Bezpłatny fragment - Biopsychologia Piłki Nożnej

Wstęp

Problem prowadzenia drużyny piłkarskiej wydaje się prosty do momentu, kiedy nie trzeba pewnych zagadnień wyjaśnić. Kłopoty zaczynają się, kiedy trzeba rozwiązać konkretny problem. Na czym właściwie polega prowadzenie drużyny? Jakich metod użyć? Które środki są najwłaściwsze? Czy sprawa sukcesu w piłce nożnej zamyka się tylko w doborze zawodników i taktyki? Czy wynik sportowy determinuje wyłącznie selekcja i bodźce treningowe? Część trenerów tłumaczy swoją nieudaną pracę brakiem jakości w grze piłkarzy, których przyszło mu prowadzić. Trenerzy ci uznają swoją porażkę, ale nie wyjaśniają szczegółowo, w jaki sposób należało postąpić. Często mają tendencję do zaznaczania swojego autorytetu i pozostawiania drużyny samej sobie. W ten sposób zawodnicy nie dowiadują się, jak przeprowadzić właściwą analizę sytuacji boiskowej, nie uczą się, jak rozumieć własne ograniczenia i jak działać w newralgicznych sytuacjach.

A może sukces to efekt treningu drużyny, ale i umiejętność wpływania jednocześnie na grupę i jednostkę? Dlaczego niektórzy trenerzy odnoszą sukcesy częściej niż inni? Czemu środki i metody sprawdzone w jednym klubie w innym kompletnie się nie sprawdzają? Celem tej publikacji jest przedstawienie wpływu umiejętności psychologicznych na wyniki sportowe oraz pokazanie, jak można wykorzystać je w pracy trenerskiej.

Wielokrotnie spotkałem się ze stwierdzeniem, że „wszystko leży w głowie zawodnika” lub „zarówno zwycięstwo, jak i porażka rozgrywa się w głowach zawodników”. Z pewnością są to ciekawe stwierdzenia, jednak nie wyjaśniają istoty problemu. W głowie, czyli gdzie? W którym miejscu naszego umysłu leży klucz do sukcesu, tj. zwycięstwa? W korze, móżdżku, a może rdzeniu przedłużonym? Pytanie, dlaczego tak często stawianej tezie nie towarzyszy próba wyjaśnienia tego fascynującego tematu. Które struktury w mózgu są odpowiedzialne za automatyczne działanie? Jak w treningu bodźcować odpowiednie części mózgu? Jak wpływać na umysły zawodników? Kluczem do zrozumienia tego, jak działa „głowa” zawodnika piłki nożnej, są najnowsze osiągnięcia neurobiologii. Wykorzystanie na szeroką skalę nowoczesnej diagnostyki obrazowej w badaniach nad właściwościami ludzkiego umysłu rzuca nowe światło na wiedzę o działaniu ludzkiego mózgu.

Zdaniem specjalistów w sytuacji, kiedy zawodnik osiągnie już wymagany poziom przygotowania motorycznego i taktycznego, wśród czynników warunkujących wysoki wynik sportowy wzrasta znaczenie aspektów psychicznych — do 50—90%. Część zawodników, mimo doskonałej kondycji, słabszego przygotowania taktyczno-technicznego, posiada w sobie wrodzoną przewagę psychiczną. Należy wykorzystać tę wiedzę dotyczącą wpływu czynników psychologicznych na wynik sportowy, aby poszerzyć swoje możliwości w zakresie prowadzenia drużyny.

Można dyskutować nad procentowym wkładem psychologa w sukces sportowy, jednakże jedno jest pewne: tak, jak nie wystarczy tylko chcieć wygrać, tak samo umiejętności nie są wystarczające do osiągnięcia sukcesu. Wygrana w dłuższej perspektywie to wynik umiejętnego połączenia treningu sfery fizycznej oraz psychicznej, nieuchwytnej wcześniej dla aparatury badawczej, leżącej gdzieś głębiej.

