

W drugiej dekadzie XXI wieku, w USA pojawiła się koncepcja przenoszenia ciężkości działań sił zbrojnych tego kraju, z Europy do rejonu Azji i Pacyfiku (Pacific Pivot), w związku z zagrożeniem ze strony Korei Północnej oraz rozbudową armii Chin.

Ray Dalio, po zanalizowaniu, na przeciągu ostatnich 500 lat rozwoju i upadków holenderskiego, brytyjskiego i amerykańskiego imperium walutowego oraz innych znaczących imperiów, do których zaliczył Niemcy, Francję, Rosję, Indie, Japonię i Chiny oraz wszystkie główne dynastie chińskie, sięgając do dynastii Tang, panującej od około 600 roku naszej ery wskazał na logicznie umotywowane wzorce cyklicznego wahania się bogactwa i władzy oraz na falowe wzorce w kulturze, sztuce i obyczajach społecznych.

Ray Dalio wskazuje, że dynamika zdarzeń z biegiem czasu prowadzi do coraz większego gromadzenia się bogactwa i władzy wśród małego procentu populacji, która jest również właścicielem środków wytwarzających bogactwo, czego efektem są rewolucje lub/i wojny domowe, których skutki dotykają najmniej zamożnych, po czym nowy porządek i cykl rozpoczyna się od nowa.

Ray Dalio zidentyfikował 18 wyznaczników Wielkiego Cyklu, rządzącego wzrostem i upadkiem imperiów oraz wpływających na kursy walut i rynków, które w większości są częścią klasycznych cykli. Za najważniejsze z tych cykli Ray Dalio uznał długoterminowy cykl rynku długów i rynków kapitałowych oraz cykl wewnętrznego i zewnętrznego porządku i nieładu. Według niego, te cykle odpowiadają za fluktuację pomiędzy pokojem i wojną oraz boomem i upadkiem gospodarczym, ponieważ ludzie w swoich postawach doprowadzają je do skrajności, co nie zmienia się od wieków i jest napędzane przez strach, chciwość zazdrość i inne główne emocje. Podobnie dzieje się ze wzrostem długu, który nie daje się już spłacać i skłania do zwiększania produkcji pieniądza. Przykładem tych okoliczności jest pojawienie się, w rosnącym, ewolucyjnym trendzie okresu zwiększonej produktywności, przedsiębiorczości i kapitalizmu — pod koniec XIX wieku oraz luk majątkowych i nadmiernego zadłużenia, po którym nastąpiły spowolnienia gospodarcze, wielkie konflikty i wojny — w pierwszej połowie XX wieku, a także szerzenie się komunizmu. Przy czym, zdaniem Raya Dalio rzadko duże kryzysy ekonomiczne, wojny i rewolucje występują w tym samym czasie.

Do 8 podstawowych determinantów bogactwa i władzy Ray Dalio zaliczył: poziom edukacji, konkurencyjność, innowacyjność i technologię, wynik gospodarczy, udział w handlu światowym, siłę militarną, siłę centrum finansowego oraz status waluty rezerwowej.

Ray Dalio twierdzi, że kraje z dużymi oszczędnościami, niskimi długami i silną walutą rezerwową mogą lepiej wytrzymać załamanie gospodarcze i kredytowe. Pomocne jest także silne i zdolne przywództwo oraz tacy sami obywatele i pomysłowość. Załamanie kredytu następuje gdy zadłużenie jest zbyt duże, tak jak to miało miejsce po pęknięciu bańki w 1929 roku, co miało największy wpływ w walce o bogactwo i władzę w latach 1930 — 1945. W latach 30-tych XX wieku pogłębiała problem również susza, która miała miejsce w USA. Zazwyczaj okres przezwyciężania załamania trwa około 3 lat, w zależności od tempa monetaryzacji lub restrukturyzacji długu. Po krachu w 1929 roku zajęło to 3,5 roku do ogłoszenia, że rząd dostarczy wystarczającą ilość pieniędzy. Po załamaniu w 2008 roku trwało to kilka miesięcy, a w 2020 kilka tygodni. Zarazem Ray Dalio wskazuje na podobieństwa pomiędzy kryzysem pieniężnym i kredytowym lat 1929 — 1932, a paniką z 1907 roku, mającą miejsce po wytworzeniu się bańki finansowej, napędzanej długiem oraz na powstanie dużych luk majątkowych, co doprowadziło do dużych redystrybucji majątku i przyczyniło się do wojny światowej.

