Bezpłatny fragment - Autorytet wychowawcy w myśli pedagogicznej św. Jana Bosko

Wstęp

1.1. Uzasadnienie podjęcia tematu.

Przedmiotem pracy jest autorytet wychowawczy, z jakim spotykamy się w pedagogice świętego Jana Bosko.

Podjęcie takiego tematu wydało mi się ciekawym wyzwaniem nie tylko ze względu na potrzebę autorytetu w dzisiejszym systemie wychowania, ale również z tego faktu, iż ważnym dziś staje się pytanie, czy możliwe jest wychowanie bez autorytetu?

„Zgodnie z ustaleniami psychologii rozwojowej należy stwierdzić, iż człowiek posiada naturalne potrzeby oraz skłonności do naśladowania innych. Obserwowanie zatem oraz powtarzanie zachowań określonych przykładów oraz wzorów wpisane jest jakby w mechanizm rozwojowy dziecka, młodzieży, ale również człowieka dorosłego”

Sam fakt, iż autorytet leży u podstaw wychowania, i że człowiek kształtuje się przez okres dziecięcy i okres dorastania, zasługuje na poczytne miejsce w systemie wychowawczym.

W swojej pracy zwracam również uwagę na to, jak powszechnym było, jest i będzie zjawisko potrzeby autorytetu w społeczeństwie. Jest to zjawisko, które silnie wpływa na nasze postrzeganie innych.

To również próba ukazania i uświadomienia, jak ważne są autorytety w życiu człowieka, zwłaszcza młodego, oraz jak ważne jest budzenie pragnienia naśladowania pozytywnych cech autorytetu. Nie jesteśmy samotnymi wyspami w morzu pełnym ludzi, od maleńkości żyjemy wśród ludzi, którzy wpływają na nasze zachowanie, nasze poglądy, nasze życie.

Okres dzieciństwa człowieka to czas, w którym podlega on wpływom dorosłych — naśladuje ich, oraz przejmuje ich wartości. W okresie dorastania młodzi ludzie przyjmują tendencję do wykluczania jakichkolwiek autorytetów. Bunt w tym wieku, ma bardzo duże znaczenie w rozwoju, daje możliwość samodzielnego spojrzenia na siebie i na świat. Natomiast dojrzewanie to czas, w którym młodzi ludzie bywają rozdarci — z jednej stronny trudno im zależeć od kogoś, z drugiej, mają pragnienie by spotkać takie osoby, którym można ufać, wierzyć i przede wszystkim które można naśladować.

Statystyki wskazują na to, iż 30 procent młodzieży nie potrafi tak naprawdę wypowiedzieć się na temat autorytetu. Trudno określić, czym to jest spowodowane, być może nie wiedzą. Około 40 procent tych młodych ludzi twierdzi, że nie spotkała w swoim życiu żadnych autorytetów. Dla pozostałych, autorytetem są rodzice, rówieśnicy.

Młodzi ludzie są pełni ideałów i ufności do świata. Często mówi się o „dziecięcej ufności”, w swoich poszukiwaniach, bywają bardzo wymagający i stawiają na prawdziwe wzory. A takim wzorem niewątpliwie był święty Jan Bosko.

System pedagogiczny świętego Jana Bosko stawia na niepowtarzalność i oryginalność w różnych aspektach i to nie tylko wychowawczych, zarówno i tych dobrych i złych, opierając wszystko na mocnych fundamentach, jakimi są: miłość, rozum i wiara.

W tym kontekście praca ta ma na celu ukazać, że autorytety odgrywają ważną rolę w procesie socjalizacji i nie mam na myśli tylko dzieci i młodzież, bo także w socjalizacji osób dorosłych są istotnym czynnikiem zmian. Autorytet w myśli pedagogicznej księdza Bosko — zapoczątkował pedagogikę postpenitencjarną i dzięki niemu rola autorytetu w systemie wychowawczym stała się tak bardzo istotna.

Pedagog, wychowawca powinien udzielać młodzieży, dzieciom takiej pomocy wychowawczej, by mogły poprzez jego autorytet wychowawczy stać się odpowiedzialnymi, aktywnymi społecznie i by były przygotowane do życia jako dorosłe osoby.

1.2. Potrzeba autorytetu

Autorytet wychowawczy jest istotnym elementem, który kształtuje przyszłe pokolenia, zarówno w aspekcie intelektualnym, jak i duchowym ucznia. Wielu naukowców, specjalistów, pedagogów wychodzi z założenia, że nie ma wychowania bez autorytetu. „Wychowawca, który nie ma autorytetu, nie realizuje zamierzonych zadań korekcyjnych i nie osiągnie wyznaczonych celów resocjalizacyjnych. Ma to szczególne znaczenie przy korzystaniu z metod opartych na wpływie osobistym i sytuacyjnym”

Autorytet jest ważnym pojęciem, szczególnie teraz, we współczesnym świecie, który charakteryzuje wielokulturowość. Dzisiejsi nastolatkowie potrzebują silnych wzorców, takich, które potrafią ich nauczyć dokonywać wyborów a przy tym dadzą im poczucie bezpieczeństwa i przynależności. Szczególnie jest on potrzeby w wychowaniu i resocjalizacji, ponieważ skuteczność jego oddziaływań zależy od wychowawcy.