Żyjemy w czasach postmodernizmu, czyli w świecie wielkiego zaprzeczenia każdej z uniwersalnych, klasycznych dla naszej cywilizacji prawd. Wszechobecny materializm doprowadził do sytuacji, gdzie człowiek jest tylko trybikiem, który w imię wzrostu i podnoszenia wydajności dosłownie zabija w sobie człowieczeństwo. Najwyższa wartość, jaką jest ludzkie życie, może być poświęcona, gdy godzi w interesy postępowego świata i wygody. Zaprzeczenie istoty ludzkiej natury, która składa się z dwóch nierozerwalnych części — czyli sfery duchowej i fizycznej — doprowadziło do odhumanizowania całych działów życia społecznego. Zaprzeczenie istnienia sfery duchowej człowieka doprowadziło do tego, że zastąpiliśmy pewne zwroty nowymi. Dziś lekarz nie leczy człowieka, lecz „wykonuje procedurę”, nauczyciel nie uczy, nie wychowuje, tylko „realizuje program”, a doradcy finansowi nie doradzają, tylko „osiągają cele sprzedażowe”. Gdzie w tym wszystkim jest człowiek i jego niefizyczna, niematerialna część? W każdej z dziedzin oddzielenie tego, co wiąże się z psyche człowieka, prowadzi do jego upadku. Materialne ciało bez uwzględnienia sfery mentalnej nigdy nie zostanie wyleczone. Młodzi ludzie pozostawieni sami sobie przez nauczyciela trzymającego się kurczowo papierologii i programu znajdą własne, niekoniecznie najwłaściwsze drogi w życiu. Sprzedawanie ludziom marzeń ponad ich ludzki wysiłek prowadzi ich w pętlę zadłużenia. Dziś dostępne są dobra materialne, na które kiedyś pracowało kilka pokoleń, za jednym podpisem możliwe jest spełnienie niemal każdego marzenia. Wszystko w imię materialnego postępu, gdzie człowiek w swoim założeniu jest psychicznie niezniszczalny i odporny na wszystko.

Sport — a szczególnie piłka nożna — to dziś osobny dział życia społecznego. Wielomilionowy przemysł wymagający od jednostek świadczenia rozrywki na najwyższym poziomie. Platforma reklamowa niosąca dla kibica–konsumenta przesłanie: „Jesteśmy tacy fajni jak twój idol”. Budowanie marki w świadomości ogółu polega m.in. na tworzeniu pozytywnych skojarzeń. To, że w dzisiejszych czasach kluby sportowe osiągają przychody w wysokości ponad 100 milionów euro rocznie, nie dziwi nikogo. Młodym ludziom przedstawia się karierę sportową jako łatwe źródło dochodów. Wielu z tych młodych marzy, żeby kiedyś wystąpić w reprezentacji kraju, wygrać wielki turniej i w jakimś klubie zarobić kilka milionów euro rocznie.

Ogrzewanie się wielkich korporacji w blasku najlepszych sportowców wywołuje właśnie ten efekt. Gdy zdamy sobie sprawę z dwóch podstawowych cech dzisiejszego świata — czyli z odhumanizowania i żądzy zysku — łatwiej będzie nam spojrzeć z innej perspektywy na piłkę nożną. Zawodnicy to dla dzisiejszego świata konsumentów nie tylko idole, okazy zdrowia.

Człowiek i jego psychika tworzą niesamowitą indywidualność. Nikt nigdy nie spotkał w swoim życiu takiego samego zestawu ludzi, nie przeżył takich samych sytuacji i nie reagował w ten sam sposób. Każdy z nas jest inny, ma własne doświadczenia i niepowtarzalną mieszankę genów, które w pewien sposób determinują to, kim jesteśmy. Człowiek to nie tylko ciało, ale przede wszystkim — umysł. To właśnie on decyduje o tym, jak żyje się każdemu z nas. Psychika jest w stanie wpłynąć na wiele aspektów naszego życia. Wbrew pozorom jest ona bardzo silna i potrafi przekroczyć wiele barier.

Dla psychologa nigdy nie będzie dwóch takich samych pacjentów, przypadków — za każdym razem będzie to nowa, niepowtarzalna historia jedynego w swoim rodzaju człowieka. Na szczęście istnieją mechanizmy, dzięki którym możliwe są do przewidzenia tendencje do pewnych zachowań. Typ osobowości, charakter, płeć czy wiek (rozpatrując człowieka jako ogół) mają swoje stałe cechy. Znajomość tego, co kształtuje człowieka, jego reakcje i sprawne działanie, to wiedza, która jest niezbędna, aby wydobywać z ludzi to, co w nich najcenniejsze, i wpływać na rozwój ich osobowości.

Co sprawia, że ludzie współdziałają, chcą spędzać wiele godzin na bieganiu za skórzanym przedmiotem, poświęcając zdrowie, czas i młodość? Na te pytania będę próbował odpowiedzieć, starając się uchwycić zależności ludzkiej natury, która odnosi się do wnętrza człowieka i oddziaływania na sferę fizyczną każdego zawodnika.