W 1920 roku, rozpoczął się kolejny boom, napędzany kredytem, po gospodarczej i geopolitycznej restrukturyzacji, wyrażonej w Traktacie Wersalskim i po pandemii grypy Hiszpanki.

W 1946 roku, w USA uchwalono ustawę o zatrudnieniu, która deklarowała, że obowiązkiem tego państwa jest zapewnienie możliwości zatrudnienia dla wszystkich Amerykanów, którzy ukończyli szkołę i nie mają pełnoetatowych obowiązków domowych, a w 1978 roku Kongres tego kraju uchwalił ustawę o pełnym zatrudnieniu i zrównoważonym rozwoju (ustawę Humphreya-Hawkinsa), która wskazywała, że w ciągu 5 lat stopa bezrobocia dla osób od 20 lat w górę nie powinna być wyższa od 3 %. Ta sama granica dotyczyła inflacji, o ile działania — w tym zakresie nie będą kolidować z celami, dotyczącymi zatrudnienia. Pod tym samym warunkiem inflacja do 1988 roku miała spaść do 0 %. Dotyczyło to celów działania, a nie jednoznacznego zobowiązania.

Międzynarodowy Fundusz Walutowy wskazał, że do 2021 roku rezerwy walutowe trzymane w USD obniżyły się do najmniejszego poziomu, od 25 lat. Jednak dalej wynosiły 59 % wszystkich rezerw posiadanych przez banki centralne.

Odnosząc się do pozycji poszczególnych imperiów, zdaniem Raya Dalio Chiny dominowały przez wieki. Na początku XVIII wieku zaczął się ich upadek, a obecnie ponownie się podnoszą. W XVII wieku dominującym imperium walutowym były Niderlandy, w XIX w. Wielka Brytania, a w ciągu ostatnich 150 lat, a zwłaszcza podczas II Wojny Światowej i po niej — USA. Zarazem XVIII — XIX wiek, podczas panowania mandżurskiej dynastii Qing — to skostnienie malarstwa i filozofii, zastój gospodarczy i olbrzymia korupcja, w Chinach.

Zdaniem dr Pavla Stoynova, koncepcja chińskich cykli dynastycznych wskazuje na dynastie, zakładane przez silnych przywódców, których kompetencji nie są w stanie utrzymać ich następcy, co prowadzi do upadku tych dynastii. Podczas cykli każda dynastia osiąga wysoki poziom polityczny, kulturalny i ekonomiczny, a następnie upada z powodu zepsucia moralnego i utraty Mandatu Niebios, co zgodnie z teorią cykli towarzyszy głodowi, buntom ludności i wojnom domowym. Zgodnie z koncepcją chińskich cykli dynastycznych okresowi upadku towarzyszy naturalna klęska, z którą dynastia nie może sobie poradzić z powodu ogarniającej jej struktury korupcji i przeludnienia. Długość trwania głównych dynastii nie była jednolita czasowo i trwała od 14 do 644 lat.

Z kolei Pamela Klityńska wskazuje, że zgodnie z zasadami konfucjanizmu Niebo może cofnąć swoje poparcie dla władcy, m.in. gdy postępował on niesprawiedliwie wobec swojego ludu.

W 1993 roku dr Samuel Huntington wskazał, że nastąpi powrót do rywalizacji pomiędzy państwami narodowymi oraz zderzenie cywilizacyjne, a dr Dorota Miłoszewska, powołując się na prof. Piotra Kłodkowskiego zwróciła uwagę, że wartości, religia i poglądy przyczyniają się do konfliktów zarówno wewnątrz, jak i pomiędzy cywilizacjami, chociaż jej zdaniem nie muszą one być krwawe i prowadzić do agresji. Uważa, że konflikty zewnętrzne mogą być implikowane sytuacją wewnętrzną. Wskazuje także, że na Zachodzie istnieją przeciwne koncepcje wobec głoszonych przez Samuela Huntingtona, koncentrujące się na biedzie i niedostatku — jako przyczynach wybuchu konfliktów.

