Bezpłatny fragment - Architektura Romańska, Gotycka i Barokowa w Polsce

Architektura Romańska Gotycka i Barokowa w Polsce Tom 5

Książka powstała w oparciu o materiały własne autora jak i po części przy pomocy artykułów Polskiej wikipedii a także portalu zdjęć Pixbey. Na okładce. Nawa główna katedry  świętych Marcina i Mikołaja w Bydgoszczy

Je suis câliné dans tes bras, flottant avec toi dans les cieux, haut comme un oiseau libre, je t’embrasse avec amour aussi tendrement que la plus belle fleur touche et je t’embrasse avec choc Tes lèvres ferment les yeux avec délice et tu me murmures doucement, aime-moi, t’aime tellement et de mes yeux coulent des larmes de bonheur et je te serre encore plus pour que tu ne sois pas emporté même par le vent ou que tu ne disparaisse pas dans le brouillard comme un beau rêve pour toi Ma joie bien-aimée chaque jour toi et moi sommes seulement réunis jusqu'à nos derniers jours ensemble

Województwo Kujawsko Pomorskie

Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Brodnicy

Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Brodnicy, jest to rzymskokatolicki kościół parafialny, należący do zakonu franciszkanów, znajdujący się w Brodnicy, w województwie kujawsko-pomorskim. Należy do dekanatu Brodnica diecezji toruńskiej. Świątynia ufundowana w 1751 roku przez starostę brodnickiego Józefa Pląskowskiego i jego małżonkę Rozalię z Czapskich. Budowla ukończona do 1761 roku. Pierwotne budynki klasztorne były najprawdopodobniej drewniane, obecnie murowane zostały wybudowane po pożarze w 1769 roku Po kasacie zakonu w 1831 roku kościół stał się świątynią cmentarną a klasztor w 1839 roku został zamieniony na więzienie. Dopiero po 1945 roku zespół klasztorny ponownie został objęty przez franciszkanów, którzy odremontowali cały kompleks w latach 1950 do roku 1952 i od roku 1964 do roku 1966. Kościół reprezentuje styl barokowy, Jest to budowla o jednej nawie, z orientowanym i prosto zamkniętym prezbiterium, za ołtarzem głównym mieści się zakrystia a nad nią na piętrze znajduje się chór zakonny. Wnętrze nakryte jest sklepieniem kolebkowym z lutenami, gdzie okna są zamknięte półkoliście. Łuk tęczowy jest wydzielony szerokim gurtem a ściany przez stylizowane filary. Chór muzyczny jest podparty przez trzy arkady oddzielone półkoliście. Wyposażenie jest jednolite w stylu rokokowym z 1761 roku. W prezbiterium z boku na ścianach wiszą obrazy jak. Matki Bożej Królowej Aniołów w stylu barokowym, umieszczony w malowanej ramie z ornamentem roślinnym i puttami, namalowany około połowy XVII wieku, oraz naprzeciwko obraz Drzewo genealogiczne św. Franciszka z XVIII wieku, w stylu barokowym, który ufundował Marcin Lasocki kasztelan sochaczewski. Pod obrazem Matki Bożej Królowej Aniołów znajduje się marmurowe epitafium kolatora Józefa Pląskowskiego zmarłego w 1773 roku, i jego żony Rozalii Czapskiej a zmarłej w 1755 roku, oraz ufundowane w 1791 roku, przez ich potomka, księdza Andrzeja Pląskowskiego kanonika chełmińskiego i warmińskiego. Na ścianach bocznych świątyni zostały odkryte niedawno tak zwane zacheuszki malowidła ścienne znajdujące się w miejscach, gdzie kościół został poświęcony, przedstawiające emblematy franciszkańskie skrzyżowanych dłoni.

Kościół świętego Wojciecha w Jabłonowie Pomorskim

Kościół świętego Wojciecha w Jabłonowie Pomorskim jest to neogotycki kościół katolicki wybudowany w latach 1860 do roku 1866. Parafia na terenie Jabłonowa Pomorskiego istnieje co najmniej od schyłku XIII wieku. Z 1445 roku, pochodzi pierwsza informacja źródłowa o istniejącej już tu parafii. Pierwszy drewniany kościół spłonął w 1661 roku. Kolejny, również drewniany kościół, wzniesiony w ostatnich dziesięcioleciach XVII wieku, i spłonął także w 1785 roku. Od 1641 roku, ta wieś, była własnością grudziądzkiego konwentu jezuitów, którzy przy kościele prowadzili stację misyjną. W 1757 roku, decyzją biskupa W. S. Leskiego parafia została inkorporowana do konwentu jezuitów i zakon przejął prawa patronatu nad kościołem. W 1773 roku, po kasacie zakonu jezuitów parafia została przejęta przez księży diecezjalnych, a po 1785 roku, z racji na brak świątyni parafia Jabłonowo, została na kilkadziesiąt lat złączona z parafią Bursztynowo. Kolejny drewniany kościół, został wzniesiony w 1816 roku. kiedy to została reaktywowana samodzielna parafia. Pod koniec lat 50 tych XIX wieku, został on rozebrany z polecenia Stefana Narzymskiego, który razem z małżonką Otolią z Karwatów ufundował nowy, murowany obiekt, który miał być dopełnieniem kompleksu parku i pałacu na wzgórzu jabłonowskim. Budynek został zaprojektowany przez Augusta Stülera, być może na wzór kościoła świętego Maurycego we francuskim Angers lub kościoła świętego Mikołaja w Hamburgu, które wykazują doń istotne podobieństwa zewnętrzne. Obiekt miał na wzór gotyku zachodnioeuropejskiego wywoływać maksymalne wrażenie lekkości i strzelistości dzięki wieży w formie iglicy oraz wąskim oknom. W podobnym charakterze utrzymane jest neogotyckie wnętrze z kryptą i sarkofagiem małżonków Narzymskich. Oprócz typowo neogotyckich ołtarzy bocznych kościół mieści rzeźby ewangelistów oraz starsze, barokowe obrazy Matki Boskiej oraz świętego Franciszka Ksawerego. Po II wojnie światowej siedziba parafii została przeniesiona do kościoła poewangelickiego pod wezwaniem Chrystusa Króla, a kościół św. Wojciecha spadł do rangi świątyni filialnej i pogrzebowej, z racji na bliskość cmentarza. W 1976 roku, kościół świętego Wojciecha ustanowiono kościołem rektorskim, jako osobny ośrodek duszpasterski, a 1 stycznia 1978 roku, uzyskał ponownie status parafialnego.

Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny i błogosławionego księdza Stefana Wincentego Frelichowskiego w Jastrzębiu