Reakcje organizmu na aktywność umysłową

Rozważania na temat reakcji organizmu na aktywność umysłową warto rozpocząć od perspektywy ewolucyjnej, która ukształtowała nasze ciała i umysły. Dziedziczymy nie tylko schemat budowy ciała, ale również mechanizmy nieświadomych zachowań po naszych przodkach, co determinuje nasz dzisiejszy byt. Atawizmy, czyli szczątkowe pozostałości po przodkach — takie jak trzecia powieka, wyrostek robaczkowy czy kręgi guziczne — są śladem po naszej ewolucji. To nie tylko anatomiczne dziedzictwo, lecz także wiele zachowań, jak chociażby odruchy ssania czy odruch chwytny u noworodków, które są wpisane w naszą naturę.

Człowiek myślący pojawił się na ziemi około 200 tysięcy lat temu w Afryce, skąd skolonizował wszystkie kontynenty. Ewolucyjne zmiany dotyczą budowy mięśni, stawów, kości i metabolizmu, natomiast mózg stanowi organ, który wyraźnie nas odróżnia od świata zwierząt.

Ewolucyjny wzrost mózgu w krótkim czasie budzi kontrowersje i teorie. Niektórzy badacze wiążą go z adaptacją do zmieniających się warunków naturalnych, inni — ze zmianą trybu życia i składem pożywienia. Wzrost mózgu był również skorelowany ze zwiększoną ilością białka w diecie, co naukowcy łączą z pojawieniem się umiejętności łowieckich.

Jaki związek z piłką nożną ma ewolucja? W sytuacjach, które organizm odczytuje jako stresujące, reakcje mogą być identyczne jak u naszych przodków. Dlatego warto poznać te mechanizmy, aby umieć je kontrolować i przewidywać. Które z nich mogą pomóc zawodnikowi w osiągnięciu szczytu formy, a które kompletnie „powiązać” mu nogi? To pytania, na które warto szukać odpowiedzi, aby zrozumieć, jak umysł i ciało współpracują w kontekście piłki nożnej.

Komputer sterujący — mózg

Nasze głowy skrywają nie tylko dwie półkule i móżdżek, ale także liczne struktury ukryte pod zwojami kory mózgowej. Zrozumienie mechanizmów zachodzących w naszych umysłach wymaga także poznania ogólnej gospodarki chemicznej mózgu, zależnej od sposobu odżywiania i poziomu hormonów we krwi.

Układ nerwowy, z mózgiem jako jego nadrzędną częścią, to miejsce, gdzie kształtują się myśli, uczucia, tożsamość i reakcje nieświadome, mające ogromny wpływ na funkcjonowanie całego organizmu. Mózg to organ o konsystencji gęstego jogurtu, z około 10 miliardami komórek, ważący około 1,5 kilograma i zużywający aż 20% potrzebnej nam do funkcjonowania energii.

Podstawową funkcją mózgu jest przetwarzanie sygnałów elektrycznych generujących myśli. Mózg składa się z trzech głównych części: pnia mózgu, środkowej części (międzymózgowie, kresomózgowie, układ limbiczny) oraz kory mózgowej. Pień mózgu odpowiada za podstawowe procesy życiowe, międzymózgowie za reakcje emocjonalne i precyzję ruchów, a kora mózgowa za świadome myślenie i racjonalną część umysłu.

Aktywność poszczególnych obszarów mózgu została zidentyfikowana dzięki badaniu pacjentów po wypadkach z trwałymi uszkodzeniami. Uszkodzone części mózgu, których aktywność była niemożliwa, dostarczyły cenny materiał badawczy, pozwalając zrozumieć, że poszczególne obszary pełnią określone funkcje.

W skrócie: kora mózgowa, będąca częścią świadomą, jest w stałym połączeniu z niższymi piętrami mózgu, decydującymi o świadomych procesach. Wiele czynności, takich jak mowa czy poruszanie się, jest świadoma, gdyż zależą od pracy mięśni szkieletowych, sterowanych przez świadome procesy. W przeciwieństwie do tego oddychanie czy bicie serca są częściowo lub wcale niezależne od naszej woli.

Układ nerwowy — zarówno somatyczny, sterujący mięśniami szkieletowymi, jak i autonomiczny, regulujący procesy nieświadome — wpływa na nasze samopoczucie i funkcjonowanie organizmu. Zrozumienie tych zależności jest kluczowe do poznania mechanizmu działania ludzkiego organizmu.

Nieświadomy układ nerwowy — dwa tryby działania

Autonomiczny układ nerwowy składa się z dwóch głównych składowych: układu współczulnego i układu przywspółczulnego. Te dwie części różnią się zarówno budową włókien nerwowych, jak i rodzajem neurotransmiterów, czyli substancji chemicznych umożliwiających komunikację między komórkami nerwowymi. Kluczową różnicą między nimi jest ich rola w organizmie.

