Bezpłatny fragment - Co mówią papugi?

.

Wstęp

Miłośnicy zwierząt zasadniczo dzielą się na dwie grupy — psiarzy i kociarzy. Wielbiciele wszystkich innych stworzeń od lat wydają się stać na straconej pozycji. Znalezienie wiarygodnych informacji dotyczących opieki nad zwierzakiem, jego właściwego żywienia i szkolenia bywa nie lada wyzwaniem. Sprawa jeszcze bardziej się komplikuje, jeśli wymarzonym pupilem jest nie puchaty ssak, lecz ptak.

Właściciele papug od początku muszą zmierzyć się z wieloma problemami. Bo jak tu dogadać się z pupilem, który na nasz widok nie zamerda wesoło ogonem ani nie zamruczy najmilszej uchu melodii? Jak przełamać bariery, gdy mamy do czynienia z dzikim stworzeniem? Może ograniczyć się do podglądania ptasiego życia i stać się cichym obserwatorem — ornitologiem we własnym domu? A może potraktować papugę niczym przymilnego czworonoga do zagłaskania? W pierwszym przypadku prawdopodobnie rzeczywiście uda nam się poczynić interesujące obserwacje. Szczególnie fascynujące będzie śledzenie interakcji między papugami. Właściciele ptasich par będą mogli z bliska obserwować zaloty, lęgi, a potem wychów piskląt. Ale czy na pewno warto ograniczyć się jedynie do podglądania ptasiego życia? A może lepiej stać się jego częścią?

Większość osób marzy o pierzastym pupilu, który chętnie przysiądzie na ramieniu, da się pogłaskać, a najlepiej wypowie przy tym jeszcze kilka miłych słów. Niestety, takie wyobrażenia często okazują się nierealne, a wtedy nietrudno o bolesne rozczarowanie. Zdarza się, że nie dość, że papuga nie potrafi powiedzieć ani słowa, to jeszcze ucieka na widok człowieka, nieustannie krzyczy lub — co gorsza — wyrywa sobie pióra. Właściciele nierzadko nie potrafią zrozumieć jej zachowania. Nie bardzo wiedzą też, gdzie szukać pomocy.

W ostatnich latach nastąpił potężny rozwój psychologii zwierząt. Wiemy coraz więcej o życiu wewnętrznym naszych domowych podopiecznych. Nie jest tajemnicą, że czworonogi przeżywają podobne emocje jak my. Tak samo dotkliwie odczuwają samotność, smutek, odrzucenie. Coraz więcej osób zdaje sobie sprawę, że pies nie demoluje mieszkania, a kot nie drapie mebli, z czystej złośliwości. Z nieposłusznym pupilem można udać się na szkolenie lub do behawiorysty. A co tak naprawdę wiemy o zachowaniach i potrzebach papug? Tropikalne stworzenia wciąż jawią się jako tajemniczy przybysze z odległych krajów. Co kryje się za ich bystrym spojrzeniem i nieprzeniknionym wyrazem dzioba? Ptasi móżdżek czy raczej spore pokłady wrażliwości i inteligencji pod pierzastym nakryciem? Bezmyślni naśladowcy czy pojęci uczniowie?

To papugę można trenować? Poda łapę, przyleci na zawołanie, przyniesie aport? — wiele osób nie kryje zdziwienia, gdy słyszy o potrzebie szkolenia pierzastego pupila. Wbrew pozorom nie chodzi wcale o naukę śmiesznych sztuczek, ale o przygotowanie podopiecznego do życia w bliskości z człowiekiem. Skutki braku szkolenia znacząco utrudniają bowiem codzienne życie zarówno papudze, jak i jej opiekunowi.

Większość ptasich właścicieli zdaje sobie sprawę z konieczności zapewnienia pierzastemu ulubieńcowi odpowiednio zbilansowanej diety. Dostarcza zatem papudze różnorodne owoce i warzywa. Tu zwykle pojawia się jednak problem. Sporo ptaków jest zupełnie niezainteresowanych takimi rarytasami. Podobnie entuzjazmu nie wzbudzają często nawet wymyślne zabawki. Tego typu kłopotów da się jednak dość łatwo uniknąć, jeśli odpowiednio zapozna się skrzydlatych podopiecznych z wszelkimi nowościami.

Czasami brak szkolenia ma dużo poważniejsze konsekwencje. Papugi, które nie zostały przygotowane do kontaktów z ludźmi, nie wiedzą, jak budować z nimi relacje. Nie potrafią też przełamać swojego lęku. W warunkach domowych doświadczają więc chronicznego stresu. Przede wszystkim nie mają jednak z kim związać swoich losów.

A gdyby tak dowiedzieć się, czego naprawdę potrzebują papugi? Poznać i zrozumieć ich mowę. Znaleźć klucz do ich psychiki. Spróbować porozumieć się z nimi w ich języku. Gdyby od dziś było to możliwe?

Jedne z najbardziej spektakularnych badań pokazały, że papugi potrafią w sposób komunikatywny używać ludzkiego języka. Może więc wystarczy nauczyć pupila polskiego i zwyczajnie zapytać, jakie są jego potrzeby, pragnienia, oczekiwania? Zapewne przy okazji dowiemy się, co papuga sądzi o nas i o swoim dotychczasowym życiu. Później wystarczy już tylko spełniać zachcianki pierzastego ulubieńca. To z pewnością kusząca perspektywa. Czyż komunikacja ze zwierzakiem nie mogłaby być tak prosta?

Zamiast uczyć papugę ludzkiego języka, można jednak spróbować poznać jej mowę. Każdy właściciel ma szansę porozumieć się ze swoim pierzastym pupilem — i to bez konieczności zaglądania do słownika. Papugi same opowiedzą nam o sobie. Wystarczy, że odrobinę zagłębimy się w fascynującą historię ich życia. Przeniesiemy się na chwilę do miejsc, z których pochodzą. Podążymy tropem ich codziennych aktywności. Przyjrzymy się, jak budują relacje i jak zdobywają wiedzę o otaczającym je świecie. Poznamy ich talenty i predyspozycje. A potem wraz z nimi ponownie powędrujemy do przytulnych domów i spróbujemy zbudować ich świat od początku — czerpiąc inspiracje z samej natury.

Papugi to zagadkowe stworzenia. Ich świat wciąż kryje jeszcze wiele tajemnic. Ptasi towarzysze potrafią słuchać człowieka, reagować na jego polecenia, dostrajać się do jego zachowań. Ale czy my chcemy wysłuchać ich historii? Właśnie mamy tę niepowtarzalną okazję wkroczyć na chwilę do ptasiego świata. Zanurzmy się zatem w papuzich opowieściach: o sile przyjaźni, tętniących życiem tropikalnych lasach, codziennych wyzwaniach i skomplikowanych relacjach z ludźmi. Najwyższa pora, by rozwikłać choć niektóre ptasie zagadki. Zacznijmy więc od początku…

Rozdział 1: Od dzikiego mieszkańca tropików do domowego pupila

Grono domowych kompanów stale się powiększa. Obecnie towarzyszą nam już nie tylko psy i koty, ale też żółwie, jeże czy fretki. A jednak coś spowodowało, że nasze serce skradły właśnie pierzaste stworzenia. Może to magia papuziego spojrzenia, ptasia gadatliwość, a może po prostu żywiołowy temperament naszych skrzydlatych ulubieńców. Jakkolwiek by tego nie nazwać — z pewnością w papugach musi być coś naprawdę wyjątkowego. Próżno wszak szukać wśród pozostałych zwierzaków kogoś podobnego do nich — papugi nie są ani opierzoną wersją psów, ani latającym odpowiednikiem kotów. W czym tkwi ich fenomen?

Papuga papudze nierówna

Patrząc na arę araraunę i papużkę falistą, trudno oprzeć się wrażeniu, że prócz ptasiej natury tak naprawdę niewiele je łączy. Choć właściciele czworonogów różniących się wielkością i umaszczeniem mogą wysnuć podobne wnioski, sytuacja naszych ptasich kompanów jest ze wszech miar szczególna. O ile u psów czy kotów mamy do czynienia z różnicami rasowymi, o tyle u papug są one o wiele głębsze — bo gatunkowe.

Cały rząd papugowych (Psittaciformes) liczy blisko 400 gatunków. Jego przedstawiciele różnią się nie tylko wyglądem, ale też wymaganiami środowiskowymi, skłonnościami do interakcji społecznych czy poziomem energii. Oczywiście wszystkie papugi mają również szereg wspólnych cech. Może się jednak okazać, że doświadczenia w opiece nad nimfą będą niewystarczające, by odpowiednio zająć się amazonką. Z drugiej strony — wśród tylu różnych ptaków każdy może bez problemu znaleźć idealnego kompana dla siebie. Spokojna, cicha, rozśpiewana, figlarna, przyjacielska, zadziorna — w papuzim świecie spotkamy każdy typ „osobowości”.

Dzikość serca

Papugi od zawsze fascynowały ludzi. Ich barwne upierzenie, gadatliwość i ruchliwość czyniły z nich wymarzonych pupili. Pierzaste stworzenia już od wieków utrzymywano jako zwierzęta towarzyszące. Odłowione ptaki były przede wszystkim kompanami ludzi zamożnych, a niejednokrotnie także mieszkańcami dworów królewskich. Umieszczane w dekoracyjnych — czasami wytłaczanych drogocennymi klejnotami — klatkach podkreślały wysoki status materialny swoich właścicieli. Pełniły jednocześnie funkcję „żywej ozdoby”.