Kościół Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny i Błogosławionego księdza Stefana Wincentego Frelichowskiego w Jastrzębiu, jest to zbudowany z drewna, rzymskokatolicki kościół parafialny należący do dekanatu Górzno w diecezji toruńskiej. Kościół usytuowany na wzgórzu, przy drodze do Komorowa, niedaleko rozwidlenia dróg do Górzna i Brodnicy. Przypuszczalnie kościoły w Jastrzębiu, wcześniej zawsze były drewniane. Ślady pierwszej świątyni pochodzą już z 1618 roku, kiedy to kościół miał, wezwanie świętego Leonarda. Najstarsze materiały źródłowe opisują drewniany kościół zbudowany w 1682 roku, to dzięki staraniom księdza Grzegorza Mioduskiego miejscowego proboszcza i kanonika pułtuskiego. Konsekracji kościoła dokonał 22 lipca 1700 roku, biskup płocki ksiądz Ludwik Bartłomiej Załuski. Patronami kościoła byli Najświętsza Maryja Panna w Tajemnicy Nawiedzenia świętej Elżbiety oraz świętego Opata Leonarda. Obecny kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny został wybudowany za czasów kolatorstwa biskupów chełmińskich w 1821 roku. Kościół jest orientowany, drewniany o konstrukcji zrębowej i sumikowo łątkowej na podmurówce z głazów granitowych, spojonych wapienno cementową zaprawą, o ścianach oszalowanych, a dachach siodłowych. Korpus założony na planie prostokąta z węższym i niższym prezbiterium zamkniętym trójbocznie. Od strony zachodniej w korpusie wtopiona niska, kwadratowa wieża. Do szczytu zachodniego dostawiona w 1960 roku, murowana kruchta z imitacją konstrukcji szachulcowej. Nad korpusem i kruchtą wejściową osobne dachy dwuspadowe, wieża kryta dachem namiotowym zastosowana tu jest blacha miedziana. Wnętrze kościoła nakryte płaskim stropem polichromowanym, w nawie z dwoma podciągami. Malatura pochodzi z 1858 roku. Od zachodu wybudowany chór muzyczny wsparty na ośmiu słupach. Prezbiterium przedzielone prostą ścianą za ołtarzem głównym. Zakrystia wydzielona między trójbocznym zamknięciem prezbiterium a prostą ścianą wewnętrzną. Nawę główną oświetlają cztery okna wypełnione witrażami zaprojektowanymi i wykonanymi w 1964 roku przez Stanisława Powalisza. Witraże te przedstawiają, Pietę, Ofiarowanie w świątyni, Maryję Królową Polski i dwunastoletniego Jezusa nauczającego w świątyni. W prezbiterium na dwóch kolejnych witrażach znajdują się. Oko Opatrzności Bożej wraz z symbolami ewangelistów Łukasza i Jana oraz Duch Święty wraz z symbolami ewangelistów Marka i Mateusza. Na wyposażenie kościoła składają się, polichromowany ołtarz główny i dwa boczne o cechach barokowej snycerki z 1 połowy XVIII wieku. A tłem ołtarza głównego jest namalowana czerwona kotara. Ażurowe ornamenty ołtarza nawiązują do wzornictwa manieryzmu niderlandzkiego i przedstawia powyginane, stylizowane wicie roślinne z fantazyjnymi kwiatami i pękami owoców, po obu stronach tabernakulum znajdują się herby fundatorów świątyni na czerwonym tle jak Nałęcz i Larysza. Obrazy w ołtarzu głównym: Nawiedzenie z XIX wieku, zasłonowy Święta Trójca z przełomu XIX i XX wieku, oraz w zwieńczeniu święty Jan Ewangelista z XVII wieku wszystkie namalowane przez nieznanych artystów techniką olejną na płótnie. Po obu stronach ołtarza wiszą na ścianie pozłacane anioły. W południowym ołtarzu bocznym Matka Boska Nieustającej Pomocy autorstwa księdza Marka Cześnina, zasłonowy Matka Boska Częstochowska z 1966 roku, jest autorstwa księdza Franciszka Znanieckiego oraz w zwieńczeniu przedstawienie świętego Józefa z XVII wieku w towarzystwie rzeźb świętego Stanisława z XV wieku, i niezidentyfikowanego świętego. W północnym ołtarzu znajduje się, Serce Jezusa z 1966 roku, autorstwa księdza Franciszka Znanieckiego, zasłonowy to portret błogosławionego ks. Stefana Wincentego Frelichowskiego autorstwa Grażyny Zielińskiej, a w zwieńczeniu ukrzyżowanie w otoczeniu figur złego i dobrego łotra. Ponadto na ścianie zawieszono XIX wieczny, obraz świętego Antoniego Padewskiego. Wyposażenie uzupełniają chrzcielnica o cechach rokokowych przedstawiająca wzburzone wody Jordanu podczas chrztu Jezusa z 1 połowy XIX wieku, a ambona pochodzi z XVIII wieku, zbudowano ją z ośmiobocznym polichromowanym koszem dekorowana snycerskimi emblematami i zamknięta u dołu szyszką, renesansowy kielich, monstrancja z 1738 roku, oraz cztery lichtarze cynowe wykonane w XVIII wieku. Organy są w tym kościele pozytywowe o zewnętrznej oprawie neobarokowej i współczesnym jej wyposażeniu instrumentu z zespołem dźwięku w znacznej części uzupełnionym po zniszczeniach wojennych w drugiej połowa XIX wieku, instrument składa się z traktury mechanicznej wiatrownicy mechaniczno zasuwkowej, posiada miech pływakowy, 7 rejestrów, 1 manuał. Obecny zespół brzmieniowy nie jest oryginalny. Konstrukcja charakterystyczna dla baroku jednak brak danych o czasie budowy i budowniczym. Wyróżniają się trzy głosy jak. Quinta 2/3’, Flauttravese 4’,Flaut major 8’ tzn. salonowe, które służyły dotowarzyszenia tańcom i śpiewom na dworach. Pozostałe tj. Principal 8’, Octavia 2’, Gambe 8’, Octavia 4’ dodano dla brzmienia kultu religijnego. Na terenie przykościelnym znajduje się drewniana dzwonnica zbudowana w 1 połowie XIX wieku, odremontowana w 1993 roku, i wzniesiona została w konstrukcji słupowo ramowej, jest szalowana. Otwory okienne zamknięte prostokątnie. W niej zawieszony późnogotycki dzwon z 1510 z minuskułowym napisem O REX GLORIE CHRISTE XPE VENI CUM PACE MARIA oraz stukilogramowy dzwon błogosławiomego księdza S. W. Frelichowskiego z 1997 roku. Przed wejściem do kościoła jest usytuowany mały plac po zachodniej stronie zamknięty budynkiem plebanii zbudowanej w XIX wieku. budynek posiada skromne cechy klasycystyczne a kapitalny remont przeszedł w 1991 roku.Naprzeciwko kościoła znajduje się wyjątkowy krzyż z podwójnymi ramionami jako karawaka z 1946 roku, ustawiono go na miejscu poprzedniego i obalonego przez nazistów, miał ustrzec wieś przed zarazami, która przyczyniły się do śmierci wielu ludzi na terenie ziemi michałowskiej w czwartym ćwierćwieczu XIX wieku. Krzyże te stawiano na odrębnie zakładanych cmentarzach lub, jak w tym przypadku, w centrum wsi dla upamiętnienia wielu ludzi zmarłych na tę zarazę. Podobne karawaki w powiecie brodnickim znajdują się na cmentarzyku cholerycznym w Wichulcu oraz na michałowskim ryneczku w Brodnicy. Kilkakrotnie wieś i okolica stały w obliczu epidemii cholery w latach 1831, 1834, 1848, 1852, 1854, 1855, 1866 i aż 1873 roku. Zmarłych, w wyniku zarazy, mieszkańców grzebano na specjalnie wyznaczonych cmentarzach, które nazywano cholernikami. W Jastrzębiu taki cmentarz epidemiczny zlokalizowano poza wsią, przy drodze w kierunku Gortatowa, za zabudowaniami byłego kółka rolniczego. W dawnych czasach w centralnym miejscu zlokalizowany był kurhan na szczycie, którego powstał ceglany postument zwieńczony figurką Madonny. Dziś zarówno po kapliczce jak i całym cmentarzu nie pozostał ślad, teren zarósł i uległ degradacji. Począwszy od 1859 roku, kościół przechodził liczne remonty i renowacje. Już 38 lat po budowie wichura uszkodziła dach. Lata 1866 do roku 1884,były to głównie naprawy dachu i wieży kościelnej. W 1877 roku, odnowiono i pomalowano wnętrze, w 1886 zmieniono pokrycie dachowe pierwotnie gont na dachówkę esówkę. Po kolejnej restauracji w 1911 roku, podczas obrad rady parafialnej 18 lutego 1912 roku, podjęto decyzję o powiększeniu kościoła, i w miejscu zakrystii miała powstać dobudówka, jednak koszt przedsięwzięcia oszacowano na 4700 marek. Kolejna burza uszkodziła budynek w roku 1922. W 1926 roku, odnowiono wieżę, pokrywając ją blachą cynkową. Od 1964 roku, zmieniono stolarkę okienną co zaczęło serię remontów poprzedzających milenium chrztu Polski. Wnętrze kościoła było odnawiane w 1966 roku, wtedy też zastąpiono starą kruchtę z muru pruskiego na murowaną z cegły. Dębową podłogę i ławki w nawie trafiły do kościoła w 1972 roku, a nagłośnienie i instalację elektryczną wymieniono w latach 80 te. Całkowitą restaurację zewnętrzną rozpoczęto w roku 1991, kiedy proboszczem został ksiądz Zbigniew Markowski. Rozpoczęto od wzmocnienia konstrukcji i podstemplowania północnej ściany, która była odchylona o 20 stopni od pionu. Aby zapobiec dalszemu przechylaniu konstrukcji i zaciekaniu wody do środka wymieniono oczep oraz wzmocniono drewno żywicą. Kruchtę obudowano imitacją konstrukcji szachulcowej, pokryto dach kościoła blachą miedzianą, ściany obito nowymi deskami a wieżę zwieńczono krzyżem kowalskiej roboty pana Jarzynki z Górzna. Kolejny remont konserwatorski rozpoczęto w roku 1994, modrzewiowa podłoga, nowe oświetlenie, odkrywki i konserwacja pierwotnego wystroju malarskiego na ścianie wschodniej prezbiterium, na stropie oraz balustradzie chóru muzycznego. W 1996 roku, zamontowano szyby przeciwwłamaniowe, w 1998 roku, naprawiono system odprowadzający wodę z rynien, odgrzybiono zawilgocenia ścienne. Ostatnim etapem realizowanym w 1999 roku, dokończono wykonanie dekoracji zgodnej z pierwotną kolorystyką i ornamentyką wnętrz. Niestety ograniczenia finansowe nie pozwoliły na całkowite odsłonięcie pierwotnej bogatej dekoracji a jedynie jej zasygnalizowanie. Wokół kościoła znajduje się nieczynny cmentarz przykościelny, z licznymi zabytkowymi nagrobkami z XVIII, XIX i XX wieku. Niedaleko znajduje się także czynny cmentarz grzebalny z 1914 roku. Założony na planie regularnego prostokąta. Cmentarz powiększono w 1994 roku, a uroczystego poświęcenia dokonał biskup pomocniczy diecezji toruńskiej Jan Chrapek. Kolejna rozbudowa cmentarza nastąpiła w 2009 roku, a latem 2010 w roku, w centralnej części nowego cmentarza wybudowano kamienny postument zwieńczony drewnianą figurą przedstawiającą Pietę. Cmentarz grzebalny posiada wystrój parkowy i w przeciwieństwie do przykościelnego nie posiada zabytkowych nagrobków. Kaplica cmentarna została zbudowana w 1937 roku, staraniem proboszcza księdza Tomasza Goska. Także latem 1997 roku, dokonano kapitalnego remontu, umieszczono w jego wnętrzu ołtarz posoborow kaymień granitowy z kagankami. Zwieńczeniem fasady jest sygnaturka, w której zawisł odnaleziony, mały przestrzelony w czasie wojny dzwon. Ten kościół drewniany mocą decyzji nr 388 z dnia 26 listopada 1957 roku został wpisany do rejestru zabytków pod nr 126 i jest obiektem chronionym prawnie PSOZ/AB-VII-23/320/92. Barokowy ołtarz główny z kościoła parafialnego w Jastrzębiu pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny wpisany do rejestru zabytków pod nr B/201 z dnia 30 grudnia 1996 roku, pod numerem PSOZ/DKI IB-5/2887/96.Parafia posiada białe karty dla ołtarza głównego wykonanie E. Nawrocka 1997-02-17. Jaki dla obrazu Trójca Święta z ołtarza głównego wykonanie E. Nawrocka 1997-04-21,a także dla obrazu Nawiedzenia z ołtarza głównego wykonanie E. Nawrocka 1997-04-21,oraz dla obrazu Świętego Jana, ze zwieńczenia ołtarza głównego wykonanie E. Nawrocka 1997-03-17.Parafia ponadto posiada dokumentację restauracyjną i konserwatorską wykonaną przez profesora B. Rouba z zespołem studentów archiwa parafialne z metrykami urodzeń, aktami zgonów i zapowiedzi przedślubne. Ponadto księgi parafialne pochodzące z XIX wieku, księgi chrztów od 1877 roku, ślubów od roku 1945, pogrzebów od roku 1946, I Komunii świętych od 1959 roku, bierzmowanych od roku 1953,oraz istnieje kronika parafii od 1991 roku.