Część przywspółczulna autonomicznego układu nerwowego kontroluje procesy związane z pozyskiwaniem energii z pożywienia, skłaniając organizm do przejścia na „niższe obroty”. Ten tryb aktywności skupia się na trawieniu, co jest dobrze znanym doświadczeniem po obfitym posiłku. Krew przemieszcza się wtedy głównie do obszaru trzewi, a człowiek odczuwa przyjemny nastrój sprzyjający odpoczynkowi. Jednakże zaburzenia w tym naturalnym rytmie, szczególnie w dłuższej perspektywie, mogą prowadzić do różnych chorób układu pokarmowego. Drugą częścią autonomicznego układu nerwowego jest część współczulna, która nakierowuje organizm na działanie i wydatkowanie energii, czyli wysiłek. Wszystkie procesy zachodzące w organizmie są ukierunkowane na działanie, zużywanie energii lub regenerację. Niestety, brak specjalnego przycisku lub aplikacji do zarządzania tymi procesami sprawia, że zmiana stanu automatycznie zachodzi poza naszą świadomością.

Współczesny tryb życia często sprawia, że ludzie nie biorą pod uwagę potrzeb swojego ciała. Niekiedy działamy wbrew sygnałom wysyłanym przez organizm, co może prowadzić do różnych problemów zdrowotnych. Często sięgamy po kawę, aby pobudzić się rano, albo po środki uspokajające, aby zasnąć wieczorem. To próby dostosowania się do potrzeb organizmu, ale nie zawsze są one skuteczne.

Zrozumienie tych dwóch trybów działania układu nerwowego jest istotne dla trenerów, którzy projektują mikrocykle treningowe, planują rozgrzewki przed meczem i dbają o regenerację po intensywnych wysiłkach. Zawodnik, który ma zachowaną równowagę między procesami wydatkowania i gromadzenia energii, jest gotowy do kolejnego wysiłku z większym zaangażowaniem i efektywnością. Wiedza na ten temat pozwala dostosować treningi do naturalnych procesów biologicznych, co przekłada się na lepsze osiągi i zdrowie zawodników.

Biegnij lub odpoczywaj

Układ współczulny, będący częścią układu autonomicznego, odgrywa kluczową rolę w mobilizacji organizmu do działania. Reguluje szereg funkcji, takich jak oddychanie, krążenie, metabolizm i reakcje na stres. Aktywacja tego układu przygotowuje ciało do wysiłku, zwiększając tempo przemiany materii. Wpływa na przyspieszenie rytmu serca, rozszerzenie oskrzeli, wzrost ciśnienia krwi i dostarczenie większej ilości krwi do mięśni, co sprzyja efektywności wysiłku.

Dobrze przeprowadzona aktywacja jest kluczowa, ponieważ podnosi temperaturę mięśni, co może zwiększyć możliwości generowania mocy maksymalnej nawet o 20%. Jednakże gdy stan pobudzenia utrzymuje się po zakończonym wysiłku, a układ współczulny nadal dominuje, może to prowadzić do przeciwnych efektów treningowych. Długotrwała aktywacja tego układu, zamiast ustąpić miejsca układowi przywspółczulnemu, może zakłócać procesy regeneracyjne.

Zjawisko to można porównać do leczenia przeziębienia, gdzie odpoczynek jest kluczowy dla zapoczątkowania naturalnych mechanizmów obronnych organizmu. Analogicznie — w treningu zawodnicy muszą przejść w stan, w którym dominuje układ przywspółczulny, sprzyjający regeneracji. Zdrowy sen, odpoczynek oraz odpowiednia dieta są kluczowe dla efektywnego powrotu do równowagi po intensywnym wysiłku.

Warto zauważyć, że układ autonomiczny działa poza naszą świadomością, reagując na różne bodźce. Zrozumienie relacji między ciałem a umysłem jest istotne, ponieważ nasze myśli, uczucia i przekonania mają wpływ na funkcjonowanie całego organizmu. Przykładowo efekt placebo potwierdza, że samo tylko pozytywne nastawienie może wpływać na neurofizjologiczną i neurochemiczną aktywność mózgu.

Podsumowując, równowaga pomiędzy układem współczulnym a przywspółczulnym jest kluczowa dla efektywnego treningu i regeneracji. Zrozumienie tych mechanizmów pozwala trenerom dostosować plany treningowe, a zawodnikom skuteczniej zarządzać swoim zdrowiem i osiąganiem szczytowej formy.

