Bezpłatny fragment - Rozwój urbanistyczny Lublina w okresie międzywojennym

Wstęp

Lublin jest jednym z najstarszych ośrodków osadniczych na ziemiach polskich. W ciągu wieków zmieniała się ranga, jego położenie geopolityczne i komunikacyjne. Zmianie uległy również przebieg granic i powierzchnia miasta. Przedmiotem niniejszej pracy jest przedstawienie rozwoju urbanistycznego Lublina w okresie międzywojennym. Był to jeden z najciekawszych okresów w dziejach miasta. W roku odzyskania niepodległości było ono terytorialnie poszerzone, lecz nie urządzone. Tak więc, w interesie nowych władz było odpowiednie zagospodarowanie terenów. Ponadto miasto dalej rozwinęło się terytorialnie, a na dodatek rozbudowało urządzenia komunalne.

Wśród źródeł poczytne miejsce zajmuje prasa międzywojenna: „Głos Lubelski”, „Ziemia Lubelska” i „Przegląd Lubelsko-Kresowy”. Również czasopismo „Technik Lubelski” posłużyło do opracowania. Źródłem rządowym jest „Dziennik Zarządu miasta Lublina”, wydawany w latach 1921 — 1938. Istotnym dodatkiem jest Przewodnik po Lublinie i jego okolicach Witolda Cholewińskiego z 1929 roku. Lecz najbardziej „dochodowym” materiałem są reprodukcje map w Planach i widokach miasta Lublina XVII — XXI wieku. Szczególnie interesującymi były te z lat 1912, 1916, 1926, 1931 i 1938. Pierwsza mapa, tworzona przez Mieczysława Stelmasiewicza i Kazimierza Tomorowicza, zakładała prawie trzykrotne rozszerzenie obszaru Lublina. Niestety tych założeń nie udało się wcielić w życie za rządów rosyjskich. Miało to miejsce dopiero w okresie okupacji austriackiej. Plan z 1916 roku wylitografowany przez Adama Jarzyńskiego, ukazuje miasto tuż po rozszerzeniu granic. Nie przedstawia jednak Lublina w pełnych granicach administracyjnych, ponieważ brak jest terenów wysuniętych najdalej na wschód i zachód. Kolejna plansza, sporządzona przez Biuro Pomiarów Magistratu m. Lublina w 1926 roku, przedstawia jakie plany posiadał magistrat w okresie międzywojennym w celu rozszerzenia granic miasta. Plan z 1931 r., sporządzony również przez Biuro Regulacji Magistratu m. Lublina, ukazuje miasto po rozszerzeniu o nową dzielnicę mieszkaniową — Dziesiątą, wraz z jej infrastrukturą drogową. Ostatni arkusz z 1938 roku, stworzony również przez to biuro, pokazuje sfery interesów mieszkaniowych Lublina. Plan ten także pokazuje tereny, które miały w najbliższym czasie znaleźć się w granicach administracyjnych. Zamierzenia te zostały częściowo zrealizowane po II wojnie światowej.

Praca została oparta na metodzie chronologiczno-problemowej. Pierwszy rozdział dotyczy stanu miasta przed rokiem 1918. W drugim rozdziale opisano strukturę i działalność władz miejskich w dziedzinie urbanizacji Lublina. Kolejny rozdział ma na celu przybliżyć plany regulacji miasta oraz proces przyłączenia dzielnicy Dziesiątej. Ostatni, najbardziej rozległy rozdział, przedstawia rozwój budownictwa, sieci wodociągowej, kanalizacyjnej, gazowej, elektrycznej i drogowej miasta.

Jest to praca licencjacka napisana w Zakładzie Historii Najnowszej pod kierunkiem prof. dr hab. Emila Horocha.

Rozdział I: Stan urbanistyczny Lublina u progu niepodległości

Już w latach poprzedzających wybuch pierwszej wojny światowej wyraźnie zaznaczył się rozwój przestrzenny i urbanistyczny miasta. Wzmagający się w tym okresie ruch budowlany podkreślał coraz wyraźniej potrzebę posiadania przez miasto planu regulacyjnego.

