Bezpłatny fragment - Artilleriewerkstatt Danzig historia wizualna

Wstęp

O Królewskich Pruskich Warsztatach Artyleryjskich (Kgl. Pr. Artilleriewerkstatt Danzig) które działały na terenie Dolnego Miasta (Niederstadt) wiadomo nie za wiele, a właściwie to prawie wcale. A przecież Warsztaty Artyleryjskie były bardzo ważnym elementem w strukturach armii pruskiej, a później niemieckiej i jednym z większych zakładów produkcyjnych w samym Gdańsku.

Można sobie na początek zadać szereg pytań na temat Warsztatów Artyleryjskich: gdzie się znajdowały, jak zmieniały przy tym lokalizacje? Jak się rozbudowywały? Jak wyglądały te miejsca i same warsztaty i jak wyglądają one współcześnie?

Czy jest możliwe w ogóle udzielenie odpowiedzi na te pytania?

Częściowo tak. Bowiem dzięki zachowanym planom, mapom, kartom pocztówkowym, zdjęciom, a nawet współczesnym zdjęciom lotniczym, tudzież wykonanym z drona. Mamy możliwość ustawienia ich w określonym punkcie historii, czy też nawet konkretnej dacie.

Jest to o tyle istotne że tego miejsca nie ma już fizycznie w przestrzeni Gdańska, jak również powoli częściowo znika z szerszej świadomości historycznej.

Jeszcze do roku 2001 działała w budynkach dawnych warsztatów artyleryjskich Gdańska Fabryka Wyrobów Blaszanych. Dlatego bardzo często w przekazach można spotkać się z popularnym określeniem tego miejsca jako tzw. Blaszanka. Bardziej tkwiącej w ogólnej świadomości niż warsztaty artyleryjskie, choć ich historia w tym miejscu była dłuższa niż samej fabryki.

Ostatnie fizyczne ślady w postaci zabudowy industrialnej po dawnych Warsztatach Artyleryjskich (Artilleriewerkstatt) w Gdańsku znikły w czerwcu 2012 roku kiedy to Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego wydał nakaz rozbiórki ostatnich budynków, zdewastowanych przez te lata przez „złomiarzy” i grożących ostatecznie zawaleniem.

Teren dawnych warsztatów artyleryjskich jest obecnie w posiadaniu prywatnego inwestora, który planuje w tym miejscu inwestycję budowlane (stan na 2025 rok). Jednak zapewne w żaden sposób nie będzie ona nawiązywała do dawnej zabudowy historycznej tego miejsca.

Choć w tej historii jest jeszcze jedno istniejące miejsce powiązane w działalnością dawnych warsztatów artyleryjskich, które znajduje się na pobliskiej dzielnicy Olszynce. Jest nim dawne osiedle robotnicze wybudowane na początku XX wieku na potrzeby właśnie pracowników warsztatów artyleryjskich.

Warsztaty Artyleryjskie (Artilleriewerkstatt Danzig) na planach miasta Gdańska

Na planach i mapach miasta Gdańska możemy w pewny stopniu prześledzić historię Artilleriewerkstatt Danzig (Warsztatów Artyleryjskich w Gdańsku), ich rozwój i rozbudowę na przestrzeni lat w których one istniały.

Nie będziemy tu jednak przedstawić każdego planu lub mapy z osobna. Skupimy swoją uwagę na tych które są istotne z powodu swojej szczegółowości lub z lat prezentujących istotne daty dla funkcjonowania warsztatów artyleryjskich w Gdańsku.

Trzeba też mieć na uwadze to że na mapach publicznych i ogólnie dostępnych odwzorowanie położenia samych warsztatów jak i poszczególnych budynków może być ukryte lub znacznie zafałszowane. Nie wspominając o ewentualnych opisach przeznaczenia poszczególnych budynków.

Na planie Buhsego

Jednak jednym z najciekawszych planów jest tzw. Plan Buhsego powstały w związku z uchwaleniem w Prusach ustawy katastralnej. Zobowiązywała ona każde miasto wśród nich między innymi Gdańsk, do sporządzenia bardzo dokładnych planów.

Pomiary wykonywane przez Buhsego trwały przez trzy lata, tj. w latach 1863—1866, podczas których dokonał dokładnego zwymiarowania i usytuowania wszelkich zabudowań. Dzięki temu że wybrano do celu dość nietypową skalę 1:1000, udało się zaznaczyć na nim niemal wszystko z zachowaniem dużej szczegółowości drobnych detali urbanistycznych. Można nadmienić że był to jedyny taki dokładny plan miasta, jaki wówczas powstał w całej ówczesnej Europie.

Dzięki temu mamy doskonały wgląd na tereny Warsztatów Artyleryjskich (Artilleriewerkstatt), wraz z nanoszonymi przez lata użytkowania planu wprowadzanymi zmianami i planami urbanistycznymi, jakie zachodziły na przestrzeni lat II połowy XIX wieku.