Od myśli do hormonów

Mózg, zwłaszcza kora mózgowa, jest nadrzędnym organem sterującym ciałem, odpowiadającym za szybką reakcję na procesy myślowe. Decyzje podjęte w świadomym umyśle wywołują natychmiastową reakcję mięśni szkieletowych, co jest dostępne dla świadomości i odbierane przez zmysły, takie jak wzrok, propriocepcja (czucie głębokie) czy zmysł równowagi.

Jednak mózg, a zwłaszcza przysadka mózgowa, pełni również funkcję nadrzędnego gruczołu dokrewnego. Układ hormonalny kontroluje funkcje ciała i nimi steruje, działając wolniej niż układ nerwowy, ale mając znaczny wpływ na procesy wzrostu, dojrzewania płciowego, przemiany materii czy gospodarki wodno-mineralnej. Współdziałanie tych dwóch systemów — nerwowego i hormonalnego — odgrywa kluczową rolę w odpowiedzi organizmu na bodźce zewnętrzne.

Jest udowodnione wieloma badaniami, że stany psychiczne, takie jak obawy czy negatywne myśli, mogą wpływać na układ hormonalny, co z kolei ma konsekwencje dla całego organizmu. Atakowanie kory mózgowej niekorzystnymi myślami może skutkować reakcjami w układzie dokrewnym, wpływając na ogólne samopoczucie i zdrowie.

W kontekście treningu sportowego to współdziałanie ciała i umysłu nabiera szczególnego znaczenia. Trening bez uwzględnienia psychiki zawodnika może być mniej skuteczny, a akceptacja, aprobata psychiczna i wewnętrzna motywacja są kluczowe dla osiągnięcia sukcesu. Również w prowadzeniu zespołu zrozumienie i odpowiednie zadbanie o aspekt psychiczny sportowców staje się kluczowym elementem, który może wpływać na ich gotowość do działania, determinację i ogólne funkcjonowanie.

W związku z tym skupienie się w treningu sportowym wyłącznie na sferze fizycznej, z pominięciem sfery psychicznej, może być niedoskonałe. Wszystko to podkreśla znaczenie równowagi między umysłem a ciałem, która jest kluczowa dla optymalnego funkcjonowania zarówno w sporcie, jak i w życiu codziennym.

Hormony, czyli jak mikrogramy zmieniają człowieka

Układ nerwowy i hormonalny działają jako zintegrowany system sterujący wieloma procesami w organizmie. Układ hormonalny, znany również jako układ endokrynny, działa poprzez substancje chemiczne zwane hormonami. Słowo „hormon” pochodzi z języka greckiego i oznacza „pobudzać”, co odzwierciedla rolę tych związków chemicznych w regulowaniu procesów biologicznych poprzez stymulację lub hamowanie.

Hormony są produkowane przez specjalizowane komórki narządów, czyli gruczoły, i często pochodzą z cholesterolu, przenikając łatwo do wszystkich części ciała. Działanie hormonów ma na celu wywołanie efektu, regulując różnorodne procesy biologiczne. Układ hormonalny odgrywa kluczową rolę w dojrzewaniu, rozrodzie, adaptacji do zmieniających się warunków środowiska i wysiłku fizycznego.

Wpływ układu hormonalnego na nasze zachowanie, samopoczucie i determinację jest ogromny. Przykłady to zmienne nastroje podczas cyklu miesiączkowego u kobiet czy agresywne zachowania młodych mężczyzn z wysokim poziomem testosteronu. Ciekawy jest fakt, że wahania hormonów i zmienny profil zachowania u kobiet zostały we francuskim kodeksie karnym zakwalifikowane jako okresowa choroba psychiczna.

W kontekście sportu wahania hormonalne mogą mieć istotny wpływ na wydolność i zachowanie zawodników. Przykładowo piłkarze oddający krew w celach charytatywnych mogą w dłuższej perspektywie poprawić swoją wydolność dzięki zwiększonej produkcji erytropoetyny, znanego środka dopingującego, który stymuluje produkcję czerwonych krwinek.

Hormony mogą również wpływać na zachowania impulsywne, wywołując działania podejmowane pod wpływem chwili, bez świadomego udziału umysłu, takie jak przestępstwa, zabójstwa czy pobicia. Nagły wyrzut adrenaliny pod wpływem silnego stresu może przysłonić zdolność racjonalnego myślenia.

W sporcie utrzymanie delikatnej równowagi hormonalnej jest kluczowe dla osiągania wysokich wyników, a zrozumienie wpływu hormonów na zachowanie może być istotne dla skutecznego prowadzenia treningu i osiągania sukcesów sportowych.