W 1912 roku, sporządzony plan pomiarowy Mieczysława Stelmasiewicza i Kazimierza Tomorowicza nie zawierał w sobie elementów projektowania urbanistycznego. Rozwój przedmieść o typowo miejskiej zabudowie, takich jak: Wieniawa, Bronowice, Kośminek i Dziesiąta, ułatwiał starania u władz o wyrażenie zgody na włączenie ich do granic administracyjnych Lublina. Miasto usiłowało zintegrować dzielnice odłączone rzekami i wąwozami, nie mające odpowiednich połączeń komunikacyjnych. Austriackim władzom okupacyjnym, które objęły rządy w Lublinie we wrześniu 1915 roku nie odpowiadały ówczesne granice miasta zarówno pod względem administracyjnym, jak też wojskowym i aprowizacyjnym. Po przeprowadzeniu rozmów z Miejskim Komitetem Obywatelskim i Magistratem Lublina generał-gubernator wojskowy Karol Kuk rozporządzeniem z 15 października 1916 roku przyłączył do Lublina, z ważnością od 1 listopada tegoż roku, szereg miejscowości należących dotychczas do gmin wiejskich: Konopnicy, Zemborzyc i Wólki. Tereny wcielone do miasta w 1916 roku obejmowały powierzchnię 1818,6 ha. Jego obszar powiększył się wówczas do 2691 ha, czyli ponad trzykrotnie, i ukształtował się na okres najbliższych kilkunastu lat. W granicach Lublina znalazły się dzielnice zabudowane na sposób miejski, w dużym stopniu uprzemysłowione: Bronowice, Kośminek, Tatary, za Cukrownią, Wieniawa, Czechów i Lemszczyzna.

Włączenie przedmieść pozwoliło na zlikwidowanie między innymi takich anachronizmów, jak administrowanie (przez gminę Wólkę) częścią posiadłości położonych przy ulicy Zamojskiej nie tylko od strony Tatar, ale częściowo od strony Rur, czy też (przez gminę Konopnicę) placami na południe od dzisiejszych ulic: Granicznej i Okopowej. W wyniku tych zmian korzystniej uformował się kształt miasta.

Przeprowadzenie przez Lublin w 1877 roku linii Kolei Nadwiślańskiej, łączącej Kowel z Warszawą, i wybudowanie dworca kolejowego spowodowało zmianę układu przestrzennego miasta, które przejawiało się w nasilonej rozbudowie w kierunku południowym. Przezwyciężając trudności wynikające z położenia topograficznego, pod zabudowę zajęto nawet bagniste dno doliny Bystrzycy, wzdłuż traktu zamojskiego. Budowa Kolei Nadwiślańskiej oraz połączenie Lublina z Zagłębiem Dąbrowskim w 1885 roku zdynamizowały zwłaszcza rozwój przemysłu, czemu sprzyjało też powstawanie nowych instytucji kredytowych i banków oraz niższe ceny ziemi. Na rolniczych terenach w sąsiedztwie linii kolejowej zaczęto szybko budować nowe fabryki i magazyny. Wznoszono głównie zakłady przemysłu spożywczego, bazujące na produkcji okolicznych folwarków (młyny, piekarnie, cukrownię, rzeźnie, browary, destylarnie, drożdżownie, garbarnie) oraz metalowego, związanego z produkcją rolną i propinacyjną (fabryki maszyn i narzędzi rolniczych, kotłów i aparatury dla gorzelni). Rozwój budownictwa sprzyjał powstawaniu zakładów przemysłu mineralnego, do których możemy zaliczyć m.in. Cementownię „Firlej”.

Zabudowa mieszkaniowa miasta odbywała się zarówno w sposób intensywny (pionowy) jak i ekstensywny (poziomy). Tendencje do zabudowy intensywnej przejawiały się najpierw w akcji gorączkowego nadbudowywania domów parterowych lub jednopiętrowych. Dopiero nieco później przystąpiono do wznoszenia budynków wyższych. W latach poprzedzających wybuch I wojny światowej budowano głównie domy trzypiętrowe. Dla przykładu. W latach 1910 — 1912 oddano do eksploatacji 94 domy, z czego 9 było czteropiętrowych, 49 — trzypiętrowych, 24 dwupiętrowych, 7 — jednopiętrowych, a parterowych już tylko 5. Tendencje do zabudowy ekstensywnej przejawiały się w zabudowywaniu coraz to nowych placów budowlanych. Największe zmiany co do tego typu zabudowy miasta wniosła lokalizacja dworca po prawej stronie Bystrzycy. Pod wpływem potrzeb ze strony kolei zabudowywała się południowa część Lublina. Po wyczerpaniu się placów na Piaskach ruch budowlany w latach dziewięćdziesiątych wkroczył na tereny podmiejskie, gdzie według danych z roku 1916, wzniesiono: na Dziesiątej — 220, na Tatarach — 204, na Bronowicach — 192, na Kośminku — 102 i „Za Cukrownią” — 96 domów (łącznie 814 domów).