Według Heleny Izdebskiej „wychowanie nie może być skuteczne, nie może spełniać społecznych oczekiwań bez możliwości odwołania się do pozytywnych wzorów. Gdy bowiem ich brak, tudzież przestaną istnieć lub załamują się, przede wszystkim zakłóca to mechanizm przekazywania wartości, tak ważnych w kształtowaniu postaw moralnych i społecznych młodego pokolenia. Ponadto może to zakłócić proces naturalnego wzrastania dzieci i młodzieży w społeczeństwo oraz kulturę, głównie na skutek pozbawienia psychicznego oparcia w dorosłych, co ściśle wiąże się z brakiem poczucia bezpieczeństwa. Świadomość, że nie ma się takiego pozytywnego oparcia może pogłębiać niepewność i przygnębienie, rodzić bunt i odrzucenie wszystkiego, co dorośli mówią i czego wymagają”

Potrzeba autorytetu w procesie wychowawczym jest zatem konieczna, ponieważ wynika z potrzeb rozwojowych człowieka, stymulując ten rozwój w kierunku samodzielnej i indywidualnej osoby. „Rola autorytetu w procesie wychowania ma fundamentalne znaczenie. Proces wychowania jest bowiem nierozłącznie związany z wpływem osób znaczących (np. rodziców) na zachowania i postawy wychowanków (dzieci). Nie ma więc wychowania bez autorytetów. To przecież właśnie one są nośnikami odpowiednich wartości”.

Wychowawca, który nie jest autorytetem, nie osiągnie zamierzonych zadań pedagogicznych „Ma to szczególne znaczenie przy korzystaniu z metod opartych na wpływie osobistym i sytuacyjnym”

Potrzeba wzorca dla ludzi wkraczających w dorosłe życie kształtuje ich osobowość. Autorytety stają drogowskazem tego, by szli w odpowiednim kierunku. „Stare łacińskie przysłowie mówi: /„Verba docent exempla trahunt”/ — słowa uczą a przykłady pociągają”

1.3. Stan badań

Wiele nauk społecznych podejmuje się ujęcia zagadnienie autorytetu — między innymi pedagogika, filozofia, psychologia. Każde z tych nauk przyjmuje inne widzenie tego problemu i inaczej zwraca na nie uwagę. Autorytet jest zjawiskiem, który w bardzo obszerny sposób można wyjaśniać na podstawie poszczególnych dziedzin naukowych.

W ujęciu społecznym ciężko poddać autorytet jednoznacznej interpretacji, zarówno ze względu na wielowymiarowość tego pojęcia i kontrowersje w jego ujmowaniu przez poszczególnych autorów, na przykład publikacja Janusza Sztumskiego (1966), Józefa Bocheńskiego (1993), Stanisława Osowskiego (1983) i chyba mogłabym jeszcze kilku wymienić, ale uważam, że najlepiej to zdefiniowała Roberta Michelsa, której definicja autorytetu jest przykładem wielowymiarowości jego znaczenia „zdolność (wrodzona lub nabyta) wywierania przewagi wobec grupy”

W naukach socjologicznych możemy zaobserwować, w jak w różny sposób opisywane jest pojęcie autorytetu. Vilfredo Pareto uważał autorytet za coś stałego we wnętrzu człowieka, jako element niezbędny w tworzeniu społeczności. Geory Simmel pojmował autorytet w dwojakim ujęciu — treści i formy, jakie zachodzą między ludźmi. Max Weber uważał że autorytet to indywidualna potrzeba wewnętrzna. Natomiast Robert Merton podzielił autorytet na pozycje społeczne — status, ranga, stanowisko, stan.

W polskim ujęciu nauk socjologicznych autorytet był analizowany w ramach studiów wyższych, a także jako analiza społeczno — kulturowa, oparta na wiejskiej społeczności (między innymi: Władysław Grabski; Jan Turowski; Kazimierz Dobrowolski; Stefan Dziabała). Ujęcie jednostkowe i ogólnospołeczne prezentują zaś tacy autorzy, jak: Paweł Rybicki i Janusz Goćkowski; Emilia Badura; J. Goćkowski; J. Goćkowski i Anna Woźniak; Iwona Wagner.

Autorytet może być ujmowany psychospołecznie o czym mówi zjawisko obdarzania danej jednostki szczególnym zaufaniem i szacunkiem (Tadeusz Aleksander).