Od myśli do hormonów

W ciele ludzkim istnieje szczególne miejsce, gdzie system nerwowy i endokrynny się łączą — przysadka mózgowa. Przysadka jest centralnym elementem kontroli pracy narządów wewnętrznych oraz dostarczania hormonów do organizmu. Stanowi swoisty motor regulujący pracę innych gruczołów. To tutaj bodźce nerwowe przekształcane są w reakcję hormonalną, hormony przysadki oddziałują także na ośrodki nerwowe. Nawet niewielkie nieprawidłowości w funkcjonowaniu tego małego narządu mogą zakłócić równowagę całego organizmu.

Przysadka jest połączona z innymi obszarami mózgu poprzez nerwy układu autonomicznego, co oznacza, że nie jesteśmy w stanie świadomie kontrolować jej działania. Jednak to, co dzieje się w naszych umysłach, jak kształtujemy obraz świata w naszych głowach, ma wpływ na nasze ciało. Negatywne myśli, problemy, obawy mogą skutkować reakcją organizmu, który wysyła do komórek ciała komunikat: „uwaga, niebezpieczeństwo”.

Ta subtelna interakcja pomiędzy umysłem a ciałem podkreśla, jak istotne dla dobrej kondycji fizycznej jest utrzymanie równowagi psychicznej. Wpływ naszych myśli na reakcje hormonalne i nerwowe może mieć dalekosiężne konsekwencje dla ogólnego zdrowia i samopoczucia.

Testosteron — hormon walki

Testosteron, powszechnie nazywany hormonem walki, należy do grupy androgenów decydujących o rozwoju u ludzi męskich cech płciowych. Jest produkowany głównie w jądrach, przez komórki Leydiga, i odgrywa kluczową rolę w życiu płodowym, kształtując męskie cechy mózgu. Poprawny poziom testosteronu jest niezbędny dla właściwego formowania się mózgu w kierunku męskim. Niekorzystne zmiany w tym okresie są łączone przez niektórych badaczy z pojawieniem się tendencji do homoseksualizmu i transseksualizmu.

Proces wydzielania testosteronu kontrolowany jest przez układ podwzgórzowo-przysadkowy, a jego poziom ulega zmianom w ciągu dnia, osiągając szczyt rano między godziną 7.00 a 8.00. W cyklu rocznym najwyższe wartości osiąga jesienią. Cholesterol odgrywa kluczową rolę w produkcji testosteronu, a jego źródłem w diecie są produkty pochodzenia zwierzęcego.

Wysoki poziom testosteronu sprzyja procesom anabolicznym w organizmie, co prowadzi do wzmożonego rozwoju masy mięśniowej i zdolności siłowych. Odpowiedni, a nawet lekko podwyższony poziom tego hormonu sygnalizuje gotowość do działania i podejmowania wysiłku. Testosteron, jako steryd anaboliczny, wspomaga budowę ciała, zwiększając zdolność do gromadzenia składników odżywczych potrzebnych do wzrostu i regeneracji mięśni i kości.

Ponadto testosteron silnie oddziałuje na psychikę człowieka, wpływając na cechy i zachowania takie jak agresja, pewność siebie, chęć walki czy wiara we własne umiejętności oraz na libido. Są one często kojarzone ze sportowym charakterem i wolą walki. Badania wskazują, że krótkotrwały i intensywny wysiłek fizyczny może prowadzić do natychmiastowego wzrostu stężenia testosteronu we krwi, podczas gdy długotrwały wysiłek o charakterze wytrzymałościowym może wpływać hamująco na jego produkcję.

Dla trenerów piłki nożnej istnieje wyzwanie związane ze różnicowaniem rodzaju wysiłku i jego wpływu na produkcję testosteronu. Kontrolowanie poziomu tego hormonu u piłkarzy może być kluczowe dla zapobiegania przetrenowaniu i utrzymania optymalnej formy. Warto również zauważyć, że czynniki psychogenne, zmęczenie, dostęp do substancji odżywczych i regeneracja są dodatkowymi elementami wpływającymi na poziom testosteronu u sportowców.

Katabolizm i anabolizm w kontekście sportu

Homeostaza i adaptacja

W organizmie ludzkim wszystkie procesy są ukierunkowane na utrzymanie homeostazy, czyli stabilnego środowiska wewnątrz organizmu. Zaburzenia poziomu pH w mięśniach są szybko kompensowane przez układ buforowy krwi, utrzymujący równowagę kwasowo-zasadową. Jednak jeśli pewne procesy stają się częste, organizm reaguje adaptacją, co jest widoczne na poziomie fizjologicznym.