Lublin posiadał wodociąg od 1899 roku. Wcześniej mieszkańcy miasta czerpali wodę ze studzien, których w szczytowym momencie było 90. Urządzenia wodociągowe, których koncesjonariuszem był Adolf Weisblat, składały się ze studzien artezyjskich, dwóch pomp Worthingtona z kotłami pompowymi o łącznej mocy 104 KM, budynku maszynowni oraz wieży ciśnień, zlokalizowanej na placu Bernardyńskim. Siecią wodociągową objęto początkowo tylko główne dzielnice, mianowicie: Krakowskie Przedmieście, Stare Miasto i miasto żydowskie. Dopiero kilka lat później zaprowadzono sieć wodociągową na Piaskach (1907), Czwartku (1912) oraz kilku bocznych ulicach Śródmieścia.

Mimo zaprowadzenia wodociągów stosunki sanitarne w mieście tylko w nieznacznym stopniu uległy poprawie. Zakładając wodociąg nie zaprowadzono jednocześnie urządzeń kanalizacyjnych. Tymczasem po uruchomieniu wodociągów, wydatnie wzrosła ilość ścieków gospodarczych, które musiano odprowadzać do rzek, bądź starymi, pojedynczymi kanałami obsługującymi określone obiekty, bądź odpowiednio urządzonymi na brukowanych ulicach rynsztokami. Ani sposób odprowadzania ścieków do rzek, ani zmasowanie dużej ich ilości w rzekach, zwłaszcza w Czechówce, nie było właściwym rozwianiem w mieście, liczącym kilkadziesiąt tysięcy ludności. Próbowano też zaprowadzić w kilku zespołach domów prywatnych czy instytucji kanalizację przy pomocy filtrów biologicznych (szambo) na koszt właścicieli nieruchomości, lecz system ten wobec wybuchu wojny nie przyjął się.

Początkowo miasto oświetlane było lampami olejnymi. W latach siedemdziesiątych XIX wieku zastąpiono je lampami naftowymi. Od 1881 roku w Lublinie zaprowadzono oświetlenie gazowe. Lamp gazowych zainstalowano tylko 238. Dopiero w roku 1911 zwiększono ich liczbę do 411. Siła światła pierwszych lamp była niewielka. Wydatna poprawa nastąpiła w 1898 roku po wprowadzeniu ulepszeń technicznych w formie palników Aurera i lamp o kilku płomieniach zawieszonych na dół. Do oświetlenia elektrycznością ulic, mimo czynionych w tym kierunku działań, nie doszło. W zasadzie nie korzystano z oświetlenia gazowego we wnętrzach domów. Dopiero od 1907 roku w nowych domach wprowadzono instalację gazową do celów oświetleniowych, kuchennych i kąpielowych. Na cele techniczne zużywano gazu tuż przed wojną nie więcej niż 20%.

Rozwiązaniem problemu oświetlenia miasta gazem podjął się Anastazy Lubomił Suligowski, w oparciu o udzieloną mu koncesję na okres 40 lat. Koncesjonariusz wybudował zakład gazowniczy niewielkich rozmiarów w pobliżu dworca kolejowego. W latach 1907 — 1908 gazownia została rozbudowana, w związku ze wzrostem zapotrzebowania na gaz.

