Bezpłatny fragment - Wieś Sławsk Wielki

Wstęp

Sławsk Wielki, wieś położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie inowrocławskim, w gminie Kruszwica. Wieś znajduje się na zachód od Kruszwicy. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1254 r., kiedy nadano ją biskupstwu włocławskiemu. W tym samym wieku założono parafię.

W XIV w. miejscowość przejął wojewoda kaliski Sędziwój i w dokumencie z 1397 r. wymienia się go jako jej właściciela. W 1318 r. wzniesiono we wsi pierwszy kościół. Zachowały się wzmianki, że proboszczem w latach 1325—1327 był Okto. Drugi drewniany kościół wzniesiono w 1578 r. i nosił on wezwanie Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i Wszystkich Świętych.

Kościół św. Bartłomieja zbudowano w 1760 r. w miejsce poprzednich świątyń. W 1819 r. kościół został odbudowany po pożarze. Konsekracja miała miejsce 29 kwietnia 1824 roku. Późnobarokowa świątynia jest jednonawowa z prezbiterium i dobudowaną zakrystią. Dachy są siodłowe, a nad nawą znajduje się ośmioboczna wieżyczka z sygnaturką. Barokowe wyposażenie kościoła pochodzi głównie z drugiej połowy XVIII w. W jego skład wchodzą trzy ołtarze: główny z rzeźbą ukrzyżowanego Chrystusa i dwa boczne z malowanymi obrazami. Najciekawszym elementem wyposażenia jest gotycka figurka Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XV w. Obecny cmentarz założono w XIX wieku niedaleko kościoła w Sławsku Wielkim W skład parafii w Sławsku Wielkim wchodzą: Bożejewice, Janowice, Kobylniki, Rożniaty, Sławsk Wielki i Żerniki.

W Sławsku Wielkim znajduje się cmentarz ewangelicki na skraju dawnej osady Sławsk Górny, pierwotnie w polu (dziś na terenie zabudowanym), w odległości ok. 60 m. od głównej drogi przechodzącej prze wieś. Od północy i zachodu graniczy z polem uprawnym, od wschodu z domem mieszkalnym i prowadzącym do niego drogą, a od południa sąsiaduje z terenem miejscowej bazy materiałowo-technicznej.

W latach 1975—1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bydgoskiego. W miejscowości (przy okazji budowy gazociągu tranzytowego Jamał-Europa) odkryto kompleks świątyń z pierwszych wieków naszej ery wraz z grobami zwierząt ofiarnych.

Historia Sławska Wielkiego

Sławsko Górne i Sławsko Wielkie stanowiły niegdyś faktycznie jedno osiedle ukształtowane z biegiem wieków w dwie ulice, przylegające do siebie pod kątem prostym. Jedna ulica liczyła około 1,5 km i nosiła nazwę „Sławsk Wielki” leżała w kierunku zachód — wschód. Sławsk Górny zaś, również liczył ponad 1 km, leżał w kierunku północno — południowym. Razem stanowiły jedno z największych osiedli na Kujawach Czarnych, czyli Złotych. Zaledwie 4 km oddalone od prastarej Kruszwicy i 2 km od stacji kolejowej Różniaty posiadały charakter raczej wsi podmiejskich. Domy i budynki gospodarskie, kryte były słomą należały do rzadkich — wyjątków. Natomiast dążenie do zabudowań rozległych i okazałych wybija się w Sławsku na każdym kroku. Do rozbudowy obejść gospodarskich przyczyniły się w pierwszej połowie XX w. w głównym stopniu pożary.

Według powszechnego spisu ludności z r. 1931 Sławsko Wielkie liczyło: budynków mieszkalnych 56 w których zamieszkiwało 537 osób. Sławsko Górne zaś — 33 budynków mieszkalnych i 365 ludności.

Powierzchnia Sławska Wielkiego wynosiła 5,17 km2 517 ha, czyli 2068 morgów (licząc z grubsza 4 morgi na hektar), a powierzchnia Sławska Górnego wynosiła 3,34 km2, czyli 334 ha, czyli 1336 morgów. Razem 8,51 km2, czyli 3404 mórg. Przyległe Bożejewice były obszarem mniejszym od omawianych wsi o przeszło 1 km2 (7,21 km2).