Kolegiata Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Ciechocinku

Kolegiata świętych Apostołów Piotra i Pawła w Ciechocinku jest to rzymskokatolicki neogotycki, kościół parafialny znajdujący się w Ciechocinku, miejscowości uzdrowiskowej położonej w województwie kujawsko pomorskim, powiecie aleksandrowskim w diecezji włocławskiej, dekanacie nieszawskim. Z początkiem XIX wieku, Ciechocinek nie posiadał własnego kościoła a na nabożeństwa mieszkańcy i kuracjusze udawali się do pobliskiego Raciążka. Okazało się to dość uciążliwe i w 1851 roku, proboszcz w Raciążku, otrzymał zezwolenie na otwarcie kaplicy i odprawianie w niej nabożeństw w miesiącach sierpniu i wrześniu. Kaplicę urządzono jeszcze w tym samym roku w nowo wybudowanej sali w galerii spacerowej w Parku Zdrojowym i dedykowano Matce Bożej. Poświęcenia kaplicy dokonał w dniu 10 marca 1851 roku, ksiądz biskup Tadeusz Łubieński. Pierwszym stałym kapelanem ciechocińskim został wyznaczony w 1854 roku, ksiądz Jan Rutkowski, były karmelita z Zakrzewa. W 1862 roku, ksiądz Rutkowski otrzymał probostwo w Starokrzepicach, a na jego miejsce przybył ksiądz Jacek Jędrecki, który wkrótce objął swoje obowiązki. Nie pozostał jednak w Ciechocinku dłużej, zniechęcony trudnymi warunkami lokalowymi. Nowy kapelan ksiądz Walenty Kuroch, wikariusz z Opatówka, został mianowany 1863 roku. W 1871 roku, przybył do Ciechocinka ksiądz Felicjan Lutoborski, zakonnik z klasztoru oo. reformatów we Włocławku, który zjednał sobie szacunek i życzliwość u ludzi, a przede wszystkim dzięki jego staraniom rozpoczęto budowę kościoła. W dniu 30 marca 1873 roku, zawiązał się Komitet Budowy Kościoła, którego prezesem został ziemianin Leon Wodziński herbu Jastrzębiec ze Służewa, a członkami doktor Roman Ignatowski, lekarz warzelni soli, Ignacy Szymański zawiadowca stacji kolejowej w Ciechocinku i ówczesny kapelan ksiądz Felicja Lutoborski. Plan kościoła Departament Spraw Duchownych Obcych Wyznań zatwierdził w dniu 23 maja 1873 roku. Kamień węgielny pod fundamenty kościoła poświęcił administrator diecezji kujawsko kaliskiej, ksiądz kanonik Florian Kosiński w sierpniu 1874 roku. Fundatorem świątyni był Zarząd Wód Mineralnych w Ciechocinku. Budowę wsparli okoliczni ziemianie, mieszkańcy Ciechocinka i kuracjusze. Prezes Komitetu Budowy Kościoła Leon Wodziński ofiarował drewno na budowę, kolej dokonała bezpłatnej zwózki materiałów. Na potrzeby budowy założono nawet własną cegielnię pod Raciążkiem. Budowę kościoła, według projektu warszawskiego architekta Edwarda Cichockiego, rozpoczęto w 1873 roku, a zakończono w 1884 roku. Benedykcji ukończonej świątyni dokonano zaraz po zakończeniu budowy, ale uroczystej konsekracji dopiero w 1904 roku. Wybudowano go początkowo jako kościół filialny parafii w Raciążku. Dopiero jednak po uzyskaniu przez Polskę niepodległości, staraniem miejscowej ludności można było erygować ciechociński kościół na kościół parafialny. Dekretem biskupa włocławskiego Stanisława Zdzitowieckiego dnia 8 maja 1918 roku, to erygowano kościół i utworzono parafię. Okręg parafialny w Ciechocinku utworzyły wsie: Ciechocinek, Nowy Ciechocinek, Słońsk Dolny i Górny, Wołuszewo i Wygoda. Od 16 października 2018 roku, decyzją biskupa włocławskiego Wiesława Meringa, świątynia stała się kolegiatą i siedzibą ciechocińskiej kapituły kolegiackiej. Kościół wybudowano w cegle, w stylu neogotyckim. We wnętrzu wykorzystano żeliwo, które posłużyło do konstrukcji filarów, ambony i chóru muzycznego. Ołtarz główny i dwa ołtarze boczne wykonano z białego marmuru kararyjskiego. W ołtarzu umieszczono obraz Przemienienia Pańskiego, a na zasuwie śś. Piotra i Pawła Apostołów. W ołtarzu północnym stanęła figura św. Antoniego, w południowym, Matki Boskiej Łaskawej. W wieżach kościoła umieszczono dwa duże dzwony, a same wieże pokryto blachą miedzianą. Dach świątyni przełożono łupkiem. Wnętrze pokryła wielobarwna polichromia. Złocenia wykonał Czesław Czarnecki. Kościół w Ciechocinku dopiero około 1905 roku, zyskał pełen wystrój architektoniczny. W latach 1903 do roku 1905, założono witraże wykonane w Zakładzie świętego Łukasza w Warszawie. Nabożeństwa uświetniały dźwięki muzyki płynące z 12 głosowych organów roboty braci Blombergów. Polichromia kościoła, wykonana w 1905 roku, była w tonacji ciemnej. Jedynie filary i podłucza otworów drzwiowych pomalowano w dwubarwne pasy. Ornamenty na sklepieniach miały imitować nieboskłon. W 1905 roku, w galerii arkadowej na fasadzie świątyni stanęły figury świętych odlane przez artystę plastyka Wacława Bębnowskiego. Według opisu z 1923 roku, kościół miał od północy zakrystię, w której znajdował się drewniany ołtarz przeniesiony z kaplicy parkowej, a nad nim obraz Ukrzyżowania Pana Jezusa z XVII wieku. Pod ołtarzem wielkim i zakrystią znajdowała się krypta, w której spoczęły między innymi zwłoki organizatora budowy kościoła księdza Felicjana Lutoborskiego. Tablica pamiątkowa budowy, umieszczona została w kruchcie Pierwotny wystrój kościoła nie dotrwał w całości do naszych czasów, a niektóre jego elementy w okresie późniejszym bywały demontowane i przenoszone na inne miejsce. Największe szkody spowodowały obie wojny światowe, kiedy to Niemcy zdarli miedzianą blachę z wież kościoła i skradli dzwon z prawej wieży. Po okresie okupacji hitlerowskiej starano się o przywrócenie świątyni jej dawnego blasku. W prawej wieży kościoła zawieszono dwa małe dzwony, przeniesione ze Słońska. Zaistniała również potrzeba wykonania we wnętrzu bardziej efektownej polichromii. Autorami projektów i wykonawcami fresków zostali wybrani plastycy Józef i Łucja Oźminowie z Warszawy. W związku ze zbliżającym się wówczas 1000 leciem chrztu Polski, Diecezjalna Komisja Artystyczna zadecydowała o umieszczeniu nad ołtarzem bocznym po stronie północnej tematu milenijnego w postaci sceny chrztu Mieszka I, nad nią postaci świętych polskich, a poniżej — obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. Całą kompozycję miał wieńczyć medalion z orłem piastowskim i datami 966 — 1966 i napisem w o treści. Sacrum Poloniae Millenium. Ołtarz południowy przeznaczono na miejsce przechowywania Najświętszego Sakramentu, dlatego planowano umieścić ponad nim scenę Ostatniej Wieczerzy. Całość wieńczyła scena Chrystusa uzdrawiającego sparaliżowanego przy sadzawce Betsaida. Sklepienia pokryto ornamentami geometrycznymi, natomiast fresk na podłuczu łuku tęczowego przedstawiał 12 Apostołów. W nawach bocznych, po usunięciu dawnych gipsowych stacji Drogi Krzyżowej, umieszczono nowe stacje w formie fryzu freskowo-sgraffitowego biegnącego poniżej parapetów okiennych. W drugim etapie renowacji kościoła na ścianach bocznych umieszczono sceny z życia Chrystusa to ściana południowa, oraz z historii Kościoła i jego roli we współczesnym świecie to ściana północna i zachodnia. W latach 1967 do roku 1968, ukończono freski w nawach bocznych. Prace renowacyjne trwały jeszcze w latach 1984 do roku 1989. Celem przebudowy było utworzenie większej przestrzeni dla wiernych zachowując zarazem dawną kompozycję i wnętrze świątyni. Podporządkowanie nowej bryły starej starano się osiągnąć przez zastosowanie tego samego materiału budowlanego, jak cegły i większe rozdrobnienie bryły. W części nadziemnej wprowadzono nowe elementy kościoła jak transept, prezbiterium, zakrystię i biuro, a w podziemiu powstało 5 nowych pomieszczeń. Dnia 15 października 1989 roku, nastąpiło poświęcenie rozbudowanego kościoła przez biskupa włocławskiego Henryka Muszyńskiego. Za projekt i realizację rozbudowy neogotyckiego kościoła parafialnego w Ciechocinku odpowiedzialny był profesor doktor inżynier architekt Jan Tajchman.

Kościół świętej Jadwigi w Nieszawie

Kościół świętej Jadwigi Śląskiej w Nieszawie jest to późno gotycki polski i rzymskokatolicki kościół parafialny, znajdujący się przy ulicy Noakowskiego 13 w miejscowości Nieszawa, położonej w województwie kujawsko pomorskim, znajduje się w powiecie aleksandrowskim, w połowie drogi między Włocławkiem a Toruniem. Pierwsza wzmianka o kościele pochodzi z około 1428 roku. Obecny kościół wzniesiono w latach 1460 a rokiem 1468. W 1592 roku, dobudowano wieżę, a w XVI wieku, kaplicę przy prezbiterium. Kościół był kilkakrotnie odnawiany, na przełomie XVI i XVII wieku, zasklepiono kaplicę przy prezbiterium. Do nawy przybudowano kolejne kaplice, w 1637 roku, od północy pod wezwaniem świętego Jana Chrzciciela, a w 1705 roku, od południa pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny. Po 1721 roku, odnowiono wieżę kościelną, której fundatorem był kasztelan brzesko kujawski. Gruntowny remont kościoła miał miejsce w latach 1951 do roku 1955 i objął takie prace jak, zniesienie pozornego sklepienia nawy z XVII wieku, oraz wiązania dachowego i założenie stropu żelbetowo pustakowego. Kościół w Nieszawie jest to budowla późnogotycka, orientowana z kaplicami barokowymi, murowany z cegły, o układzie gotyckim, z kaplicami otynkowanymi. Dwuprzęsłowe prezbiterium zamknięte ścianą prostą, z przybudówką od północy, mieszczącą kaplicę i zakrystię. Szersza i wyższa nawa trójprzęsłowa, z dwuprzęsłowymi kaplicami od północy i południa, przybudowanymi do przęseł wschodniego i środkowego. Od strony zachodniej kwadratowa wieża ze schodami w grubości muru północnego. Na wieży od strony miasta umieszczony został herb starosty nieszawskiego Michała Działyńskiego, zaś od północy na wysokości drugiej kondygnacji widnieje tablica z nazwiskiem budowniczego wieży, Pawła Rzuca. W murach kościoła tkwią do dzisiaj kule z bombard, jest to pamiątka po potopie szwedzkim. W prezbiterium sklepienie jest kolebkowo krzyżowe z wydobytymi drutami i gzymsikami u spływów, pochodzi ono zapewne z drugiej połowy XVI wieku lub początku XVII wieku. W zakrystii i przedsionku sklepienie jest kolebkowe z lunetami, kaplica przy prezbiterium jest przekryta późnogotyckim sklepieniem sieciowym z XVI wieku. W nawie nowy strop z dekoracją kasetonową z 1952 roku. W kaplicach przy nawie sklepienia są kolebkowo krzyżowe, pod wieżą natomiast wykonano sklepienia krzyżowe. Tęcza oraz powiększone okna w prezbiterium i nawie zamknięte są łukiem ostrym, natomiast w kaplicach przy nawie oraz w zakrystii półkoliście.