Graham Allison, podczas rozważania możliwości zaistnienia starcia pomiędzy dotychczasowym, a pretendującym do roli hegemona mocarstwami wprowadził koncepcję pułapki Tukidydesa, odnosząc się do analogicznej przyczyny destrukcyjnej wojny peloponeskiej, przed wybuchem której Ateny, od 50-ciu lat, przechodzące okres największego rozwoju — w V w. p. n. e rzuciły wyzwanie ówczesnemu hegemonowi — Sparcie, wywołując u niej strach. Historia ta została opisana przez greckiego historyka Tukidydesa. Podobne wyzwania są rzucane przez młodych samców w stadach dominującym przywódcom i nowatorskie firmy rzucają starym firmom, w biznesie.

Wojna pomiędzy Atenami, a Spartą doprowadziła do upadku państwo ateńskie i do poważnego osłabienia Sparty. Uprzednio oba państwa, w sojuszu pokonały Persję i koegzystowały na drodze pokojowej, pomimo, że je dzieliły różnice kulturowe i polityczne.

Graham Allison wskazał na wojny pomiędzy państwami pretendującymi do roli mocarstwa dominującego, a mocarstwami dominującymi. W szczególności na wojny pomiędzy Habsburgami, a Francją — w pierwszej połowie XVI wieku, imperium osmańskim, a Habsburgami — w XVI i XVII wieku, Szwecją, a Habsburgami — w pierwszej połowie XVII wieku, Anglią, a Holandią — w drugiej połowie XVII wieku, Wielką Brytanią, a Francją — od przełomu XVII i XVIII wieku do połowy XVIII wieku, Francją, a Wielką Brytanią — na przełomie XVIII i XIX wieku, Rosją, a Francją i Wielką Brytanią oraz Niemcami, a Francją — w połowie XIX wieku, Japonią, a Chinami i Rosją — na przełomie XIX i XX wieku, Niemcami, a Wielką Brytanią, będącą w sojuszu z Francją i Rosją — w pierwszej połowie XX wieku, Niemiec z ZSRR, Francją i Wielką Brytanią oraz Japonii ze Stanami Zjednoczonymi — w połowie XX wieku, a także na brak takich wojen pomiędzy Hiszpanią, a Portugalią — w końcu XV wieku, Stanami Zjednoczonymi, a Wielką Brytanią — w pierwszej połowie XX wieku, ZSRS (ZSRR), a Stanami Zjednoczonymi — w XX wieku oraz Niemcami, a Wielką Brytanią i Francją na przełomie XX i XXI wieku.

Zarazem dr George Friedman uważa, że Stany Zjednoczone nie muszą militarnie wygrywać wojen, a swoimi działaniami blokują powstawanie potęg, w tym poprzez rozgrywanie i skłócanie ewentualnych pretendentów, którzy mogą rzucić im wyzwanie.

Z kolei na kilka tygodni przed agresją Rosji na Ukrainę, 4 lutego 2022 roku Chiny we wspólnym oświadczeniu z Rosją wsparły ten kraj w realizacji jej celów w polityce bezpieczeństwa oraz zapowiedziały koordynację działań z rosyjskimi władzami, a także wsparły sprzeciw Rosji przeciwko rozszerzeniu NATO oraz rosyjskie żądania bezpieczeństwa w Europie. Natomiast Rosja skrytykowała amerykańską politykę, w obszarze Indo-Pacyfiku. Zarazem zasugerowano „ambicje Moskwy i Pekinu do przejęcia przywództwa w nowym ładzie międzynarodowym, który ich zdaniem wyłania się ze znajdującego się w fazie schyłkowej porządku opartego na dominacji Zachodu ze Stanami Zjednoczonymi na czele”. Z drugiej strony Chiny nie sprzeciwiły się rezolucji ONZ, potępiającej agresję militarną Rosji na Ukrainę, wstrzymując się od głosu.

O obecnym przywiązywaniu znaczenia do azjatyckiej gospodarki, świadczy m.in. ulokowanie na tym kontynencie 4 z 6 przedstawicielstw Światowego Forum Ekonomicznego (World Economic Forum), w Chinach, Indiach i w Japonii (2), a na początku września 2022 roku 3 azjatyckie kraje: Chiny, Japonia i Indie znajdowały się wśród 6 państw o największej rocznej wysokości PKB na świecie.