W roku 1921 w Sławsku Wielkim było 512 mieszkańców, czyli do roku 1931 ludność wzrosła o 25 osób. W Sławsku Górnem natomiast było 344, czyli do roku 1931 nastąpił wzrost o 21 osób.

Gospodarstw rolnych i zagrodniczych liczył Sławsk Wielki 44, w tym 44 dużych i średnich, Sławsk Górny zaś 28, w tym 13 większych.

Gruntów ornych — które były obsiewane miał Sławsk Wielki 4,95 km2, czyli 495 ha oraz Sławsk Górny — 3,15 km2, czyli 315 ha. Razem 810 ha. Reszta 41 ha przypadała na drogi, zabudowania, podwórza, rowy itp. Poza tym działały we wsi: 2 rzeźnictwa, 2 sale do zabaw i przedstawień, 2 gościńce, 2 składy kolonialne, 1 piekarnia, 3 kowali, 3 stelmachów, 1 stolarz, krawiec, kilka szwaczek, fryzjer, i rewizor mięsa.

Ludność w Sławsku była mieszana pod względem wyznaniowym i narodowościowym. W Sławsku Górnym była przewaga gospodarstw niemieckich. Na ogół jednak ludność niemiecka — ewangelicka stanowiła już w gromadzie sławskiej mniejszość w późniejszych latach przedwojennych. Szkoła ewangelicka przestała po wojnie światowej funkcjonować z braku dostatecznej ilości dzieci. W jej gmachu mieściły się niektóre oddziały jedynej szkoły katolicko — polskiej 3 — klasowej w 6 oddziałach, która istniała od r. 1790. Główny budynek szkolny, był okazały znajdował się w Sławsku Wielkim. Uczęszczało do szkoły 153 dzieci, w tym 78 chłopców. Szkoła sławska miała trzech nauczycieli. Kierownikami szkoły od połowy XIX wieku byli: Ogurkowski Franciszek (1848 — 1856); Hundt Jan (1856 — 1901); Hundt Bronisław (1901 — 1921); Kowalski Mieczysław (1922 — 1934); Wujec Feliks (od roku 1934).

Na ternie Sławska przeprowadzono szereg drobniejszych wykopalisk. Nie ulega wątpliwości, że Sławsko Wielkie było zamieszkiwane już w czasach przedpiastowskich, a jego mieszkańcy zaopatrywali zapewne w żywność karawany kupców, spieszących z dalekiego południa nad Bałtyk drogę na Kruszwicę. Natomiast ziemie Sławska Górnego stanowiły w owych czasach rozległe bagna i moczary. Tędy płynął również wielki strumień zwany Śmiernią. Dlatego w starych źródłach spotyka się często zwrot, że Sławsk Wielki leży nad rzeką Śmeirnią. Sławsk Górny powstał dopiero w nowszych czasach, to znaczy w epoce porozbiorowej dzięki osuszeniu i zmeliorowaniu przez zaborców istniejących tu mokradeł nadgoplańskich i osadzeniu następnie na osuszonym terenie kolonistów niemieckich.

Za Piasta i jego następców osiedle sławskie wchodziło w skład potężnego szczepu kruszwickiego, stanowiąc w nim podstawową komórkę organizacji rodowej, a może nawet opolnej. Później, kiedy Bolesław Chrobry organizację szczepową zmienił w kasztelańską, a kasztelanie za jego następców zaczęły się dzielić na mniejsze jednostki administracyjno — ustrojowe, Sławsk znalazł się poza nawiasem ówczesnego powiatu kruszwickiego i przynależał do tzw. kasztelanii zamątwiańskiej, którą dzierżyli książęta inowrocławscy.