Barwne i wygadane ptaki nie bez powodu zyskały również opinię najlepszych przyjaciół piratów. Budzące powszechny zachwyt były cenne nie mniej niż inne przewożone na statkach skarby. Niewykluczone również, że podczas długich morskich podróży po prostu umilały czas załodze swoim towarzystwem.

Jednak całkiem niedawno, bo zaledwie kilkaset lat temu, rozpoczęto hodowlę papug w niewoli. W porównaniu do psów i kotów, które od tysiącleci były utrzymywane, selekcjonowane, a później hodowane przez człowieka, jest to bardzo krótki okres. Ma to zasadnicze znaczenie dla relacji między papugami a ludźmi. Podczas gdy domowe czworonogi korzystają z dobrodziejstw udomowienia, nasi skrzydlaci towarzysze nie mają takiej możliwości. To wciąż te sam dzikie zwierzaki, które czerpią z uroków wolności w Australii, Ameryce Południowej czy Afryce. Jak przekłada się to na ich kontakty z ludźmi?

W procesie domestykacji (udomowienia) zmieniają się nie tylko cechy fizyczne, ale również zachowania zwierząt. Udomowione zwierzęta stają się genetycznie przystosowane do życia w warunkach stworzonych przez człowieka. Wykazują cechy, które znacząco ułatwiają im przyszłe kontakty z ludźmi. Do całkowitego udomowienia konieczne są nieraz tysiące lat wzajemnego oddziaływania ludzi i zwierząt.

Nasi pierzaści towarzysze nie różnią się prawie wcale od swoich dzikich krewnych. Jeśli spojrzymy na kakadu różową żyjącą w Australii, a później na naszą domową pupilkę może okazać się, że ich zachowania są zaskakująco podobne — wszak rządzą nimi te same instynkty. Jako zwierzęta nieudomowione papugi wykazują wrodzony lęk przed człowiekiem. W naturze pełni on funkcję adaptacyjną i pozwala ptakom przetrwać. W warunkach domowych stanowi jednak pierwszą barierę w kontaktach z ludźmi. Trudno wyobrazić sobie bowiem szczęśliwą koegzystencję, jeśli człowiek budzi w papudze jedynie strach.

Pierwszym etapem budowania relacji z pierzastym podopiecznym musi być zatem zdobycie jego zaufania. Jest to możliwe dzięki procesowi oswajania. W toku oswajania papuga uczy się, że człowiek nie stanowi dla niej zagrożenia, a ponadto zdobywa umiejętności, które ułatwią jej przebywanie w domowych pieleszach. Z upływem czasu na widok człowieka przestaje więc reagować rozpaczliwymi próbami ucieczki lub agresją. Można wtedy przyjąć, że pierwsza bariera w ptasio-ludzkich kontaktach została pokonana.

Lęk przed człowiekiem może zminimalizować także specjalny sposób odchowu, zwany odchowem ręcznym. Zgodnie z jego założeniami ptaki zaraz po urodzeniu są zabierane od rodziców i wychowywane przez człowieka. Dzięki temu są zazwyczaj lepiej przystosowane do kontaktów z ludźmi niż papugi wychowywane w naturalny sposób. Odchów ręczny nie pozostaje jednak bez negatywnego wpływu na wrażliwą psychikę ptaków.

U papug, które zyskały szczególną popularność jako zwierzęta towarzyszące (papużek falistych i nimf), można zaobserwować coraz więcej różnic w stosunku do ich dzikich krewnych. Czy możemy uznać je już za zwierzęta częściowo lub w pełni udomowione? — pozostaje kwestią otwartą.

Wierny jak papuga

Jak to się stało, że dzikim zwierzętom udało się stworzyć tak zaskakująco bliską więź z ludźmi? Z pewnością nie byłoby to możliwe, gdyby nie towarzyskie usposobienie pierzastych zwierzaków. W naturze papugi żyją w grupach. Bardzo ważną rolę w ich życiu odgrywają kontakty społeczne. Ptaki razem żerują, przemieszczają się i odpoczywają. W stadzie łatwiej im uniknąć ataku drapieżników. Niektóre papugi doskonale dogadują się z osobnikami różnych gatunków, a inne tolerują jedynie swoich bliskich krewnych. W papuzim świecie spotkamy zarówno stada jedno-, jak i wielogatunkowe. Grupy wielogatunkowe występują często m.in. w Ameryce Południowej.

Relacje w papuzich grupach budowane są na zasadach dominacji i podporządkowania. Nie należy jednak przypisywać poszczególnym osobnikom stałego miejsca i statusu w grupie. Relacje między papugami zazwyczaj zmieniają się dynamicznie — w zależności od sytuacji i towarzyszących jej okoliczności. Okazanie uległości najczęściej pozwala ptakom uniknąć konfliktu.

Na co dzień między papugami dochodzi jednak głównie do przyjaznych interakcji. Typowym zachowaniem afiliacyjnym jest wzajemna pielęgnacja upierzenia. Zaprzyjaźnione papugi nierzadko odpoczywają w bliskim kontakcie fizycznym. Wtulone w siebie ptaki na pewno darzą się dużą sympatią. Nie wszystkie papugi lubią jednak aż taką bliskość. Niektóre ptaki zachowują wobec siebie spory dystans i nie okazują sobie zbytniej czułości. Partnerzy nie tworzą wtedy tak silnego związku jak pary nieszczędzące sobie czułości. Przyjazne interakcje rzadko można zaobserwować np. u rozelli.

Papugi znane są ze swojej stałości w uczuciach. Większość gatunków jest monogamiczna — podczas jednego sezonu rozrodczego ptaki mają tylko jednego partnera. Niektóre papugi pozostają ze sobą przez cały rok, a część gatunków wiąże się na całe życie tylko z jednym partnerem. Od tych reguł istnieją jednak wyjątki. Poligamia jest typowa m.in. dla barwnic czy kakapo.

Jak relacje między papugami przekładają się na ich kontakty z ludźmi? W domach pierzaści podopieczni często nie są utrzymywani w stadach, ani w parach, ale samotnie. Ich wrodzona tendencja do bycia częścią grupy pozostaje jednak niezmienna. W warunkach domowych odpowiednikiem ptasiego stada staje się ludzka rodzina. Papugi chętnie rozwijają kontakty z ludźmi, ale — podobnie jak w naturze — wciąż poszukują partnera. Choć pierzaste zwierzaki mogą tworzyć przyjazne relacje z wszystkimi członkami rodziny, najważniejszy w ich życiu zawsze będzie ludzki wybranek serca. To z nim ptak nawiąże niepowtarzalną więź. Wbrew pozorom wybór ludzkiego partnera nie zawsze następuje zaraz po przybyciu ptaka do nowego domu. U części papug można zauważyć zmianę obiektu przywiązania, kiedy osiągają dojrzałość płciową.

Związek z papugą to często związek na całe życie. To też ogromna odpowiedzialność. Papuzio-ludzka relacja staje się odbiciem zależności, jakie występują między ptakami w naturze. Papugi okazują przyjazne uczucia m.in. poprzez pielęgnację „upierzenia” (czyli włosów) człowieka. Niestety, prezentują też inne — mniej przyjazne — zachowania. Część pierzastych kompanów nie pozwala zbliżyć się do ludzkiego partnera innym członkom rodziny. Pojawiają się u nich również zachowania agresywne i terytorialne.

Zbyt silne przywiązanie do człowieka może generować różne problemy. Czasami papugi tracą swoją niezależność i nie potrafią rozstawać się ze swoim opiekunem. Brak kontaktów społecznych i poczucie odrzucenia negatywnie odbijają się na kruchej psychice ptaków. U papug często pojawiają się wtedy problemy behawioralne, w tym także zachowania autodestrukcyjne.

Spore znaczenie dla kontaktów z ludźmi ma to, czy papuga w naturze żyje w stadach jedno-, czy wielogatunkowych. Ptaki, które przyjaźnią się z przedstawicielami innych gatunków, w warunkach domowych zazwyczaj łatwiej akceptują nowych (ludzkich i ptasich) towarzyszy. Z kolei papugi żyjące w stadach jednogatunkowych mają większe trudności, by przyjąć nowych członków do domowego „stada”.

Wydaje się, że papugi, które w naturze nie budują ze sobą głębokich relacji, zazwyczaj nie tworzą silnej więzi z ludźmi. Potwierdza to choćby przykład rozelli, które w codziennych kontaktach są dosyć zdystansowane.

Przyjaciele na całe życie

Każdy chciałby, żeby jego pupil towarzyszył mu jak najdłużej. Niestety, domowe czworonogi zazwyczaj żyją tylko 10—20 lat. Papugi wyróżniają się na tle zwierząt towarzyszących także swoją długowiecznością. To właśnie w tej grupie znaleźć można prawdziwie sędziwych rekordzistów. Pięćdziesiąt, sześćdziesiąt, a nawet siedemdziesiąt — tyle lat są w stanie przeżyć niektóre papugi.

Za najbardziej długowieczne uznawane są gatunki należące do rodziny kakaduowatych (Cacatuidae). W 2016 r., w Stanach Zjednoczonych, w wieku 83 lat zmarła kakadu ognistoczuba Cookie, uznana przez Księgę Rekordów Guinnessa (2014) za najdłużej żyjącą papugę na świecie.