W oparciu o metodologię opracowaną przez prof. Mirosława Sułka, bazującą na pomiarze gospodarczej, wojskowej i geopolitycznej potęgi państw, przyjmującą, że potęga państwa i innych zorganizowanych grup społecznych jest niezmienną w historii najważniejszą właściwością ludzkiego działania Łukasz Kiczma oraz prof. Mirosław Sułek przyjęli, posługując się prognostycznymi danymi PwC z 2017 roku, że kolejność potęg gospodarczych, w obszarze pięciu pierwszych miejsc będzie układała się następująco: Chiny, USA, Indie, Brazylia, Japonia — w 2030 roku oraz Chiny, Indie, USA, Brazylia, Indonezja — w 2050 roku. Rosja w tej wersji ma zająć 7, a Polska 27 miejsce w 2030 roku oraz odpowiednio 6 i 31 w 2050 roku.

Ich zdaniem, opartym o prognostyczny raport HSBC z 2018 roku, kolejność potęg gospodarczych, w obszarze pięciu pierwszych miejsc w 2030 roku będzie układała się analogicznie.

Ponadto według ich prognoz, opartych o prognostyczny raport PwC z 2017 roku i o wcześniejsze raporty: Centre de recherche français dans le domaine de l’economie internationale (CEPII) i HSBC z 2012 roku — w 2050 roku ulegnie wzmocnieniu siła gospodarcza Chin i Indii oraz osłabi się siła, w tym obszarze USA i Japonii, przy czym wariant oparty o raport z 2017 roku wskazuje na ukształtowanie się systemu trójbiegunowego, a warianty oparte o dane wcześniejsze — dwubiegunowego. Wszystkie te warianty sugerują wzmocnienie dominacji Chin, przy czym wariant, oparty o raport PwC z 2017 roku przewiduje osiągnięcie przez Chiny statusu supermocarstwa, co nie wydaje się autorom prawdopodobne. Według nich wnioski wypływające z raportu PwC z 2017 i CEPII z 2012 roku wskazują, że Rosja ponownie osiągnie status mocarstwa regionalnego w 2050 roku.

Zdaniem Łukasza Kiczmy i prof. Mirosława Sułka w 2018 roku wiodącą potęgą gospodarczą były Chiny, a wojskową i geopolityczną USA. Chiny w dwóch pozostałych kategoriach znalazły się na drugim miejscu. Podobnie jak USA w pierwszej. Indie zajmowały, w tym rankingu 3 pozycję we wszystkich kategoriach, a Rosja w pierwszej 7, a w dwóch pozostałych 4.

5 pozycję w pierwszej kategorii zajmowała Brazylia, a w dwóch pozostałych Arabia Saudyjska. Polska w kategorii gospodarczej i wojskowej 24, w kategorii geopolitycznej 25, a Japonia w pierwszej kategorii 4.

Zarazem zaliczyli oni do mocarstw regionalnych — w 2018 roku, w obszarze gospodarczym: Indie i Japonię, obszarze wojskowym: Indie, Rosję i Arabię Saudyjską, a geopolitycznym: Indie i Rosję.

Natomiast rok 2011 wskazali — jako rok utraty dominacji Zachodu na korzyść Wschodu — w roli potęgi gospodarczej.

W swojej metodologii, prof. Mirosław Sułek potęgę gospodarczą określił — jako zdolność do działania, potęgę wojskową — jako zdolność do niszczenia, a potęgę geopolityczną — jako zdolność do sterowania otoczeniem. Do celów obliczania potęgi gospodarczej wykorzystał dane dotyczące: PKB, ludności i terytorium. Do celów obliczania potęgi wojskowej wykorzystał dane dotyczące: wydatków wojskowych, liczby żołnierzy i terytorium, a obliczanie potęgi geopolitycznej oparł na obu poprzednich potęgach.

Z kolei Goldman Sachs prognozował w 2020 roku kolejność największych gospodarek świata w 2050 roku, w następującej kolejności: Chiny, USA, Indie, Indonezja i Niemcy, zarazem prognozując, w oparciu o szybki wzrost ludności dołączenie do największych gospodarek światowych, w przypadku prowadzenia przez nie odpowiedniej polityki: Nigerii, Pakistanu i Egiptu — w 2075 roku.