Z prezbiterium do zakrystii prowadzi późnogotycki portal, w którym półkoliście sklepiony, sfazowany otwór wejściowy umieszczony jest we wnęce zamkniętej łukiem w ośli grzbiet. Wewnatrz świątyni należey zwrócić uwagę na ołtarz główny manierystyczny, z obrazem Bożego Narodzenia pędzla nieznanego malarza niderlandzkiego, działającego w Gdańsku oraz ołtarze boczne jak, ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej z 1 połowy XVII wieku, w jego nasadzie umieszczono obraz ścięcia świetego Jana, ołtarz świetego Marcina, manierystyczny z połowy XVII wieku, ołtarz świętego Jana Nepomucena, z wczesnobarokowym obrazem Matki Boskiej Skępskiej, ołtarz świętej Barbary, barokowy pochodzący z XVII wieku, ołtarz Zwiastowania Najświętszej Marii Panny, również barokowy z XVIII wieku, stalle z 1635 roku, jest to arcydzieło snycerki polskiej, wykonane w warsztacie gdańskim, ale niestety żadne dokumenty nie mówią, w jakim, ambona z XVIII wieku, chrzcielnica barokowa z XVII wieku, skrzynia kuta pod amboną, prawdopodobnie z XVII wieku, wieczna lampka z 1652 roku, ławki zdobione intarsją z XVII wieku, chór muzyczny o malowniczej dekoracji arabeskowej; dwa obrazy z XVII wieku, namalowane przez Józefa Charzyńskiego, jeden z nich przedstawia Pokłon Trzech Króli, na którym sportretowano króla Zygmunta III Wazę, drugi natomiast ukazuje Zwiastowanie Najświętszej Marii Panny, oba obrazy mają o wymiary 6 x 3 metry, oraz rzeźba klęczącej królowej, wpatrującej się w postać Ukrzyżowaneg, jest w drugiej kondygnacji głównego ołtarza, i obraz przedstawiający klęczącą królową Jadwigę z koroną na głowie a w drugiej arkadzie stalli północnej, fresk Królowej uwalniającej więźnia znajduje się na północnej ścianie prezbiterium); rokokowa monstrancja z figurką królowej z XVIII wieku, wykonana przez złotnika pana Magierskiego.

Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Górznie

Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Górznie lub świętego Krzyża jest to rzymskokatolicki klasycystyczny kościół położony u zbiegu miejskiego rynku i ulicy Bożogrobców. Parafia w Górznie istniała od 1 maja 1325 roku, na mocy aktu erekcyjnego biskupa płockiego Floriana. Od początku istnienia do 1830 roku, pozostawała pod zarządem Kanoników Regularnych Stróżów Grobu Jerozolimskiego inaczej bożogrobców. Nie utrzymywali oni jednak własnego klasztoru na terenie Górzna, a jedynie zarządzali parafią przez wydelegowanych kapłanów. Pierwsza świątynia, wybudowana bezpośrednio po powołaniu parafii, została splądrowana i spalona przez Krzyżaków w 1409 roku. Nowy drewniany kościół przetrwał tylko do 1443 roku. Kolejny obiekt, okazalszy, z wolnostojącą dzwonnicą, został zniszczony w czasie najazdu Szwedów w 1629 roku. Następna świątynia została wzniesiona dzięki staraniom bożogrobcy Wojciecha Ślęckiego i przetrwała do 1763 roku. Dwa lata później kolejny pochodzący z zakonu proboszcz Górzna Antoni Januszewski rozpoczął prace budowlane nad kościołem murowanym, jaki zachował się do naszych czasów. Budowa zakończyła się dopiero w 1812 roku, a jeszcze w XIX wieku, nadbudowywano wieże obiektu. Przy budowie wykorzystano częściowo materiał budowlany pozyskany przez rozbiórkę średniowiecznego zamku biskupiego w Górznie. Jeszcze w roku 1936 kościół został otoczony, a A. Balamowicz wykonał ozdobną bramę z kutego metalu. Do połowy XIX wieku w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła znajdował się cmentarz, a przed I wojną światową z prywatnej inicjatywy powstała grota naśladująca grotę Massabielle w Lourdes. Kościół w Górznie jest jednonawowy, dwuwieżowy, reprezentuje styl klasycystyczny. Wieże obiektu wznoszą się na wysokość 24 metrów i zwieńczone są krzyżami z dwóch skrzyżowanych belek, typowymi dla bożogrobców. Również nad głównym wejściem wymalowany został medalion z krzyżem zakonu. Fasada obiektu jest skromnie dekorowana; okna są pionowe, umieszczone w szerszych wnękach rozmieszczonych zarówno na fasadzie, jak i na obydwu wieżach. Cały kościół pokrywa dachówka holenderska. Kościół posiada sklepienie kolebkowo-krzyżowe, wsparte na rzędzie filarów. Prezbiterium jest oddzielone od nawy łukiem tęczowym. Wejście do nawy prowadzi przez kruchtę, w której położone są również schody wiodące na obydwie wieże oraz do wnęki organowej. Organy kościelne pochodzą z roku 1888. Pierwotnie przed wnękę wysunięty był obszerny chór, który w 1956 został zastąpiony nowym, węższym. Większość wyposażenia wnętrza reprezentuje styl barokowy, trzy ołtarze boczne powstały w II połowy XVIII wieku, o stulecie starszy jest ołtarz główny z cudownym obrazem maryjnym a obecnie jego kult właściwie już zanikł, otoczonym wotami a większość pochodzi z XVIII do XIX wieku. Osiemnastowieczna jest również ambona kościelna, zespół kielichów i lichtarzy oraz rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego. Z kolei XX wiek, i styl neobarokowy reprezentuje obraz Matki Boskiej Szkaplerznej razem z ołtarzem, w którym jest umieszczony. Wnętrze utrzymane jest w kolorystyce typowej dla bożogrobców jak barwy zielona, czerwona i złota, częściowo odtworzonej w 1956 roku, przez plastyka Alojzego Gossa. Na wieżach kościelnych znajdują się trzy zabytkowe dzwony dwa z roku 1638, jeden z 1633 roku, oraz jeden dzwon współczesny, ufundowany w 1995 roku.

Architektoniczny słowniczek  Podręczny

1. Pinakiel, to pionowy element dekoracyjny w postaci smukłej kamiennej wieżyczki, zakończonej od góry iglicą, której krawędzie udekorowane są żabkami i która zwieńczona jest kwiatonem. W postaci bardziej ozdobnej miał kształt ażurowej kapliczki z maswerkami.

2.Oktagonalny, jest to wzór dekoracyjny który ma osiem kątów mający kształt oktagonu.

3. Maswerk to dekoracyjny, geometryczny wzór architektoniczny odkuty z kamienia lub zrobiony z cegieł, używany do wypełnienia górnej części gotyckiego okna, przeźrocza, rozety itp. Występuje także jako dekoracja ścian, murów, wimperg, blend. Taki element jest nazywany ślepym maswerkiem.

4. Wimperga to dekoracyjne wykończenie w kształcie wysokiego trójkąta, wieńczące szczyt portalu albo ostrołuk okna charakterystyczne w architekturze gotyckiej oraz stosowane w zdobnictwie neogotyckim. Wykonany z kamienia lub cegły. Pole trójkąta rzeźbione ślepym lub ażurowym maswerkiem lub gładkim.

5. Tympanon, czyli naczółek detal architektoniczny. W architekturze klasycznej terminem tym określano wewnętrzne trójkątne pole pomiędzy gzymsami frontonu, gładkie lub wypełnione rzeźbą, stanowiące charakterystyczny element monumentalnych budowli Grecji i Rzymu.

6. Relief jest to kompozycja rzeźbiarska wykonana na płycie kamiennej, metalowej lub drewnianej z pozostawieniem na niej tła. Dzieło uzyskuje się poprzez rzeźbienie, kucie lub odlewanie. Pomimo że płaskorzeźby powstawały jako dekoracja architektoniczna, to często stanowią odrębne, pełnowartościowe dzieło sztuki.

7. Archivolta to zdobione ornamentami, profilowane lico łuku, arkady zamykającej portal lub każdy inny łukowo u góry zakończony otwór w ścianie budowli, najczęściej bogato zdobione. Archiwoltę stosowano w architekturze wszystkich okresów i kierunków. Archiwolta występująca samodzielnie na płaszczyźnie muru nazywa się archivoltą ślepą.

8.Węgar to pionowy element przy otworze okiennym lub drzwiowym otrzymany przez wysunięcie cegieł dla ścian murowanych lub dostawienie pionowych słupków dla ścian drewnianych lub kamiennych. Stanowi on oparcie dla ościeżnicy.

9. Transept, nawa poprzeczna, część kościoła, nawa prostopadła do osi kościoła, położona pomiędzy prezbiterium, a resztą jego budynku. Transept może być jedno lub wielonawowy. W romańskich bazylikach dwuchórowych występują dwa transepty, wschodni i zachodni.

10. Empora, jest to chór muzyczny i element architektoniczny występujący najczęściej w kościele w postaci odrębnej kondygnacji o charakterze antresoli, usytuowanej nad kruchtą lub nadwieszonej nad głównym wejściem do świątyni. Empora jest galerią wspartą na kolumnach lub filarach, otwartą do wnętrza kościoła.

11. Notre Dame w języku francuskim znaczy dokładnie Nasza Pani jest tym mianem określane, bardzo wiele katedr i kościołów we Francji.

12. Apsyda jest to pomieszczenie na rzucie półkola, półelipsy lub wieloboku, dostawione do bryły świątyni i otwarte do jej wnętrza. Zazwyczaj zamyka prezbiterium, czasem nawy boczne i ramiona transeptu lub westwerk. Apsyda jest zwykle mniejsza lub równa bryle części budynku, która jest przez nią zamknięta.