Mniej spektakularne są wyniki uzyskiwane przez papugi małe (około 20 lat) i średnie (około 30 lat). W środowisku domowym, na skutek niewłaściwych warunków, ptaki rzadko jednak dożywają takiego wieku. Mimo to każdy właściciel pierzastego pupila musi brać pod uwagę, że będzie on towarzyszył mu przez długie lata. Konieczne jest uwzględnienie papugi we wszystkich życiowych planach. Długie życie daje jednak przede wszystkim możliwość zbudowania ze zwierzakiem wyjątkowej relacji i jej ciągłego udoskonalania. Przyjaciel na długie lata, a może i na całe życie — czyż to nie wspaniała perspektywa?

Pierzaści inteligenci

Zwykło się uważać, że papugi potrafią jedynie bezmyślnie powtarzać przypadkowo zasłyszane słowa. A gdyby tak mieć w domu pierzastego oratora, z którym można sensownie porozmawiać na każdy temat? Papugi nie bez powodu uznawane są za jedne z najinteligentniejszych zwierząt. Ich niektóre zdolności bywają porównywane do tych, jakie prezentują ssaki naczelne.

Ludzie od zawsze zastanawiali się, czy możliwe jest porozumienie międzygatunkowe. Czy zwierzęta mogą zrozumieć mowę ludzką? Zapewne to pytanie towarzyszyło także dr Pepperberg, która postanowiła przeprowadzić eksperyment z udziałem ptasiego modela. Któż mógłby być w takim wypadku idealnym obiektem badań, jak nie zwierzak, który bez problemu potrafi nauczyć się ludzkich słów? Papuga szara (żako) o imieniu Alex zaskoczyła wszystkich. Nie dość, że rozwinęła potężne słownictwo, to jeszcze potrafiła korzystać ze swojego słownika adekwatnie do sytuacji. Za pomocą ludzkiego języka wyrażała swoje pragnienia i prośby. Potrafiła porównywać kolory, materiały i kształty przedmiotów. Zadziwiające były jej umiejętności matematyczne. Alexowi trudno też odmówić uczuciowości. Na porządku dziennym były jego czułe pożegnania z badaczką. Niestety, nagła śmierć papugi uniemożliwiła całkowite poznanie jej potencjału.

Czy wszystkie papugi wykazują podobne zdolności jak Alex? Do tej pory żadnemu innemu ptasiemu geniuszowi nie udało się powtórzyć jego sukcesów. Skoro jednak dokonania Alexa są tak imponujące, najwyraźniej w pierzastych stworzeniach drzemie olbrzymi potencjał. O ich niebywałej inteligencji świadczą zresztą dokonania w innych dziedzinach. Godne podziwu są osiągnięcia niektórych papug z rodziny kakaduowatych. Wśród nich znajdziemy osobniki wytwarzające proste narzędzia, rytmicznie podrygujące w takt muzyki, a także potrafiące zrezygnować z obecnie dostępnej nagrody na rzecz bardziej wartościowej, ale dostępnej w przyszłości. Inne gatunki pierzastych pupili także wiele potrafią. Nawet najdoskonalsza forma nauki (rozumowanie) wydaje się nie być obca dla niektórych papug.

Choć papugi to prawdziwi zwierzęcy inteligenci, w warunkach domowych ich zdolności rzadko są prawidłowo wykorzystywane. Ptasia mądra głowa potrzebuje ciągłych łamigłówek i wyzwań. Papugi, dzięki swojej inteligencji, mogą nauczyć się reguł panujących w domu i pojąć zasady obcowania z ludźmi. Ale istnieje też tzw. druga strona medalu. Jeśli my nie zechcemy ich wychować, one sprytnie przejmą rolę mentorów. Pierzaści kompani potrafią osiągnąć to, czego pragną za pomocą swojego ostrego dzioba czy intensywnej wokalizacji.

Szkolenie ma zatem pomóc nam nauczyć skrzydlatych pupili prawidłowych zachowań, ale nie jest to jego jedyna rola. Papugi w naturze codziennie mierzą się z nowymi wyzwaniami. Nie ma tam miejsca na nudę. Niestety, w otoczeniu domowym często brakuje angażujących zajęć. A pierzaści podopieczni tak bardzo potrzebują stymulacji umysłowej. Warto wciąż uczyć ich nowych rzeczy. To dla nich świetna rozrywka. Trzeba również zadbać o interesujące zabawki, zwłaszcza te interaktywne. Papuzi świat należy stale wzbogacać. Jeśli nie dostarczymy skrzydlatym pupilom wystarczającej dawki rozrywki, będą szukać jej samodzielnie. A wtedy nietrudno o problemy…

Tropikalne piękności

Tropikalna przyroda, gorący klimat, nieziemskie krajobrazy. A wśród tego wszystkiego one — wyróżniające się połyskującym upierzeniem we wszystkich kolorach tęczy. Podczas srogiej zimy czy jesiennej niepogody niemal każdy chciałby przenieść się choć na chwilę do egzotycznych krajów. Jeśli nie jest to możliwe, często marzymy, by w naszym domowym otoczeniu mieć choć namiastkę tropików. Właściciele papug mają taką możliwość. Nie muszą wcale wykupować wczasów zagranicznych, by cieszyć się z towarzystwa egzotycznych zwierząt.

Papugi są obecnie szeroko rozpowszechnione na wielu kontynentach. Niektóre gatunki, np. aleksandrettę obrożną, można spotkać nawet w Europie. Z kolei dla kea niestraszny jest srogi wysokogórski klimat — papugi te uwielbiają śnieżne zabawy. Większość gatunków występuje jednak w lasach tropikalnych i subtropikalnych w Ameryce Południowej i Środkowej, Australii oraz Afryce. Ptaki przystosowane są więc do gorących temperatur, wysokiej wilgotności powietrza i regularnych opadów deszczu. Pogoda silnie oddziałuje na zachowania papug — steruje ich aktywnościami i zachowaniami rozrodczymi.

Wszystkie zwierzęta najlepiej czują się w warunkach zbliżonych do naturalnych. Czy w przypadku pierzastych pupili oznacza to konieczność zmiany mieszkania w las tropikalny? Choć nie ma takiej potrzeby, warto rozważyć przynajmniej częściowe odwzorowanie klimatu tropików. Wpłynie to pozytywnie na kondycję fizyczną i samopoczucie psychiczne pierzastych pupili. A co, jeśli nie zadbamy o warunki środowiskowe? Niska wilgotność może powodować problemy z piórami. Niewłaściwe oświetlenie bywa przyczyną nadmiernej wokalizacji. Gdy u ptasiego ulubieńca pojawiają się jakiekolwiek problemy z zachowaniem, pierwszym krokiem do ich rozwiązania powinna być zmiana warunków środowiskowych.

Ptasi wrażliwcy

Papugi to wrażliwe i delikatne stworzenia. Pierzaste zwierzaki niezwykle cenią sobie rutynę. Każda zmiana w domowym otoczeniu może spowodować u nich stres. Wiele ptaków boi się wszystkiego, co jest nowe i nieznane. W naturze wrodzona ostrożność jest niezwykle przydatna — papugi mogą uniknąć ataku drapieżników i wielu innych czających się wszędzie niebezpieczeństw.

W warunkach domowych stresorów nie brakuje. Przemeblowanie, przeprowadzka, wizyta gości, dłuższa nieobecność opiekuna w domu, „futrzasty” drapieżnik za oknem — poważnie zakłócają równowagę psychiczną papuzich lokatorów. Gdy ptasi podopieczni nie radzą sobie ze stresem, mogą w mgnieniu oka stracić całą energię życiową. Zestresowane ptaki tracą apetyt, ograniczają swoją aktywność — albo wręcz przeciwnie — stają się agresywne i nienaturalnie pobudzone. Część papug szuka ukojenia w czynnościach pielęgnacyjnych. Czyszczenie upierzenia staje się dla nich czynnością zastępczą, mającą rozładować istniejące napięcie. W ekstremalnych przypadkach dochodzi do tego, że ptak z dnia na dzień (a nawet z godziny na godzinę) potrafi wyrwać sobie wszystkie pióra.

Czy stresory można całkowicie wyeliminować z ptasiego życia? Z pewnością nie. Zmiany w naszym, a co za tym idzie — także w papuzim życiu, są nieuniknione. Musimy jednak nauczyć pierzastych pupili sobie z nimi radzić. Poprzez odpowiednią socjalizację, a także stopniowe przyzwyczajanie do nowości, można znacząco ograniczyć u ptaków reakcje lękowe.

Niebagatelne znaczenie dla samopoczucia papug ma też właściwa aranżacja otoczenia. Ptaków nie należy zmuszać do kontaktu (wizualnego czy słuchowego) z potencjalnymi stresorami. Aby zapewnić pupilom stabilność emocjonalną, trzeba przestrzegać rutyny dnia. Dzięki temu papugi zyskają poczucie bezpieczeństwa. Stałe pory karmienia, porządków, treningu i interakcji pozytywnie wpłyną na samopoczucie pierzastych towarzyszy. Jeśli natomiast musimy wprowadzić jakiekolwiek zmiany w codziennym harmonogramie, róbmy to stopniowo, nigdy z dnia na dzień, co na pewno ułatwi naszym pupilom ich zaakceptowanie.