W pedagogicznym ujęciu zakres znaczeniowy autorytetu jest bardzo szeroki, głownie na gruncie wychowania: „Trzeba jasno powiedzieć, że autorytety wskazują drogę, są drogowskazem, miarą samego siebie, światłem, stanowią wzorzec osobowy, wychowują. Z autorytetem wiąże się pojęcie mistrza, mistrza ducha, życia, sztuki, rzemiosła”.

Eric Fromm traktował autorytet jako lustro norm i wartości, które były uznawane w danym społeczeństwie. „Wychowanie rozumiane jako oddziaływanie dorosłych na młode pokolenie także zawiera w sobie normy i wartości. Autorytet i wychowanie są, zatem zjawiskami równoważnymi”.

Pedagogika stawia mnóstwo pytań dotyczących autorytetu, jego istoty i roli w wychowaniu, na co szczególna uwagę zwraca Alena Valislowa. „Jakie miejsce zajmuje w społeczeństwie autorytet i jaką jeszcze odgrywa w nim rolę w dobie kryzysu kultury, społeczeństw i demokracji? co rozumiemy pod pojęciem autorytetu i jakie są jego cechy? co stanowi o jego zaistnieniu i na czym bazuje? czy ma jeszcze sens zajmowanie się autorytetem w dobie jego niewątpliwego kryzysu? co nowego możemy jeszcze odkryć w tej sferze? W jakiej mierze ma jeszcze sens zajmowanie się autorytetem jako problemem pedagogicznym?”

Dzieje ludzkości również stanowią świadectwo tryumfu, oraz liczba upadków autorytetu na przestrzeni wieków. Przykładem jest chociażby Holocaust — utracona wiara w ludzkość i autorytet. I jak to ujęła Alena Valislowa, dzieje się tak dlatego, że „Wszystkie formy demokracji, po pierwsze, rozdzielają kompetencje i odpowiedzialność pomiędzy większą liczbą grup obywatelskich, po drugie, szanują zdefiniowany i kontrolowany przez prawo zakres działań prawa, władzy, rządu, po trzecie zaś, odrzucają anarchię. praktyka — dotycząca nie tylko wychowania — coraz bardziej potwierdza, że szkoła, rodzina i społeczeństwo bez autorytetu i racjonalnego porządku nie spełniają zadań, tracą swoją wartość, pewność, znaczenie i podstawowe funkcje”.

Wielu autorów zwraca uwagę na znaczenie autorytetu w procesie wychowania. I choć jest on niezbędny w wychowaniu, zwłaszcza tym resocjalizującym, nie jest on dany podmiotom wychowawczym. Posiadanie autorytetu wiąże się z wysiłkiem i trudem włożonym w jego budowanie, oraz z takimi cechami wychowawcy, które pomagają mu w jego wypracowaniu i utrzymaniu.

Jak widać z powyższej analizy, ważna jest rola autorytetu i to nie tylko na gruncie wychowania, ale także pozostaje ona nieustannie w sferze zainteresowań badaczy z różnych dziedzin nauki i praktyków.

1.4. Struktura pracy i metody badawcze.

Tytuł pracy /„Autorytet wychowawcy w myśli pedagogicznej św. Jana Bosko”/ wskazuje na rolę autorytetu pedagogicznego ukazując tym samym potrzebę i otwarcie się na przyjęcie pewnych praw, obowiązków oraz wpływów, które są czymś koniecznym i czymś co stanowi filar rozwoju osobowego.

Praca została podzielona na trzy rozdziały. W pierwszym rozdziale zawarte są informacje ogólne na temat autorytetu — czyli pojęcie, autorytetu, oraz autorytet w kontekście historycznym, filozoficznym oraz społecznym.

Rozdział drugi przedstawia model edukacji w ujęciu świętego Jana Bosko, począwszy od jego życia, a później działalności pedagogicznej. Również w tym rozdziale opisałam autorytet pedagogiczny w dobie kryzysu analizując pedagogikę świętego, oraz współczesne definicje, które odwołują się do pedagogiki księdza Bosko.

Rozdział trzeci stanowi nie tylko podsumowanie mojej pracy, ale również analizę autorytetu we współczesnej szkole i podkreśla potrzebę zaistnienia czynników wpływających na autorytet wychowawczy, jak również ukazuje kryzys tego autorytetu i współczesne wyzwania wychowawcy, a także korzyści w zastosowaniu pedagogiki świętego Jana Bosko.

Aneks stanowi fragment biografii będący preludium koncepcji pedagogicznej świętego Jana Bosko. Mówi on o jego życiowym zadaniu i pomaga zrozumieć zwrot w jego życiu, gdy zdecydował się zostać kapłanem. Ukazuje początek drogi do bycia autorytetem wychowawczym i jednocześnie świętym.

W pracy zastosowałam metodę indukcyjno-redukcyjną oraz analityczno-syntetyczną — po to by zrozumieć pedagogikę i system wychowawczy Jana Bosko w kontekście jego życiorysu. Kolejną metodą jaką posłużyła się w pisaniu pracy, była metoda historycyzmu. Dzięki tym metodom dokonałam weryfikacji przedmiotu literatury związanej z pedagogiką świętego Jana Bosko.