Lee Kuan Yew, który doprowadził do rozkwitu Singapuru, a zarazem doceniany przez wielu przywódców światowych, w 2011 roku uważał, że USA przez 20 — 30 lat zachowają obecne atuty, dzięki innowacyjności, odporności, duchowi kreatywności, osiągnięciom w technice i nauce oraz kulturze przedsiębiorczości, dopuszczaniu do większych skrajności przypadkowych zdarzeń biznesowych — w porównaniu do Europy i Japonii, a także zdolności do przyciągania do siebie zagranicznych talentów, w czym pomaga uniwersalizm języka angielskiego. Pozwoli im to utrzymywać konkurencyjność, chociaż tę przewagę będą stopniowo tracić.

Lee Kuan Yew już w 2009 roku uważał, że USA, aby utrzymać supremację globalną muszą utrzymać prymat na Pacyfiku, co wymaga poradzenia sobie przez to państwo z problemami, związanymi z deficytem budżetowym oraz zadłużeniem, a także dopilnować, aby Chiny nie przejęły amerykańskich stref wpływów w południowo-wschodniej Azji. Zarazem w 2009 roku Lee Kuan Yew wskazał, że państwa azjatyckie (z Indiami i Japonią) nie są w stanie dorównać Chinom przez najbliższe 20 — 30 lat, w zakresie znaczenia i możliwości.

Zdaniem portali aljazeera.com i kresy.pl, w 2017 roku USA wycofały się z Partnerstwa Transpacyficznego (TPP), obejmującego 13 państw, aby w 2022 roku powrócić do rozmów w sprawie układu handlowego z państwami regionu Indo-Pacyfiku. W skład strefy wolnego handlu, obejmującej TTP wchodziły USA, Kanada, Japonia, Meksyk, Chile, Peru, Australia, Nowa Zelandia, Brunei, Wietnam, Singapur i Malezja, a powodem wycofania się z niej przez USA był odpływ miejsc pracy z tego kraju oraz niekorzystna tendencja w jego bilansie handlowym.

Ray Dalio wskazuje, że w sytuacji gdy długi są coraz większe i następuje spowolnienie gospodarcze, powstają ogromne trudności wewnętrzne i konflikty na tle finansowym, etnicznym i rasowym, a kraj najczęściej decyduje się na drukowanie nowych pieniędzy, co prowadzi do politycznego ekstremizmu, a w efekcie do odpływu kapitału, później blokowanego przez rząd, co eskaluje konflikt i najczęściej prowadzi do rewolucji lub wojny domowej, co miało miejsce w Niemczech, Japonii, Hiszpanii, Rosji i w Chinach. Rzadko rewolucja zostaje przeprowadzona pokojowo, tak jak to miało miejsce za czasów prezydenta Roosevelta, w USA. W sytuacji pojawiającego się nowego wschodzącego mocarstwa może ono rzucić wezwanie zbrojne dotychczasowemu, zwłaszcza gdy w dotychczasowym mają miejsce konflikty wewnętrzne, co zwiększy jego zapotrzebowanie na środki finansowe, przeznaczane na nakłady militarne i rozterki związane z prowadzeniem wojny, dodatkowe koszty i konieczność sprzedaży rezerw walutowych. Prowadzi to do zakończenia cyklu.

Ray Dalio twierdzi, że restrukturyzacja zadłużenia i kryzys długu, pokojowe lub gwałtowne transfery kapitału od posiadających do nieposiadających, wojny zewnętrzne, załamania głównych walut oraz nowy porządek świata występowały w sytuacji gdy globalna dominacja imperium niderlandzkiego była zastępowana przez imperium brytyjskie, a następnie brytyjskiego przez USA.

W 2020 roku wskazał on także, że zbliżamy się do końca długoterminowego cyklu zadłużenia, w sytuacji występowania dużych długów i złej polityki monetarnej, rozdawnictwa pieniędzy, monetaryzacji długu publicznego (dodruku pieniędzy) oraz że obecnie występują duże luki w bogactwie, a rosnąca potęga światowa konkuruje z obecną w obszarze handlu, rozwoju technologii, i rynków kapitałowych.

Od 1981 roku następuje wzrost stosunku amerykańskiego długu publicznego do PKB z niewielką korektą przypadającą na lata dziewięćdziesiąte XX wieku i stosunkowo niewielkim, chociaż znaczącym (co najmniej do II kwartału 2022) spadkiem od II kwartału 2020 roku, po uprzednim gwałtownym wzroście w I kwartale tegoż roku.

Reuters podał, że wysokość globalnego zadłużenia, według szacunków Banku Rozliczeń Międzynarodowych (BIS), obejmująca zadłużenie rządowe, gospodarstw domowych, przedsiębiorstw i banków, w drugim kwartale 2021 roku wynosiła 353 % PKB.