Rozdział 2: Świat z lotu ptaka

Aby lepiej zrozumieć papugi, trzeba spróbować choć przez chwilę spojrzeć na świat ich oczami. Choć nasi pierzaści towarzysze dysponują takimi samymi zmysłami jak my, odbierają świat trochę inaczej. Jak wygląda otoczenie z ptasiej perspektywy?

Zmysł wzroku

U skrzydlatych zwierzaków jednym z najlepiej rozwiniętych zmysłów jest wzrok. Papugi, podobnie jak ludzie, mają w siatkówce czopki odpowiedzialne za odbiór koloru niebieskiego, zielonego i czerwonego. Ich zdolności percepcyjne obejmują jednak także promieniowanie ultrafioletowe. Prawdopodobnie ma to dla nich spore znaczenie. Ptasie pióra odbijają promieniowanie UV i emitują światło fluorescencyjne. Niewykluczone, że papugi potrafią rozpoznać płeć towarzyszy właśnie po świecących piórach. Promieniowanie UV jest też dla ptaków niezwykle pomocne przy wykrywaniu pożywienia.

Papugi są w stanie kontrolować zwężanie i rozszerzanie źrenic. Jest to możliwe dzięki dużej liczbie włókien poprzecznie prążkowanych w mięśniach regulujących wielkość źrenicy. Szybkie, naprzemienne rozszerzanie i zwężanie źrenic często jest u naszych ptasich towarzyszy wyrazem emocji.

Dzięki wysokiemu, bocznemu ustawieniu oczu papugi mają szerokie pole widzenia. Dobrze widzą to, co znajduje się pod dziobem, nad głową, a nawet daleko za nimi. Mają jednak słabą percepcję głębi.

Główną rolę u papug odgrywa widzenie jednooczne. Do przyglądania się obiektowi w danym momencie używają tylko jednego oka. Zwykle wyraźnie preferują wykorzystanie prawego lub lewego oka do oglądania potencjalnie jadalnych elementów. Co ciekawe, do chwytania smakowitych kąsków używają stopy położonej po tej samej stronie ciała. Wśród papug spotkać można więc zarówno osobniki prawo-, jak i lewonożne. Podczas obserwacji ptaki prawonożne odchylają swoje ciała w lewą stronę, by mieć lepszy widok na interesujący obiekt. Młode papugi często nie mają jeszcze ustalonych preferencji i eksperymentują w tym zakresie. Papuzie upodobania są prawdopodobnie związane z mózgową lateralizacją, czyli funkcjonalnym podziałem półkul mózgowych. Za prawo- i lewonożność odpowiada część mózgu zaangażowana w żerowanie. Ptaki o silniejszych skłonnościach do używania oka i stopy po jednej stronie ciała zazwyczaj odnoszą większe sukcesy podczas zdobywania pożywienia.

Obserwacyjne możliwości naszych pupili zwiększa ruchliwa szyja. Ptasi podopieczni mogą obrócić ją niemal o 180 stopni, dzięki czemu zyskują większą kontrolę nad otoczeniem. Mają także szansę obejrzeć interesujący obiekt z różnych stron.

Zmysł słuchu

Choć ptaki nie mają małżowin usznych, ich zdolności słuchowe nie są przez to wcale ograniczone. Papugi słyszą najlepiej dźwięki o częstotliwościach od 1 do 4 kHz. Są też w stanie rozpoznać wysokość dźwięków różniących się częstotliwością tylko o 1%. Skrzydlate zwierzęta nie są zaś aż tak bardzo wyczulone na natężenie dźwięków — radzą sobie z jego rozpoznawaniem gorzej niż ludzie. Czułość słuchu nieznacznie różni się u poszczególnych gatunków. Co ciekawe, komórki rzęsate u ptaków mają zdolność regeneracji. Nasi kompani mogą więc odzyskać uszkodzony słuch.

Zmysł dotyku

O tym, jak ważne są dla papug bodźce dotykowe, chyba nie trzeba nikogo przekonywać. Receptory dotykowe szczególnie licznie występują na dziobie i stopach ptaków. Dzięki nim papugi są zdolne do sprawnego manipulowania przedmiotami i badania ich faktury. Duże zagęszczenie ciałek Herbsta na końcu papuziego dzioba czyni z niego wyspecjalizowany organ dotykowy. W odbieraniu wrażeń zmysłowych podczas badania produktów żywnościowych pomagają ptakom również receptory znajdujące się na umięśnionym języku.

Dzięki sprawnemu manipulowaniu pożywieniem, za pomocą zakrzywionego dzioba i mięsistego języka, papugi mogą dostosować siłę nacisku swoich szczęk do twardości pokarmu. Górna część dzioba (szczęka) nie jest zespolona z czaszką, co zwiększa jej ruchliwość i umożliwia wywierania ogromnego nacisku. Żuchwa jest natomiast wyposażona w ostrą krawędź tnącą. Obie części papuziego dzioba działają na zasadzie młota i kowadła, a zatem pozwalają kruszyć nawet najtwardsze zdobycze. Z drugiej zaś strony wrażliwy dotykowo dziób umożliwia ptakom również wyjątkowo subtelne muskanie upierzenia.

Jedną z najbardziej zadziwiających zdolności papug jest prawdopodobnie umiejętność przewidywania przez nie nadchodzących trzęsień ziemi. U wielu ptaków na długo przed wstrząsami można zaobserwować spory niepokój, połączony z intensywną wokalizacją, trzepotaniem skrzydłami, opuszczaniem żerdzi. Podejrzewa się, że niesamowitą zdolność papugi zawdzięczają czułym receptorom znajdującym się na stopach. Ptasi towarzysze posiadają ponadto mechanoreceptory wrażliwe na ruchy powietrza, które pomagają im w sprawnym przemieszczaniu się i kontrolowaniu lotu.

Zmysł smaku

Znacznie mniejsze znaczenie ma dla papug zmysł smaku. Mają one tylko około 300—400 kubków smakowych, znajdujących się głównie w pobliżu tylnej części gardła. Papugi nie są więc tak wrażliwe na smak jak ludzie, którzy mają blisko 10 000 receptorów smakowych. Zmysł smaku jest jednak u nich i tak rozwinięty lepiej niż u innych ptaków. Niektórzy skrzydlaci podopieczni są wrażliwi na smak słodki, co jest dosyć rzadkie u ptaków.

Zmysł węchu

Niewiele wiadomo o węchowych zdolnościach pierzastych pupili. Papugi mają niewielką opuszkę węchową, dlatego przypuszcza się, że zmysł powonienia nie odgrywa w ich życiu wielkiej roli. Nie jest to jednak wcale pewne. Rozelle królewskie potrafią rozpoznać zapach przedstawicieli swojego gatunku, podgatunku, a nawet rozróżnić w ten sposób płeć towarzyszy. Z nieprzeciętnych zdolności węchowych słyną papugi kakapo, kea i kaka. Może zapach jest więc dla papug bardziej istotny, niż nam się obecnie wydaje?

Rozdział 3: Od wschodu do zachodu słońca — dzień z życia papug

Przenieśmy się na chwilę do tropikalnego lasu. Właśnie pojawiły się pierwsze promienie słońca — dla papug to jednoznaczny sygnał — pora wstawać. Przed naszymi ptasimi kompanami nowy dzień pełen wyzwań. Co zaprząta papuzią głowę? Na co nasi pierzaści towarzysze poświęcą swój cenny czas?

Poszukiwanie i zdobywanie pożywienia

Zaspokojenie głodu jest niezbędne do przetrwania. Nic więc dziwnego, że większość czasu ptaki przeznaczają właśnie na znalezienie i spożycie pożywienia. Papugi najintensywniej żerują rano i wieczorem. W ten sposób mogą efektywnie zaspokoić głód po nocnym odpoczynku, jak i zyskać rezerwy na kolejną noc. Czas żerowania ulega pewnym zmianom w zależności od temperatury, pory roku, opadów atmosferycznych czy ryzyka ataku drapieżników. Deszczowa aura nierzadko sprawia, że papugi wyruszają do swojej stołówki później niż zwykle. Między kolejnymi posiłkami ptaki odpoczywają w pobliżu swoich żerowisk. Upalną część dnia najczęściej spędzają pod osłoną wysokich drzew, leniwie przeżuwając liście i korę.

Papugi bez wątpienia muszą się sporo natrudzić, by najeść się do syta. Ich aktywność obejmuje: dotarcie na miejsce żerowania, lokalizowanie i wyszukiwanie najlepszych kąsków, spożywanie pokarmu, powrót z żerowiska. Towarzystwo innych osobników pozwala szybciej i łatwiej odnaleźć pożywienie. W czasie zdobywanie pokarmu stado dzieli się czasami na mniejsze grupki. Papugi wyszukują pokarm zarówno na ziemi, wśród traw, niskiej roślinności, kłosów zbóż, jak i na drzewach. Podczas żerowania często się przemieszczają — w zależności od warunków i potrzeb — czynią to drogą powietrzną, nadrzewną lub naziemną. Spożywanie pożywienia wymaga zaś od nich niezwykłej zręczności i sprawności w manipulowaniu obiektami. W czasie pałaszowania przekąsek posługują się zarówno dziobem, jak i stopami. Niektóre ptaki wykorzystują swój spryt i sięgają po gałązki lub inne naturalne obiekty, by dobrać się do wyśmienitych przekąsek.