Jeszcze przed wojną, dość znacznie rozwinęła się sieć lubelskich ulic. W rejonie Krakowskiego Przedmieścia wytarasowano ulice: Ogrodową, Szopena, Sądową, Hipoteczną, Zieloną, Krótką Czystą, Cichą. W rejonie ul. Zamojskiej: Miłą, Rusałkę, Wesołą, Kąpielową i Przemysłową. Ulice głównie regulowano i poszerzano, np. Cmentarną kosztem starego wału (dziś ul. Lipowa), czy Bernardyńską, po wyburzeniu zrujnowanego klasztoru Bernardynek. Mimo to sieć uliczna miasta jako całość była wciąż skąpa, brakowało zwłaszcza niezbędnych połączeń dzielnicowych, które mogłyby odciążyć ruch na trzech głównych arteriach wylotowych, tj. Krakowskim Przedmieściu, Lubartowskiej i Zamojskiej. Z sześciu mostów, unowocześniono trzy, nadając im konstrukcję żelazobetonową: na Czechówce przy ulicy Lubartowskiej oraz na Bystrzycy na trakcie na Łęczną i przy ulicy Zamojskiej. Ten ostatni, łączący miasto z dworcem, odznaczał się (i odznacza, ponieważ obecnie jest odrestaurowany) efektowną balustradą i neogotyckimi obeliskami. Wybrukowano nie tylko główne ulice, ale także wiele bocznych. Od 1908 roku, czyli od uruchomienia w Lublinie klinkierni, w miejsce tzw. „kocich łbów”, zaczęto kłaść klinkier, poczynając od Krakowskiego Przedmieścia na odcinku od kościoła św. Ducha do parku oraz na ulicy Radziwiłłowskiej przed siedzibą gubernatora. Nie wszystkie brukowane ulice wyposażono w chodniki, do wykonywania których używano bardzo różnorodnego materiału. Przez wiele lat popularny był asfalt. Od roku 1900 zaczęto stosować płyty betonowe. Na wielu ulicach jako chodniki służyły pomosty z desek, zastąpione płytami dopiero po I wojnie światowej.

Dworzec kolejowy był znacznie oddalony od centrum miasta. Wymagało to uruchomienia komunikacji miejskiej. Problemu tego nie rozwiązały omnibusy konne, kilkakrotnie więc, np. w 1903 roku, ale i bezskutecznie podejmowano próby uruchomienia komunikacji tramwajowej. Pierwsze taksówki, konkurujące odtąd z królującymi dorożkami konnymi, pojawiły się w 1911 roku, natomiast samochody prywatne kursowały od roku 1900. W 1912 roku, a więc tuż przed wybuchem wojny, miasto uzyskało na trzech liniach komunikację autobusową, zaprowadzoną przez Lubelską Spółkę Samochodową, której założycielem był Zborowski. Odtąd autobusy kursowały na liniach: dworzec kolejowy — park miejski, dworzec — ul. Kalinowszczyzna i ul. Szopena — ul. Ruska.

Intensywny rozwój procesów urbanistycznych nie sprzyjał wzbogacaniu się miasta w zieleń. Niemal każde wytarasowanie nowej ulicy, czy wybudowanie nowego domu, czy fabryki wiązało się z koniecznością zajęcia jako placów budowlanych istniejących ogrodów i sadów. W ten sposób znikły w Lublinie niektóre ogrody przyklasztorne, np. pokapucyński oraz niemal wszystkie ogrody prywatne, położone przy Krakowskim Przedmieściu i ulicach wychodzących na północ i południe, a ponadto laski sosnowe na przedmieściach: Piaski i Dziesiąta. Zieleń królowała jeszcze na obrzeżu charakterystycznej skarpy, i to od strony Czechówki jak i Bystrzycy. Magistrat niedostatecznie troszczył się o tereny zielone. W 1869 roku, prezes Trybunału Lubelskiego, Emeryk Chróścielewski, w obawie utraty praw do własności majątku, urządził park na folwarku Bronowice. Od lat czterdziestych XIX wieku istniał ogród publiczny, zw. saskim.

Miasto rozwinęło się nie tylko po lewej stronie Bystrzycy w zasięgu starych przedmieść, ale śmiało wyszło na prawy brzeg Bystrzycy, gdzie w oparciu o sieć kolejową, zlokalizowała się z czasem większość zakładów przemysłowych. Zabudowa prawobrzeżnej, przemysłowej dzielnicy przyjęła charakter żywiołowy. Osadnictwo miejskie rozwijało się tu poza granicami administracyjnymi miasta, co odbiło się niekorzystnie na stanie budownictwa i warunkach mieszkaniowych ludności robotniczej, zamieszkującej głównie te dzielnice (Bronowice, Kośminek, „Za Cukrownią” i Dziesiąta). Centrum miasta przesunęło się ze Starego Miasta do dzielnicy Śródmieście, której kręgosłupem stała się ulica Krakowskie Przedmieście z placem Litewskim jako głównym ośrodkiem życia miejskiego. Tu skupiła się administracja terytorialna, sądownictwo, oraz wszelkie usługi o charakterze gubernialnym i lokalnym. Przy placu Litewskim wzniesiono nowe gmachy: siedzibę Rządu Gubernialnego, pocztę oraz sobór. Przy ulicy Krakowskie Przedmieście mieściły się reprezentacyjne siedziby instytucji finansowych (m.in. Bank Państwa, Towarzystwo Kredytowe Ziemskie, Kasa Przemysłowców Lubelskich) oraz większość eleganckich hoteli, restauracji, kawiarni i sklepów.