1.5. Cel pracy

Celem mojej pracy jest ukazanie znaczenia roli autorytetu w pedagogice, jego potrzeby w wychowaniu, oraz przedstawienie warunków bycia autorytetem wychowawczym.

Autorytet wychowawczy jest podstawą do tego, by wyzwalać w swoim wychowanku same pozytywne cechy i pozwalać mu je w pełni wykorzystać, pisze o tym Eugeniusz Mitek: „Osoba z autorytetem wyzwala w drugim człowieku korzystne inicjatywy. U wielu młodych ludzi przyczynia się do pracy autoedukacyjnej. Jest otwarta na krytykę, chętnie podejmuje dyskusję i zachęca do twórczej współpracy. Wpływa na doskonalenie nie tylko jednostki, ale również całej wspólnoty”

Człowiek ma z natury skłonność do naśladowania innych. Uznany przez młodego człowieka autorytet będzie wyznaczał aktywność własną danej jednostki we wszystkich aspektach jego życia.

Józef Bocheński opisuje autorytet jako „stosunek trójczołonowy między podmiotem, przedmiotem i dziedziną autorytetu”. Osoba jako podmiot — autorytet. Przedmiot, dla której podmiot stał się autorytetem i dziedzina autorytetu jako kompetencje podmiotu. „jako cecha, w którą jest uposażona istota realna lub idealna w stosunku do określonych osobników. Dzięki której uważana jest przez tych ostatnich za obdarzoną w moc wyższą od tej, jaką przypisują samym sobie”.

Jeśli autorytet ma być natchnieniem do pracy młodego człowieka, to trzeba skierować uwagę na to w jaki sposób na niego oddziałuje, sam z siebie nie kształtuje się automatycznie, na jego istnienie działa wiele czynników, jest to miedzy innymi gotowość do darzenia kogoś szacunkiem. Budowanie autorytetu poprzez tworzenie pozytywnych przekonań na swój temat polega na tym by dzielić się mądrością życiową, odpowiedzialnością, pasją, uczciwością. Jerzy Turowicz pisał: „autorytety nie rodzą się na kamieniu. Autorytetami mogą stać się ludzie mądrzy i do gruntu uczciwi, odważni i odpowiedzialni. Ludzie łączący idealizm z realizmem. Rozumiejący świat, w którym żyjemy i całą jego złożoność, mający wyraźną wizję światła, w jakim chcielibyśmy żyć, których głos kierowałby ludzi na drogi, prowadząc do tego świata”

Autorytet wychowawcy buduje w swoim wychowanku wiarę we własne siły, skłania do aktywności i przygotowuje do samokształcenia i wychowania. O tym, czy rzeczywiście cieszymy się z roli bycia autorytetem decyduje wychowanek, „przedmiot”, który ma dla ”podmiotu” uznanie i potrafi się dostosować do tego, co ten od niego wymaga. Według Mieczysława Łobockiego autorytet „stanowi z reguły wartość zależną od innych osób, a przynajmniej jednej z nich. Chodzi mianowicie o osoby uznające innego człowieka za godnego podporządkowania mu się. Bez takiego uznania i gotowości ulegania, istnienie autorytetu nie jest możliwe”

Rozdział II

Autorytet w ujęciu wielkontekstowym

2.1. Pojęcie autorytetu

Co to znaczy, ze ktoś jest dla nas autorytetem?

Najprościej ujmując zakres słowa „autorytet” to, to: iż, chcielibyśmy być, jak te osoby wskazane przez nas, podziwiane i traktowane, jako przykład wszelkich cnót i czynów dla nas jakże dobrych i właściwych.

Idąc dalej i podążając za słownikową definicją, „autorytet” to: „uznanie jakim obdarzana jest dana osoba w jakiejś grupie, a także osoba, instytucja, pismo itp. cieszące się szczególnym uznaniem”.

Wszelkie wytwory działalności człowieka zyskają na wartości, jeżeli ów człowiek staje się autorytetem. To mogą być na przykład także słodycze — czekolada Wedla jest świetnym przykładem na pokazanie takiego wytworu, który stworzył będący w swoim środowisku autorytet.