Na wolności papugi korzystają z różnorodnego pokarmu roślinnego. Nasi pierzaści kompani żywią się głównie nasionami, ziarnami, owocami, orzechami, kwiatami, pąkami, korzonkami i nektarem. Zazwyczaj papugi są dość elastyczne w wyborze pożywienia — ich menu zmienia się w zależności od pory roku i aktualnej dostępności pokarmu. Skrzydlate zwierzaki bez wątpienia mają jednak swoje upodobania. Ze specyficznych wymagań żywieniowych znane są lory i lorysy. Głównym elementem ich diety jest nektar i pyłek kwiatowy. Nimfy i papużki faliste zajadają się przede wszystkim pokarmem ziarnistym. Wśród papug znajdziemy również zdeklarowanych wielbicieli monodiety — smakołyki pochodzące z palm są podstawą menu ar żółtolicych. Niezależnie od obranej strategii żywieniowej ptaki czasami urozmaicają swoją dietę również pokarmem zwierzęcym.

Papugi miewają też wyjątkowe preferencje. Ptaki zamieszkujące tereny Amazonii regularnie przybywają na klify, by wzbogacić swoją dietę gliną. Nietypowy element jadłospisu papug neotropikalnych ma prawdopodobnie uzupełniać niedobory sodu. Niewykluczone również, że pełni pomocniczą funkcję w usuwaniu toksyn z organizmu.

Interakcje społeczne

Samotność to słowo, które właściwie nie istnieje w papuzim słowniku. Praktycznie całe życie ptaków toczy się w grupie. Nasi pierzaści kompani bardzo rzadko muszą samodzielnie zmagać się z przeciwnościami losu. W grupach przemieszczają się, żerują, odpoczywają, nocują. Do interakcji między papugami dochodzi tak naprawdę przez cały dzień — choć najwięcej czasu dla siebie ptaki mają w porach odpoczynku — o świcie i wieczorem, po przybyciu na miejsce noclegu. Zaprzyjaźnione papugi lubią spędzać czas razem, choćby wspólnie odpoczywając.

Do najbliższych kontaktów dochodzi między papugami tworzącymi parę. Niejednokrotnie można wśród nich zaobserwować wzajemne czyszczenie upierzenia, głównie na głowie i szyi, czy karmienie partnera. Tego typu zachowania świadczą o więzi między papugami. Są też sposobem na jej pogłębienie. Choć zachowania afiliacyjne stanowią istotny element zalotów, papugi mogą kontynuować je przez cały rok. Ciekawym zjawiskiem wśród ptasich par, a czasami także zaprzyjaźnionych osobników, jest synchronizacja zachowania. Ptaki często wykonują jednocześnie te same czynności. Papugi mają też tendencję do naśladowania głosów kompanów, z którymi łączą je przyjazne relacje. Ptasie pary często trzymają się razem w ciągu całego dnia.

Niezbędnym elementem zachowań społecznych jest komunikacja. Ptaki za pomocą wokalizacji przekazują sobie informacje o zagrożeniach i aktualnej lokalizacji. Prowadzą również ptasie pogawędki — nie mają problemu, by po głosie rozpoznać, z kim mają do czynienia.

Jak w każdej grupie — także i w papuzim stadzie — czasami dochodzi do konfliktów. Najczęściej wybuchają one podczas przygotowań do lęgów lub w okresie rozrodu. Ptaki bywają szczególnie agresywne w obronie miejsc gniazdowania i pisklaków. Papugi nie zwykły jednak rozwiązywać nieporozumień siłą. Zazwyczaj starają się zażegnać konflikt w pokojowy sposób — w swoim ptasim języku. Wykorzystują do tego szereg sygnałów i póz, mających skłonić przeciwników do zrezygnowania z roszczeń. Bardziej asertywne ptaki wyrażają swoją wyższość poprzez grożenie dziobem czy natarczywe podlatywanie. Potulne i nieśmiałe pierzaste zwierzaki próbują natomiast unikać sprzeczek z współtowarzyszami.

Kontakty z innymi papugami są szczególnie ważne dla młodych ptaków. Od skrzydlatych kompanów uczą się zasad współżycia w grupie, komunikacji i zdobywania pożywienia. Na interakcje społeczne papugi potrafią poświęcić znaczną część swojego czasu, niekiedy nawet blisko połowę.

Zachowania rozrodcze

Nadchodzi taki czas w życiu papug, że życie grupowe powoli zamiera, a na pierwszy plan wysuwają się miłosne relacje. Sezon lęgowy to gorący okres w życiu każdej papugi. Trzeba wszak znaleźć partnera, miejsce do gniazdowania, dochować się potomstwa, a potem wykarmić młode. Jak jednak zdobyć miłość? Oczywiście należy zaprezentować się z jak najlepszej strony. Podczas zalotów papugi demonstrują więc rozmaite artystyczne pozy. Niektóre gatunki, np. papużka falista i nimfa, popisują się także swoim wokalnym talentem i prezentują melodyjne pieśni. W okresie lęgowym ptaki nie szczędzą sobie czułości. Dotykanie dziobami, przytulanie, wzajemna pielęgnacja upierzenia — są wyrazem papuziej miłości. Nie wszystkie papugi dochowują sobie wierności. Zdarzają się też zdrady, a nawet zmiany partnera z roku na rok.

Większość papug korzysta z już wybudowanych mieszkanek i gniazduje w dziuplach lub naturalnych roślinnych zagłębieniach. Wśród papug znajdziemy jednak także zapalonych budowniczych. Specjalną wyściółkę w swoich dziuplach z gałązek, traw, liści, piór, kawałków kory i innych elementów przygotowują nierozłączki. Prawdziwym papuzim ekspertem w dziedzinie architektury jest jednak mnicha nizinna. Na szczytach drzew buduje z patyczków własne misterne gniazdo. Cała konstrukcja jest ciągle rozbudowywana przez innych towarzyszy. W efekcie gniazdo osiąga pokaźne rozmiary i może służyć całej ptasiej kolonii.

Zazwyczaj wysiadywanie jaj jest obowiązkiem samic, choć samce niektórych gatunków (nimf, kakadu) aktywnie uczestniczą w tym procesie. Nadrzędną rolą samców w czasie wysiadywania jaj jest jednak dostarczenie partnerce jedzenia i obrona gniazda. Samiec karmi samicę częściowo nadtrawionym pokarmem zwracanym z wola. Opieka nad pisklętami zwykle spoczywa zaś już na obojgu rodzicach.

Czynności pielęgnacyjne

Wypielęgnowane upierzenie to wizytówka każdej zadbanej papugi. Utrzymanie właściwej higieny ciała jest konieczne do zachowania zdrowia i odpowiedniej kondycji. W czynności pielęgnacyjne ptaki angażują się głównie rano i wieczorem. Także przerwy w żerowaniu wykorzystują na zabiegi higieniczne. Jakie czynności obejmuje papuzia pielęgnacja? Przede wszystkim staranne czyszczenie własnych piór. Większość papug do ich pielęgnacji używa wydzieliny gruczołu kuprowego, położonego u nasady ogona. Tłusta wydzielina chroni ptasie pióra przed wilgocią i pomaga wytwarzać witaminę D. Do celów kosmetycznym niektóre gatunki (np. kakadu, nimfy) wykorzystują również specjalny puder, pochodzący z piór. Czyszczenie upierzenia zaprzyjaźnionym osobnikom u papug ma też wymiar społeczny.

Ptaki dbają ponadto o dziób i stopy. Do charakterystycznych papuzich zabiegów pielęgnacyjnych należą: szlifowanie dzioba, oczyszczanie stóp za pomocą dzioba, ziewanie, drapanie się, czyszczenie dzioba o gałęzie, przeciąganie się, rozkładanie ogona i rozpościeranie skrzydeł. Utrzymanie dzioba w odpowiednim stanie jest też możliwe dzięki żuciu i rozdrabnianiu twardych elementów (np. kory).

Oczywiście w ptasim repertuarze nie może zabraknąć kąpieli. Nasi pierzaści kompani korzystają zarówno z „naturalnego prysznica”, jaki ofiarowuje im deszczowa aura, jak i basenów w postaci pobliskich akwenów.

Sen i odpoczynek

Jeszcze przed zachodem słońca papugi muszą dotrzeć do swojej noclegowni, która często jest dosyć oddalona od obszaru żerowania. Miejsce noclegu zwykle jest wybierane na stałe. Na wyznaczonym terenie gromadzi się całe stado, by następnie udać się na zasłużony wypoczynek. Sen na ogół jest poprzedzony wieczorną aktywnością, obejmującą interakcje socjalne, wokalizację, czynności pielęgnacyjne, patrolowanie terenu, powietrzne akrobacje. Pory snu i czuwania wyznacza słońce — sen zaczyna się niedługo po jego zachodzie, a kończy zaraz po jego wschodzie. Większość gatunków śpi, opierając się na jednej nodze. Niektóre papugi lubią jednak wypoczywać, beztrosko wisząc do góry nogami.

Ptaki często na miejsce nocnego odpoczynku wybierają wierzchołki lub wnęki drzew. Papugi zamieszkujące rejony tropikalne i subtropikalne poświęcają na sen przez cały rok około 12 godzin. Trochę inaczej wygląda sytuacja ptaków występujących w rejonach oddalonych od równika. Ich życie podporządkowane jest długości dnia świetlnego — zmienia się więc w zależności od pory roku.