Anabolizm i katabolizm w treningu

Procesy adaptacyjne są kluczowe w kontekście treningu sportowego, gdzie anabolizm i katabolizm odgrywają zasadniczą rolę. Ciągłe obciążenia treningowe mogą prowadzić do adaptacji mięśni, co sprawia, że stają się silniejsze i lepiej współpracują z układem nerwowym. Jednak dla osiągnięcia efektów treningowych równie ważna jest regeneracja.

Czynniki zagrażające

Elementy mogące zakłócić harmonię pomiędzy pracą a wypoczynkiem, kierujące organizm w stronę katabolizmu, to m.in.:

• brak odpowiedniej regeneracji,

• brak zaplanowanej progresji ćwiczeń,

• nieodpowiednia dieta,

• niewyleczone infekcje,

• stany zapalne,

• stany depresyjne,

• wewnętrzne obawy i lęki,

• brak poczucia bezpieczeństwa,

• spożywanie alkoholu,

• niewystarczająca ilość snu,

• zaburzenia hormonalne,

• zaburzone relacje społeczne.

Rola trenera

Trener, oprócz planowania treningów, musi uwzględniać aspekty psychospołeczne. Czytanie sygnałów płynących z drużyny, rozpoznawanie stanów emocjonalnych zawodników, a także utrzymanie odpowiednich proporcji pomiędzy pracą a wypoczynkiem są kluczowe. Stała kontrola, komunikacja oraz zrozumienie dla emocjonalnych stanów zawodników są niezbędne dla osiągnięcia harmonii w drużynie.

Wpływ mózgu na ciało

Interesujące badania sugerujące komunikację między mózgiem a komórkami odpornościowymi rzucają nowe światło na zależność między umysłem a ciałem. Pozytywne emocje i dobre samopoczucie mogą wpływać na odporność organizmu poprzez oddziaływanie na pewne obszary mózgu.

Podsumowanie:

Osiągnięcie doskonałej formy sportowej wymaga równowagi pomiędzy katabolizmem a anabolizmem. Procesy te nie ograniczają się jedynie do aspektów fizjologicznych, ale obejmują także sfery psychospołeczne. Trener musi być nie tylko ekspertem od treningów, ale również psychologiem, który potrafi zrozumieć różne czynniki wpływające na zawodników i nimi zarządzać.

Myśl kreuje rzeczywistość

W głowie pozostaje mi tylko jedna myśl: „Jesteś najlepszym bramkarzem świata”. Toni Schumacher

„Jesteśmy tym, czym są nasze myśli” — to ogólnie znana prawda głoszona od pokoleń. Żaden zawodnik nie osiągnął dobrego wyniku sportowego, jeżeli wcześniej chociaż przez chwilę nie myślał o sukcesie. Sportowcy wystrzegają się publicznych wypowiedzi o konkretnym celu własnych działań, ponieważ słowa przedstawiane publiczne bardzo szybko są rozliczane w przypadku niepowodzenia. Jednak każdy, kto zwyciężył, z pewnością nie myślał o porażce, przygotowując się do startu. Każda rzecz ma miejsce najpierw w naszym umyśle. Czy inżynier byłby w stanie zbudować dom lub inny obiekt bez zwizualizowania go wcześniej w swoim umyśle? Czy można stworzyć cokolwiek, mając podejście, że „i tak się nie uda”? Chirurg przygotowujący się do operacji nie zakłada niepowodzenia; jest świadom trudności i niebezpieczeństw, lecz dzięki doświadczeniu i umiejętnościom minimalizuje możliwość pomyłki. Ludzie zdobywający najwyższe szczyty górskie nie myślą o wypadku. Przez ich umysł nie może przewijać się myśl o niepowodzeniu i jego konsekwencjach. Jeden negatywny obraz może zablokować, wywołać lęk, który dosłownie paraliżuje sprawne działanie. Ludzie podejmujący ryzyko, od którego zależy sprawne działanie ruchowe, są świadomi czekających ich trudności i niebezpieczeństw. Jednak opanowanie i kontrola nad sytuacją powodują, że ryzyko się minimalizuje.

Mówienie i myślenie o sukcesie oraz wizualizowanie go sobie są kluczowe dla osiągnięć w różnych dziedzinach. Kontrola myśli, eliminowanie negatywnych wizji oraz utrzymanie pozytywnego podejścia do celów są kluczowymi elementami drogi ku sukcesowi i sprawności.

Od myśli do działania

Twój umysł będzie jak Twoje uporczywe myśli. Dusza zaś zabarwia się kolorem swoich myśli.