Według danych FED zadłużenie USA, w stosunku do PKB, w II kwartale 2022 roku — to 121,07 % PKB, według Banku Rozliczeń Międzynarodowych (BIS), w IV kwartale 2021 roku niefinansowego sektora prywatnego do PKB, w IV kwartale 2021 roku 158,6 %, a gospodarstw domowych 78 %.

Zadłużenie rządowe w Unii Europejskiej, pod koniec I kwartału 2022 roku wynosiło 87,8 %, a w strefie euro 95,6 % PKB. Według Trading Economics, w styczniu 2022 roku zadłużenie gospodarstw domowych, w stosunku do PKB, w strefie euro wynosiło 60,2 %, a kredytów niefinansowego sektora prywatnego do PKB, według BIS, w IV kwartale 2021 roku, w strefie euro 171,9 %.

Wskaźnik kredytów niefinansowego sektora prywatnego, stanowiących całkowite zadłużenie sektora niefinansowego, w tym emisje instrumentów dłużnych przez przedsiębiorstwa niefinansowe do PKB, w Polsce obniżył się z 86,6 w czerwcu 2017 roku do 76,1 % w czerwcu 2022 roku, a od 10 grudnia 2021 roku do 25 marca 2022 roku wynosił 78 %.

W latach 2013 — 2018 ten wskaźnik, w naszym kraju był prawie dwukrotnie niższy, niż w krajach strefy euro, co zdaniem prof. Agnieszki Przybylskiej-Mazur i Andrzeja Kościańskiego wskazywało o nadmiernej akcji kredytowej, w tej strefie, a w IV kwartale 2021 roku ponad dwukrotnie niższy.

Na podstawie opracowań Głównego Urzędu Statystycznego i Komisji Nadzoru Finansowego obliczyłem stosunek zadłużenia wynikającego z sumy portfela kredytów mieszkaniowych złotowych brutto dla gospodarstw domowych i kredytów konsumpcyjnych brutto — w czerwcu 2022 roku, w stosunku do PKB naszego kraju z 2021 roku. Wyniósł on 26,2 %. Portfel walutowych kredytów mieszkaniowych brutto dla gospodarstw domowych, obliczony w analogiczny sposób wynosił 3,7 %.

Według CEIC zadłużenie gospodarstw domowych w stosunku do PKB, w marcu 2022 roku, w Polsce wynosiło 31,7 %

Modernistyczna teoria monetarna (Modern Monetary Theory, MMT) twierdzi, że wydatki rządów suwerennych krajów, jakimi są USA, Wielka Brytania, Japonia i Kanada nie są ograniczone przez ich przychody i mogą one drukować na ich pokrycie potrzebne ilości pieniędzy oraz nie powinny obawiać się rosnącego długu publicznego.

W mojej ocenie, drugim dnem MMT może być realizacja inflacyjnego wychodzenia z zadłużenia, polegająca na celowym obniżaniu stosunku zadłużenia krajowego do PKB wraz z inflacją. Według raportu Morgan Stanley: The return of debtflation (Powrót długoinflacji) w USA, w latach 1945 — 1974 spadek tego zadłużenia wynikał w 56 % z inflacji.

Ważną przestrogę, dotyczącą zadłużenia się zawiera Biblia. Zabrania ona zaciągania kredytów od innych narodów, aby nie zapanowały one nad Żydami, wyłącznie do których była ona wówczas kierowana zarazem zezwalając na kredytowanie Żydom tych narodów i nakazując panowanie nad wieloma z nich.

Z kolei biblijna Księga Syraha głosi: Kto buduje dom za cudze pieniądze, podobny jest do gromadzącego kamienie na własny grobowiec.

Jako środek zaradczy, mający powstrzymać destrukcyjną część cyklu, Ray Dalio zaleca zarabianie więcej, od wydatków oraz wzajemny szacunek do siebie wewnątrz społeczeństwa, w celu powstrzymania politycznej wojny toczącej się w jego wnętrzu.