13. Narteks to w architekturze wczesnochrześcijańskiej, bizantyjskiej oraz w okresie wczesnośredniowiecznym, kryty przedsionek przy przedniej ścianie kościoła. Narteks powstał z podcienia otaczającego dziedziniec przed kościołem. Przeznaczony był przede wszystkim dla katechumenów i pokutników.

14. Tambur czyli inaczej bęben, jest to wieloboczna, eliptyczna lub cylindryczna część budynku, stanowiąca podbudowę pod kopułą, hełmem lub latarnią. Często w ścianach bębna umieszczane były okna, będące głównym źródłem światła dziennego, które doświetlały przestrzeń pod kopułą.

15. Palatium jest to nazwa używana dla określenia starożytnego lub średniowiecznego głównego budynku zamku, pałacu cesarza, króla lub biskupa. W budynku znajdowały się, sala reprezentacyjna, komnaty władcy i na ogół kaplica zamkowa.

16. Antaba lub hantaba przejęty termin z niemieckiego języka jako, die Handhabe czyli rękojeść, jest to stały lub ruchomy uchwyt z metalu umieszczany na skrzyni, kufrze, drzwiach, bramie. To ruchomy uchwyt składa się z dwóch części. Antaba umieszczona na drzwiach lub bramach furtach, najczęściej w postaci lwiej głowy z ruchomą obręczą, służyła często za kołatkę. Antaba występowała głównie w sztuce romańskiej i gotyckiej. Współcześnie używana jest jako element dekoracyjny. Stara polska nazwa antaby to dzierżak.

17. Bordiura w ogólnym rozumieniu jest to dekoracyjne obramowanie tkaniny, płaskorzeźby, kompozycji malarskiej lub graficznej, w formie pasa z ornamentem roślinnym lub geometrycznym, niekiedy z motywami figuralnymi.

18. Westwerk jest to rozbudowana, umieszczona poprzecznie do nawy, zachodnia część bazyliki charakterystyczna dla architektury przedromańskiej. Westwerk wznoszono na ogół na planie kwadratu lub prostokąta. Umieszczano w nim kaplicę, w której odprawiano okolicznościowe nabożeństwa, udzielano chrztu.

19. Perizonium jest to drapowana opaska bioder ukrzyżowanego Jezusa Chrystusa a w ikonografii, często przyjmująca rozmaite formy.

Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Brodnicy

Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Brodnicy, jest to rzymskokatolicki kościół parafialny, należący do zakonu franciszkanów, znajdujący się w Brodnicy, w województwie kujawsko-pomorskim. Należy do dekanatu Brodnica diecezji toruńskiej. Świątynia ufundowana w 1751 roku przez starostę brodnickiego Józefa Pląskowskiego i jego małżonkę Rozalię z Czapskich. Budowla ukończona do 1761 roku. Pierwotne budynki klasztorne były najprawdopodobniej drewniane, obecnie murowane zostały wybudowane po pożarze w 1769 roku Po kasacie zakonu w 1831 roku kościół stał się świątynią cmentarną a klasztor w 1839 roku został zamieniony na więzienie. Dopiero po 1945 roku zespół klasztorny ponownie został objęty przez franciszkanów, którzy odremontowali cały kompleks w latach 1950 do roku 1952 i od roku 1964 do roku 1966. Kościół reprezentuje styl barokowy, Jest to budowla o jednej nawie, z orientowanym i prosto zamkniętym prezbiterium, za ołtarzem głównym mieści się zakrystia a nad nią na piętrze znajduje się chór zakonny. Wnętrze nakryte jest sklepieniem kolebkowym z lutenami, gdzie okna są zamknięte półkoliście. Łuk tęczowy jest wydzielony szerokim gurtem a ściany przez stylizowane filary. Chór muzyczny jest podparty przez trzy arkady oddzielone półkoliście. Wyposażenie jest jednolite w stylu rokokowym z 1761 roku. W prezbiterium z boku na ścianach wiszą obrazy jak. Matki Bożej Królowej Aniołów w stylu barokowym, umieszczony w malowanej ramie z ornamentem roślinnym i puttami, namalowany około połowy XVII wieku, oraz naprzeciwko obraz Drzewo genealogiczne św. Franciszka z XVIII wieku, w stylu barokowym, który ufundował Marcin Lasocki kasztelan sochaczewski. Pod obrazem Matki Bożej Królowej Aniołów znajduje się marmurowe epitafium kolatora Józefa Pląskowskiego zmarłego w 1773 roku, i jego żony Rozalii Czapskiej a zmarłej w 1755 roku, oraz ufundowane w 1791 roku, przez ich potomka, księdza Andrzeja Pląskowskiego kanonika chełmińskiego i warmińskiego. Na ścianach bocznych świątyni zostały odkryte niedawno tak zwane zacheuszki malowidła ścienne znajdujące się w miejscach, gdzie kościół został poświęcony, przedstawiające emblematy franciszkańskie skrzyżowanych dłoni.

Kościół świętej Katarzyny w Brodnicy w diecezji toruńskiej

Kościół Świętej Katarzyny w Brodnicy jest to gotycka brodnicka fara, rzymskokatolicki kościół parafialny w Brodnicy, w województwie kujawsko-pomorskim. Należy do dekanatu Brodnica. Mieści się przy ulicy Farnej. Budowa kościoła rozpoczęła się w 1285 roku. Prezbiterium zostało ukończone około 1320 roku, korpus i zasklepienie zostało zbudowane w latach 1340 do roku 1370. Wieża, jedna z dwóch zaplanowanych, została wybudowana w 1370 roku, podwyższona około 1485 roku. W latach 1554 do roku 1598, świątynię posiadali luteranie. Fara ta ma 56 metrów długości i 27 metrów szerokości.

Kościół posiada trzy nawy o układzie halowym. W nawie głównej i prezbiterium znajdują się sklepienia gwiaździste z rzeźbionymi zwornikami, w nawach bocznych umieszczone są sklepienia krzyżowe. Najważniejsze zabytki kościoła farnego, jest to zespół rzeźb 12 apostołów z drugiej połowy XIV stulecia, Grupa Ukrzyżowania z XVI stulecia, kamienna chrzcielnica z XVII stulecia. Organy piszczałkowe w brodnickiej farze powstały w 1875 roku, w pracowni Wilhelma Sauera z Frankfurtu nad Odrą. Powstał jako instrument o 25 głosach, początkowo o trakturze mechanicznej i wiatrownicach mechaniczno stożkowych. Przebudowane zostały przez Kazimierza Urbańskiego z Bydgoszczy w 1973 roku. Przebudowę wymusiła wówczas likwidacja drewnianego chóru, przez co instrument musiał zostać umieszczony w emporze wieży. Znajduje się w tym miejscu również po ostatnim gruntownym remoncie i przebudowie w latach 2009 do roku 2011. Obecnie organy w brodnickiej farze posiadają 26 głosów realnych, w tym również głosy językowe i ruchome elementy w prospekcie, co czyni je największym tego typu instrumentem w całym dekanacie brodnickim. Stół gry znajduje się na chórze muzycznym bezpośrednio pod wiatrownicami instrumentu. Aktualna dyspozycja instrumentu, jest bardzo ciekawa, posiada Manuał I 1. Bourdon 16” 2. Principal 8” 3. Gemshorn 8” 4. Salicjonal 8” 5. Gedackt 8” 6. Hohflöte 8” 7. Oktave 4” 8. Dolce 4” 9. Rauschquinte 2 2/3 10. Cornett 3 fach 11. Mixtur 4 fach 12. Trompete 8” Manuał II 1. Geigen Principal 8” 2. Gedacktflöte 8” 3. Aeoline 8” 4. Vox Coelestis 8” 5. Fugara 4” 6. Waldflöte 2” 7. Zimbel 2 fach 8. Nachthorn 4” Pedał 1. Violon 16” 2. Subbass 16” 3. Oktawbass 8” 4. Flötebass 8” 5. Choralbass 4” 6. Posaune 16”.

Bazylika Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i klasztor cysterów w Koronowie