Lecz pomimo posiadania tak pięknie wyglądającej reprezentacyjnej dzielnicy, miasto nie miało wielu podstawowych urządzeń takich jak kanalizacja, elektryczne oświetlenie, nowoczesne nawierzchnie ulic, nowe arterie komunikacyjne, czy tunele. Nie przeprowadzono również regulacji rzek i nie powiększono ilości terenów zielonych.

Rozdział II: Działalność władz miejskich

Organizacja samorządu miejskiego

Po upadku powstania styczniowego wszystkie miasta w Królestwie Polskim zostały pozbawione samorządu miejskiego. Miastem administrował prezydent, którego powoływały rosyjskie władze gubernialne. Władza prezydenta oraz magistratu była mocno ograniczona w swoich kompetencjach. Po wybuchu I wojny światowej, Rosjanie ewakuowali się z Lublina w drugiej połowie lipca 1915 roku. Miasto zajęli Niemcy, a po podziale Królestwa Polskiego na dwie strefy okupacyjne — austriacką i niemiecką — także oni opuścili miasto. 1 października 1915 roku Lublin stał się siedzibą władz Generalnego Gubernatorstwa Wojskowego, któremu podlegał cały obszar okupacji austriackiej i w takiej roli pozostał do końca wojny. Władze okupacyjne zezwoliły na tworzenie się samorządności miejskiej, opartej na galicyjskich wzorcach. Mógł funkcjonować założony jeszcze w 1914 roku Komitet Obywatelski, skupiający wpływowych działaczy społecznych z kręgów ziemiaństwa, mieszczaństwa, inteligencji, duchowieństwa. Komitet działał półoficjalnie będąc namiastką samorządności miejskiej. Przyczynił się do przeorganizowania magistratu i podległych mu wydziałów oraz powołania doradczej i opiniotwórczej Tymczasowej Rady Miejskiej. Co prawda Magistrat i Rada Miejska zostały zaakceptowane przez władze austriackie, ale działały pod ścisłym nadzorem generał-gubernatora, mianowanego przez cesarza i Komendę Obwodową w Lublinie.

Dekret z 4 lutego 1919 roku o samorządzie miejskim stworzył podstawę prawną dla organizacji tego samorządu na obszarach byłego zaboru rosyjskiego. Zgodnie z jego postanowieniami gmina miejska stanowiła samorządową jednostkę terytorialną i posiadała osobowość prawną. Zakres działania gminy miejskiej obejmował sprawy „własne” i „poruczone”. Poruczony zakres działania określały akty normatywne organów państwowych wyższych stopni oraz umowy rządu z gminą. Do kompetencji wynikających z własnych praw gminy należały sprawy w dziedzinie gospodarczej, kultury i ochrony zdrowia, oraz o charakterze komunalnym.

Samorząd miejski składał się z Rady Miejskiej i Magistratu. Rada Miejska była organem prawodawczym i kontrolującym, zaś Magistrat — zarządzającym i wykonawczym. Ścisły nadzór nad samorządem miejskim został powierzony wojewodzie. Miał on prawo rozwiązać Radę Miejską oraz zwolnić członków Magistratu, nie wyłączając prezydenta. Decydował ponadto o ważności wyborów do rady oraz zatwierdzał budżet i podatki miejskie. System nadzoru władz państwowych nad samorządem miejskim ograniczał znacznie jego działalność.