Na ten czas przypada tworzenie się warstw społecznych. Dotychczasowe znaczenie rodów zanika. Sławsk staje się własnością prywatną. Rycerz jest jego Panem a włościanie jego poddanymi. Tak dzieje się zresztą wszędzie na owe czasy. Ten stan rzeczy trwał w Sławsku aż do połowy XIII w. wtedy to Sławsk zmienił właściciela. Mianowicie szlachetny rycerz Zdzisław, piastujący wysoką godność kasztelana włocławskiego i mający brata Bogusława kasztelanem inowrocławskim, nadaje wraz z żoną swoją Wojciechą na wieczne czasy trzy swe rodowe wsie kościołowi włocławskiemu. Wśród tych wsi znajduje się i Sławsko. Nadanie to potwierdził książę kujawski Kazimierz Konradowic, wystawiając odpowiedni w tej sprawie dokument w Kruszwicy pod datą 19 sierpnia 1254 r. Odtąd wszystkie pożytki ze Sławska czerpie biskup włocławski. Jeszcze raz tenże rycerz Zdzisław a dotychczasowy właściciel Sławska swoje nadanie uroczyście potwierdza dokumentem z roku 1258. Działo się to 29 czerwca a więc w sam odpust św. Piotra i Pawła, kiedy w kruszwickiej kolegiacie a niedawnej katedrze był liczny zjazd dostojników kościelnych. To też ten dokument sporządzony został w obecności biskupa kujawskiego z Włocławka Wolimira, całej kapituły kruszwickiej z sześcioma prałatami i kilkunastoma kanonikami oraz podpisany przez brata Zdzisławowego Bogusława i syna jego Bogumiła a także przez trzech mieszczan włocławskich.

Nadanie to połączone było zazwyczaj z dużymi korzyściami dla samych włościan, ponieważ kościół nie stosował wobec nich ucisku i wyzysku. To też wsi, które odrabiały pańszczyznę na rzecz kościoła czy panującego księcia uchodziły powszechnie raczej za wolne, a wieśniacy tych wsi stali w pozycji społecznej wyżej od kmieci — poddanych pana prywatnego.

Częste zamieszki i napady jakie wywoływały rody szlacheckie między sobą, skłoniły biskupa kujawskiego do wymurowania w Sławsku z początku XIV wieku warowni, do której mogli się chronić wieśniacy z dobytkiem na wypadek grożącego im niebezpieczeństwa wojennego.

Ponieważ Sławsk — leżał w granicach kasztelanii zamątwiańskiej, którą dzierżyli wówczas książęta inowrocławscy, więc na budowę tej warowni biskup kujawski musiał uzyskać pozwolenie od panującego wówczas w Inowrocławiu księcia Leszka. Pozwolenie to wystawił książę Leszek w roku 1318. Wtedy wybudowano zapewne kościół parafialny w Sławsku. Zachowała się mianowicie z lat 1325 — 27 wzmianka w dokumentach, że proboszczem w Sławsku był wtedy nijaki Okto.

Sławsk posiadał wtedy za wzorem innych wsi i według ówczesnego zwyczaju własny samorząd. Samorząd ten polegał na tym, że przywilejem książęcym mógł właściciel Sławska ustanowić dziedzicznego sołtysa, który miał nad kmieciami tu zamieszkałymi bardzo dużą władzę, pozwalającą ich sądzić. Z czasem ci sołtysi tak dalece się usamodzielnili, i tak duże dochody ze wsi zabierali dla siebie, że właściciele zaczęli te sołectwa skupować i sołtysów dziedzicznych za odszkodowania usuwać. W związku z tą sprawą, wyniknął nawet spór sądowy o sołectwo w Sławsku. Mianowicie wieśniak Piotr z Koszczał rościł sobie nadal prawa do skupionego już sołectwa w Sławsku. To też biskup kujawski Zbylnt, musiał sprawę tego wnieść do sądu w r. 1368 celem stwierdzenia, że sołectwo to faktycznie kupił i za nie należne się odszkodowanie zapłacił. Wobec czego sędzia kujawski Hektor, nakazał Piotrowi milczeć i pretensji do sołectwa sławskiego sobie nie rościć. Odtąd więc biskup ustanowił dowolnie w Sławsku sołtysa, któremu wyznaczał na utrzymanie odpowiedni obszar ziemi i mógł go w każdej chwili usunąć.