Bazylika kolegiacka Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Koronowie jest to, rzymskokatolicki gotycki z zewnątrz a w środku barokowy zabytkowy kościół przyklasztorny z XIII i XIV wieku, z dawnego koronowskiego opactwa cystersów. Gotycki kościół parafialny przebudowany, został później częściowo w stylu barokowym, a dziś należący jest do parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, przy ulicy Bydgoskiej w Koronowie. Historia bazyliki Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Koronowie wiąże się ściśle z historią opactwa cysterskiego, które zostało do współczesnego Koronowa ówcześnie znanego jako wieś Śmiewce, translokowane z opactwa byszewskiego w 1289 roku. Wraz z przybyciem tutaj pierwszych mnichów niemal natychmiast rozpoczęła się budowa kościoła. Ze względu na bliskość Byszewa nie budowano żadnych obiektów tymczasowych, a od razu przystąpiono do wznoszenia właściwej bryły kościoła. Za twórcę projektu uważa się mnicha Theodricusa. Ze względu na ogrom budowli gotycki kościół wznoszono etapami, aż do połowy XIV wieku. Pierwszym etapem było wzniesienie prezbiterium. Następnie w pierwszej połowie XIV wieku, wybudowano trójnawowy, siedmioprzęsłowy korpus o układzie bazylikowym oraz rząd siedmiu kaplic przy nawie północnej. Dokładna data zakończenia budowy nie jest nam znana, jednak w 1350 roku, opactwo koronowskie przekazało znaczne sumy na budowę katedry gnieźnieńskiej, co może świadczyć o całkowitym zakończeniu budowy kościoła i klasztoru w Koronowie. Po kilkudziesięciu latach świetności, w drugiej połowie XIV wieku, kościół i klasztor zostały spalone, natomiast w 1411 roku, zajęte przez krzyżaków. Trudne czasy trwały aż do pokoju toruńskiego, po którym nastąpił okres stabilizacji i rozwoju. W 1523 roku, biskup Mikołaj Mściwy konsekrował kościół oraz siedem nowych ołtarzy. W roku 1656, kościół i klasztor były niszczone przez Szwedów. Znaczącej przebudowy kościoła dokonano na przełomie XVII i XVIII wieku, za rządów opata Ignacego Gnińskiego. Nadano wtedy kościelnemu wnętrzu cechy barokowe. Zbarokizowano również trzy gotyckie szczyty świątyni, gotyckie okna, oraz dodano barokowe hełmy. W 1819 roku, nastąpiła kasata klasztoru, a kościół przeznaczono na świątynię parafialną. 18 października 2000 roku, erygowano Kapituła Kolegiacką Koronowską dla której kościół stał się kolegiatą. 9 października 2010 roku, papież Benedykt XVI podniósł kolegiatę do rangi bazyliki mniejszej. Uroczyste ogłoszenie decyzji papieskiej odbyło się 5 marca 2011 roku. Kościół wzniesiony został z cegły w stylu gotyckim jako trójnawowa bazylika z transeptem i dwoma rzędami kaplic. Bryła kościoła ma znaczne rozmiary. Jej długość wynosi 72 metry, a szerokość w transepcie 28 metrów. Ponieważ budowę kościoła prowadzono etapami, północny rząd kaplic wybudowany w XIV wieku wykonany jest w stylu gotyckim, natomiast południowy z XVII wieku w stylu barokowym. Kościół posiada bardzo bogate wyposażenie oraz elementy architektoniczne. W prezbiterium zachowane są dwa gotyckie, ceramiczne, maskowe wsporniki sklepienne. Zewnętrzne ramię transeptu pokrywają fragmenty fryzu z XIV wieku, wykonanego z barwnych glazurowanych płytek ceramicznych z różnie odczytywanymi przedstawieniami. Sklepienia kościoła pokryte są bogatą dekoracją stiukową. Wnętrze kościoła dziś ma jednak inny bo barokowo rokokowy charakter. Najokazalszym elementem wyposażenia jest ołtarz główny z obrazami Bartłomieja Strobla. Ołtarz ten wykonany został w 1738 roku, przez miejscowego cystersa Alanusa Chilickiego. Ołtarz jest drewniany, polichromowany kolorystycznie, złocony, z motywami roślinnymi. Wieńczy go baldachim i figura św. Benedykta Papieża. W ołtarzu znajdują się dwa obrazy Bartłomieja Strobla, a w części środkowej umieszczono Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny ze świętymi Janem Ewangelistą i patronem świętego Bernarda z Clairvaux oraz Apostołami u grobu, a w górnej Powitanie Maryi w Niebie przez Chrystusa. Drewniana, polichromowana w kolorze brązów ambona pochodzi z końca XVII wieku. Charakteryzuje ją bogata dekoracja rzeźbiarska. W prezbiterium kościoła umieszczone są również pięknie zdobione drewniane stalle, są dwukondygnacyjne, także barokowe a pochodzące z końca XVII wieku. Rozmieszczono je symetrycznie po obu stronach prezbiterium, zdobione są płaskorzeźbami i progami w kształcie leżących lwów, a ich zwieńczenie stanowią baldachimy z ażurową fiznezyjna w stylistyce dekoracją. Jednokondygnacyjne stalle znajdują się również w transepcie. Bardzo cennym dziełem sztuki sakralnej jest cykl dziesięciu obrazów autorstwa Franciszka Remela z 1758 roku, przedstawiających zdarzenia z życia klasztoru. W zakończeniu nawy środkowej umieszczony jest drewniany chór muzyczny, rokokowy z końca XVIII wieku. W południowym ramieniu transeptu umieszczona jest barokowa drewniana chrzcielnica, malowana, częściowo złocona pochodząca z 2 połowy XVII wieku. Ambona z XVII wieku, zdobiona jest bardzo bogatą dekoracją rzeźbiarską zawierającą między innymi przedstawiono na jej sylwetce, glob z gwiazdami i księżycem otoczony aniołami z trąbami i kartuszami oraz rzeźbę świętego Michała Archanioła z krzyżem w zwieńczeniu. Opactwo Cystersów w Koronowie jest to położone obok bazyliki dawne opactwo cystersów w Koronowie, w województwie kujawsko-pomorskim. Współcześnie kościół pocysterski, obecnie bazylika mniejsza pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny pełni funkcję świątyni parafialnej parafii pod tym samym wezwaniem, natomiast w budynkach klasztornych mieści się co uważam odobiście za skndlaiczne Zakład Karny. Początki opactwa cysterskiego w Koronowie wiążą się z opactwem byszewskim. Zakonnicy sprowadzeni zostali na te tereny do Byszewa, w 1256 roku, a ich klasztorem macierzystym był Sulejów. Ze względu na wielokrotne potyczki z Krzyżakami i ostateczne zburzenie przez nich klasztoru byszewskiego w 1283 roku, cystersi zdecydowali się na przeniesienie siedziby. Nową lokacją była wieś Śmiewce, a w dokumentach występująca jako Smevce lub Smeysche położona w dolinie Brdy. Ze względu na położenie na skrzyżowaniu szlaków handlowych ze Świecia do Nakła i z Gdańska do Poznania, istniały tu lepsze warunki do rozwoju opactwa niż w Byszewie. Do klasztoru nazywanego na początku Nowym Byszewem pierwsi zakonnicy przybyli na początku marca 1289. Opactwo nazywane oficjalnie Corona S. Marie w 1368 otrzymało od króla Kazimierza Wielkiego przywilej lokacji miasta na prawie magdeburskim, któremu od nazwy klasztoru nadano nazwę Koronowo. Cystersi otrzymali również przywilej targowy, a niewiele później od Kazimierza Jagiellończyka prawo organizacji dwóch jarmarków rocznie. Mimo podmokłego terenu zakonnicy radzili sobie dobrze z budową kościoła i klasztoru. Budowę kościoła prowadzono od roku 1289,do połowy XIV wieku, w dwóch fazach, w pierwszej ak już wspominałem wzniesiono prezbiterium, w drugiej korpus nawowy. W okresie tym wznoszono również zabudowania klasztorne. Ze względu na bliskość Byszewa odległe o około 9 kilometrów, nie było konieczności wznoszenia obiektów tymczasowych, co usprawniło proces przenoszenia opactwa i samej budowy pierwszych stałych zabudowań. Kościół przeszedł jeszcze gruntowną przebudowę pod koniec XVII wieku, w wyniku której jego wnętrze otrzymało wystrój barokowy. Do końca XIV wieku, opactwo rozwijało się bardzo dynamicznie. Pod koniec tego okresu jego majątek stanowiło prawie pięćdziesiąt wsi rozciągniętych na znacznym obszarze wokół opactwa. Kres prosperity przyniosła wojna z krzyżakami w 1410 roku. Po bitwie pod Koronowem mnisi musieli opuścić opactwo, a w 1414 roku, krzyżacy zburzyli miasto. Dalszych i bardzo dotkliwych zniszczeń klasztor doznał w czasie wojen husyckich w 1433 roku. Poprawa sytuacji nastąpiła dopiero po zatwierdzeniu pokoju toruńskiego kończącego wojnę trzynastoletnią, kiedy Koronowo przestało być miastem nadgranicznym. Kolejne przywileje nadawali dla klasztoru Jan Olbracht, Zygmunt Stary i Zygmunt August. Trudne czasy dla klasztoru nastały z nadejściem potopu szwedzkiego oraz wojny północnej. Na początku XVIII wieku, klasztor toczył też spór z biskupem włocławskim o jurysdykcję nad klasztorem, zakończony korzystną dla klasztoru decyzją audytora papieskiego. W wyniku pierwszego rozbioru Polski klasztor znalazł się pod zaborem pruskim, a w 1819 roku, liczący 14 zakonników konwent został skasowany przez władze pruskie. Kościół cysterski zamieniono na parafialny, użytkowany wspólnie przez katolików i ewangelików. Zabudowania klasztorne po 1819 roku, zostały przeznaczone na więzienie. Budowę kościoła rozpoczęto w 1289. Za twórcę projektu uważa się mnicha Theodricusa. Kościół wzniesiony został z cegły w stylu gotyckim jako trójnawowa bazylika z transeptem i dwoma rzędami kaplic. Budowę kościoła prowadzono w trzech etapach, z czego dwa pierwsze miały miejsce w XIII i XIV wieku, a trzeci na przełomie XVII i XVIII wieku, kiedy to opat Ignacy Bernard Gniński w latach 1686 do roku 1706, doprowadził do przebudowy wnętrza kościoła ze stylu gotyckiego na barokowy. Stąd też północny rząd kaplic wykonany jest w stylu gotyckim, a południowy w stylu barokowym. Kościół posiada bardzo bogate wyposażenie oraz elementy architektoniczne. W prezbiterium zachowane są dwa gotyckie, ceramiczne, maskowe wsporniki sklepienne. Zewnętrzne ramię transeptu pokrywają fragmenty fryzu z XIV wieku, wykonanego z barwnych glazurowanych płytek ceramicznych z różnie odczytywanymi przedstawieniami. Sklepienia kościoła pokryte są bogatą dekoracją stiukową. W barokowym wnętrzu kościoła znajdują się zasługujące na szczególną uwagę: ołtarz główny z obrazami Bartłomieja Strobla, piękne stalle, dziesięć obrazów przedstawiających zdarzenia z życia klasztoru, chór muzyczny rokokowy, ambonę z XVII wieku. Główny ołtarz wykonany został w 1738 roku. Jego strukturę wykonał miejscowy cysters Alanus Chilicki. Ołtarz jest drewniany, polichromowany kolorystycznie, złocony, z motywami roślinnymi. Wieńczy go baldachim i figura świętego Benedykta Papieża. W ołtarzu znajdują się dwa obrazy Bartłomieja Strobla, w części środkowej Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny ze świętymi Janem Ewangelistą i patronem świętego Bernarda z Clairvaux i Apostołami u grobu, a w górnej Powitanie Maryi w Niebie przez Chrystusa. Drewniana, polichromowana w kolorze brązów ambona pochodzi z końca XVII wieku. Charakteryzuje ją bogata dekoracja rzeźbiarska. W XVIII wieku, zabudowania klasztorne zostały całkowicie przebudowane. Pierwotne budynki wyburzono, po czym w nieco innym miejscu wzniesiono nowe, barokowe. W tym samym czasie na południe od klasztoru powstała rezydencja opata. Od 1819 roku, na mocy reskryptu króla Fryderyka Wilhelma III w zabudowaniach poklasztornych utworzono więzienie. Na jego potrzeby zajęto wszystkie budynki zlokalizowane po wschodniej i południowej stronie świątyni, pałac opata i furtę klasztorną. W ciągu roku klasztor częściowo przebudowano i zaadaptowano do nowej funkcji, zachowując jego bryłę, elewacje, jak również w znacznym stopniu układ pomieszczeń i sklepienia. W drugiej połowie XIX wieku, rozebrano południowo-wschodni narożnik, zastępując go nowym, pięciokondygnacyjnym budynkiem więziennym. W 1871 roku, powstał charakterystyczny budynek nowego pawilonu zwany też Trojan, do dziś górujący nad pozostałymi zabudowaniami. Ponadto wzdłuż południowej krawędzi dziedzińca powstał obiekt gospodarczy prawdopodobnie kuchnia; obecnie kaplica więzienna i magazyn. Pałac opacki, będący dzisiaj domem mieszkalnym zakładu karnego, jest w złym stanie technicznym. Po bitwie z krzyżakami w 1410 roku, w krypcie kościelnej pochowano poległych. Wydarzenie to opisał Jan Długosz. Dotychczas nie znaleziono jednak w kościele krypty, w której byłby ktoś niebędący zakonnikiem. Podobna sytuacja dotyczy opisywanego w źródłach historycznych pochówku w kościele zmarłego w 1377 roku, księcia słupskiego Kaźka, syna księcia pomorskiego Bogusława V i jego żony Elżbiety, córki Kazimierza Wielkiego. Istnieją przypuszczenia, że pod kościołem istnieją nieodkryte krypty. Kwestią niewyjaśnioną jest również zamurowanie w XVII wieku, w klasztornych lochach skrzyń z kruszcem, na wypadek pożaru. Fakt taki był także wzmiankowany w źródłach historycznych, a ukrytych skarbów szukali bezskutecznie Niemcy podczas II wojny światowej, i dobrze że nic nie znaleźli.