Encyklopedyczna definicja „autorytetu” pokazuje nam jej szeroki zakres w sposób bardziej szczegółowy, bo już w samej definicji widzimy powagę, a nawet władze i jakże pożądany prestiż i poważanie: „Autorytet — [niem. Autorität, łac. auctoritas ‘powaga’, ‘władza’], Kategoria lub zjawisko psychospołeczne opisywane w naukach o człowieku w celu oznaczenia doniosłego wpływu wywieranego przez osobę lub instytucję na rozwój umysłowości lub stosunki między ludźmi przyjmującymi ulegle jej twierdzenia lub normy, odczuwając przy tym respekt i uznając jej powagę, zwierzchność lub kompetencję; zwykle wyróżnia się autorytet prawa, kompetencji, osobowy, sumienia i religijny”

Po analizie tych dwóch definicji „autorytetu”, wyraźnie tu widzimy istnienie dwóch wymiarów autorytetu: a mianowicie — autorytet wewnętrzny tzw. „podmiotowy”, oraz autorytet zewnętrzny „przedmiotowy”. W przedmiotowym aspekcie zjawisko to wykazuje przymioty, czy tez cechu osobowości danej osoby, instytucji.

W podmiotowym obszarze widzimy cechy danego podmiotu. Szerzej i w sposób osobowy, mówi o tym Janusz Goćkowski. Według niego autorytet to przede wszystkim wzór kompetencji i ma on być żywym wzorem do naśladowania. Wyróżnia on kilka rodzajów autorytetu, są nimi:

„- autorytet przewodnika nauczyciela — to rodzaj autorytetu, który jest cechą trenera, nauczyciela, wykładowcy, mistrza, słowem jednostek uczących innych ludzi;

— autorytet znawcy dobrych rozwiązań problemów praktycznych — ten typ autorytetu reprezentowali magowie czy szamani. Obecnie to inżynierowie, konstruktorzy, technologowie, czy planiści;

— autorytet znawcy prawdy — to bodaj najtrudniejszy do doprecyzowania rodzaj autorytetu. Jest on silnie związany z systemami wartości takimi jak etyka, moralność i prawo, reprezentują go przede wszystkim prorocy, ale także filozofowie, teolodzy, sędziowie czy reporterzy;

— autorytet twórcy będącego klasykiem albo awangardzistą — autorytet jednostki wyznaczającej kierunki rozwoju, wskazującej drogę. Ten rodzaj związany jest z tradycją lub utartym zwyczajem, często także z historią. Może on być reprezentowany przez kreatorów

mody lub klasyków danej dziedziny (dyscypliny naukowej) oraz kogoś, kto współcześnie jest nazywany trendsetterem (osoba kreująca, wyznaczająca, dyktująca nowe trendy, kierunki).

— autorytet zwierzchnika — wynika ze stosunku podległości, ale nie tylko. Może on być wiązany z charyzmą osoby, którą inni uważają za zwierzchnika czy lidera. Według Goćkowskiego to przywódcy, władcy i kierownicy. Dodać do tego należy także

naczelników i koordynatorów;

— autorytet mędrca — to autorytet wynikający z doświadczenia jednostki, związany jest ze znajomością życia i jego realiów, a także sensu życia i egzystencji. Ten rodzaj może (choć nie

musi) być związany z wiekiem jednostki. Historycznie może odwoływać się do mądrości, doświadczenia czy prestiżu osób starszych, którym był on przypisywany z racji wieku.”

W ujęciu podmiotowym chodzi także o takie cechy osobowościowe, wyznaczone przez wartości, czyli to, co wychodzi z nas, bez względu na zajmowaną pozycję społeczną, wykształcenie. Można powiedzieć, że dany człowiek jest autorytetem, ponieważ niesie w sobie takie treści i wartości, które, jak przemawiają przez nie, są z tą osobą zżyte i emanują z niej. One też świadczą o prawdziwości tej osoby, tego co mówi, tego co robi. Czyli te cechy, które wypływają z wnętrzna człowieka.

Zewnętrzne źródła autorytetu wynikają z tego co dana osoba robi, z jej pozycji zawodowej, funkcji społecznych. Byłoby idealnie, gdyby osoba pełniąca daną funkcję była jednocześnie wyposażona, również w wewnętrzne źródła autorytetu, bo to w dużej mierze, buduje cały autorytet.

Źródłem zewnętrznym bywa także atrakcyjny wygląd. Wydaje się i to dosyć często, że osoba która jest atrakcyjna fizycznie wzbudza, jakby od razu większe uznanie, większy autorytet, niż osoba zaniedbana, a nawet taka będą na uboczu życia społecznego.

Na pewno też, tym takim pierwszym zewnętrznym atutem osoby, która przypuszczalnie wzbudzi w nas autorytet, może być ubiór. Oczywiście wiemy, że to jest tylko zewnętrzne źródło, które bardzo często okazać się może chybione, ale jakby wyznacza status społeczny i zawodowy danej osoby. Może to też być osoba, która jest do kogoś podobna, albo tak, która jest z nami w częstych relacjach, kontaktach i przez częstotliwość tej komunikacji, będziemy mieć do takiej osoby większe przekonanie, a samo obcowanie, przebywanie z nią, może wskazywać na to, że staje się dla nas kimś ważnym i obecnym w naszym życiu.

Tak jak mówimy o autorytecie wewnętrznym i zewnętrznym, to w jakiś sposób te cechy osobowości wpływają na to, że pojawia się tak zwany autorytet wyzwalający i ujarzmiający.