Wzmianka w dokumentach z r. 1534 wspomina, że Sławsk należał do biskupiego klucza parchańskiego i składał się z sześciu łanów dworskich, dwóch łanów sołeckich, 18 1/2 łanów kmiecych osiadłych, cztery zagrody i trzech rzemieślników.

Pod rokiem 1573 wspomina się o kościele, że był drewniany i istniał pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny oraz Wszystkich Świętych. Proboszczem był wówczas Jan z Gębic.

Murowany dopiero kościół wystawił w r. 1760 Antoni z Głogowy Kossowski, właściciel Rożniat i Kobylnik. Nowy kościół otrzymał za patrona św. Bartłomieja, któremu poświęcony jest jeden z bocznych ołtarzy. Kościół sławski w obecnym stanie pochodzi z połowy ubiegłego wieku kiedy został odbudowany w stylu barokowym po dwóch pożarach, jakim uległ od uderzenia pioruna.

Z historii gromady Sławsk Wielki

Dnia 25 stycznia 1945 r. zorganizowano Zarząd Gminny, a kilka tygodni później Radę Gminną z siedzibą w Kruszwicy, w celu wznowienia działalności administracji w mieście. Gromadzka Rada Narodowa w Kruszwicy powstała w wyniku likwidacji gminy w styczniu 1955 r. W jej skład weszły wsie: Rożniaty, Kobylniki, Sławsko Wielkie, Sławsko Górne, Kraszyce, Sokolniki, Janikowo, Gustafowo, Zakupie, Rzepiszyn, Polanowice, Rzepowo, Zwanowice i Łagiewniki. Pierwszym przewodniczącym GRN został wybrany Zenon Sobczak, natomiast sekretarzem obrano Józefa Załuńskiego.

Na przełomie 1945/46 r. przeprowadzona została reforma rolna we wsiach: Kraszyce, Baranowo, Sukowy, Bożejewice, Lachmirowice, Siemionki, Giżewo. Od 1 marca 1945 r. rozpoczęto naukę w Szkołach podstawowych. Początkowo nauka odbywała się dwa, trzy razy w tygodniu. Nauka odbywała się w trudnych warunkach, brakowało sprzętu szkolnego, pomocy naukowych. Budynki szkolne były mocno zdewastowane w czasie okupacji.

W listopadzie 1945 r. odkopano dwie mogiły 42 zamordowanych obywateli polskich w dniami 4 października 1939 r. przez Niemców w Lasku Rożniackim. Przebywający na terenie obozu kruszwickiego Niemcy dokonali odkopania mogił. Zwłoki rozpoznane przez rodziny zostały przewiezione i pochowane na cmentarzu. Nierozpoznane zakopano z powrotem, w tym samym miejscu. Z okolic Sławska Wielkiego zginęli: Kazimierz Ciechanowski z Kobylnik, Stanisław Mila i Antoni Posadzy ze Sławska Wielkiego. Ekshumacja pozostałych zwłok pomordowanych na cmentarz w Sławsku Wielkim nastąpiła w październiku 1951 r.

Dnia 25 września 1948 r. zakończono rozbudowę szkoły w Sławsku Wielkim. Oddano do użytku dwie izby lekcyjne, pokój nauczycielski, gabinet naukowy i świetlice szkolną. Rozbudowę rozpoczęto w 1947 r. W tymże roku uruchomiono magazyn i punkt skupu zboża „GS” w Sukowach. Pomieszczenia adoptowano z budynków po byłym majątku obszarniczym.

W 1949 r. rozpoczęto długotrwałą akcję likwidacji analfabetyzmu. Korzystano ze środków finansowych gminy. W tym roku pobudowano również remizę Ochotniczej Straży Pożarnej w Sławsku Wielkim. Inicjatorem budowy był były wójt Ludwik Pilarowski.

W 1950 r. dokonano rozbiórki budynku tzw. Starej Szkoły. Posiadała ona jedna izbę lekcyjną i znajdowała się w Sławsku Górnym. Była to nieruchomość należąca niegdyś do Niemca — Schumana. Działka liczyła 0,25 ha. Po przejęciu nieruchomości przez gminę, została ona sprzedana jednemu z rolników ze Sławska Wielkiego. Dnia 7 lutego tego roku, zawiązała się Spółdzielnia Produkcyjna „Dobrobyt” w Racicach oraz „Przyszłość” w Baranowie.