Kościół Trójcy Świętej w Byszewie

Kościół Trójcy Świętej w Byszewie jest to, kościół parafialny rzymskokatolickiej parafii Trójcy Świętej w Byszewie w diecezji pelplińskiej. W Sanktuarium znajduje się koronowany w 1966 roku, wizerunek Matki Boskiej Królowej Krajny. Parafia w Byszewie mogła istnieć już pod koniec XII wieku. Od 1250 roku,związana jest z klasztorem cysterskim ufundowanym przez Mikołaja Zbrożka, skarbnika księcia kujawskiego Kazimierza. Do 1288 roku, była to główna siedziba klasztoru cysterskiego, później siedziba parafii do 1819 należąca do opactwa cysterskiego w Koronowie, Pierwszą świątynię, prawdopodobnie drewnianą wzniesiono wraz z fundacją klasztoru.

Została ona jednak zniszczona już w 1283 roku, przez Krzyżaków. Budowa kolejnej świątyni przebiegała dość mozolnie, wzniesiono ją na przełomie XV i XVI wieku. Był to kościół murowany, jednonawowy wybudowany w stylu gotyckim i gotycko-renesansowym]. Kościół konsekrowano w 1523 roku. Uległ on jednak dość szybko zniszczeniu w wyniku pożarów. Inicjatorem budowy nowego kościoła był opat koronowski Jan Karol Czołchański. Kościół wzniesiono na zrębach dawnej świątyni w latach 1610 do roku 1663, nadając mu styl manierystyczny. Konsekracja kościoła dedykowanego Trójcy Świętej oraz Narodzeniu Najświętszej Marii Panny odbyła się 22 lipca w roku 1663. Prezbiterium oraz korpus nawowy przetrwały do czasów współczesnych. W II połowie XVIII wieku, dokonano kompleksowej przebudowy kościoła. Jej inicjatorami i fundatorami byli dwaj kolejni opaci koronowscy Stefan Mikołaj i Jan Antoni Chrząstowscy. Dobudowano wtedy dwie kaplice boczne oraz kruchtę po zachodniej stronie kościoła. Założono sklepienia korpusu nawowego, a wieżę nakryto hełmem. W tej postaci kościół dotrwał do czasów współczesnych. Kościół usytuowany jest na wzniesieniu, którego zbocza opadają w stronę jezior byszewskich. Wejście do kościoła wiedzie przez usytuowaną po zachodniej stronie bramę. Brama zlokalizowana jest w podstawie wolnostojącej dzwonnicy. Kościół jest świątynią orientowaną, przy czym jego oś jest przekręcona lekko na północ. Kaplice boczne świątyni, tworzące formę transeptu noszą wezwania Matki Bożej Różańcowej oraz Męki Pańskiej. Wnętrze świątyni zdobią sklepienia krzyżowo żebrowe, żaglaste i kolebkowo krzyżowe. Wnętrze utrzymane jest w jednolitym rokokowym wystroju. Na ścianach znajdują się lekkie białe polichromie ze złoconą ornamentyką ażurową wykonane w 1920 roku, przez Leona Drapiewskiego. Na progu kościoła w posadzce umieszczony jest ceglany krzyż. Według legendy został tu pochowany złodziej bowiem podobno miejscowy organista, który w ten sposób chciał odpokutować obrabowanie kościoła. Ambona oraz chrzcielnica wkomponowane naprzeciw siebie w arkadę łuku tęczowego. Chrzcielnica jest jednym z najstarszych i najcenniejszych zabytków w kościele. Stanowi ją wykuta w granicie XIII wieczna romańska misa chrzcielna. Na łuku tęczowym Grupa Ukrzyżowania. Ołtarz główny, rokokowy, ufundowany został w 1759 roku, przez Wojciecha Chrząstowskiego, kasztelana nakielskiego. Ołtarz jest drewniany, polichromowany na biało, ze złoconymi ornamentami zawiera w środkowej części obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem otoczony kultem. Bogato zdobiona rokokowa rama obrazu podtrzymywana jest przez aniołki. Po bokach obrazu umieszczone są rzeźby świętych Piotra i Pawła. Zasłonę cudownego obraz stanowi obraz Zwiastowania Marii Panny. W wolno stojących kolumnach, za niewielkim przeszkleniem złożone są szczątki cystersów. Obraz Matki Boskiej Byszewskiej jest będący przedmiotem szczególnego kultu w sanktuarium byszewskim pochodzi z XII wieku, i jest jednym z trzech najstarszych obrazów Matki Bożej w Polsce. Obraz jest o wymiarach 107 x 145 centymetrów i przedstawia Matkę Bożą z Jezusem, którego trzyma na prawym ręku. Maryja ubrana jest w ciemnoczerwoną suknię i okryta płaszczem. W lewej ręce trzyma berło. Jezus prawą dłoń wznosi do błogosławieństwa, a w lewej trzyma biały kwiat. Na odwrocie znajduje się pochodzący z XV wieku, obraz męczeństwa świętego Bartłomieja. Przekazy historyczne protokół z 2 sierpnia 1699 roku, spisany w obecności opata Bernarda Glińskiego mówi, że w XVII wieku cudowny obraz wyłowiony został z jeziora, leżącego tuż obok kościoła. Obraz wisiał wcześniej w kaplicy przy gościńcu i już wtedy uważany był za nadzwyczajny. Okoliczni ludzie w obawie o uszkodzenie lub utratę wizerunku podczas licznych wówczas wojen schowali go do kosza, lub szczelnej skrzyni i ukryli w trzcinie jeziora. Od tego czasu jezioro nazwane jest Świętym. W okresie reformacji obraz został wywieziony z Byszewa. Początkowo był w Koronowie, później w Obrze na terenie Wielkopolski, po latach powrócił do Byszewa. W 1966 roku, z okazji obchodów milenijnych biskup Kazimierz Kowalski ukoronował obraz koronami papieskimi pochodzącymi z XVII wieku.

Kościół świętego Mikołaja, świętego Stanisława i świętego Jana Chrzciciela w Ostromecku

Kościół świętego Mikołaja, świętego Stanisława i świętego Jana Chrzciciela w Ostromecku to, rzymskokatolicki kościół parafialny w Ostromecku, w gminie Dąbrowa Chełmińska, w powiecie bydgoskim, w województwie kujawsko pomorskim. Mieści się przy ulicy Parkowej. Należy do dekanatu Unisław. Pierwsza wzmianka o parafii ostromeckiej pod wezwaniem świętego Mikołaja pochodzi z 1445 roku. Początkowo istniała skromna świątynia drewniana. Murowany kościół w Ostromecku ufundował w 1630 roku, ówczesny dziedzic Ostromecka Jan Dorpowski herbu Leliwa. Świątynia dysponowała, murowaną wieżą oraz 3 dzwonami. Jan Dorpowski ufundował również szkołę parafialną oraz przytułek, w którym przebywało jednorazowo kilku chorych i ubogich.

Na przełomie XVI do XVII wieku, kościół przejściowo znalazł się w rękach protestantów, za sprawą właściciela majątku Bartosza Ostromęckiego, który dokonał konwersji na luteranizm. Zgodnie z modłą protestancką świątynię ogołocono z wystroju, zabytków, szat i naczyń liturgicznych. Katolicy zmuszeni zostali do korzystania z kościoła w Boluminku. Dopiero na początku XVII wieku, gdy nowymi właścicielami stali się Dorpowscy, świątynia powróciła w ręce katolików, została rozbudowana i upiększona w stylu barokowym. Kościół konsekrowano powtórnie 6 października 1675 roku, nadając mu za patronów świętego Mikołaja, świętego Stanisława Biskupa i świętego Jana Chrzciciela. W 1667 roku według ówczesnego spisuparafia liczyła około 200 dusz. Należały do niej miejscowości jak, Ostromecko, Izbice, Pień, Reptowo, Strzyżawa, Kępa i Janowo. W 1764 roku, zrujnowaną wieżę odbudował i wzbogacił o zegar i baniasty hełm ówczesny właściciel dworu ostromeckiego wojewoda mazowiecki Paweł Michał Mostowski. Iglicę na hełmie wieży wyposażono chorągiew blaszaną z wykrojonymi inicjałami PAI. Paweł Mostowski, oraz datami 1764 i 1806. Do kościoła w XVIII w. dobudowano również kruchtę i zakrystię. W 1839 roku, kościół ponownie konsekrowano po gruntownym jego odnowieniu. W latach 1859 do roku 1939, był kościołem filialnym parafii rzymskokatolickiej w Boluminku. W 1885 roku, na ścianach budowli zostały odkryte malowidła wykonane temperą, pokryte grubą warstwą wapna, pochodzące zapewne z czasów budowy. Na mocy dekretu z 31 marca 1939 roku, biskupa chełmińskiego Stanisława Okoniewskiego, z dniem 1 czerwca 1939 roku, z parafii bolumińskiej została wyodrębniona kuracja w Ostromecku. Kuratus ksiądz Józef Turzyński 11 kwietnia 1940 roku, został aresztowany przez hitlerowców i osadzony w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen, gdzie zmarł. Do końca II wojny światowej kuracją w Ostromecku administrował ksiądz Jan Danielewicz, proboszcz w Boluminku. Podczas wojny zakazane było używanie języka polskiego we wszystkich nabożeństwach, śpiewach, kazaniach i w życiu sakramentalnym pod groźbą zesłania do obozu koncentracyjnego. W 1954 roku, została odnowiona wieża i dach, a w 1959 roku, wnętrze świątyni. W XIX stuleciu, przy budowli działało bractwo trzeźwości powstałe w 1859 roku, oraz szpital dla ubogich. Kościół ostromecki jest niewielką budowlą z prezbiterium zwróconym ku wschodowi, wieżą barokową wzniesioną w latach 1763 do roku 1764, wcześniej w latach 1664 do roku 1675, dobudowaną zakrystią i dobudowaną do południowego boku korpusu kościoła barokową kruchtą. Całość zbudowano na wzgórku, którego teren zajęty jest przez cmentarz. Utrwalone na bramie cmentarnej daty 1737 i 1845 mogą oznaczać lata, w których przeprowadzono budowę i renowacje cmentarnego ogrodzenia.