Jak sama nazwa wskazuje, autorytet wyzwalający, jest to taki autorytet, który jest konstruktywny i inspiruje do rozwoju, sprawia, że podejmowane decyzje są świadome i że poprzez różnego rodzaju działania, inspiracje, przyczyniają się do tego, że uczniowie zaczynają pracować nad sobą, pogłębia się ich poczucie odpowiedzialności za to co robią, za swój własny rozwój. Bez zwątpienia, ktoś taki ma w sobie cechy miękkie, są między innymi: asertywność, komunikatywność, umiejętność pracy w zespole, wysoką kulturę osobista, kreatywność, cechy które sprawiają, że chce się przebywać z taką osobą, bo jej działania powodują, że staje się ona dla grupy młodych ludzi, czy też dzieci, autorytetem.

Przeciwieństwem jest autorytet ujarzmiający i tak jak w autorytecie zewnętrznym jest ona związana w jakiś sposób ze stanowiskiem, które dana osoba wykonuje, a mając w sobie cechy ujarzmiające, sprawia wrażenie kogoś, kto lubi kontrolować innych, trudno z takim kimś podejmować jakiekolwiek dyskusje, nie ma możliwości pójścia na kompromis. Na ogół jest to związane ze stanowiskiem jakie zajmuje. Funkcja ta sprawia, że może prawnie posłużyć się manipulacją dla osiągnięcia jakiś korzyści. Takie cechy wpływają na to jak się zachowujemy, jak postępujemy i że z taka osobą trudno jest porozmawiać i prowadzić dialog.

Jak widać, wiele czynników wpływa na tworzenie autorytetu i to jak ten autorytet można kreować i jakie jest najważniejsze zadanie tegoż autorytetu, a mianowicie ma on być wzorem osobowym i wskazówką, drogowskazem wskazującym, jak myśleć, działać i postępować.

Podsumowując rozważania na temat pojęcia autorytetu, należy stwierdzić, iż autorytetem się jest ze względu na swoje cechy osobowości, kim jestem i co ze sobą niosę, jako autorytet — poważany, podziwiany, naśladowany. Na autorytet trzeba zapracować ciężką i solidna pracą. Czasami to proces żmudny i długotrwały.

2.2. Autorytet w kontekście historycznym.

Na początku warto omówić kwestię autorytetu od strony antropologicznej. W tym celu należy się cofnąć do czasów starożytnej Grecji, Rzymu do ich wpływów, norm, obyczajowości których źródłem stało się rodzicielstwo. Do dziś to wiemy, iż pierwszym autorytetem dla dziecka staje się nikt inny, jak rodzic, szczególnie ojciec. Na kartach historii czytamy iż, król i osoby wyznaczane przez niego do sprawowania władzy; duchowni; nauczyciele i przede wszystkim rodzice, a zwłaszcza ojcowie — traktowani byli przez prawo, jak „królowie”, a w ich rodzinach — nie można było w żaden sposób zaatakować ojca, gdyż atak ten był traktowany jak zamach na samego władcę. Od oświecenia traktowano władzę w państwie, jak tę panującą w rodzinie, gdzie władca był ojcem, a rolę dzieci stanowiło społeczeństwo.

Autorytet w historycznym znaczeniu, możemy znaleźć też na kartach Biblii. W księdze tej spotykamy osoby, które z całą pewnością można nazwać autorytetem i to zarówno w duchowym, jak i społecznym wymiarze. Biblia jest wprawdzie przewodnikiem w religijnym znaczeniu, ale jest też książką ludzką w której ukazane są różne ruchy polityczne i siły społeczne. Władcy sprawiedliwi, pełni cnót i bojaźni Bożej. Mamy w niej również Najwyższego Boga Ojca, Jezusa, i Maryję, są też Mojżesz, święty Piotr, Łukasz, Jan. Biblia nie neguje potrzeby ludzkich autorytetów, bo one są nieodłącznym towarzyszem naszego życia, uczy nas jak kochać i służyć sobie wzajemnie.

A to, jaki wpływ ma na nas autorytet w określonym czasie historycznym, jest i dzisiaj tematem bardzo aktualnym. Już samo pojęcie autorytetu od dawien dawna wprowadza nie tylko intelektualistów, ale także prostych ludzi w świat fascynacji i poszukiwań cech jakie posiada człowiek, który jest wzorcem i którego możemy nazwać „autorytetem”.

„Zjawisko autorytetu należy do dziejów społeczeństw, ich kultury; związane jest ściśle z historią systemów poznawczych, społeczno — państwowych, zwłaszcza zaś religijnych. Koncepcje te rozwijały się w dwóch zasadniczych nurtach: retoryczno — filozoficznym (głównie poznawczym) i prawno-społecznym; pierwszy wywodzi się z retoryki starożytnej, drugi z prawa rzymskiego”.