Radni i ich zastępcy byli wybierani w głosowaniu powszechnym, równym, bezpośrednim, tajnym i proporcjonalnym na 3 letnią kadencję. Według ordynacji wyborczej, wprowadzonej dekretem z 13 grudnia 1918 roku, lubelska Rada Miejska składała się z 46 radnych i 23 zastępców. Czynne prawo wyborcze, według tej ordynacji przysługiwało wszystkim mieszkańcom miasta, bez różnicy płci, którzy ukończyli 21 rok życia oraz posiadali obywatelstwo polskie. Na radnych mogli być wybierani mieszkańcy korzystający z czynnego prawa wyborczego, którzy ukończyli 25 rok życia oraz umieli czytać i pisać po polsku. Organem wewnętrznym rady było powoływane przez nią prezydium, składające się z przewodniczącego oraz dwóch wiceprzewodniczących. Prezydium Rady Miejskiej w Lublinie ukonstytuowało się 22 marca 1919 roku. Zasadnicza reforma samorządu miejskiego nastąpiła po uchwaleniu ustawy z 23 marca 1933 roku o częściowej zmianie samorządu terytorialnego. Postanowienia tejże ustawy przedłużały kadencje ciał ustrojowych i zarządzających związków samorządowych do lat pięciu oraz zwiększały cenzus wieku czynnego prawa wyborczego do lat 24, biernego zaś — do lat 30. Podział mandatów nadal odbywał się na zasadzie proporcjonalności.

Organem wykonawczo-zarządzającym rady miejskiej był magistrat. W skład magistratu wchodzili: prezydent, dwóch wiceprezydentów oraz pięciu ławników. Członkowie magistratu byli wybierani przez radę miejską na okres trzech lat, względnie do końca jej kadencji spomiędzy osób mających obywatelstwo polskie oraz bierne prawo wyborcze do rady miejskiej. Prezydent i jego zastępcy byli wybierani bezwzględną większością głosów, natomiast ławnicy na zasadzie proporcjonalności. W razie opróżnienia stanowiska w magistracie dokonywano wyboru uzupełniającego. W takim przypadku nowo wybrany członek magistratu urzędował tylko do upływu kadencji swojego poprzednika.

Struktura organizacyjna magistratu lubelskiego przechodziła w okresie dwudziestolecia wiele przeobrażeń. W latach 1918 — 1920 organizacja urzędu była oparta głównie na systemie z czasów okupacji austriackiej. W 1918 roku utrzymano dotychczasowe wydziały oraz utworzono Wydział Przeprawy i Ruchu Ludności. W roku 1920 powstał Urząd Mieszkaniowy i działający przy nim jako agenda Urząd Rozjemczy do Spraw Najmu. W 1921 roku w miejsce Kancelarii Głównej utworzono Wydział Spraw Ogólnych. W tym samym roku zlikwidowano Wydział Aprowizacyjny, część zadań którego przejął Wydział Przeprawy i Ruchu Ludności, przemianowany na Wydział Administracyjno-Przemysłowy. W lipcu 1922 zlikwidowano Wydział Milicji. Początkowo samodzielne Wydziały Szpitalny i Weterynaryjny od początku 1923 r. weszły w skład nowo powstałego Wydziału Zdrowia. W roku 1927 utworzono Wydział Oświaty i Kultury, który przejął wszystkie agendy miejskie działające w tych dziedzinach oraz służył pomocą Radzie Szkolnej. W wyniku tych zmian Magistrat Lublina składał się w 1929 roku z następujących wydziałów: Ogólnego, Finansowego, Gospodarczego, Budownictwa, Administracyjnego, Zdrowia, Opieki Społecznej, Oświaty i Kultury oraz Kancelarii Prezydialnej.

Po przeprowadzonych jeszcze niewielkich zmianach w ramach Wydziałów, zasadnicza reforma nastąpiła w 1934 roku w związku z ustawą z 23 marca 1933 roku o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. W oparciu o postanowienia powyższej ustawy dotychczasowy magistrat został przemianowany na Zarząd Miejski. Rada Miejska wydała statut organizacyjny, w myśl którego w skład Zarządu Miejskiego w Lublinie wchodziły następujące jednostki organizacyjne: Wydział Ogólny, Wydział Finansowy, Wydział Gospodarczy, Wydział Budownictwa, Wydział Spraw Społecznych Wydział Administracyjny i samodzielny Referat Kontroli. W dniu 9 stycznia 1935 roku został utworzony Wydział Oświaty i Kultury, składający się z trzech referatów — Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego, Turystyki, Oświaty i Kultury.