Także w ciągu dnia papugi znajdują czas, by zrobić sobie przerwę w żerowaniu, odpocząć lub uciąć sobie krótką drzemkę. Dłuższy odpoczynek organizują sobie w czasie upałów. Jest to dla nich forma ochrony przed przegrzaniem. Papugi, podobnie jak inne ptaki, nie mają gruczołów potowych. Chłodzą się więc głównie poprzez dyszenie, odchylanie skrzydeł od ciała i przesiadywanie na zimnym podłożu. Spore znaczenie ma też dla nich wybór odpowiednich miejsc do wypoczynku — gdy żar leje się z nieba, najlepiej schronić się w cieniu wysokich drzew.

Zachowania lokomotoryczne

Papugi prowadzą osiadły lub koczowniczy tryb życia. Każdego dnia przemieszczają się jednak w poszukiwaniu pożywienia. Jeszcze zanim wyruszą w daleką drogę, o świcie latają wokół swojej noclegowni. Podobnie robią wieczorem, gdy już dotrą na miejsce odpoczynku. Papugi, szczególnie koczujące, to sprawni lotnicy. Przemieszczają się przede wszystkim drogą powietrzną. Latanie umożliwia im efektywną ucieczkę lub skontrolowanie terenu. Papugi zwykle nie należą jednak do długodystansowców. Potrafią przemieszczać się szybko, ale dalekie podróże bywają dla nich zbyt męczące.

W zależności od warunków otoczenia i preferencji żywieniowych nasi podopieczni mogą podczas żerowania wędrować w różny sposób. Na otwartym terenie, wśród traw i zbóż, ptaki muszą nie tylko sprawnie latać, ale również chodzić. Z kolei mieszkańcy tropikalnych lasów zazwyczaj są miłośnikami wspinaczek. Papugi mogą bez problemu przemieszczać się w ten sposób, dzięki specjalnemu ułożeniu palców (dwa skierowane do przodu, a dwa do tyłu). Podczas wspinaczek nasi ptasi towarzysze wykorzystują również swój haczykowaty dziób.

Zabawa

Ptasie życie bez radosnych zabaw? Jakoś trudno to sobie wyobrazić. Papugi są ogromnymi miłośnikami szalonych harców. W zabawy najchętniej angażują się młode ptaki, ale nawet dorosłe osobniki czasami nabierają chęci na psoty. Zabawa jest dla papug przede wszystkim formą nauki. Pozwala badać otoczenie, rozwijać koordynację ruchową, zdobywać wiedzę przydatną do rozwiązywania codziennych problemów. Niewykluczone jednak, że ptaki bawią się także dla czystej przyjemności.

Większość papug uwielbia zabawy przedmiotami służące do doskonalenia umiejętności zdobywania i pałaszowania pokarmu. Czasami niewinna rozrywka rozbudza jednak u ptaków zapędy konstruktorskie i skłania do tworzenia przydatnych „narzędzi”.

Papugi są też ptasimi mistrzami gier towarzyskich. Zabawy społeczne często obserwuje się u kea. Ulubione gry zespołowe papug to pościgi między drzewami i niewinne bijatyki. Walka w formie zabawy polega na wzajemnym chwytaniu piór i stóp dziobami. U kea dochodzi do bardziej wymyślnych przepychanek. Ptaki wielokrotnie zmieniają pozycje, zadają długie ciosy, a nawet skaczą po brzuchu towarzysza. W przeciwieństwie do prawdziwych konfliktów w zabawie nie ma jednak zwycięzców ani przegranych. Role stale się zmieniają, a bójkom towarzyszą pozytywne emocje. Figlarne kea potrafią nawet wspólnie bawić się przedmiotami. Pozornej rywalizacji o interesujący obiekt towarzyszą akrobacje, przewroty, skoki, drobne kradzieże. Samo zdobycie przedmiotu nie jest jednak ptasim celem — liczy się raczej radość płynąca z gry.

Rozdział 4: Papuzi słownik

Papugi stale się ze sobą porozumiewają. Za pomocą mowy ciała przekazują sobie informacje o swoich nastrojach, emocjach, potrzebach. Tych samych sygnałów używają podczas kontaktów z ludźmi. Aby właściwie budować relację z ptasimi podopiecznymi, trzeba zacząć od zapoznania się z ich językiem.

Komunikaty wysyłane przez papugi są zazwyczaj proste. „Boję się”. „Cieszę się, że Cię widzę”. „Czekam i czekam, gdzie mój obiad?”. „To wygląda interesująco”. „Nareszcie czas na relaks”. Wszystkie te informacji ptaki przekazują bez użycia słów. Ich mowa ciała jest jednak na tyle bogata, że te same sygnały w różnych sytuacjach mogą znaczyć zupełnie co innego.

Jeśli chcemy rzeczywiście dowiedzieć się czegoś o samopoczuciu i nastroju ptaków, powinniśmy zwrócić uwagę na wszystkie wysyłane przez nie sygnały. Kluczowy jest cały kontekst sytuacji — papuga podekscytowana treningiem może na pierwszy rzut oka przypominać agresywnie pobudzoną. Dopiero jednocześnie obserwując ptasie otoczenie i zachowanie, możemy prawidłowo zinterpretować mowę skrzydlatych ulubieńców. Oto podstawowy papuzi słownik.

Mowa ciała

Oczy

— Miganie oczami (szybkie rozszerzanie i zwężanie źrenic)

Jedno spojrzenie w oczy czasami może powiedzieć więcej niż tysiące słów. Stwierdzenie to w przypadku papug nabiera szczególnego znaczenia. Nasi ptasi towarzysze potrafią kontrolować wielkość swoich źrenic. Raptowne, naprzemienne rozszerzanie i zwężanie źrenic jest u nich wyrazem silnych emocji.

Miganie oczami zwykle wyraża zainteresowanie. Intrygujący przedmiot czy nowa osoba w otoczeniu mogą stać się obiektem ptasiej atencji. Gwałtowne zmiany wielkości źrenic bywają jednak zarówno wskaźnikiem ekscytacji, jak i przerażenia czy złości. Zaobserwujemy je często w trakcie zalotów i zachowań agresywnych. Warto zwrócić na nie szczególną uwagę w trakcie szkolenia, by dowiedzieć się o motywacji papugi do nauki i dobrać odpowiednio stymulujące bodźce. Zauważenie rozszerzania i zwężania źrenic u papug o ciemnych tęczówkach może być jednak wyjątkowo trudne, a czasami wręcz niemożliwe.

Skrzydła

— Trzepotanie skrzydłami

Należy do repertuaru podstawowych papuzich ćwiczeń fizycznych. Często świadczy o motywacji do latania lub stanowi sposób na przyciągnięcie uwagi opiekuna.

— Potrząsanie skrzydłami

Jest normalnym zachowaniem w czasie pierzenia. W innych przypadkach trzeba interpretować je w zależności od kontekstu. Często jest oznaką frustracji, złości, agresji, strachu, stresu. Może być jednak również próbą zwrócenia na siebie uwagi. Czasami występuje jako element zachowań seksualnych.

Dziób

— Otwieranie dzioba i syczenie

To wyraźne ostrzeżenie lub upomnienie — papuga daje do zrozumienia, że nie ma ochoty na dalszy kontakt i próbuje odstraszyć potencjalnego wroga bądź namolnego adoratora. W przełożeniu na nasz język to komunikat: „nie zbliżaj się”.

— Szlifowanie dzioba

Papugi często pocierają górną część dzioba o dolną. Robią to przede wszystkim w celach higienicznych. Zachowanie to ma jednak również wymiar komunikacyjny. Szlifowanie dzioba jest papuzim sposobem na okazanie zadowolenia. Ptak jest zrelaksowany i odpoczywa lub właśnie szykuje się do snu.

Pozy

— Przeciąganie się

Papuga rozprostowuje nogę i skrzydło po tej samej stronie ciała. Zachowanie pojawia się, gdy ptak jest odprężony i zadowolony. Przeciąganie się stanowi wstęp do nowej aktywności lub rozpoczęcia interakcji z opiekunem. Może być swoistym papuzim powitaniem.

— Potrząsanie głową

Papuzi sposób na zwrócenie uwagi właściciela. Z reguły występuje u ptaków, które chcą rozpocząć interakcję z opiekunem. Czasami pojawia się także u papug, które są niesamodzielne lub zostały zbyt szybko zabrane od rodziców — jest wtedy błagalną prośbą o jedzenie. Może poprzedzać zwracanie pokarmu z wola związane z motywacją seksualną.

— Obracanie głowy o 90 stopni

Papuga zobaczyła coś wyjątkowo interesującego lub zadziwiającego. Chce więc trochę bliżej się temu przyjrzeć lub obejrzeć z innej perspektywy.

— Opuszczanie głowy

Stanowi zaproszenie do czułych pieszczot. Papugi, które chcą być pogłaskane lub podrapane w okolicach szyi, schylają swoją głowę. W ten sam sposób komunikują się między sobą ptaki w stadach, gdy czyszczą wzajemnie swoje upierzenie.

— Kołysanie się

Charakterystyczne dla agresji. Często z przykucnięciem i obniżeniem postawy ciała. Zazwyczaj towarzyszą mu inne wskaźniki pobudzenia emocjonalnego — machanie ogonem, syczenie, otwieranie dzioba. Jest to papuzie ostrzeżenie — „odejdź, zostaw mnie w spokoju, bo nie zawaham się użyć swojego dzioba“.