W 1952 w Ramach powszechnej elektryfikacji, zelektryfikowano następujące wsie: Racice, Baranowo.

W 1953 r. Zawiązała się Spółdzielnia produkcyjna „Chłopska Droga” w Sławsku Wielkim i Górnym. Dnia 1 września w Sławsku Wielkim dokonuje się otwarcia dwuoddziałowego przedszkola. Budynek adoptowano kosztem 120 tys. złotych. W miejscowości Sukowy uruchomiono Magazyn Państwowy Zakładów Zbożowych, w których zatrudnieni zostali mieszkańcy wsi i okolic.

W 1954 r. oddany został do użytku biurowiec gminny, w którym zostały pobudowane biura Gminy Kruszwica. W ramach elektryfikacji, prąd uzyskały wsie” Sławsko Wielkie i Sławsko Górne.

Dwa lata później, w roku 1956 elektryczność uzyskała wieś Lachmirowice. W tym też roku uległy rozwiązaniu spółdzielnie produkcyjne w Racicach i Sławsku Wielkim.

W 1958 r. oddany został do użytku budynek szkolny w Polanowicach. Posiadał wówczas dwie izby lekcyjne, gabinet naukowy i mieszkanie nauczyciela.

W 1959 r. Społeczeństwo Sławska Wielkiego i Górnego ufundowało tablicę pamiątkową byłemu kierownikowi szkoły Mieczysławowi Kowalskiemu. Kierownik Kowalski zginął w czasie II wojny światowej, w 1940 r. Tablice wmurowano na korytarzu szkolnym. Również w 1959 r., z dniem 1 września oddano do użytku, po rozbudowie szkołę w Racicach. Posiadała ona cztery izby lekcyjne, pokój nauczycielski, kancelarie, bibliotekę i gabinet naukowy. Koszt rozbudowy wynosił 630 tys. złotych.

W następnych latach nastąpiła dalsza elektryfikacja wsi. Giżewo i Rzepowo uzyskały elektryczność w 1960 r; Sukowy, Chrosno i Słabęcin w 1961 r., Kraszyce i Sokolniki w 1962 r., a Janikowo i Rzepiszyn wraz pozostałą częścią Lachmirowic w 1965 r. Do 1965 r. elektryczności nie posiadał jeszcze tylko dworzec w Lachmirowicach, kilka zabudować w Lachmirowicach, oraz tzw. „Gapa” należąca do wsi Chrosno.

Dnia 1 października 1964 r,. w ramach czynu społecznego w Sławsku Wielkim, rozbudowano szkołę w Sławsku Wielkim. Wartość inwestycji łącznie z jednooddziałowym przedszkolem wyniosła 2,5 mln złotych. W okresie od 1 lipca do 31 sierpnia 1964 r. dokonano przebudowy wnętrz i odmalowano szkołę w Racicach. W ten sposób przystosowano obiekt do ośmioletniego programu nauczania. Pracę przy rozbudowie szkoły rozpoczęto także w Sukowach. Wartość inwestycji wynosiła 1 mln złotych.

Dnia 2 października 1965 r., o godzinie 15:00 rozpoczęła się uroczystość związana z odsłonięciem obelisku i tablicy pamiątkowej ku czci pomordowanych 42 Polaków, na miejscu straceń w Lasku Rożniackim. Obelisk w czynie społecznym wykonali mieszkańcy wsi Rożanit i Kobylnik przy wydatnej pomocy dyrekcji Ośrodka Kultury Rolnej w Kobylnikach. Inicjatorem budowy obelisku był Mirosław Piekarski — dyrektor Gospodarstwa „OKR” Kobylniki, oraz Franciszek Janowski — mechanik gospodarstwa i Jan Merecki — kierownik warsztatów. Tablicę pamiątkową ufundowało prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Inowrocławiu. Na tablicy wyryto: „Na wieczną chwałę Patriotom Polskim pomordowanym w tym lesie przez zbrodniarzy hitlerowskich w październiku 1939 r. — społeczeństwo powiatu inowrocławskiego”.