Przedstawiony wycinek z planu Buhsego pokazujący tereny Warsztatów Artyleryjskich (Artilleriewerkstatt Danzig), złożony został z wycinków dwóch różnych arkuszy (kart). Starałem się przyłożyć do pracy, tak aby ich łączenie było prawie niezauważalne.

Szkic sytuacyjny z 1901 r.

Czy wiadomo gdzie na terenie Warsztatów Artyleryjskich (Artilleriewerkstatt) znajdowały się poszczególne wydziały produkcyjne?

Gdzie była na ten przykład malarnia, warsztat kołodziejski, warsztat siodlarski, nie wspominając już o takich miejscach jak ślusarnia, tokarnia czy też kuźnia? Chyba każdy, nie tylko zajmujący się historią Warsztatów Artyleryjskich w Gdańsku chciałby dotrzeć do tego typu informacji. I o dziwo odpowiedź na to pytanie brzmi: tak oczywiście mamy takie informacje.

Wszystko to jest możliwe dzięki wydarzeniu z dnia 1 sierpnia 1901 roku, jakim był duży pożar który wybuchł na terenie warsztatów. Spowodował on znaczne straty materialne zarówno w wyrobach i surowcach jak i nieruchomościach. Jak relacjonowała wówczas na swoich łamach lokalna gazeta „Danzinger Neueste Nachrichten” tamte wydarzenia:

tłum.:

„Otrzymaliśmy następujący oficjalny raport o pożarze (patrz szkic poniżej): „W budynku oznaczonym jako nr 5 znajdował się na parterze warsztat kołodziejski, na pierwszym piętrze warsztat stolarski, a warsztat rymarski i skórzany na poddaszu. 10 minut przed godziną 1 (w nocy), strażnik robiąc obchód, zauważył pożar w środku budynku na pierwszym i drugim piętrze. Gdy pospieszył około 50 kroków do drugiego strażnika, który siedział w portierni, nastąpił wybuch (najprawdopodobniej trocin i pyłu drzewnego), który wyrzucił okna z całego południowo-zachodniego narożnika”.

org.:

„Amtlich wird uns über den Brand Folgendes mitgetheilt (siehe untenstehende Skizze): „In dem mit Nr. 5 bezeichneten Gebäude befanden sich im unteren Geschoß die Stellmacherei, im ersten Geschoß die Tischlerei und im Dachgeschoß die Sattlerei und Lederzurichterei. 10 Minuten vor 1 Uhr bemerkte der Wächter auf seinem Rundgang in der Mitte des Gebäudes im ersten und zweiten Stod Feuer. Während er ca. 50 Schritte bis zu dem in der Portierloge fizenden anderen Wächter eilte, erfolgte eine Explosion (jedenfalls der Sägespähne und des Holzstaubes), welche die Fenster der ganzen Süd-Westecke herausschleuderte.“

W tym artykule gdzie zdarzenie to było szeroko opisywane, znalazł się oprócz tego uproszczony szkic sytuacyjny Warsztatów Artyleryjskich. Zamieszczono na nim rozmieszczenie poszczególnych budynków i znajdujących się w nich wydziałach produkcyjnych. Szkic miał za zadanie ułatwienie czytelnikom w zorientowaniu się syuacyjnym w zawartym w artykule opisie wydarzeń.

Tłumaczenie niemieckich terminów znajdziemy poniżej:

Wall — Obecna ul. Reduta Żbik

Thorwege — Brama wjazdowa (od Hühnergasse), ob. ul. Ułańska

Garten — Ogród

Kesselhaus — Kotłownia

Metalldreherei — Tokarnia

Schmiede — Kuźnia

Schlosserei — Ślusarnia

Kohlenlager — Skład węgla

Elektrische Zentrale — Centrala elektyczna (elektrownia?)

Zirkus — Cyrk

Anstreicherei — Malarnia (lakiernia)

Nutzholzschuppen — Szopa na drewno

Parterre und erstes Stockwerk: Tischlerei — Parter i pierwsze piętro: Stolarnia

zweites Stockwerk: Sattlerei — drugie piętro: Siodlarnia

Materialien- u. Fabrikaten- Niederlage — Skład materiałów i wyrobów gotowych

Nr. 5 bezeichnete Gebäude — Budynek nr 5

Verwaltungsgebäude u. Dienstwohnungen — Budynek administracyjny i mieszkania dla personelu

Verwaaltungs-gebäude — Budynek administracyjny

Wohnung des Direktors und Unterdirektors — Mieszkanie dyrektora i zastępcy dyrektora

Dienstwohngebäude — Budynek mieszkalny dla personelu

Plan sytuacyjny Industrie- & Blechwaren Werke A.G.