— Chodzenie tam i z powrotem

Oznaka zniecierpliwienia i oczekiwana. Występuje zwykle, gdy papuga znajduje się w klatce. Wyraża chęć opuszczenia ptasiego lokum lub rozpoczęcia interakcji społecznej. Często jest oznaką upominania się o upragnione jedzenie lub zabawki.

— Przewracanie się na plecy

Zwykle sygnalizuje przerażenie. Papuga poddaje się, gdyż nie widzi szans na ucieczkę ani skuteczną obronę. Ptaki także w wyniku znacznego osłabienia, niekiedy przed śmiercią, przyjmują taką pozycję. Zdarza się jednak, że przewracanie się na plecy (np. u konur, barwinek) jest elementem zabawy lub interakcji z opiekunem. Towarzyszą mu wtedy pozytywne emocje.

Pióra

— Ruchy czubka

Kakadu i nimfy słyną ze swoich pięknych czubków ułożonych z piór. Po ruchach czubka można rozpoznać ich emocje. Normalnie, w stanie relaksu, czubek jest lekko pochylony do tyłu. Gdy leży płasko, jednak jest wyraźnie cofnięty, świadczy to najczęściej o tym, że pierzasty kompan jest przestraszony. Podekscytowane lub zaciekawione ptaki podnoszą swój czubek. Im silniejsze emocje przeżywa papuga, tym czubek przybiera coraz wyższą pozycję.

— Stroszenie piór

Jest naturalnym zachowaniem towarzyszącym pielęgnacji upierzenia. W ten sposób papugi pozbywają się wszelkich zanieczyszczeń. Stroszenie piór pozwala utrzymać ciepło — może więc sygnalizować niewłaściwe warunki termiczne lub złe samopoczucie ptaków. Raptowne puszenie piór bywa ponadto wskaźnikiem nagłego zainteresowania, pobudzenia, napięcia lub agresji.

Ogon

— Machanie ogonem

Zwykle kończy ptasią aktywność. Stanowi swoisty przerywnik między jedną a drugą czynnością. Jest oznaką szczęścia i zadowolenia. Może być również wyrazem zainteresowania zabawą lub interakcją z opiekunem. Występuje u papug, które czują się w swoim otoczeniu komfortowo.

— Rozkładanie ogona

Na ogół zwiastuje agresywne zamiary ptaka. Jest wyrazem złości, nerwowej ekscytacji, niezadowolenia, a jednocześnie ostrzeżeniem — papuga może sięgnąć po ostateczną broń, czyli swój ostry dziób…

Papuzie rozmówki

Gadatliwość to jedna z najbardziej charakterystycznych cech naszych skrzydlatych kompanów. O czym z takim zaangażowaniem opowiadają sobie pierzaste zwierzaki? Czy snują niesamowite opowieści? Prawią sobie komplementy? Kłócą się? A może pochłaniają je zupełnie prozaiczne rozmowy o nadchodzącym niebezpieczeństwie czy smakowitym znalezisku?

Papugi mogą przez całe życie wzbogacać swój wokalny repertuar, dlatego są tak wrażliwe na bodźce słuchowe pojawiające się w ich otoczeniu. Nauka mówienia to najlepszy sposób na wykorzystanie zdolności dźwiękonaśladowczych skrzydlatych podopiecznych. Jednak nawet papugi, które nie znają ludzkich słów, starają się porozumieć ze swoimi opiekunami.

Każda wokalizacja w ptasim języku ma inne znaczenie. Może więc warto bardziej wsłuchać się w to, co mówią papugi?

— Głosy kontaktowe

Papuzie wołanie skierowane do innych członków stada. W przełożeniu na ludzki język jest to pytanie: „gdzie jesteście?”. Ptaki w ten sposób mogą szybko zlokalizować swoich towarzyszy, nawet tych znajdujących się w oddali.

Głosy kontaktowe mogą być różne — w zależności od tego, do kogo zwracają się ptaki. Papugi nie mają problemów z odróżnieniem poszczególnych odgłosów, ponieważ posługują się dialektami. Głosy kontaktowe używane są także podczas lotu i poszukiwania pożywienia. Pomagają grupie zachować spójność i przekazać informacje (np. o znalezionej smakowitej przekąsce).

Tego typu odgłosy pozwalają komunikować się na odległość — mogą więc czasami być bardzo donośne, zwłaszcza gdy znikąd nie słychać odpowiedzi. Szczególnie głośno porozumiewają się ze sobą papugi żyjące w stadach wielogatunkowych. W warunkach domowych ptaki często używają głosów kontaktowych, by skomunikować się z właścicielem, który znajduje się poza zasięgiem wzroku. Oczekują zatem odpowiedzi. Jest ona dla nich wyraźnym sygnałem, że nie są same i mogą czuć się bezpiecznie.

— Głosy alarmowe

Gdy papugi wykryją zagrożenie, muszą jak najszybciej przestrzec przed nim innych członków stada. To ptasia solidarność. Tylko grupa daje bezpieczeństwo. Głosy alarmowe są bardzo przenikliwe, głośne, wydawane z wysoką częstotliwością. Papugi posługują się nimi, gdy są czymś wyraźnie zaniepokojone. W naturze najczęściej oznaczają więc pojawienie się w okolicy drapieżnika. Także w warunkach domowych sygnalizują zazwyczaj, że ptaki czują się zagrożone.

Głosy alarmowe mogą być reakcją niemal na każdy nowy bodziec. Motywem do wszczęcia alarmu bywa zmiana lokalizacji lub pojawienie się w otoczeniu nowych akcesoriów, ludzi, zwierząt. Ptaki nierzadko wokalizują też w odpowiedzi na niepokojące widoki docierające zza okna.

— Miłosne pogawędki

Poszczególne gatunki papug mają własne sposoby na wyrażenie uczuć. Także wokalizacja odrywa ważną rolę w papuzim związku. Swoiste ptasie czułe słówka, wypowiadane miękkim głosem, używane są zwłaszcza podczas zalotów i zarezerwowane są wyłącznie dla partnera. Niektóre papugi (np. nimfy) podczas zalotów gwiżdżą. Ptaki tworzą też własne kompozycje miłosnych pieśni.

— Imitacja wokalna

Imitacji wokalnej w naturze podlegają członkowie grupy społecznej. Papugi naśladując wokalizację konkretnych osobników, mogą zwrócić się bezpośrednio do nich. Pierzaste zwierzaki szczególnie chętnie powtarzają wokalizację osobników, z którymi są blisko związane. Imitacja wokalna ułatwia komunikację, integruje, pozwala grupie zachować spójność i odróżnić obcych od członków swojego stada.

W warunkach domowych ptaki uczą się mowy ludzkiej, by zbliżyć się do swoich opiekunów. Zasłyszanych słów używają, by nawiązać kontakt z ludźmi. Kontekst socjalny jest najważniejszym czynnikiem warunkującym naukę mówienia u papug. Dźwięki i słowa silnie nacechowane emocjonalnie są dla ptaków wyjątkowo atrakcyjne. Właśnie dlatego skrzydlaci pupile zazwyczaj bez problemu uczą się przeklinać lub imitować dźwięki dzwonka i telefonu. Wszak w ten sposób mogą najszybciej i najskuteczniej zwrócić uwagę ludzi. Inteligentne stworzenia potrafią doskonale to wykorzystać.

Rozdział 5: Papuzie charaktery

Pod różnobarwnym upierzeniem kryją się znaczne różnice charakterologiczne. Które papugi są najinteligentniejsze, nieprzeciętnie wygadane lub wierne aż po grób?

Amazonki (Amazona)

Wśród gęstej tropikalnej roślinności pozostają niemal niezauważalne. W południowoamerykańskich lasach jaskrawozielone upierzenie gwarantuje im idealny kamuflaż. Zręcznie przemieszczają się między kolejnymi drzewami i podejmują karkołomnych wspinaczek po gałęziach. Przemierzając kolejne kilometry, nigdy nie tracą ze sobą kontaktu. Ich tajną bronią jest potężny głos, który zawsze pozwala sprawnie zlokalizować pierzastych przyjaciół. Na ogół bardzo towarzyskie, w sezonie lęgowym często rezygnują ze stadnych aktywności na rzecz miłosnych uniesień. Ptasie pary praktycznie się ze sobą nie rozstają — razem żerują i odpoczywają.

Papugi amazonki większość czasu spędzają w koronach drzew, tam zdobywają pokarm i wypoczywają. Najczęściej przebywają w małych grupkach, ale we wspólnych noclegowniach gromadzą się pokaźne ptasie stada. O zmierzchu ptaki chętnie prowadzą hałaśliwe rozmowy.

Amazonki wyróżniają się nieprzeciętnymi zdolnościami dźwiękonaśladowczymi — znajdują się na szczycie rankingu najlepszych papuzich mówców. Są bardzo wrażliwe na dźwięki dochodzące z otoczenia. Z zapałem uczą się powtarzania słów, melodii, a nawet dźwięków urządzeń domowych. Ich wokalny talent idzie jednak w parze z hałaśliwą naturą. Głośne pobudki o świcie i donośne ptasie awantury to ich specjalność. Jeśli jednak zaprezentujemy im trochę łagodniejszy repertuar, mogą urządzić piękny koncert.

W wolnym czasie amazonki uwielbiają się wspinać lub zażywać relaksujących kąpieli. Olbrzymią radość sprawia im badanie różnych przedmiotów przy pomocy stóp i dzioba. Sprawnych łapek chętnie używają podczas konsumpcji posiłków. Ich prawdziwą pasją są gry zręcznościowe. Ciekawskie ptaki nie oprą się pokusie, by zbadać każdy przedmiot i odkryć tajemnice domowych zakamarków.