Udział w uroczystości wzięło około 1000 mieszkańców. Złożono liczne wieńce i kwiaty. W uroczystości udział wzięli z ramienia Komitetu Powiatowego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Inowrocławiu: sekretarz propagandy Saturnin Rybowicz, z PPRN w Inowrocławiu zastępca przewodniczącego PPRN Edmund Batog, oraz sekretarz PPRN Janusz Drzewiecki. Uroczystości rozpoczął Stanisław Mikołajczak — prezes kruszwickiego Koła ZBOWiD-u. Referat okolicznościowy odczytał przewodniczący GRN Florian Kaczmarek. Ponadto udział wzięli przedstawiciele Wojska Polskiego i Zakładów pracy. Odsłonięcia tablicy pamiątkowej dokonał zastępca przewodniczącego PPRN w Inowrocławiu Edmund Batog. Nie zabrakło również orkiestry oraz oddziału Wartowniczego z Garnizonu Wojska Polskiego w Inowrocławiu.

Dnia 10 października 1965 r., we wsi Racice odbyła się uroczystość oddania do użytku remizy miejscowej jednostce Ochotniczej Straży Pożarnej. Remiza posiadała świetlice. Otwarcia obiektu dokonał przewodniczący GRN Florian Kaczmarek. W uroczystości wzięli udział Jan Muzolf i Władysław Jedel z KP PZPR, z komendy Powiatowej Straży Pożarnych zastępca komendanta, sekretarz gromadzki Jan Faligowski, przedstawiciel Związku Ochotniczych Straży Pożarnych Marian Dybicz, sołtys wsi Racice Jan Spychała. Inicjatorem i organizatorem budowy był Władysław Rosoł — naczelnik OSP. Dnia 2 grudnia 1965 r., na zebraniu Koła Gospodyń Wiejskich w Sławsku Wielkim powstał Amatorski Zespół Regionalny ‘Kujawy”. Kierownikiem zespołu wybrana została nauczycielka ze szkoły w Sławsku Wielkim — Maria Patyk, która była jednocześnie przewodniczącą Koła „KGW”. W zespole było 28 członków, kobiety. Oryginalne kujawskie stroje ludowe noszone przez mężatki i panny na Kujawach, członkinie Koła Gospodyń wyhartowały same. Zespół brał udział w organizowanych uroczystościach państwowych w gromadzie, a także w powiecie i województwie. Z inicjatywy KGW zorganizowano w dniu 19 listopada 1965 r., wystawę kwiatów i warzyw. Wystawę zwiedzili mieszkańcy sąsiednich wsi gromady. Przy okazji zorganizowano uroczystość, w której wzięli udział przedstawiciele władz gromadzkich. Województwo reprezentowała Maria Grabarkiewicz, a powiatowy Zarząd Kółek Rolniczych Józef Kurpik, który dokonał otwarcia wystawy.

W 1966 r. uroczystości Pierwszomajowe zbiegły się z uroczystościami zakończenia obchodów 1000-Lecia Państwa Polskiego. W Kruszwicy zorganizowano z tej okazji uroczystości wojewódzkie. W uroczystościach wzięło udział 35 tys. ludności. Obok mieszkańców gromady, udział wzięli mieszkańcy z poszczególnych powiatów byłego województwa bydgoskiego. Do Kruszwicy z okazji uroczystości przyjechali: I sekretarz KW PZPR — poseł na sejm PRL — Marian Miśkiewicz; prezes WK ZSL — B. Owsianiak; przewodniczący PWRN — poseł na sejm PRL — Aleksander Schmidt; D-ca POM. OKR. WOJSK. Gen. Dywizji — Józef Kamiński; poseł na sejm PRL — Edmund Lewandowski — rolnik z Łojewa; I sekretarz KP PZPR — Kazimierz Klimaszewski; prezes PK ZSL — Edmund Skuza; przewodniczący PPRN — Marian Kalwasiński; w uroczystościach brali udział również przedstawiciele władz miejskich miasta Kruszwica.