Prof. Peter Turchin wskazuje na cykliczne występowanie zmian w nierównościach społecznych. Według Kevina Phillipsa (Wealth and Democracy, 2002), od 1800 do 1920 roku nierówności wzrosły ponad 100-krotnie, po czym nastąpił spadek tej wielkości, trwający do lat 80-tych XX wieku, a następnie zaczęły one ponownie narastać. Peter Turchin wraz z Sergey’em Nefedov’em (Secular Cycles, 2009) zauważyli wahania w nasileniach się struktur demograficznych, ekonomicznych, społecznych i politycznych, w okresach 200 — 300 lat, w czasach starożytnego Rzymu, średniowiecza i wczesnego okresu nowożytnego.

Do czynników obniżających cenę pracy lub prowadzących do jej stagnacji prof. Peter Turchin zaliczył jej podaż, w tym w odniesieniu do imigracji, zwłaszcza do pracy niekwalifikowanej, seks i przyrost demograficzny, co w latach 1150 — 1300 doprowadziło do migracji do miast oraz czterokrotnej podwyżki cen żywności, a do czynników podwyższających cenę pracy pandemie np. czarnej śmierci, z roku 1348. Podobna sytuacja występowała przed wybuchem plagi Antoniny (serii epidemii) i po jej wybuchu w starożytnym Rzymie, w którym najpierw w pierwszych dwóch wiekach — do 165 roku wzrastała liczba ludności, a potem spadała. Również w Egipcie, pod panowaniem Rzymu najpierw wraz ze wzrostem ludności spadały płace, a po zarazach poprawił się standard życia. W XIII wieku wraz ze wzrostem populacji spadały płace, a rosły czynsze pobierane od chłopów przez arystokratów. W połowie XV wieku arystokratów było mniej i byli biedniejsi. Prawie 8-krotny wzrost milionerów w USA na liczbę mieszkańców, w relacji do wartości pieniądza z 1900 roku wystąpił w latach 1825 — 1900, a 10-krotny wzrost dekamilionerów — w latach 1992 — 2007 (w relacji do wartości pieniądza z 1995 roku) — do 0,4 % populacji.

Według prof. Carlo C. Cippolli, potężna śmiertelna zaraza, wybuchła we Florencji powstrzymała spiralę deflacji, po ekspansji kredytowej, czyniącej z tego obszaru — w XIV wieku śródziemnomorskie centrum finansowe i handlowe, na skutek wywołanego tą ekspansją boomu gospodarczego. Podczas mającej po fazie boomu depresji, którą zapoczątkowało bankructwo Anglii, wycofanie funduszy Neapolu, krach florenckich bonów skarbowych, powszechne bankructwa banków i silny spadek dostępności kredytu doszło do zniszczenia wielkiego bogactwa, a ceny nieruchomości spadły o połowę, po uprzednim ogromnym wzroście.

Prof. Peter Turchin twierdzi, że nierówności społeczne prowadzą do destabilizacji społecznej, co powoduje strach przed rewolucją, przywracający równość w sposobie rządzenia, tak jak to miało miejsce pod koniec rzymskich wojen domowych, w I w p. n. e., po angielskich Wojnach Róż w latach 1455 — 1485, Frondzie w latach 1648 — 1653, we Francji pod koniec XVI wieku oraz w USA w latach 20-ych XX wieku. Podjęte wówczas działania okazały się skuteczną przeciwwagą przeciwko pokusom bolszewizmu. W latach 1920 — 1921, w Stanach Zjednoczonych doszło do Wojny Kopalnianej, w Zachodniej Virginii (West Virginia Mine War), która przekształciła się w powstanie, stłumione za pomocą wojska, a w którym zbrojnie walczyło 10 — 15 tysięcy górników, w efekcie czego w latach 1921 i 1924 ustawowo zablokowano imigrację. Działania łagodzące były prowadzone również podczas Wielkiej Depresji, w tym kraju — w latach trzydziestych XX wieku, gdy zalegalizowano prowadzenie zbiorowych negocjacji za pośrednictwem związków zawodowych, wprowadzono płacę minimalną i ustanowiono ubezpieczenie społeczne — z preferowaniem części białych obywateli tego kraju. Afroamerykanie, Żydzi, katolicy i obcokrajowcy zostali wykluczeni lub silnie dyskryminowani. W latach 1973 — 1982 wysoka inflacja pochłonęła odziedziczone bogactwo, a majątek w 1982 r. był mniejszy o jedną trzecią, w dolarach skorygowanych o inflację, niż w 1962 r. oraz 6-krotnie mniejszy, niż w 1912 roku.