Autorytet poznawczy przyjmujemy po to by zdobyć wiedze. Jego wewnętrznym źródłem są rozum i zmysły. Pojawia się zawsze tam, gdzie niektóre źródła zdobywania wiedzy zawodzą i wtedy korzystamy z takich źródeł, jakimi mogą być inne osoby, czy też wytwory ludzkie w postaci książek, artykułów, gazeta, media. Nauczyciel również powinien być takim poznawczym źródłem wiedzy dla ucznia. Tu wspaniałym przykładem staje się Św. Jan Bosko — on nie tylko posiadał wyuczone kompetencje, był autentycznym autorytetem posiadającym praktyczne umiejętności. Autorytet, który jest nieautentyczny nie posiada takich umiejętności. Autorytet poznawczy ma nie tylko wiedzę, posiada również wolę dzielenia się tą wiedzą.

Według Bocheńskiego, „każdy autorytet jest autorytetem epistemicznym albo deontycznym”. Źródłem pierwszego jest wiedza, a drugiego władza. Autorytet poznawczy według niego „przysługuje ludziom, którzy lepiej, głębiej niż my znają przedmiot, […]. Jest to autorytet rzeczoznawcy tego, który wie”.

Autorytetem epistemicznym nazywa się również autorytet znawcy, przysługuje on osobie posiadającej wiedzę w danej dziedzinie, cieszący się uznaniem ze względu na rzetelność treści, które są przez niego przekazywane słuchaczom.

Autorytet z racji swej natury zawsze w jakiś sposób wpływa na człowieka i odgrywa ważna rolę w życiu człowieka. Georg Kerschensteiner (1854—1932), podkreślał „bez autorytetu nie ma wychowania i nie ma kultury”

Podobną rolę mają tu instytucje, rodzina (pierwszy autorytet — autorytet rodzica), szkoła, czy też Kościół.

Ponad dwa tysiąclecia istnienia pojęcia „autorytet” związany był z władzą: prawa, Senatu rzymskiego, Kościoła, monarchów, papieży, czy te różnych władz świeckich, urzędowych.

Autorytet to nie tylko władza konkretnej osoby w ujęciu nie tylko historycznym, ale także, jak pisze Jan Baszkiewicz „korzystne proporcje autorytetu i siły potrzebne są nie tylko dla dobrego samopoczucia rządzących, lecz także — i przede wszystkim — dla łatwiejszego osiągania zamierzonych celów”. Staje się nieodzownym narzędziem tej władzy.

Dziś większość z nas pewnie nie będzie mieć dużego problemu ze wskazaniem chociaż jednego autorytetu z przeszłości. Są nimi: przywódcy polityczni, naukowcy, wielcy myśliciele — filozofowie. To właśnie na autorytetach opierało się dawniej każde społeczeństwo.

Abstrahując, można by myśleć, iż ludzie z przeszłości nie mogli w żaden sposób narzekać na brak autorytetów. Patrząc z perspektywy czasu, z upadkiem monarchii, obywatele raczej przestali wierzyć przywódcom państw, władzy i domagają się czysto realnego wpływu na szeroko pojętą politykę. Przestali wierzyć rodzicom — buntują się i ten bunt uznają za coś naturalnego.

W młodych ludziach widać zagubienie i bark odniesienia do trwałych wartości, a za tym idzie „upadek” i podważanie autorytetu. Na naszych oczach upadają wartości, o które walczyli nasi dziadkowie. Bark szacunku dla drugiego człowieka, dla starszych, chorych i zasłużonych w historii, żeby zaspokoić swoje pragnienia emocjonalne i materialne.

2.3. Autorytet w kontekście filozoficznym

W swoim Podręczniku mądrości Józef Maria Bocheński pisze w jednym z przykazań: „Nie wierz nikomu, dopóki nie przekonasz się, że on zna się na tym, o czym mówi, i że jest prawdomówny”. W tym zdaniu mamy zarys pojęcia autorytetu, który kojarzy się z dyskusjami na temat osób będących wzorem, lub które, miały być nim z punktu widzenia moralności.

W filozofii spotykamy się najczęściej z pytaniem „co jest autorytetem”, niż „kto nim jest”. Podstawowe pytanie „co jest?” zaliczyć możemy do logiki, czyli nauki, która bada poprawność rozumowania, „Odkrywanie prawd jest zadaniem wszelkiej nauki; zadaniem logiki jest odkrywanie praw prawdziwości”. „Co jest autorytetem” przynależy również do epistemologii, czyli „Co to jest poznanie i czym jest poznawanie? Wyjaśnianie praw dotyczących zarówno poznawania i tego, co jest poznane”, jak również w prakseologii, która dotyczy każdego działania ludzkiego.

Ojciec Bocheński w swojej teorii autorytet przedstawia jako, trójczłonową relację pomiędzy osobą, która ma autorytet (podmiot), a osobą, dl której podmiot staje się autorytetem (przedmiot), oraz dziedzinę, dzięki której powstaje pełna relacja, jak występuje pomiędzy tymi dwoma osobami.