Kościół świętego Andrzeja Boboli w Sicienku

Kościół świętego Andrzeja Boboli w Sicienku jest to, dziś katolicki kościół parafialny zlokalizowany we wsi gminnej Sicienko, w powiecie bydgoskim. Wieś była w przeszłości zdominowana przez niemieckich protestantów. Parafię protestancką założono tu w 1856 roku, i początkowo modlono się w pomieszczeniu tymczasowym. Kościół wzniesiono jako ewangelicki w 1887 roku. 21 września 1884 roku, ten obiekt sakralny poświęcono. W latach 1892 do roku 1893, dokończono budowę wieży. Pastor początkowo zamieszkiwał w dawnej pastorówce, obecnym Ośrodku Kultury Regionalnej, a potem dojeżdżał z Gogolina w czasie II wojny światowej w pastorówce funkcjonował posterunek policji SS. Pierwszy pastor nazywał się Serno i zamieszkiwał w Bydgoszczy w latach 1856 do roku 1860. Drugim był Christian Walter, rektor parafii w latach 1860 do roku 1863, powołany na pastora w 1863 roku, zamieszkiwał już w Sicienku aż do śmierci w dniu 3 kwietnia w 1885 roku. Jednym z następnych pastorów był Lindenblatt, a innym doktor Oswald Teper misjonarz z Chin, który osiadł tu w 1914 roku. Po zakończeniu II wojny światowej do parafii w Dąbrówce Nowej weszły dwa kościoły: w Sicienku i Kruszynie. 1 lutego 1970, dekretem Prymasa Polski, utworzono rektorat przy kościele pomocniczym w Sicienku. Pierwszym rektorem był ksiądz Lambert Mikołajczak, a potem od 31 stycznia 1971 roku, ksiądz Jan Trojanowski. Później od 31 sierpnia 1972 roku, powstała parafia w Sicienku przez zatwierdzenie państwa. 10 września 1972 roku, parafię ustanowił prymas Stefan Wyszyński. W 2019 roku, przeprowadzono prace konserwatorskie elewacji kościoła. Obiekt jest dziś w stylu neogotyckim, murowany, jednonawowy, ceglany. Oprócz głównego, posiada dwa ołtarze boczne jako maryjny i świętego Andrzeja Boboli. W ławkach mieści około 150 osób. Wejście zlokalizowano od strony południowej przerobione jest na kruchtę boczną. Nad głównym wejściem do kościoła stoi okazała wieża o wysokości 50 metrów, a w niej wisi dzwon z 1873 roku.

Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Żołędowie

Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Żołędowie to mały katolicki drewniany kościół parafialny zlokalizowany we wsi Żołędowo, w powiecie bydgoskim. Parafię w Żołędowie założyli miejscowi dziedzice już w XVI wieku. Powodem tej inwestycji sakralnej była chęć uniezależnienia się od proboszczów z Wyszogrodu. Wobec powyższego, w dniu 20 kwietnia 1720 roku, papież Klemens XI, ustanowił odpust na dzień 14 września w tym kościele. W roku 1715, ufundowano obecną do dziś dnia świątynię. Fundatorem tego drewnianego kościółka był hrabia Moszczeński herbu Nałęcz, lokalny dziedzic. W 1889 roku, dobudowano do kościółka murowaną kaplicę od strony północnej. W 1899 roku zbudowano także nowe organy. W 2011 roku, podczas prac konserwatorsko renowacyjnych na ścianach kościoła odkryto polichromie z obrazami męki Chrystusa, w ubiegłym a 2019 roku, wnętrza z polichromiami zostały poddane konserwacji. W 2014 roku, w kościele miały miejsce misje święte.

W latach 2011 do roku 2015, świątynię gruntownie i kompleksowo odrestaurowano, dzięki staraniom miejscowego księdza proboszcza Jarosława Kubiaka. 20 maja 2011 roku, odsłonięto pomnik papieża Jana Pawła II fundacji Jerzego Gotowskiego. Świątynia jest zbudowana z drewna w konstrukcji wieńcowej, i oszalowana. Od południa przylega do kościoła kaplica z czasu budowy, a od północy późniejsza kaplica, z 1889 roku. Wystrój wnętrza jest bardzo ciekawie zaplanowany o wystroju barokowym. Ołtarz główny pochodzi z XVIII wieku, wraz z obrazem Zdjęcie Jezusa Chrystusa z Krzyża. Chrzcielnica również jest w stylu barokowym, pochodzi z pierwszej połowy XVIII wieku. Dwa dzwony z XVI wieku, odlał ludwisarz Gerhard Beningk. Kościół otacza cmentarz z miejscem pamięci narodowej. Na cmentarzu umiejscowiona jest kaplica grobowa Moszczeńskich z drugiej połowy XIX wieku. W szczycie obiektu umieszczono kartusz z herbem Nałęcz.

Kościół Ducha Świętego w Chełmnie

Kościół Ducha Świętego w Chełmnie, jest to dawny kościół szpitalny, od 1694 roku zajmowany przez siostry miłosierdzia, obecnie kościół jest udostępniony do zwiedzania i służy bractwu rycerskiemu w Chełmnie miejscowości położonej w województwie kujawsko-pomorskim, powiecie chełmińskim w diecezji toruńskiej, dekanacie chełmińskim. Kościół Ducha Świętego przez sześć pierwszych wieków swego istnienia, był kościołem szpitalnym. Służył przede wszystkim podopiecznym przylegającego od strony południowej szpitala. Oba budynki stanowiły integralny kompleks. Kościół i szpital wzniesiono w południowej części miasta, bezpośrednio przy bramie wjazdowej i jednej z najważniejszych ulic, obecnie Toruńskiej, niegdyś noszącej nazwę ulicy Ducha Świętego. Kościół zbudowano w latach 1280 do roku 1290. Po raz pierwszy szpital wzmiankowany był dopiero w 1311 roku, jednak metryka szpitala i kościoła jest z pewnością o wiele starsza, o czym świadczy wendyjski wątek ceglany zastosowany w trakcie budowy, a charakterystyczny dla XIII wieku. Pośrednim dowodem na istnienie szpitala w Chełmnie już w XIII wieku, jest powoływanie się biskupów na nieistniejący dokument z 1242 roku, a traktujący o chełmińskim szpitalu. Patronat nad szpitalami w państwie zakonnym sprawował w średniowieczu Zakon Najświętszej Maryi Panny. W czasach późniejszych ustanowione zostało osobne probostwo przy tym kościele, które w XVII i XVIII wieku, piastowali proboszczowie chełmińscy. W 1828 roku wraz z rozebraniem starych zabudowań szpitalnych, również kościół Ducha Świętego przestał służyć celom liturgicznym. Był zamieniony m.in. na skład wojskowy. Funkcji liturgicznej został przywrócony dopiero po zakończeniu prac remontowych, tuż przed wybuchem II wojny światowej. Kolejnego, gruntownego remontu doczekał się w 1993 roku, kiedy to położono nowy dach i wymieniono strop. Od 2003 roku, swoją ekspozycję urządzili w kościele rycerze z Chorągwi Ziemi Chełmińskiej. Każdego roku jest tu odprawiana msza święta w uroczystość Zesłania Ducha Świętego. Budowla jest prostokątna o długości 30 metrów i szerokości 9 metrów i 10 centymetrów, salowa, poprzedzona od zachodu wieżą na osi. Korpus wydłużony, przekryty dachem dwuspadowym, wewnątrz sklepiony drewnianą kolebką. Ostrołukowe okna w elewacji północnej są rozmieszczone regularnie w elewacji południowej a zgrupowane w części wschodniej. Na elewacji tej widoczne liczne otwory maculcowe, ślady przemurowań i zamurowane otwory po belkach stropowych, świadczące o istnieniu tu niegdyś przylegających do kościoła zabudowań. W elewacji południowej znajduje się również zamurowany ostrołukowy, uskokowy portal. Elewacja wschodnia przepruta jednym wysokim oknem, po jego bokach widać pary ostrołukowych blend. Górna część szczytu trójkątnego oddzielona jest podwójnym fryzem z ukośnie ułożonych cegieł, powyżej ostrołukowa blenda z wpisaną trójką mniejszych blend. Wieża zbudowana jest na planie kwadratu, pięciokondygnacyjna, z ukośną przyporą w narożu północnym, w przyziemiu na osi wybudowano ostrołukowy otwór wejściowy, umieszczonym w uskokowym obramieniu. Nad portalem jest wysokie rozglifione okno. Pozostałe kondygnacje rozwiązano podobnie: trójosiowe, z biforyjnymi oknami pośrodku i blendami po bokach. We wnętrzu kościoła jest wiele malowideł gotyckich. Starsze, z XIV wieku, przedstawiają niezidentyfikowaną postać męską, prawdopodobnie świętego Krzysztofa, nieco późniejsze, z XV wieku, obrazują sceny Nawiedzenia oraz Ostatniej Wieczerzy, a także świętą Marię Magdalenę unoszoną przez anioły.

Kościół świętego Jakuba i świętego Mikołaja w Chełmnie

Kościół świętego Jakuba i świętego Mikołaja w Chełmnie, jest to dawny kościół franciszkański, od dawna położony w zachodniej części chełmińskiego starego miasta, połozony jest w bloku ograniczonym ulicami Biskupią, Franciszkańską, Dominikańską i Klasztorną. Obecnie jest to kościół filialny w parafii Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Kościół został wzniesiony w stylu gotyckim, z cegły.