Marek Aureliusz — cesarz rzymski, pisarz i filozof

Ludzie twórczy nie podejmują się działań, przedsięwzięć dlatego, że są one łatwe, ale właśnie dlatego, że są trudne i stanowią wyzwanie. Jeżeli zawodnik kieruje swoje myśli na sukces, to nawet jeżeli ma on się wydarzyć w przyszłości, daje to możliwość pełnego korzystania z własnego potencjału. Myśl kreuje rzeczywistość, a sukces najpierw tworzy się w głowach. Bez tej fundamentalnej prawdy nie ma mowy o sukcesie w sporcie. Jednym z czynników, które zawodnik powinien wziąć pod uwagę, jest autorefleksja. Kluczowe pytania to: Gdzie jestem jako zawodnik? Gdzie chciałbym być za pół roku, rok czy dwa lata? Co muszę poprawić, aby to osiągnąć? Bez trzeźwej oceny nie ma mowy o wdrożeniu działań w życie.

Pesymizm, czarne myśli, które w dłuższej perspektywie często stają się nawykiem w trakcie zniżki formy, zaburzają funkcjonowanie, co może być wynikiem braku odpowiedniej samooceny. Frustracje z powodu braku efektów, zawyżone aspiracje, poczucie lęku niosą za sobą reakcje stresowe. Organizm zaczyna wtedy uruchamiać procesy, które przy długotrwałym działaniu powodują osłabienie układu odpornościowego. Myśli powodują, że mózg wyzwala odpowiednie substancje zapoczątkowujące w organizmie reakcje chemiczne, zmieniając zdolność do działania na najwyższych obrotach organizmu. Przewlekły silny stres staje w opozycji do wysokich osiągów i formy sportowej. Myśli pozytywne lub negatywne przejmują kontrolę nad biologią ciała.

Innym wymiarem zarządzania procesem myślowym, np. przed meczem, są techniki relaksacyjne. Trening wyobrażeniowy bazuje na możliwościach wpływania umysłu na sukces sportowy. Podczas głębokiej relaksacji zawodnik stwarza w myślach obraz siebie samego wykonującego skomplikowaną sekwencję ruchów, zagranie, specyficzny ruch, co pomaga bezbłędnie wykonać czynność podczas zawodów. Poprzez wizualizację (proces wyobrażenia) umysł nieustannie stymuluje ciało, umożliwiając mu opanowanie techniki ruchu czy jakiejś umiejętności sportowej. Praktyką często stosowaną przez trenerów jest organizowanie zgrupowań dzień lub dwa przed ważnymi meczami. Ma to za zadanie oderwanie zawodników od trudności dnia codziennego, skupienie ich uwagi na celu i założenie, że zawodnik przystąpi do meczu z „czystą głową”. Teoria treningu piłkarskiego wskazywałaby, że w ciągu dwóch dni trudno zmienić w ten sposób oblicze zespołu. Jednak z pewnością można w ten sposób pomóc zawodnikom skierować uwagę na cel, jakim jest mecz mający się odbyć za kilkadziesiąt godzin.

Wyższe części układu nerwowego — czyli te, w których tworzą się nasze myśli, emocje — mają decydujący wpływ na regulację systemu wewnątrzwydzielniczego. Negatywne stany emocjonalne powodują pobudzenie kory nadnerczy poprzez działanie hormonów produkowanych w mózgu w odpowiedzi na silne emocje. Podczas przewlekłego stresu zwiększa się m.in. wydzielanie przez nadnercza kortyzolu uznawanego za hormon stresu. Jego wysoki poziom notowany jest wśród ludzi z objawami depresji. Utrzymujący się wysoki poziom tego hormonu wpływa degradująco na organizm zawodnika. Kortyzol zmniejsza m.in. wychwyt glukozy w mięśniach, przyspiesza rozkład białek, głównie mięśni, i upośledza ich syntezę — jednym słowem niszczy mięśnie zawodnika i uwstecznia jego zdolności motoryczne. Nastawienie psychiczne ma decydujący wpływ na osiągnięcie sukcesu sportowego, ponieważ po przekroczeniu pewnego poziomu opanowania umiejętności i fizycznej sprawności kluczowym czynnikiem są uwarunkowania psychiczne. Dogłębne analizowanie trudności, koncentrowanie się na rzeczach, które mogą stanowić przeszkodę, zaburza działanie, ponieważ uwaga zawodnika skupiona jest na przeszkodach, a nie na praktycznym działaniu. Mówiąc wprost: przekieruj myśli swoich zawodników na działanie. Żeby trafić do celu, sportowiec nie może się martwić o wynik przed rzutem. Stwórz w umysłach zawodników prawdopodobną wizję osiąganego celu popartego ciężką pracą, a ich działanie będzie skuteczne i pozbawione lęku.

Moc wyobraźni w przekraczaniu granic: Jak sportowcy osiągają sukces dzięki treningowi umysłowemu