W słowniku „Sto zabobonów” J. Bocheński debatuje z poglądami, które dotyczą różnego funkcjonowania autorytetów.

Pierwszym z nich jest racjonalność, gdzie poddaje analizie pewien sceptycyzm, obawę że osoby, mogą nam narzucać obraz rzeczywistości, który jest zafałszowany i prowadzi do niewłaściwego działania. Sam autor mówi o tym w ten sposób: „Pierwszym zabobonem odnoszącym się do autorytetu jest mniemanie, że autorytet sprzeciwia się rozumowi. W rzeczywistości posłuch autorytetowi jest często postawą nader rozsądną, zgodną z rozumem. […] Co więcej, autorytetu używamy nawet w nauce. Aby się o tym przekonać, wystarczy zwrócić uwagę na obszerne biblioteki stojące w każdym instytucie naukowym”

Aby być w pełni uznanym za autorytet, trzeba spełniać pewne kryteria. Profesor renomowanej uczelni, będzie miał zawsze większy posłuch niż uczący się tam student. Podobną sytuacje obserwujemy w Kościołach, czy partiach politycznych. Przynależność do danej instytucji gwarantuje posłuch autorytetowi i zwiększa prawdopodobieństwo ich przekonań.

Drugi zabobon dotyczy wykroczenia poza pewne dziedziny związane z autorytetem, czyli te, które są obok przedmiotu i podmiotu. Tutaj uznaniem wypowiedzi autorytetu stają się jego kompetencje „istnieją autorytety, że tak powiem, powszechne, to jest ludzie, którzy są autorytetami we wszystkich dziedzinach”.

Istnienie takich autorytetów nie jest możliwe, bo nikt nie jest w stanie wiedzieć wszystkiego, i jak zauważa J. Bocheński „grono profesorów uniwersyteckich podpisuje zbiorowo manifest polityczny, zakłada się, że czytelnicy będą ich uważali za autorytety w dziedzinie polityki, którymi oni oczywiście nie są, a więc coś w rodzaju uznania autorytetu powszechnego uczonych. Bo ci profesorowie są zapewne autorytetami w dziedzinie rewolucji francuskiej, ceramiki chińskiej albo rachunku prawdopodobieństwa, ale nie w dziedzinie polityki, i nadużywają przez takie oświadczenie swojego autorytetu”.

Ostatni zabobon dotyczy dziedziny autorytetu, którą mogą być: zbiory zadań, przepisów, przykazań, dyrektyw. Tu mamy do czynienia z autorytetem rzeczoznawcy (epistemiczny) i autorytetem szefa (deontyczny). Wiele osób uważa, że jak ktoś ma władzę to może pouczać swoich podwładnych. Niestety bardzo często ofiarami takich zabobonów stają się ludzie wybitni „pomieszanie autorytetu deontycznego (szefa) z autorytetem epistemicznym (znawcy). Wielu ludzi mniema, że kto ma władzę, a więc jest autorytetem deontycznym, jest tym samym autorytetem epistemicznym i może pouczać podwładnych”.

Analizy J. Bocheńskiego dotyczące autorytetu prowadza do stwierdzenia, że autorytet nie jest rzeczą, cechą, tylko należy do kategorii relacji.

Rozważania z punktu widzenia filozofii dotyczące autorytetu i analiza tego zagadnienia Józefa Marii Bocheńskiego nie jest przypadkowy. J. Bocheński w swoich pracach prowadził badania w duchu filozofii analitycznej i w swoim studium pod tytułem „Co to jest autorytet?”. Przyglądając się definicjom autorytetu, które podawane są przez innych autorów, nie są one tak jednoznaczne, jak te J. Bocheńskiego „Część autorów utożsamia autorytet z osobą albo jej cechami, inni wskazują na możliwość rozważań nad autorytetem w kontekście albo cech osobowych, albo relacji”

2.4. Autorytet w kontekście społecznym

Autorytet od zawsze był i jest trwałym elementem porządku i ładu w społeczeństwie, a także od zawsze spełniał określone funkcje społeczne. W samych naukach społecznych autorytet upatruje się jako: właściwość osoby, lub instytucji; jako relacja między dwoma instytucjami; jak również zaleta swego rodzaju porozumienia. Autorytet społeczny to również manifestacja władzy, relacja, nie zdolność, zjawisko władzy „zdolność (wrodzona lub nabyta) wywierania przewagi wobec grupy

„Autorytet w naukach społecznych bywa określany jako właściwość osoby lub instytucji, która jest szczególnie uprawniona do wydawania poleceń i zarządzeń; jako relacja między dwiema instytucjami, z których jedna pozostaje zwierzchnia, a druga podporządkowana; jako zaleta porozumienia, na mocy którego zostało ono zaakceptowane”.