Złość, smutek, entuzjazm, zainteresowanie — amazonki nie potrafią ukrywać swoich emocji. Komunikują się z otoczeniem za pomocą bogatej mowy ciała. Doskonały zmysł obserwacji to klucz do znalezienia z nimi porozumienia.

Amazonki to dość niezależne ptaki, które wymagają starannego szkolenia i ściśle wyznaczonych granic. Swoje niezadowolenie dość często manifestują agresją. Pojawia się ona zwłaszcza w sezonie rozrodczym. Nierzadko zmianie ulega wtedy relacja ptaków z właścicielem. Papugi przestają respektować polecenia, a nawet zaczynają atakować. Problemy te może częściowo ograniczyć odpowiedni trening posłuszeństwa.

W gronie najpopularniejszych domowych pupili znajdują się m.in.: amazonka żółtoszyja (Amazona auropalliata), amazonka żółtogardła (Amazona oratrix), amazonka niebieskoczelna (Amazona aestiva), amazonka modrobrewa (Amazona amazonica).

Nimfy (Nymphicus hollandicus)

Smukłe, obdarzone długim ogonem i zawadiackim czubkiem — nimfy na stałe wpisały się w australijski krajobraz. Z natury towarzyskie — łączą się w stada liczące setki, a nawet tysiące, osobników. Od cienistych lasów wolą słoneczne, otwarte tereny, położne w pobliżu wodopojów. Niestraszne im jednak sezonowe przeprowadzki w poszukiwaniu pożywienia. Nimfy to zapalone spacerowiczki — żerują głównie na ziemi, pośród traw i kłosów zbóż. Wyznają zasadę: ostrożności nigdy za wiele. Wystarczy najmniejszy szelest, by w mgnieniu oka głośnym krzykiem zaalarmowały współtowarzyszy i zerwały się do lotu. Żyją w zgodzie z rytmem natury. Gdy tylko rozpoczną się sezonowe deszcze, zaczynają z ekscytacją przygotowywać się do lęgów. Dziuple są starannie dobierane przez samce, które dokonują ich odbioru budowlanego przez zaproszenie do mieszkanek wybranek serca. Nimfy są wyjątkowo troskliwymi rodzicami, dzielącymi się rodzicielskimi obowiązkami.

Papugi nimfy należą do najpopularniejszych ptaków utrzymywanych w domach. Czym zaskarbiły sobie tak wielką sympatię? Z pewnością swoim łagodnym, zrównoważonym charakterem. Z reguły są przyjazne i chętne do kontaktów społecznych. Uwielbiają pieszczoty. Szybko nawiązują kontakt z ludźmi. Rzadko uciekają się do agresji. Dzięki temu mogą zajmować się nimi nawet niedoświadczeni opiekunowie.

Samce nimf to utalentowani kompozytorzy miłosnych pieśni. Gdy wpadnie im w ucho jakaś melodia, na pewno zechcą ją zagwizdać. Zajęcia wokalne to dla nich świetna rozrywka. W życiu nimf ważną rolę odgrywa aktywność naziemna. Spacery po urozmaiconym podłożu, wśród roślinności, połączone ze zdobywaniem pokarmu, będą dla nich nie lada atrakcją.

Nimfy rzadko sprawiają kłopoty wychowawcze. Czasami bywają trochę nieśmiałe i strachliwe. Wrodzona przezorność sprawia, że łatwo wpadają w panikę i niekiedy próbują lotniczych ucieczek. Zdarza się to zwłaszcza w nocy, gdy na skutek niepokojących bodźców nagle zrywają się do lotu. Zasłonięcie okien lub pozostawienie delikatnego źródła światła w pomieszczeniu ukoi skołatane ptasie nerwy w porze nocnego wypoczynku.

Rozelle (Platycercus)

Na terenie Australii, Tasmanii i pobliskich wysp spotkać można prawdziwe ptasie piękności. Wielobarwnie upierzone, często odziane w krwistoczerwone piórka, przykuwają uwagę już od pierwszego spojrzenia. Wyjątkowo urodziwe ptaki zarażają swoją energią życiową.

Rozelle kochają przestrzeń. Należą do wytrawnych lotników — falisty lot pozwala im niemal wirować w powietrzu. W odróżnieniu od większości papug cenią sobie niezależność. Rozelle uchodzą za dosyć zdystansowane i niechętne do kontaktów społecznych ptaki. Umieją współpracować, ale ochoczo działają również samodzielnie. Zwykle żerują w parach lub małych grupkach, lecz po sezonie lęgowym mogą koczować w całkiem pokaźnych stadach, akceptując towarzystwo innych gatunków (np. świergotek). Gniazdują w dziuplach lub leżących na ziemi pniach drzew, często na wyściółce ze spróchniałych wiórów drzewnych. Smacznych kąsków szukają przede wszystkim na ziemi. Chętnie odwiedzają parki i ogrody, w których lubią raczyć się owocami. Są jednak czujne, dosyć nieufne i ostrożne. Gdy wykryją niebezpieczeństwo, szybko odlatują.

Rozelle to kłótliwe ptaki. Potrafią zaciekle przeganiać konkurentów, a nawet wrzaskliwie się awanturować. Nie można odmówić im gadatliwości. Głośną wokalizację wykorzystują zarówno podczas ptasich rozmów, jak i w celach ostrzegawczych. Ich przenikliwe gwizdy rozlegają się zwłaszcza w locie.

Do popularnych gatunków utrzymywanych w niewoli należą: rozella białolica (Platycercus eximius) i rozella królewska (Platycercus elegans).

W odróżnieniu od wielu papug rozelle nie przepadają za dotykiem i fizycznym kontaktem z opiekunem. Nie stronią za to od aktywności. Na ogół lepiej czują się na większej przestrzeni, chętnie zamieszkują woliery ogrodowe. Warto zapewnić im możliwość żucia, wspinaczki i wolnych lotów — to ich ulubione aktywności. Rozelle wokalizują za pomocą głośnych, przenikliwych gwizdów, dlatego z zapałem uczą się gwizdania różnorodnych melodii.

Wrodzony dystans do ludzi to charakterystyczna cecha tych papug. Przełamywanie lęku i zdobywanie ich zaufania bywa trudne i czasochłonne. Niejednokrotnie pomocny jest trening na odległość, z wykorzystaniem barier (np. przez klatkę). Dobrym sposobem na budowanie relacji z rozellami jest kontakt wokalny. Rozelle zawsze powinny mieć coś w zasięgu dzioba. W innym wypadku mogą odezwać się u nich zapędy niszczycielskie. Z natury hałaśliwe ptaki potrafią zaskoczyć koncertem o świcie lub gawędą w porze wieczornego wypoczynku.

Nierozłączki (Agapornis)

Afrykańskie lasy i zarośla tworzą wyjątkową scenerię dla miłosnych uniesień. Nastrojowy klimat udziela się nierozłączkom, które nie bez powodu stały się symbolem ptasiej wierności. Wyjątkowo uczuciowe — nigdy nie szczędzą sobie czułości. Fizyczna bliskość, pieszczoty, a nawet ptasie pocałunki — są wyrazem siły ich związku. Zawsze razem — dobranej pary nikt nie jest w stanie rozdzielić. Gdy nadchodzi sezon lęgowy, nierozłączki z zapałem zabierają się za wyszukiwanie odpowiedniego materiału na gniazdo. Trawa, gałązki, kora, łodygi — wszystko może okazać się przydatne do stworzenia misternej konstrukcji. Nierozłączki nie są typem podróżniczek, wolą pozostawać na jednym terenie. Zmuszone do poszukiwania pokarmu potrafią jednak sprawnie i szybko się przemieszczać.

Nierozłączki nie należą do strachliwych ptaków. W obliczu niebezpieczeństwa przybierają groźne pozy, by odstraszyć wroga. W obronie gniazda samice bywają nieustraszone i agresywne.

Słynące z wierności afrykańskie ptaki żerują głównie na ziemi. Oprócz nasion chętnie zajadają się drobnymi owocami. W czasie żniw organizują sezonowe naloty na obszary rolnicze.

Do najpopularniejszych domowych pupili należą: nierozłączka czarnogłowa (Agapornis personatus), nierozłączka czerwonoczelna (Agapornis roseicollis) i nierozłączka rudogłowa (Agapornis fischeri).

Nierozłączki to bardzo aktywne, żywiołowe, gadatliwe i skłonne do interakcji ptaki. Papugi tworzące parę skupiają się głównie na swoim związku. Samotne ptaki swoją uczuciowość przelewają na ludzkiego partnera, z którym nie chcą się rozstawać. Ruchliwe i zwinne — łatwo uczą się sztuczek. Przepadają też za zabawą w chowanego.

U nierozłączek dosyć częstym problemem są zachowania niszczycielskie. Ptaki te uwielbiają rozdrabniać wszystko, co znajdzie się w zasięgu ich dzioba. Jest to związane z ich specyficznym behawiorem reprodukcyjnym. Zabawki do dziobania i rozdrabniania powinny być podstawowym wyposażeniem mieszkanka każdej nierozłączki. W okresie lęgowym należy zapewnić ptakom spokój. W tym gorącym czasie łatwo bowiem wyzwolić u nich zachowania terytorialne i agresywne.

Barwnice (Eclectus roratus)