W wyniku powyższych zmian w skład Zarządu Miejskiego w Lublinie weszły następujące jednostki organizacyjne: Wydział Ogólny (z referatami: Ogólnym, Organizacyjnym, Osobowym i Kancelarią Ogólną), Wydział Finansowy (z oddziałami: Podatkowo-egzekucyjnym, Rachuby), Wydział Gospodarczy (referaty: Nieruchomości, Zaopatrzenia, Administracji Zakładów i Przedsiębiorstw Niewyodrębnionych), Wydział Budownictwa (oddziały: Drogowo-wodny, Pomiarów, Inspekcji Budownictwa), Wydział Spraw Społecznych (Oddział Zdrowia z referatami Nadzoru Sanitarnego i Higieny Społecznej oraz samodzielny Referat Weterynaryjny; Oddział Opieki Społecznej z referatami Opieki Społecznej, Rachunkowym, Kosztów Leczenia, Funduszu Bezrobocia), Wydział Administracyjny (referaty: Wojskowy, Statystyczny, Urząd Stanu Cywilnego, Karny, Przemysłowo-Aprowizacyjny; Biura: Adresowo-Meldunkowe, Kontroli i Ruchu Ludności),Wydział Oświaty i Kultury (referaty: Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego, Turystyki, Oświaty i Kultury), Samodzielny Referat Kontroli.

Działalność Rady Miejskiej i Magistratu (Zarządu Miejskiego) w kierunku rozwoju Lublina

W grudniu 1916 roku mieszkańcy Lublina wybrali swoją pierwszą Radę Miejską. Prezydentem miasta został mecenas Wacław Bajkowski, wiceprezydentami zostali — przemysłowiec — Teofil Kujawski i adwokat Jan Turczynowicz. Jedną z inicjatyw tej rady było zorganizowanie podniosłych obchodów 126. Rocznicy Konstytucji 3-go Maja, setnej rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki i 600-lecia nadania Lublinowi praw miejskich. W wyniku nasilających się restrykcji Austriaków wobec miasta i mieszkańców, a także utrudniania samorządowi jego pracy, Rada Miejska poleciła magistratowi zerwanie wszelkich stosunków z władzami okupacyjnymi i odwołanie swych przedstawicieli ze wszystkich instytucji działających przy generał-gubernatorze wojskowym. Konsekwencją tej decyzji było rozwiązanie przez generalnego gubernatora Antoniego Lipoščaka — 28 marca 1918 roku — Rady Miejskiej i Kolegium Magistratu oraz zwolnienie z pełnienia obowiązków prezydenta Wacława Bajkowskiego. W miejsce samorządu miejskiego powołany został komisarz rządowy Lublina, pełniący także funkcję sekretarza namiestnictwa.

Nowe wybory do rady miejskiej odbyły się na przełomie września i października. Prezydentem miasta został wybrany Jan Turczynowicz, a funkcję wiceprezydentów objęli sędzia Czesław Szczepański i Stanisław Dylewski. Nowy prezydent miasta, w momencie wyboru miał 33 lata. Funkcję tą sprawował do 20 marca 1919 r. Od początku swego urzędowania zwrócił baczną uwagę na pilne sprawy gospodarki komunalnej miasta. W celu lepszego funkcjonowania prywatnych wodociągów, zaniedbanych w latach wojny przez koncesjonariusza Adolfa Weisblata, już 4 listopada ustanowił nad tym przedsiębiorstwem przymusowy zarząd. W związku z rozpoczętą kampanią do Rady Miejskiej III kadencji wystosował memoriał do Rady Ministrów, w którym przedstawił krytyczny stan gospodarczy miasta i jego aktualne potrzeby, wysuwając jednocześnie postulat uwzględnienia planów władz miejskich w dziedzinie inwestycji komunalnych oraz ogólnego rozwoju Lublina. Dostrzegając pilne potrzeby miasta w zakresie rozbudowy sieci ulic, przedłożył na posiedzeniu Rady Miejskiej 20 lutego 1919 projekt budowy arterii komunikacyjnej, łączącą zachodnią część miasta (przez ulicę Lipową) z dworcem kolejowym i z Bronowicami przez łąki Tatary. Rada Miejska projekt Turczynowicza w sprawie budowy tzw. Nowej Drogi nie tylko uchwaliła, ale nawet zapewniła wysoką kwotę pochodzącą z kredytu rządowego na rozpoczęcie inwestycji.